Οι «φυλές» στο Facebook

Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη

Στη ρητορική που αναπτύσσεται για να ερμηνεύσει το φαινόμενο Τράμπ ή το Brexit -ενδεχόμενα και αποσκοπώντας στη δαιμονοποίησή του και, κατά συνέπεια, στην αθώωση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης- περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, και ο ρόλος των λεγόμενων κοινωνικών δικτύων, που αποδυναμώνουν την ισχύ των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και αναγορεύουν ως μοναδική και αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης τους διαδικτυακούς «φίλους» στο facebook και στο twitter.

Λέγεται, λοιπόν, ότι τουλάχιστον το 45% των Αμερικανών, έχει επιλέξει πλέον το facebook -και το διαδίκτυο γενικότερα- ως αποκλειστικό μέσο ενημέρωσης, αποστρέφοντας μετά βδελυγμίας το πρόσωπο, από τα μέχρι χθες κυρίαρχα media. Εκεί αποδίδεται και η νίκη Τράμπ, αλλά και η επικράτηση του Brexit στο βρετανικό δημοψήφισμα. Ορίζεται μάλιστα όλο αυτό, υπό τον εύηχο τίτλο «η εποχή της μετα-αλήθειας»!

Και βέβαια αυτή είναι η μισή αλήθεια, οπότε πιο εύστοχος τίτλος θα ήταν κάτι σαν «Ηalf theΤruth». Γιατί αυτό που αποκρύπτεται, είναι ότι η «αλήθεια», που μέχρι χθες πρόβαλλαν τα συστημικά media, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από την «αλήθεια» των ελίτ που τα ήλεγχαν. Και ως γνωστόν, όπως δεν υπάρχει «ολίγον έγκυος», έτσι και δεν υπάρχει «ολίγον Ελευθερία», «ολίγον Δημοκρατία» ή «ολίγον από Αλήθεια». Πρόκειται για Δουλεία, για Τυραννία και για Ψεύδος αντίστοιχα και μπορεί κανείς να καταλάβει την αγωνία των κυρίαρχων τάξεων στην πιθανότητα πλήρους αποκάλυψης της παγκοσμιοποιητικής μηχανικής. Αυτοί, μέχρι και το facebook, το καλύτερο εργαλείο «ανακούφισης» της καπιταλιστικής δυσφορίας θα «βγάλουν σκάρτο», για να εξυπηρετηθούν τα σχέδια τους.

Όμως εδώ υπάρχει ένα ζήτημα που πρέπει να εξεταστεί. Γιατί, μπορεί τα κοινωνικά δίκτυα να διαδραμάτισαν στην παρούσα φάση έναν ρόλο που μάλλον κάπως χάλασε τη σούπα στις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, αλλά κανείς δεν ξεχνά από την άλλη μεριά, το ρόλο που έπαιξαν στις λεγόμενες «πορτοκαλί επαναστάσεις ή ανοίξεις» και τα δεινά που επισώρευσαν στις λαϊκές μάζες. Όλοι ανεπίγνωστα πανηγύριζαν την διαδικτυακή τους ελευθερία, όταν κάποιοι προετοίμαζαν εμφυλίους πολέμους και ανελέητους βομβαρδισμούς.

Χρειάζεται μια αυξημένη εγρήγορση σε σχέση με ό,τι είναι πραγματικά τα κοινωνικά δίκτυα. Κάθε λεπτό που ξοδεύουμε στο smartphone, στο tablet ή στο laptop χειραγωγούμαστε, μέσα από «αγαπημένες» ιστοσελίδες και «προσωπικούς τοίχους» σε «ετερο-» και «προ» καθορισμένα συμπεράσματα. Το facebook είναι ένα ακόμη καπιταλιστικό γλυκαντικό, ένα διαδικτυακό Ζάναξ, ένας ακόμη αγχολυτικός εθισμός ανακούφισης της βαναυσότητας που ο ίδιος ο Καπιταλισμός συνεπάγεται.

