Από το «νέο Λύκειο» στο «νέο ΑΕΙ» ολική… επαναφορά παλαιών συνταγών!
Το «νέο Λύκειο» δεν θα είναι δίπλα στον μαθητή• χτίζεται πάνω του για να εποπτεύει, παρακολουθεί, αξιολογεί, ομογενοποιεί, δηλαδή για να «κανονικοποιεί» – Μέρος Ι
Αγγελική Χ. Χρονοπούλου*
Περιληπτικά: Από τις ανακοινώσεις (30-3-2011) του υπουργείου Παιδείας για το «νέο Λύκειο», φυσικά και στο δρόμο που χάραξε η "Μπολόνια” και όσα αυτή επιδιώκει επί σειρά ετών, παρατηρείται ότι, ενώ από τη μια επιλέγει να αναφέρεται σε υπαρκτά προβλήματα, από την άλλη τα "επιλύει” μέσω της ρητορικής και μόνο, προωθώντας ταυτόχρονα μέτρα που οπωσδήποτε τα οξύνουν – τακτική που αναγνωρίζεται στις διακηρύξεις του υπουργείου.
Στην πράξη, λοιπόν, διπλασιάζονται οι φραγμοί επιλογής, κάτι που θα οδηγήσει σε αυξητική τάση των φροντιστηρίων, με την πρωτοεμφανιζόμενη και προσωρινά απροσδιόριστη διαδικασία επιλογής – 2ο φραγμό – που θα αναπτυχθεί εντός των ΑΕΙ, μετά την πρόβλεψη για εισαγωγή των φοιτητών σε Σχολές αντί για Τμήματα.
Ταυτόχρονα, μαζί με την εντατικοποίηση που δεν μπορεί να αποκρυβεί από την αναφορά σε «μαθήματα εμβάθυνσης» αντί για «μαθήματα επιλογής κατεύθυνσης», καθιερώνεται και η ερευνητική εργασία: παρά τη ρητορική που τη συνοδεύει, στόχος είναι να εξασκηθούν από νωρίς οι μαθητές στο copy/paste και στην αγορά έτοιμων εργασιών από μια συνεχώς αναπτυσσόμενη νέα αγορά… Τελικά τα μέτρα για το «νέο Λύκειο» θα μπορούσαν, με μια φράση, να χαρακτηριστούν μέτρα «για την ενίσχυση και τη διεύρυνση των φροντιστηρίων»…
Στο κείμενο αυτό διαγράφουμε το θεωρητικό πλαίσιο κριτικής για το «νέο Λύκειο» λαμβάνοντας υπόψη μας τον αναπαραγωγικό ρόλο του σχολείου, το ρόλο των εξετάσεων όσον αφορά την ταξινόμηση και την κατάταξη των νέων ανθρώπων στα εργασιακά τους κελιά αλλά και την ιεραρχημένη σχέση δασκάλου/μαθητή που στο νέο σχολείο μεταπίπτει σε σχέση παρόχου εκπαιδευτικών υπηρεσιών (δάσκαλος) / πελάτη (μαθητής). Σε αυτές τις παραμέτρους επικεντρώνεται η κριτική μας, με στόχο να οριοθετήσουμε τις αιτίες των κοινωνικών προβλημάτων που παράγουν, διευρύνουν, και εγκαθιδρύουν τις κοινωνικές ανισότητες, αφού πρώτα θέτουμε το κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό πλαίσιο. Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Σύγχρονη Εκπαίδευση» τεύχ. 165 (Απρ. – Ιούν. 2011, σελ. 11-21).
