ΤΟ «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ»: ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ή πώς το «νέο σχολείο» του ΠΑΣΟΚ ταυτίζεται με το «αποκεντρωμένο» σχολείο της αγοράς – Μέρος Ι
Του Γιώργου Κ. Καββαδία*
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ
Από τη δεκαετία του 1990 η κυρίαρχη πολιτική στην εκπαίδευση επιδιώκει την ευθυγράμμισή της στα νέα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος η διαμόρφωση του ευέλικτου, «αποκεντρωμένου» σχολείου της αγοράς, που οικοδομείται πάνω στα ερείπια του σημερινού δημόσιου σχολείου.
Στη χώρα μας οι αντιστάσεις του εκπαιδευτικού κινήματος έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην αποτροπή της εφαρμογής της «αξιολόγησης» και της «αποκέντρωσης» που αποτελούν βασικούς πυλώνες για την οικοδόμηση του σχολείου της αγοράς και αποτελούσαν βασικές προτεραιότητες της εκπαιδευτικής πολιτικής των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.
Οι κυρίαρχες δυνάμεις προβάλλουν ένα μοντέλο σύμφωνα με το οποίο η επιχείρηση διατάζει και η εκπαίδευση πρέπει να συμμορφώνεται. Γενικότερα το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να «μεταρρυθμίζεται» έτσι που να συμμορφώνεται με τους κανόνες της αγοράς. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο γίνεται όλο και πιο ορατή η ενεργός συμμετοχή και παρέμβαση των επιχειρήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία που επιχειρούν να προσδεθεί στο άρμα τους. (1)
ΣΤΗΝ ΠΡΕΣΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ
Την περίοδο αυτή η ελληνική δημόσια εκπαίδευση δέχεται αλλεπάλληλα πλήγματα. Το τωρινό πλήγμα δεν είναι άλλο από τις συγχωνεύσεις σχολείων σε συνδυασμό με μια καταιγίδα άλλων αντιεκπαιδευτικών μέτρων (κλείσιμο Ο.Ε.Δ.Β., προσπάθεια κατάργησης του έντυπου σχολικού βιβλίου, υπερβολικά μειωμένη χρηματοδότηση) επίσης με την υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των εκπαιδευτικών και την προσπάθεια κρατικής χειραγώγησης του έργου τους (μέντορες, αυτοαξιολόγηση) Η επίθεση, όπως και στην υπόλοιπη κοινωνία, είναι στρατηγικού χαρακτήρα και στοχεύει στην αλλαγή των αρχών λειτουργίας της ελληνικής εκπαίδευσης, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μεταπολεμικά.
Τα όποια υπολείμματα κοινωνικών κατακτήσεων υπάρχουν σήμερα στην εκπαίδευση εξέφραζαν ένα εκπαιδευτικό σύστημα μιας άλλης εποχής και έναν διαφορετικό συσχετισμό κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων από τον σημερινό. Η στρατηγική ήττα του λαϊκού κινήματος τη δεκαετία του ’90 και του 2000 έγινε το εφαλτήριο για να συντριβούν εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα. Οι συγχωνεύσεις σχολείων επιδιώκουν να συρρικνωθεί το εκπαιδευτικό σύστημα προκειμένου να πάψει η χρηματοδότησή του , έστω και με τα ισχνά ποσοστά (κάτω από 2,75% του ΑΕΠ) των τελευταίων χρόνων, ν’ αποτελεί πρόβλημα για τον κρατικό προϋπολογισμό. Όταν υπάρχει η ανάγκη χρηματοδότησης κοινωνικών αναγκών η νεοφιλελεύθερη μυθολογία κάνει λόγο για σπάταλο κράτος που πρέπει να σταματήσει να υπάρχει. Ως σπατάλη κατανοούνται σήμερα και οι ελάχιστες δαπάνες για την εκπαίδευση. (2) Με βάση τη λογική αυτή σταμάτησαν φέτος την ενισχυτική διδασκαλία, έκοψαν τις αποσπάσεις από τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας και τα σχολεία του εξωτερικού. Οι σημερινές εξελίξεις εμπνεύστηκαν από το αγγλοσαξωνικό μοντέλο συντηρητικής αναδιάρθρωσης: τη Λισαβόνα, τη Μπολόνια και τον ΟΟΣΑ. (3)
Το αποτέλεσμα θα είναι ένα σχολείο που από άποψη υλικοτεχνικών υποδομών θα θυμίζει τη δεκαετία του ’60. Ένα εντελώς υποτυπώδες σχολικό δίκτυο για την επαρχία, το οποίο θα έχει ως άμεση και σοβαρή συνέπεια την αύξηση της σχολικής διαρροής και από την άλλη δημιουργία σχολείων – μαμούθ που θα λειτουργούν ως αποθήκες ψυχών για μαθητές και εκπαιδευτικούς.
