Bullying σε μικρούς και μεγάλους
Της Ανδριανής Στράνη
6 ΜΑΡΤΗ- ΘΥΜΑΜΑΙ ΔΕΝ ΦΟΒΑΜΑΙ
1. Bullying σε μικρούς – Σχολικός εκφοβισμός (Η περίπτωση Δ.)
Ο θύτης (Bully)
Ο Δ. ήταν ένα ταλαιπωρημένο παιδί. Καρπός τυχαίων συνευρέσεων από πολύ νέους γονείς. Μάλλον ήταν ανεπιθύμητος στον ερχομό του στον κόσμο και φάνηκε πως συνέχισε να είναι και μετά. Στα πρώτα παιδικά χρόνια έζησε μέσα σε σύγχυση και φωνές. Το πρώτο συναίσθημα που γνώρισε ήταν ο φόβος. Έγινε νευρικός και υπερκινητικός με έντονα τα σημάδια της κακοποίησης στο σώμα και στην ψυχή. Στον ύπνο του προσπαθούσε να γλιτώσει αλλά κι αυτό χωρίς αποτέλεσμα. Άργησε πολύ να ελέγξει την ανάγκη του και σαν μεγάλος βρεχόταν συχνά. Τη βία που έζησε θέλησε να την επιστρέψει με το παραπάνω και οι ευκαιρίες ήταν πολλές στη σχολική ζωή. Από τις πρώτες μέρες στο Γυμνάσιο έβαζε στόχους. Ο πρώτος ήταν να γίνει αρχηγός και ο δεύτερος να κυνηγάει τον Μ.
Το θύμα (Ο αδύναμος κρίκος)
Ο Μ. ήταν διαβαστερός με γυαλάκια, πάντοτε υπάκουος και επιμελής. Κάθε πρωί τον πήγαινε η μητέρα του στο σχολείο κουβαλώντας εκείνη τη βαριά σχολική του τσάντα. Πριν μπει ο Μ. στο σχολείο του έλεγε να προσέχει και έφευγε μόνο όταν εκείνος έμπαινε στην τάξη. Κάθε πρωί το ίδιο σκηνικό. Τον Δ. εκνεύριζε αφόρητα ο βουτυρομπεμπές, όπως κορόιδευε τον Μ. Συχνά του έκανε τη ζωή κόλαση. Εκείνος τον φοβόταν πολύ και κρυβόταν γιατί ένοιωθε αδύναμος. Κάποτε που παραπονέθηκε στους καθηγητές του είδε ότι δεν του έδωσαν και μεγάλη σημασία. Έτσι κλείστηκε περισσότερο στον εαυτό του. Εκείνη τη μέρα τα πράγματα χειροτέρεψαν. Ο Δ. από τα ξημερώματα ήταν σε πανικό. Τρομαγμένος ξύπνησε γιατί είχε βραχεί. Όλος θυμό έμεινε ξάγρυπνος μέχρι την ώρα που σηκώθηκε για το σχολείο. Ο Μ. τράβηξε το ενδιαφέρον του από το πρώτο κιόλας διάλειμμα. Αυτός τουλάχιστον ήταν του χεριού του, σκέφτηκε. Στην τουαλέτα και στο μπουκάλι του νερού μάζεψε βιαστικά τα υγρά του σώματος στο χρόνο και στον τόπο που ο ίδιος ως νταής είχε τον έλεγχο και μόλις ο Μ. εμφανίστηκε στην αυλή του σχολείου, τον κυνήγησε μέχρι τέλους. Στα κάγκελα τον έφτασε για να τον στριμώξει και να του δώσει με το ζόρι να πιει αυτό που χρόνια τον βασάνιζε, τον έκανε να ντρέπεται και τρόμαζε κάθε φορά που ξυπνούσε βρεγμένος.
Από τις φωνές του Μ. πανικόβλητη εμφανίστηκε η καθηγήτρια της εφημερίας. Στο λεπτό εξαφανίστηκε ο Δ. πηδώντας έξω από τα κάγκελα. Φώναζε ν’ ανοίξουν χώρο για να περάσει. Πολλά παιδιά είχαν μαζευτεί τριγύρω και έβλεπαν τη φάση, όπως έλεγαν για πλάκα.
Οι παρατηρητές (Η συνένοχη πλειοψηφία)
Προσβεβλημένος ο Μ. και σωριασμένος κάτω έκλαιγε σπαραχτικά φωνάζοντας τη μητέρα του. Στην εμφάνιση της καθηγήτριας τα γέλια των παρατηρητών πάγωσαν. Γύρισε απευθυνόμενη στην Κ. που βρήκε μπροστά της και τη ρώτησε ελπίζοντας να την ενημερώσει για το συμβάν. Η Κ. αρνήθηκε ότι υπήρξε μάρτυρας του επεισοδίου και τρομαγμένη έκανε ότι δεν ήξερε τι έγινε ακριβώς, γιατί έφτασε εκείνη τη στιγμή.