1. Εισαγωγικά
2. Το πρόβλημα, το υπουργείο, και η "λύση” του
3. Θεωρητικό πλαίσιο κριτικής για το «νέο Λύκειο»
3.1. Εισαγωγικά
3.2. Τα μέτρα για το «νέο Λύκειο», μια πρώτη προσέγγιση:
3.2.1. Το ζήτημα των φροντιστηρίων
3.2.2. Το ζήτημα των εξετάσεων
3.2.3. Το Η ερευνητική εργασία
4. Επιλογικά (μέχρι να επανέλθουμε)
1. Εισαγωγικά
Σαρωτικές αλλαγές επιχειρούνται στον χώρο της εκπαίδευσης, με κορύφωση μέχρι στιγμής τις συγχωνεύσεις σχολείων που θα "κοστίσουν” απώλειες 36.000 θέσεων εκπαιδευτικών… Από κοντά, με τα μέτρα για το «νέο Λύκειο» που ανακοινώθηκαν στις 30 Μάρτη του 2011 και επιδιώκεται να εφαρμοστούν άμεσα στην Α΄ Λυκείου από τον Σεπτέμβρη του 2011, επιτείνονται τα προβλήματα της χειμαζόμενης εκπαίδευσης. Με τα μέτρα αυτά η εισαγωγική τάξη του Λυκείου, αντί για τάξη περίσκεψης, δοκιμής και αποφάσεων για το μέλλον του μαθητή, προσδιορίζεται σαν «γέφυρα» ανάμεσα στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο – και πού οδηγεί;
Μοναδικός στόχος της Α΄ νέου Λυκείου, λοιπόν, δεν θα είναι πλέον η εισαγωγή στα ΑΕΙ μετά από εξετάσεις – τώρα επιβαρύνεται και με την προώθηση στην αγορά εργασίας των μαθητών χωρίς πανελλαδικές εξετάσεις (μέτρο που με εξαιρετική βιασύνη εφαρμόστηκε από εφέτος, πριν καλά καλά στεγνώσει το μελάνι της νομοθετικής του ρύθμισης από τη Βουλή). Αλλά ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση, το «νέο Λύκειο» δεν οδηγεί σε τμήματα Πανεπιστημίων και ΤΕΙ που θα επιλέξουν οι μαθητές. Αντίθετα καθίσταται ο προθάλαμος του προθαλάμου των ΑΕΙ, αφού οι βασικές αρχές του νέου εξεταστικού συστήματος που έχουν διατυπωθεί (1) προβλέπουν την εισαγωγή σε Σχολές αντί για Τμήματα (2) … Τη στιγμή μάλιστα που αυτή η συζήτηση, όπως ανακοίνωσε η πολιτική ηγεσία του υπουργείου όταν παρουσίασε τα μέτρα για το «νέο Λύκειο» (30-3-2011), θα ακολουθήσει μόλις ολοκληρωθεί η συζήτηση για το Λύκειο (3) … Δύο μήνες μετά αποφεύγει να ανοίξει συζήτηση σχετικά με το «είδος και το περιεχόμενο της εξεταστικής διαδικασίας», ενώ μεταφέρει, σύμφωνα με πληροφορίες, το κατακαλόκαιρο την ημερομηνία κατάθεσης προς ψήφιση του νέου «νόμου πλαισίου» για τα ΑΕΙ – που έχει συγκεντρώσει, με τη σειρά του, πλήθος αντιδράσεις από τον πανεπιστημιακό χώρο, και όχι μόνο.
2. Το πρόβλημα, το υπουργείο, και η "λύση” του
Από τις ανακοινώσεις του υπουργείου παρατηρείται ότι, ενώ από τη μια επιλέγει να αναφέρεται σε υπαρκτά προβλήματα, από την άλλη τα "επιλύει” μέσω της ρητορικής και μόνο, προωθώντας ταυτόχρονα μέτρα που οπωσδήποτε τα οξύνουν – τακτική που αναγνωρίζεται στις διακηρύξεις του υπουργείου.
Για παράδειγμα, διπλασιάζονται οι φραγμοί επιλογής, κάτι που θα οδηγήσει σε αυξητική τάση των φροντιστηρίων. Η πρωτοεμφανιζόμενη και προσωρινά απροσδιόριστη διαδικασία επιλογής – 2ος φραγμός – θα αναπτυχθεί εντός των ΑΕΙ, μετά την πρόβλεψη για εισαγωγή των φοιτητών σε Σχολές αντί για Τμήματα.