Οι συγχωνεύσεις έρχονται να δημιουργήσουν το φθηνό σχολείο και να υποβαθμίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία στις πιο κρίσιμες και ευαίσθητες πλευρές της. Από τα 1933 συγχωνευμένα σχολεία τα 1523 αφορούν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και τα 410 τη δευτεροβάθμια. Μειώνονται κατά 2000, ίσως και περισσότερο, οι οργανικές θέσεις στην εκπαίδευση. Όλα αυτά έχουν σοβαρές παιδαγωγικές και κοινωνικές επιπτώσεις:
1. Δημιουργούνται πολυπληθή σχολεία από άποψη μαθητικού δυναμικού με λιγότερο εκπαιδευτικό προσωπικό. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός απρόσωπου παιδαγωγικού περιβάλλοντος με μειωμένη ή εντελώς αδύνατη την ουσιαστική επικοινωνία ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τον μαθητή και ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τον γονιό.
2. Τη χειροτέρευση της πρόσβασης στο σχολείο και για το μαθητή της επαρχίας και για το μαθητή των μεγάλων αστικών κέντρων. Οι μετακινήσεις θα παρουσιάσουν στην πορεία και άλλα προβλήματα καθώς ανατίθενται στους Καλλικρατικούς Δήμους, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι υπερχρεωμένοι και ξεκινούν τη νέα πορεία τους με σημαντική μείωση των δαπανών τους. Η δυσκολία της πρόσβασης στο σχολείο έχει αναγνωριστεί από την κοινωνιολογική εκπαιδευτική έρευνα ως αιτία σχολικής διαρροής.
ΤΟ «ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ
Μπορεί ο πρωθυπουργός Γ. Α. Παπανδρέου από τις αλήστου μνήμης προγραμματικές δηλώσεις που παραδοσιακά μοιάζουν με ξεπερασμένη έκθεση ιδεών να εξήγγειλε «τη συνεχή αύξηση της χρηματοδότησης για την Παιδεία ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του 5%», αλλά είναι ο ίδιος που εδώ και μια 15ετία περίπου είχε χαρακτηρίσει «ξύλινα» τα συνθήματα για αύξηση των κρατικών δαπανών στο 15% του κρατικού προϋπολογισμού.
Στόχος της κυβέρνησης, ιδιαίτερα μετά την υπαγωγή της Ελλάδας στο Δ.Ν.Τ. και με βάση τα μνημόνια είναι η καθήλωση των κρατικών δαπανών για την εκπαίδευση και η μετάθεση του κόστους λειτουργίας των σχολικών μονάδων στους δήμους και ουσιαστικά στους εργαζόμενους, με την επιβολή τοπικής φορολογίας και εν τέλει η διείσδυση εταιριών – χορηγών.
Aυτό είναι το φτηνό και ευέλικτο σχολείο της αγοράς. Aυτό είναι το επιχειρηματικό σχολείο των «κουπονιών», έρμαιο της αγοράς, που λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Μακροπρόθεσμα τ’ αποτελέσματα θα είναι ο μαρασμός και το κλείσιμο πολλών σχολείων, κυρίως των αγροτικών περιοχών, αφού οι κοινότητες και οι μικρότεροι δήμοι δε θα μπορούν ν’ αντεπεξέλθουν στα έξοδα λειτουργίας τους, την ώρα που οι ποικιλώνυμοι «τοπικοί παράγοντες» θα ενδιαφέρονται για τη βιτρίνα τους, τα «καλά» σχολεία της περιοχής. Ανάλογα προβλήματα θ’ αντιμετωπίσουν και πολλά σχολεία των αστικών κέντρων, ιδιαίτερα των υποβαθμισμένων περιοχών, που θα εξελιχθούν σε σχολεία αλλοδαπών μεταναστών και φτωχών Ελλήνων, κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ, της μητρόπολης του καπιταλισμού.
