Διαβάζοντας το «Όνειρο στο κύμα»
Του Δημήτρη Μοράρου*
Κι ας είναι στην καθαρεύουσα. Κανένα πρόβλημα. Μόλις αρχίσεις το διάβασμα, ξεχνιούνται αμέσως οι δυσκολίες και παραδίδεσαι αμαχητί στη μαγεία του συγγραφέα.
Ο ήρωας του διηγήματος, ένας νεαρός βοσκός που βόσκει κάθε μέρα τις κατσίκες του, αισθάνεται, περιδιαβαίνοντας στη φύση πως “οι λόγγοι, αι φάραγγες, αι κοιλάδες, όλος ο αιγιαλός και τα βουνά” είναι δικά του! Ακόμα και τα χωράφια των γεωργών. Ναι, ο νεαρός βοσκός δε δίσταζε να παίρνει και κάτι απ’ τα χωράφια όποτε ήταν νηστικός. Σαν τους “πεινασμένους μαθητές του Σωτήρος”. Και από την “άμπελο της άτυχης χήρας” το ίδιο. Τα σταφύλια της ήταν και δικά του. Μόνοι του αντίζηλοι οι αγροφύλακες όχι γιατί επιτελούσαν με ζήλο το καθήκον τους αλλά γιατί εννοούσαν οι ίδιοι “να εκλέγουν τας καλλιτέρας οπώρας”. Όμως το θέμα του διηγήματος είναι άλλο.
Αφορά δύο πλάσματα με το ίδιο όνομα: Μοσχούλα. Η όμορφη ανηψιά του πλούσιου γαιοκτήμονα της περιοχής, “ωχρά, ρόδινη και χρυσαυγίζουσα” και η “μικρή στέρφα αίγα” που ο νεαρός βοσκός -λόγω της ιδιαίτερης αδυναμίας που της είχε- την είχε ονομάσει κι αυτή Μοσχούλα! Όλα συνέβησαν “μίαν εσπέραν” όταν ο βοσκός είχε κατεβάσει τα γίδια του “εις τον αιγιαλόν, ανάμεσα εις τους βράχους”. Αύγουστος μήνας. Άφησε τα γίδια του “να αρμυρίσουν εις την θάλασσαν” κι έπεσε να κολυμπήσει. Δε φοβόταν μη του φύγουν τα ζώα. “Επτά ή οκτώ εξ’ αυτών ήσαν τράγοι κωδωνοφόροι” και θα τους άκουγε “αν τυχόν εδείκνυον συμπτώματα ανησυχίας”. Μόλις είχε βασιλέψει ο ήλιος. Κολύμπησε για λίγα λεπτά κι ύστερα βγήκε γιατί “τα ερίφια ήσαν δυσάγωγα και άπιστα όσον και τα μικρά παιδία”. Ειδικά τη Μοσχούλα, για να είναι βέβαιος πως δε θα τη χάσει την είχε δέσει “μ’ ένα σχοινάκι εις την ρίζαν ενός θάμνου”.
Μόλις βγήκε απ’ τη θάλασσα, φόρεσε το παντελόνι του κι ετοιμάστηκε να λύσει τη Μοσχούλα όταν άκουσε “σφοδρόν πλατάγισμα εις την θάλασσαν, ως σώματος πίπτοντος εις το κύμα. Ο κρότος ήρχετο δεξιόθεν” από το μέρος όπου ήξερε πως “ενίοτε κατήρχετο η Μοσχούλα, η ανεψιά του κυρ Μόσχου και ελούετο εις την θάλασσαν”! Όχι, δε θα τολμούσε ποτέ να έλθει τόσο κοντά στα “σύνορά της” αν ήξερε πως έρχεται για μπάνιο “με το φως της σελήνης”.
Είχε την εντύπωση πως λουζόταν μόνο με την ανατολή του ήλιου. Έκανε δυο τρία αθόρυβα βήματα και διαπίστωσε πως πράγματι “η Μοσχούλα είχε πέσει αρτίως εις το κύμα, γυμνή, κι ελούετο…” Την αναγνώρισε “πάραυτα, εις το φως της σελήνης”. Για να μπορέσει να φύγει ο βοσκός, θα έπρεπε να περάσει από την κορυφή του βράχου και να λύσει τη Μοσχούλα, οπότε μάλλον θα γινόταν αντιληπτός απ’ το κορίτσι. Άρχισε να σκέφτεται τι θα κάνει, αλλά η μόνη ιδέα που του ήρθε στο μυαλό ήταν να ρίξει ένα ακόμα βλέμμα “καλυπτόμενος όπισθεν των θάμνων”.