Ταυτόχρονα, δίπλα στην εντατικοποίηση που επιδιώκεται και που δεν μπορεί να αποκρυβεί μέσω της αναφοράς σε «μαθήματα εμβάθυνσης» αντί για «μαθήματα επιλογής κατεύθυνσης», καθιερώνεται και η ερευνητική εργασία (4): παρά τη ρητορική που τη συνοδεύει, στόχος είναι να εξασκηθούν από νωρίς οι μαθητές στο copy/paste και στην αγορά έτοιμων εργασιών από μια συνεχώς αναπτυσσόμενη νέα αγορά…
Τελικά τα μέτρα για το «νέο Λύκειο» θα μπορούσαν, με μια φράση, να χαρακτηριστούν μέτρα «για την ενίσχυση και τη διεύρυνση των φροντιστηρίων»…
3. Θεωρητικό πλαίσιο κριτικής για το «νέο Λύκειο»
3.1. Εισαγωγικά
Α. Ο αναπαραγωγικός ρόλος του σχολείου έχει μελετηθεί διεξοδικά και έχουν αναλυθεί οι παράμετροι λειτουργίας του.
Β. Η… αξία και ο ρόλος των εξετάσεων έχει επίσης μελετηθεί και είναι η αιχμή του δόρατος κάθε εκπαιδευτικής ρύθμισης: είτε αναγορεύεται σε μεταρρύθμιση είτε όχι, στην ουσία σηκώνει το βάρος της ταξινόμησης και της κατάταξης των νέων ανθρώπων στα εργασιακά τους κελιά∙ στις μέρες μας, αυτό μπορεί να σημαίνει από άνεργος μέχρι… και έτερο /υποαπασχολούμενος και με την προοπτική αποδοχής τής διά βίου μάθησης. Με αποτέλεσμα, απέναντι σε κάθε αλλαγή (κοινωνική, οικονομική, κ.α.π.), στην πράξη να δρομολογείται ένας μηχανισμός προσαρμογής και αποδοχής ενός πλαισίου που οριοθετείται με το «μαθαίνω συνεχώς και περισσότερα, για να δουλεύω –όταν βρίσκω δουλειά– όλο και περισσότερο, αμειβόμενος όσο το δυνατόν λιγότερο»…
Γ. Τέλος, η ιεραρχημένη σχέση δασκάλου/μαθητή ή γενικότερα διδάσκοντα / διδασκόμενου – αυταρχική ή συνεργατική αρχικά, αντικαταστάθηκε από τη σχέση εκπαιδευτού/εκπαιδευόμενου, ενώ όσο αφορά το νέο σχολείο έχουμε μεταπέσει στη σχέση παρόχου εκπαιδευτικών υπηρεσιών (δάσκαλος) / πελάτη (μαθητής).
Σε αυτές τις παραμέτρους χρειάζεται κατά την άποψη μας να επικεντρωθεί η κριτική μας, με στόχο να οριοθετήσουμε τις αιτίες των κοινωνικών προβλημάτων που παράγουν, διευρύνουν, και εγκαθιδρύουν τις κοινωνικές ανισότητες, αφού πρώτα θέσουμε το κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό πλαίσιο.