Πάνω στα ερείπια του ενιαίου δημόσιου σχολείου οικοδομείται η διαφοροποίηση κάθε σχολείου και ουσιαστικά ο ταξικός διαχωρισμός τους. Με «δούρειο ίππο» την Ευέλικτη Ζώνη για το Δημοτικό Σχολείο και τις Ελεύθερες Ζώνες στο Γυμνάσιο, δίνεται η δυνατότητα στις επιχειρήσεις και τους δήμους να διαμορφώνουν το 1/3 του προγράμματος σε κάθε σχολείο χωριστά. Επιπλέον, η τοποθέτηση οικονομικού διευθυντή-μάνατζερ δείχνει το άνοιγμα του σχολείου σε επιχειρηματικές δραστηριότητες και τη διαπλοκή του με την «ελεύθερη» αγορά.
Στα πλαίσια της αποκέντρωσης γίνεται λόγος για νέους ρόλους των εκπαιδευτικών και κυρίως αυτών που ασκούν διοίκηση. Στην ουσία θα τους μετατρέψει σε μάνατζερ – διαχειριστές που θα είναι υποχρεωμένοι ν’ αναζητούν πηγές χρηματοδότησης για τη λειτουργία του σχολείου. Μια τέτοια προοπτική εμπεριέχει τον κίνδυνο καθυπόταξης της διδακτικής πράξης στην επιχειρηματική λογική. Το σχολείο να λειτουργεί με κριτήριο την εξεύρεση κονδυλίων και να προσαρμόζει τη λειτουργία του σ’ αυτή την προοπτική.
«ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ» – ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ. ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
Το Υπουργείο Παιδείας επικαλούμενο, για μια ακόμη φορά, υπαρκτά προβλήματα (που έχει προκαλέσει η δική του πολιτική) όπως τον «συγκεντρωτισμό» και την «αναποτελεσματικότητα» της διοίκησης της δημόσιας εκπαίδευσης, προωθεί την ενίσχυση του ελεγκτικού και «πανοπτικού» ρόλου του υπουργείου, που θα κρατά υπό τον ασφυκτικό έλεγχο κάθε σημαντική λειτουργία του μηχανισμού διοίκησης-εποπτείας της εκπαίδευσης. Ουσιαστικά το υπουργείο Παιδείας, χωρίς να αφήνει από τα χέρια του τα «κλειδιά» στη λήψη των κατευθυντήριων αποφάσεων της εκπαιδευτικής πολιτικής, εκχωρεί αφενός στις περιφερειακές διευθύνσεις και τις Διευθύνσεις Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης την αρμοδιότητα της περαιτέρω εξειδίκευσης και του ελέγχου υλοποίησής τους και αφετέρου στις σχολικές μονάδες την «αυτονομία» να κινηθούν δραστήρια στο πλαίσιο που ήδη έχει οριστεί.
Στο όνομα της «αποκέντρωσης των αρμοδιοτήτων» και της «ενίσχυσης του ρόλου των περιφερειακών δομών διοίκησης της εκπαίδευσης», επιδιώκει να μεταφέρει συγκεκριμένες αρμοδιότητες – χωρίς όμως τους αντίστοιχους πόρους- από την κεντρική εξουσία σε μια ελεγχόμενη από τα πάνω, αυστηρά ιεραρχική, διοικητική πυραμίδα (περιφερειακούς διευθυντές, διευθυντές εκπαίδευσης και σχολικών μονάδων).