Το θέαμα της νεαρής κοπέλας “ήταν απόλαυσις, όνειρον, θαύμα”. Ο νεαρός βοσκός έβλεπε με θαυμασμό την “χρυσίζουσα αμυδρώς κόμην της, τον τράχηλόν της τον εύγραμμον, τας λευκάς ως γάλα ωμοπλάτας, τους βραχίονας τους τορνευτούς, όλα συγχεόμενα, μελιχρά και ονειρώδη εις το φέγγος της σελήνης”. Σε λίγο η διήγηση γίνεται ακόμη πιο τολμηρή. Ο βοσκός αρχίζει τώρα να βλέπει “την οσφύν της την ευλύγιστον, τα ισχία της, τας κνήμας, τους πόδας της, μεταξύ σκιάς και φωτός, βαπτιζομένα εις το κύμα”. Η κοπέλα ήταν “πνοή, ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρο επιπλέον εις το κύμα. Ήτο νηρηίς, νύμφη, σειρήν, πλέουσα, ως πλέει ναυς μαγική, η ναυς των ονείρων…” Εδώ θα περίμενε κανείς, ο Παπαδιαμάντης, που απέφευγε -τόσο στα διηγήματα όσο και στην πραγματικότητα- τη σαρκική επαφή, να σταματήσει τη διήγηση.
Όμως δεν το κάνει. Δεν έχει φτάσει ακόμη στην κορύφωση. Σε λίγο θα βάλει τον ήρωά του σε πονηρές σκέψεις: ”Να εκινδύνευεν άξαφνα! να έβανε μια φωνή! να έβλεπε κανένα ροφόν εις τον πυθμένα, τον οποίον να εκλάβη διά θηρίον, διά σκυλόψαρον, και να εφώναζε βοήθειαν!…” Και τότε συμβαίνει το αναπάντεχο. Η μικρή κατσίκα αρχίζει να βελάζει και η ιστορία παίρνει δραματική τροπή. Η όμορφη κοπέλα, ακούγοντας το βελασμό της κατσίκας και βλέποντας συγχρόνως τον ίσκιο του βοσκού ανάμεσα στους θάμνους βγάζει “μισοπνιγμένην κραυγήν φόβου”. Μια βάρκα, που έτυχε να περνάει από μακριά, αντί να την ηρεμήσει “επέτεινε τον τρόμο της. Αφήκε δευτέραν κραυγήν μεγαλυτέρας αγωνίας”. Πλέον άρχισε να βυθίζεται και να γίνεται “άφαντη εις το κύμα’”. Ο βοσκός δε διστάζει άλλο. “Πάραυτα” πέφτει στη θάλασσα. “Με τρία στιβαρά πηδήματα και πλευσίματα, εντός ολίγων στιγμών” φτάνει κοντά της και βλέπει “το εύμορφον σώμα να παραδέρνη κάτω, πλησιέστερον εις τον βυθό του πόντου”, “εγγύτερον του θανάτου”.
Βουτάει προς τα κάτω, αρπάζει την κοπέλα “εις τας αγκάλας” του και ανεβαίνει πάλι στην επιφάνεια για να αισθανθεί με ανακούφιση “την χλιαρήν πνοήν της εις την παρειάν” του. Ήταν ζωντανή “δόξα τω Θεώ!…” Την στηρίζει στις πλάτες του κι αρχίζει να κολυμπάει προς την ξηρά αισθανόμενος συγχρόνως ότι “προσεκολλάτο το πλάσμα επάνω” του. “Ήθελε τη ζωήν της• ω! ας έζη, και ας ήτον ευτυχής. Κανείς ιδιοτελής λογισμός δεν υπήρχε την στιγμήν εκείνην εις το πνεύμα” του βοσκού.
Νάτος πάλι ο αγνός και αμόλυντος Παπαδιαμάντης! Οι προηγούμενες πονηρές σκέψεις του έχουν κάνει φτερά. Η καρδιά του βοσκού “πλήρης αυτοθυσίας και αφιλοκερδείας” δεν ενδιαφέρεται για την παραμικρή αμοιβή! Του φτάνει που θα θυμάται για όλη του τη ζωή εκείνο “το απαλόν σώμα της αγνής κόρης” που στηρίχτηκε πάνω του για λίγα λεπτά της ώρας… “Ήτο όνειρον, πλάνη, γοητεία. Και οπόσον διέφερεν από όλας τας ιδιοτελείς περιπτύξεις, από όλας τας λυκοφιλίας και τους κυνέρωτας του κόσμου η εκλεκτή, η αιθέριος εκείνη επαφή!” Νάτη και η πικρία του Παπαδιαμάντη για τις ανθρώπινες σχέσεις και η απογοήτευσή του για την κακία του κόσμου.
Η Μοσχούλα έζησε λοιπόν. Η άλλη Μοσχούλα, η κατσίκα, δυστυχώς δεν τα κατάφερε. Το καημένο το ζωντανό περιτυλίχτηκε με το σκοινί που ήταν δεμένο και πνίγηκε! Ήταν “τα λύτρα” που έπρεπε να πληρώσει ο βοσκός για τη ζωή της κοπέλας. Τα λύτρα για τον άθλο που πέτυχε “να συλλάβη με τας χείρας του προς στιγμήν εν όνειρον, το ίδιον όνειρόν του…”
ΠΗΓΗ: Δημήτρης Μοράρος “Όνειρο στο κύμα” από το http://www.moraros.gr/dhm_mor/ektheseis_2010.htm. Το είδα: 08-06-2017, https://www.facebook.com/kyrbasis/posts/1347367081965032