Η παρέα του αρχηγού σε μικρή απόσταση ήταν απειλή για τους μάρτυρες. Η συνέχεια δόθηκε στη συνεδρίαση. Πρώτη έφτασε η μητέρα του Μ. θυμωμένη που το παιδί της δεν ήταν ασφαλές και προστατευμένο στο σχολείο του όπως στο σπίτι. Όλα τα πρόσωπα του έργου πήραν τους ρόλους τους αναγκαστικά, εκτός από τη Διεύθυνση που πρότεινε συμβιβασμό και φάνηκε αδύναμη να σταθεί στην ουσία του θέματος. Κάποιες απειλές που ξεστόμισε η οικογένεια του παραβατικού παιδιού, ο φόβος τους μήπως πάρει διαστάσεις το θέμα και ρεζιλευτούν… στο τέλος τίποτα για το «πώς» και το «γιατί». Οι δάσκαλοι θέλησαν να σώσουν τη βιτρίνα του σχολείου και την καλή φήμη τους και τα έχασαν όλα. Κάποιες ψόφιες ποινές, κάποιες συμβουλές – κηρύγματα και η υπόθεση κουκουλώθηκε. Το ένοχο περιβάλλον προσπάθησε να συγκαλύψει την υπόθεση αποποιούμενο τις ευθύνες του.
Δεν ξεχνάμε τον Βαγγέλη Γιακουμάκη που δυο χρόνια πριν «δολοφονήθηκε» περίκλειστος από την αδιαφορία και μακριά απ’ τη θέα τ’ ουρανού, στην κόλαση του σχολείου. Ένας ευαίσθητος μαθητής που πλήρωσε με τη ζωή του την ανοχή της κοινωνίας στο bullying με τη δικαιολογία της μη παρέμβασης σε υποθέσεις ενηλίκων. Το σχολείο ως καθρέφτης της κοινωνίας θα είναι πρώτο στο νταηλίκι και πρώτο στη συγκάλυψη. Η διοίκηση φοβούμενη ότι αν σπάσει ένας κρίκος θα διαλυθεί ολόκληρη η αλυσίδα της υποκρισίας που την κρατάει ενωμένη, αδιαφορεί για το δίκιο του ενός και μοναδικού προσώπου που πελατειακά δεν αποδίδει. Η σιωπηλή πλειοψηφία επιβάλλει το δίκιο της ισχύος. Με τον τρόπο αυτό τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας υποβαθμίζονται και αποσιωπώνται με σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μαθητών.
2. Bullying σε μεγάλους – Κατάχρηση εξουσίας (Η περίπτωση Π.)
Ο Π. έκανε την εμφάνισή του στο υποκατάστημα της υπηρεσίας διορισμένος ως Διευθυντής. Από την αρχή φάνηκε λίγος και αδύναμος. Στην προσπάθειά του να κρύψει την αδυναμία του έδειξε γρήγορα το αυταρχικό του πρόσωπο. Ήταν συντηρητικός με φοβίες και δεν ήθελε να του πάρουν τον «αέρα». Με ύφος και έπαρση αρσενικού δεν έδινε περιθώρια αμφισβήτησης της γνώμης του στους υφιστάμενους, τόσο που ορισμένοι στην αρχή τον χαρακτήριζαν ο «Πάπας» και στις συνεδριάσεις κρυφογελούσαν μαζί του όταν τον έβλεπαν να τρίβει τα χέρια και την κοιλιά του. Η γλώσσα του σώματος ήταν αποκαλυπτική. Περιφρονητικά έλεγαν πως είχε χαμηλό επίπεδο και δεν μπορούσε να εμπνεύσει ούτε κότα. Όταν κάποιοι διαπίστωσαν και εκδικητικότητα εκ μέρους του άρχισαν σιγά σιγά να προσαρμόζονται στην bully τακτική του για να γλιτώσουν το κεφάλι τους. Όπως όλοι οι νταήδες έδειχνε «φιλανθρωπία» σε όσους τον στήριζαν με διάφορα ανταλλάγματα και μικροεκδουλεύσεις. Με το πέρασμα του χρόνου και έχοντας οι υπάλληλοι συμμορφωθεί στις απαιτήσεις της εταιρείας κατάφερε να επιπλεύσει με την ανοχή, την αδιαφορία και την καλλιέργεια του φόβου. Ήταν ένας τυπικός φοβιτσιάρης γραφειοκράτης ακατάλληλος για management. Η συνταγή της εξουσίας παλιά και δοκιμασμένη: διαίρει και βασίλευε. Με τον τρόπο αυτό δεν άργησε να τους πείσει ότι «πετούσε ο γάιδαρος» εκτός από την Σ. που δεν ακολουθούσε τον παραλογισμό του ιπτάμενου γαϊδάρου. Με λεπτές μεθόδους εξαναγκασμού και χωρίς να αφήνει ίχνη προσπάθησε τη στοχοποίηση και τη χειραγώγηση του θύματος προς παραδειγματισμό όλου του προσωπικού.