Προβάλλει την ανάγκη αυτονόμησης της σχολικής μονάδας. Η αυτονόμηση αυτή αφορά τη δυνατότητα της περιφερειακής διοίκησης αλλά και της σχολικής μονάδας να χειριστούν «τον προϋπολογισμό και τη διαχείριση των πιστώσεων για λειτουργικές δαπάνες με βάση τον προγραμματισμό της Σχολικής Μονάδας, όπως προκύπτει από τη διαδικασία αυτοαξιολόγησης»
Αυξάνει τις αρμοδιότητες και την εξουσία του διευθυντή, ενώ την ίδια στιγμή αποψιλώνει τις αρμοδιότητες του Συλλόγου Διδασκόντων και των λοιπών συλλογικών οργάνων. Στόχος είναι η θεσμική μετεξέλιξη του διευθυντή από τον παλιό γραφειοκράτη διευθυντή σε έναν «δυναμικό άρχοντα-manager», ο οποίος θα αναζητά πόρους και θα λειτουργεί ως φορέας προώθησης της νέας κουλτούρας επιχειρηματικού πνεύματος, καινοτόμων δράσεων και διασύνδεσης «του σχολείου του» με την τοπική αγορά. Μια τέτοια λειτουργία του διευθυντή θα εναρμονίζεται με τη νέα μορφή «αυτοαξιολόγησης σχολικών μονάδων» που έχει θεσμοθετήσει το υπουργείο, αφού, μέσα από τη διαδικασία αξιολόγησης που προβλέπεται, τα σχολεία θα λειτουργούν ως «αυτονομημένες μονάδες», οι οποίες θʼ ανταγωνίζονται η μία την άλλη στην επίδειξη καλών σχολικών αποτελεσμάτων, καινοτομικών δράσεων και πρακτικών, ανεύρεσης πόρων και, τέλος, προσέλκυσης πελατών (μαθητών). Στο πλαίσιο αυτά ο διευθυντής της σχολικής μονάδας αναλαμβάνει ανάμεσα σε άλλα «τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου», γεγονός που ενισχύει όλους τους μηχανισμούς αξιολόγησης («κοινωνικής λογοδοσίας») και τους συνδέει αφενός με τις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών και αφετέρου με την ίδια την χρηματοδότηση των σχολείων. (4)
Εν πρώτοις αυτό έχει ως αποτέλεσμα για τους εκπαιδευτικούς τη συμπίεση του μισθού τους και της όποιας παιδαγωγικής ελευθερίας, με τις αλλεπάλληλες μειώσεις αποδοχών λόγω του Μνημονίου, με αποκορύφωμα το νέο μισθολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων που εξαρτά αποδοχές και μισθολογική εξέλιξη από την «αξιολόγηση – χειραγώγηση», δηλαδή την παθητική συμμόρφωση και υποταγή.
Σε ένα απόσπασμα της «πρότασης για το Νέο Λύκειο», αναφέρεται: «Τα αποτελέσματα του Λυκείου μπορούν να αξιολογηθούν αναφορικά με δυο διαστάσεις: α) τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητών και β) την απορρόφηση των αποφοίτων από την αγορά εργασίας». (5)
Με άλλα λόγια ενοχοποιούνται οι εκπαιδευτικοί τόσο για τις επιδόσεις των μαθητών τους, όσο και για το ότι δεν βρίσκουν δουλειά! Σύμφωνα με Δελτίο Τύπου του υπουργείου, η αξιολόγηση θα αφορά σχολεία και εκπαιδευτικούς και θα είναι και εξωτερική. Στόχος της είναι η καταπάτηση εργασιακών δικαιωμάτων και η εξάλειψη της όποιας παιδαγωγικής αυτονομίας, η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και της μονιμότητας, αλλά και η κατηγοριοποίηση των σχολικών μονάδων.
Σημειώσεις – Βιβλιογραφία
1. Γιώργος Κ. Καββαδίας, «Ο δούρειος ίππος της αποκέντρωσης και η άλωση της δημόσιας εκπαίδευσης από το ιδιωτικό κεφάλαιο», Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης τ.37, 1995/96
2. Χρ. Ρέππας, Συγχωνεύσεις Σχολείων: Η εκπαίδευση κάτω από την εξουσία του μνημονίου, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=26825
3. Γ. Ιωαννίδου, Γ. Κρεασίδης, Ντ. Ρέπα, Αιμ. Τσαγκαράτου, φτηνό σχολείο φέρνουν οι συγχωνεύσεις, ΠΡΙΝ Κ. 3 – 4 – 2011
4.Χρ. Κάτσικας, Αναδιάρθρωση της Διοίκησης της Εκπαίδευσης, Ασφυκτικός έλεγχος και ιδιωτικοποίηση, ΛΑΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Σάββατο 16 – 4 – 2011).
5. Καταιγιστικό ξεδίπλωμα αντιδραστικών αλλαγών στην εκπαίδευση. Ορθώνονται ταξικοί φραγμοί, βυθίζονται δικαιώματα και ελευθερίες, Προλεταριακή σημαία, Σάββατο 9 – 4 – 2011
* Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι Φιλόλογος – επιστημονικός συνεργάτης ημερήσιου – περιοδικού τύπου, http://gkavadias.blogspot.com
ΠΗΓΗ: 14-4-2011, http://www.alfavita.gr/artro.php?id=29538