3.2. Τα μέτρα για το «νέο Λύκειο», μια πρώτη προσέγγιση:
3.2.1. Το ζήτημα των φροντιστηρίων
Οι κοινωνικές διακρίσεις που διαχρονικά έχει επιβάλει ένα σύστημα (εκπαιδευτικών, οικονομικών, πολιτικών) θεσμών όχι μόνο δεν επιδέχονται τροποποίηση αλλά βρίσκονται και σε μια ακατάπαυστη μετατόπιση, ώστε να ανανεώνονται και τελικά να εγκαθιδρύονται με τη βία και τον καταναγκασμό (5). Μια βία – και ένας καταναγκασμός – που, σύμφωνα με τον Φουκώ, όσο λιγότερο είναι «σωματική» τόσο περισσότερο είναι επιστημονικά «φυσική» (6), δηλαδή γίνεται αποδεκτή ως φυσιολογική κατάληξη – στην περίπτωση του «νέου Λυκείου», αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την πρακτική της ρητορικής για τα μέτρα (7), που δεν αντανακλά την πραγματικότητα, τη στιγμή που αυτή η ίδια ρητορική γίνεται το μέσο για την αποδοχή της δυσμενούς πραγματικότητας που θα διαμορφωθεί εξαιτίας των μέτρων.
Ποια είναι, όμως, η πραγματικότητα που προοιωνίζονται τα μέτρα;
Το υπουργείο, στο Δελτίο Τύπου της «Συνέντευξης Τύπου της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων για το "Νέο Λύκειο”», αναφέρει ότι «Σύμφωνα με τη νέα πρόταση, το Λύκειο δεν είναι απλά ο προθάλαμος για την εισαγωγή στα ΑΕΙ, αλλά μια αυτόνομη εκπαιδευτική μονάδα» (8).
Δηλαδή το υπουργείο αναγνωρίζει ότι το Λύκειο είναι ο προθάλαμος, αυτό δεν το… διαπραγματεύεται, αλλά διακηρύσσει ότι θα το μετατρέψει σε «αυτόνομη εκπαιδευτική μονάδα»! Ωστόσο, στην πράξη, διπλασιάζοντας τους φραγμούς προς τα ΑΕΙ υποβιβάζει το «νέο Λύκειο» σε προθάλαμο του προθαλάμου των ΑΕΙ!
Στο εξής, λοιπόν, και αποκωδικοποιώντας τη ρητορική περί «νέου Λυκείου», όταν διαβάζουμε ότι «το Λύκειο δεν είναι απλά ο προθάλαμος για την εισαγωγή στα ΑΕΙ», πρέπει να αντιλαμβανόμαστε πως ουσιαστικά «το Λύκειο θα είναι απλά ο προθάλαμος του προθαλάμου για την εισαγωγή στα ΑΕΙ».
Αυτός ο 2ος στη σειρά φραγμός προδιαγράφεται από την πρόταση του ΕΣΥΠ: «Κάθε πανεπιστήμιο να καθορίζει λεπτομερή κριτήρια και προϋποθέσεις μετάβασης σε συγκεκριμένο τμήμα από το 2ο έτος / Η μετάβαση να γίνεται χωρίς νέες εξετάσεις / Θέσπιση αδιάβλητης διαδικασίας επιλογής από το 1ο στο 2ο έτος» (9). Επισημαίνουμε πως μέχρι στιγμής δεν υπάρχει πρόβλεψη για το τι θα ισχύσει για τους απορριφθέντες από αυτή τη διαδικασία επιλογής…
Ανεξάρτητα, όμως, από το ποια θα είναι η απάντηση, επιτείνεται η ανασφάλεια των μαθητών του Λυκείου (και κατά το πρώτο έτος της φοίτησής τους στα ΑΕΙ) και εξωθούνται ακόμη περισσότερο στο πανταχού παρών και συνεχώς και με θεσμικά μέτρα επεκτεινόμενο φροντιστήριο. Αναμένεται, λοιπόν, να υπερδιπλασιαστούν οι ανάγκες για φροντιστήρια και για ιδιαίτερα μαθήματα∙ μάλιστα, αυτή η αυξητική τάση θα ενισχυθεί και από τη διεύρυνση του φροντιστηριακού πεδίου προς τα ακαδημαϊκά μαθήματα με βάση τα οποία θα επιλέγονται οι φοιτητές/τριες από τα Τμήματα των ΑΕΙ για το 2ο έτος των σπουδών τους.