Μιλώ για το αν χρησιμοποιούμε τα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο γενικότερα ή αν τους επιτρέπουμε να μας «χρησιμοποιούν», αξιοποιώντας μια σχεδόν πυρηνική-πρωταρχική μας παρόρμηση, όπως την ορίζει ο κοινωνικός ψυχολόγος Jonathan Haidt, που έγραψε το 2012 το best seller  «The Righteous Mind». «Ο Ενάρετος -ή Δίκαιος αν προτιμάτε- Νους».  «Ένα από τα πράγματα που θέλουμε, είναι να περνάμε περισσότερο χρόνο με ανθρώπους που σκέφτονται σαν εμάς και λιγότερο με τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί», υποστηρίζει ο Haidt και προσθέτει, «Η επίδραση του Facebook δεν είναι ασήμαντη και αυτό είναι καταλυτικό για την ενίσχυση μιας τάσης μας που βρίσκεται ήδη εκεί». Αυτό φαίνεται ότι ο Mark Zuckerberg το ξέρει καλά.

Οι τόσο φορτισμένοι με μυστήριο φεϊσμπουκικοί αλγόριθμοι, αυτές οι μαθηματικές συνταγές, που επιλέγουν ποιων από τους δεκάδες «φίλους» μας τα «ποστ» θα εμφανιστούν στον «τοίχο» μας, οι ανιχνευτές των επιθυμιών μας, που «μαντεύουν» ποια διαφημιζόμενα προϊόντα μπορεί να μας ενδιαφέρουν, επιτυγχάνουν αυτό ακριβώς: την ικανοποίηση της ναρκισσιστικής μας αυταρέσκειας, καθώς μας φαίνεται πως οι περισσότεροι έχουν την ίδια άποψη με μας. Οικοδομείται έτσι ένα ιδιόρρυθμο φαινόμενο Τριμπαλισμού (Tribalism). Μια «φυλετική» συνείδηση και πίστη στην Ομάδα των ομοίων μας και μια εξύψωση της φείσμπουκικής «φυλής» μας πάνω από τους Άλλους. Ακόμη νομίζω υπάρχει κάπου στο διαδίκτυο εκείνη η εμπνευσμένη fb Ομάδα του Κώστα Αρβανίτη, που τόσα πρόσφερε στην ανάδειξη του Συριζα, υπό τον τίτλο «Η Φυλή των Φίλων».

Όμως, καθώς ορίζεται η Φυλή των Φίλων, οι «fb Άλλοι» γίνονται αυτόματα «Αυτοί» που συχνά υφίστανται μαζικές επιθέσεις «σχολίων» από τους «Εμάς» και καταλήγουν, τις πιο πολλές φορές, να «διαγράφονται» ώστε να διασφαλίζεται η «καθαρότητα» της δικιάς μας «φυλής». Ο διαδικτυακός φυλετισμός οδηγεί στην φαντασιωσική αντίληψη ότι γνωρίζουμε με τι μοιάζουν οι Άλλοι, οι Αυτοί, έστω κι αν δεν τους γνωρίσουμε ποτέ, έστω κι αν δεν έχουμε την ελάχιστη βιωμένη εμπειρία μαζί τους. Ο fb φυλετισμός μας κάνει ά-σχετους πραγματικά, τόσο με την κυριολεκτική, όσο και με την μεταφορική σημασία της λέξης.