Στο τέλος κατάφερε να την απομονώσει για να την καταστήσει αδύναμη.
Όταν ο τοξικός «ηγέτης» είδε ότι οι μεθοδεύσεις του δεν έφερναν τα επιθυμητά αποτελέσματα ανεχόταν το «συναδελφικό» bullying λέγοντας ότι η διοίκηση δεν επεμβαίνει σε ιδιωτικές υποθέσεις ενηλίκων. Στον εργασιακό χώρο προκάλεσε ρήγμα βαθύ με αποτέλεσμα να φανεί έντονη κρίση. Στο τέλος προσκάλεσε το Μεγάλο Αφεντικό στην εταιρεία για νουθεσία και εκφοβισμό. Ο άνθρωπος της αντίστασης στοχοποιήθηκε για τις θέσεις και τις ιδέες του και πλήρωσε το τίμημα της διαφορετικότητάς του. Μία μέρα ο Διευθυντής την κάλεσε στο γραφείο του και της είπε: «Η άποψή μου είναι να περάσετε από το ταμείο να πληρωθείτε».
Από τις παραπάνω περιπτώσεις bullying σε μικρούς και μεγάλους διαπιστώνονται τα εξής:
(1) Το φοβέρισμα (συναισθηματικά, λεκτικά, σωματικά) δεν είναι καινοφανής πρακτική της εξουσίας αντίθετα αποτελεί διαχρονικά παραδοσιακή και δοκιμασμένη μέθοδο χειραγώγησης της μειοψηφίας, των αδυνάτων και των διαφωνούντων.
(2) Η ραγδαία καταγραφόμενη αύξηση των bullying περιστατικών (Η Ελλάδα είναι μέσα στις 4 πρώτες χώρες στην Ευρώπη) και οι διάφορες μορφές άσκησης βίας (ενδοοικογενειακής, σχολικής, εργασιακής) εξηγούν τις ιδιαίτερες παθογένειες και την αθέατη πλευρά της ανθρώπινης φύσης.
Σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης όταν εντείνονται οι κοινωνικές αντιθέσεις παρατηρείται αντίστοιχη αύξηση ενδοσχολικού και εξωσχολικού bullying καθώς και έξαρση των μαθητικών – εφηβικών παραβατικών συμπεριφορών. Η φτώχεια, η ανέχεια και η ανεργία δημιουργούν και συντηρούν το bullying.
(3) Σε εποχή όξυνσης των διαπροσωπικών και κοινωνικών αντιθέσεων παρουσιάζεται ως «φυσιο-λογικό» γεγονός η κοινωνία –που φοβάται ακόμα και τον ίσκιο της– να αναπαράγει τον εκφοβισμό ως πρακτική επίλυσης των προβλημάτων στο πλαίσιο του λεγόμενου «κοινωνικού αυτοματισμού» (Ο καθένας εναντίον του Άλλου και όλοι εναντίον όλων).
(4) Σε περιόδους «ανθρωπιστικής» κρίσης παρατηρείται ιδιαίτερη αύξηση των φασιστικών, ρατσιστικών, φονταμενταλιστικών και σεξιστικών – ομοφοβικών συμπεριφορών στο πλαίσιο της αμφισβήτησης των ανθρώπινων και ατομικών δικαιωμάτων. Αναμφίβολα ο εκφοβισμός (bullying) γεννά, εκτρέφει και συντηρεί το φασισμό και ρατσισμό ως ατομική συμπεριφορά αλλά και ως κοινωνική πρακτική στο σχολείο και στην κοινωνία.
Συμπερασματικά υποστηρίζεται ότι μια σύγχρονη, αστική, δημοκρατική και ανοικτή κοινωνία που σέβεται τα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα οφείλει να αγωνίζεται καθημερινά για την υπεράσπιση της διαφορετικότητας περιορίζοντας ή αποκλείοντας φαινόμενα εκφοβισμού. Στην Ελλάδα είμαστε ακόμα στην αρχή. Προς το παρόν οι ειδικοί στο bullying κλαίνε…
Ανδριανή Στράνη
ΠΗΓΗ: Κυριακή, 5 Μάρτιος, 2017, http://www.alfavita.gr/apopsin/bullying-se-mikroys-kai-megaloys