Σε κάθε περίπτωση, όποια και να είναι η επιμέρους λύση που σύντομα, εκ των πραγμάτων, θα αναδειχτεί, μας οδηγεί με ασφάλεια 70 τουλάχιστον χρόνια πίσω….
Έτσι, πέρα από κάθε αμφιβολία, και το "νέο Λύκειο” προβλέπεται να λειτουργήσει ως σύστημα αποκλεισμού – και μάλιστα διπλού αποκλεισμού, εφόσον η επιτυχία στις εξετάσεις δε συνεπάγεται, όπως μέχρι σήμερα, την εισαγωγή του υποψηφίου σε τμήμα που επιλέγει (όσο το επιλέγει) ο ίδιος και την ακώλυτη (μέσα από εσωτερικές εξετάσεις) αποφοίτησή του από το τμήμα αυτό. Αλλά από το Λύκειο (δηλαδή τον προθάλαμο), μετά από εξετάσεις και αφού παρακολουθήσει τα «μαθήματα εμβάθυνσης» (νέα ωραιοποιημένη ονομασία των γνωστών μας από παλιά «μαθημάτων επιλογής» και «μαθημάτων κατεύθυνσης»), εισάγεται στη Σχολή (10) (δηλαδή σε έναν 2ο προθάλαμο), όπου φοιτά για έναν χρόνο και μετά επιλέγεται για να φοιτήσει στο τμήμα όπου από την αρχή επιθυμούσε να εισαχθεί!
Συμπερασματικά μόνο όποιος συστηματικά εθελοτυφλεί θα θεωρούσε ότι το νέο Λύκειο θα είναι «μια αυτόνομη εκπαιδευτική μονάδα» σύμφωνα με τη ρητορική του υπουργείου, που σε καμία περίπτωση δεν επιβεβαιώνεται από τα πραγματικά στοιχεία…
Βέβαια είμαστε υποχρεωμένοι να παραδεχτούμε πως αν δεν απασχολήσουν τα μέτρα για το "νέο Λύκειο” το μαθητή, τους γονείς του, την κοινωνία, όλους εμάς που υφιστάμεθα ανάλογες συνέπειες σε όλα τα επίπεδα, γιατί να απασχολήσουν το υπουργείο, αυτό μια χαρά κάνει τη δουλειά του. Μήπως είναι καιρός και όλοι εμείς να αρχίσουμε επίσης να κάνουμε όσα μας αναλογούν και να μην περιμένουμε λύσεις από τα πάνω;
Τι να κάνουμε; Ας αρχίσει να μπαίνει στις προτεραιότητές μας και φαντασία έχουμε κάτι θα σκεφθούμε για να καταφέρουμε να ανατρέψουμε την κατάσταση υπέρ μας σε αυτό το "μια και έξω στημένο σε βάρος μας παιχνίδι”…
* Η Αγγελική Χ. Χρονοπούλου είναι υπεύθυνη ύλης του επιστημονικού περιοδικού «Σύγχρονη Εκπαίδευση»
Σημειώσεις:
(1) Βλ. το κείμενο της Συντακτικής Ομάδας για το «Νέο εξεταστικό σύστημα από το 2013» προσβάσιμο στη δ/νση:
http://kapodistriako.uoa.gr/stories/161_co_01/index.php?m=2.
(2) Βλ. στο Λακασάς Απόστολος (2011) Προτάσεις ΕΣΥΠ για τις αλλαγές στα πανεπιστήμια. Η Καθημερινή, 24-3-11, όπου αναφέρεται ότι για το «Νέο σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα μέλη του ΕΣΥΠ, ανάμεσα σε άλλα: «Συμφώνησαν στις δυσκολίες της πρότασης εισαγωγής των φοιτητών σε Σχολή και όχι σε Τμήμα, όπως συμβαίνει τώρα. Η κυριότερη δυσκολία είναι η εξασφάλιση του αδιάβλητου της διαδικασίας επιλογής από το πρώτο στο δεύτερο έτος».
(3) Βλ. Σχετική αναφορά στις προτάσεις του υπουργείου Παιδείας για το «Νέο Λύκειο» (σελ. 3), με τίτλο: Νέο Λύκειο: Μετά το «Νέο Σχολείο» και πριν το «Νέο ΑΕΙ».
(4) Βλ. ΔΤ 30-3-11 υπουργείου Παιδείας και αναλυτικά στις προτάσεις του υπουργείου Παιδείας για το «Νέο Λύκειο», με τίτλο: Νέο Λύκειο: Μετά το «Νέο Σχολείο» και πριν το «Νέο ΑΕΙ», σελ. 4
http://www.minedu.gov.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2396%3A30-03-11-synenteyksi-typoy-tis-politikis-igesias-toy-ypoyrgeioy-paideias-dia-bioy-mathisis-kai-thriskeymaton-gia-to-lneo-lykeior&catid=80%3Adeltia-typoy&Itemid=806&lang=el.
(5) Η αναφορά σε «διακρίσεις που τελικά πραγματοποιούνται με τη βία και τον καταναγκασμό» προέρχεται από σελ. 11: Φουκώ, Μισέλ (χ.χ.) Η Τάξη του Λόγου. Εναρκτήριο μάθημα στο College de France 1970. Μετάφραση από τα γαλλικά: Χ. Χρηστίδης – Μ. Μαϊδάτσης. Αθήνα: Ηριδανός.
(6) Βλ. σελ. 236: Φουκώ, M. (1989), Eπιτήρηση και Tιμωρία. H γέννηση της φυλακής. Aθήνα: Eκδ. Pάππα.
(7) Ενδεικτικά αποσπάσματα βλ. στο κείμενο με τίτλο: Νέο Λύκειο: Μετά το «Νέο Σχολείο» και πριν το «Νέο ΑΕΙ», με το οποίο το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε (στις 30-3-11) τα μέτρα για το «νέο Λύκειο»: «Το εκπαιδευτικό μας σύστημα πάσχει! (…) Έχει μετατρέψει τις δυο τελευταίες τάξεις του Λυκείου, σε «παρακολούθημα» των φροντιστηρίων. Και για το δεδομένο αποτέλεσμα, στοιχίζει πολύ ακριβά και για τον Έλληνα φορολογούμενο και για τον κάθε γονιό χωριστά. (…)» ό.π. σελ. 1.
«Το Λύκειο σήμερα έχει (…) ως προς το κόστος: Η εμπέδωση σε κάθε οικογένεια της αντίληψης ότι το φροντιστήριο αλλά και η εξωσχολική βοήθεια του μαθητή είναι απολύτως αναγκαία για την είσοδο του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (…) η μέση ετήσια δαπάνη των οικογενειών για τα φροντιστήρια ανέρχεται σε περίπου 900 εκατομμύρια € (…)» Ό.π. σελ. 1, 3. Η έμφαση υπάρχει στο κείμενο.
(8) ΔΤ 30-3-11 του υπουργείου Παιδείας. Η έμφαση υπάρχει στο κείμενο.
(9) Βλ. Σχετικά με το πόρισμα του ΕΣΥΠ στο: Newsroom ΔΟΛ (24-3-11), http://news.in.gr/greece/article/?aid=1231101095
(10) Ανάλογη είναι και η δήλωση που προηγήθηκε (27-8-10): «Όσο για την ιδέα της αρχικής εισαγωγής σε σχολή, ο κ. Δημαράς τη θεωρεί φρόνιμη, τονίζει ωστόσο ότι πρέπει να διασφαλιστεί ο πλέον αντικειμενικός τρόπος της αξιολόγησης των φοιτητών κατά το επόμενο στάδιο της κατάταξής τους σε τμήματα», http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4591102
ΠΗΓΗ: 25-10-2011, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=48711