Η πόλωση εξ’ αιτίας αυτής λειτουργίας είναι κάτι παραπάνω από προφανής, γιατί αν αναζητούμε «εκεί έξω» υποστηρικτές του Μνημονίου ή της κυβερνώσας «αριστεράς» ή του Κούλη ή της Χ.Α., αυτούς ακριβώς θα βρούμε, όπως βέβαια, κατ’ αναλογία, αν οι ιδεολογικές μας αντιλήψεις είναι αντεξουσιαστικές ή «θεολογίζουν». Ο καθένας μας μπορεί να βρει αυτό που «είναι». Αυτή είναι η κρίσιμη αλγοριθμική δυναμική, η ψευδαισθητική παγίδα της on line ζωής μας, που μοστράρεται για πραγματική. Τα κοινωνικά δίκτυα και το διαδίκτυο γενικότερα είναι σχεδιασμένα για να μας προσφέρουν μια ψευδαισθητική εκδοχή της άνευ όρων αποδοχής που διακαώς ποθούμε. Για την ακρίβεια, το facebook μας δίνει όλο και περισσότερο από το «ίδιο», καθρεφτίζοντας το είδωλο του «εγώ». Η χαρά της αυτοαναφορικότητας! Και με τον τρόπο αυτό, ο κατακερματισμένος ελάχιστος Εαυτός μας, ο άσχετος (δίχως σχέση) Εαυτός, ο Χρήστης, αναπληρώνει τον υπαρξιακό του ακρωτηριασμό, στην σχεδόν παιδική φαντασίωση του ότι «συναντά» τους δικούς του Άλλους.

«Ο τριμπαλισμός, έτσι κι αλλιώς, συνδυάζει πάντα την αλληλεγγύη με τους ομοίους μας με την επιθετικότητα ενάντια σ’ εκείνους που διαφέρουν», όπως θα αποσαφηνίσει με ενάργεια ο Ρίτσαρντ Σέννετ, στο έργο του «Μαζί», όπου πραγματεύεται τη «συνεργασία ως εφαρμοσμένη τέχνη και την πιο επιτακτική πρόκληση στην κοινωνία των πολιτών».

Ο διαδικτυακός τριμπαλισμός «επιτυγχάνει» αυτό ακριβώς: ακυρώνει τις συνεργασιακές δεξιότητες, υπονομεύοντας την όποια κοινωνική συνεκτικότητα, προς όφελος των κυρίαρχων τάξεων, γιατί όπως ορίζει, στα «Πολιτικά», ο παππούς Αριστοτέλης, «η πόλις συντίθεται από διαφορετικών ειδών ανθρώπους, ενώ παρόμοιοι άνθρωποι δεν μπορούν να γεννήσουν μια πόλη». Η αλληλο-υποστηριζόμενη εχθρότητα, η χώρα του «Χωσέ» με άλλα λόγια, δεν συστήνει ούτε κοινωνία, ούτε Πόλη. Αλλά αυτό είναι ο ορισμός του στερεότυπου! Η νομιμοφανής δικαιολογία για να απομακρυνόμαστε διαρκώς από ανθρώπους που νομίζουμε ότι φοβόμαστε, αντιπαθούμε ή -το χειρότερο- δεν καταλαβαίνουμε.

Ο Eli Pariser, (σύζυγος της Τζίνας Κωνσταντινάκος, για να παινέψουμε και το σπίτι μας) ακτιβιστής και Διευθύνων Σύμβουλος της Upworthy, μια ιστοσελίδας για την «νοηματοδότηση» του viral περιεχoμένου, στο βιβλίο του «The Filter Bubble», σημειώνει πως «κάθε χτύπημα πλήκτρου στρεβλώνει ό,τι πρόκειται να επακολουθήσει, δημιουργώντας μια προσαρμοσμένη πραγματικότητα που είναι πιο κοντά στη φαντασίωση», και άρα στην ανηλικότητα και στον «νεανισμό» θα προσέθετα.

Με τον τρόπο αυτό, τελικά, μπορεί να δείχνουμε λιγότερη αφοσίωση και εμπιστοσύνη στα μεγάλα media, απ’ ότι σε σχέση με το παρελθόν, και να τα υποκαθιστούμε με fb κοινότητες ομοίων, με fb «φυλές», που σχηματίστηκαν on line, των οποίων όμως οι συνδέσεις είναι επικαλυμμένες με μπόλικο εγωτισμό και καθόλου συν-χωρητικότητα, με περίσσιο αντι-κοινοτικό πνεύμα και καθόλου αλληλεγγύη προς τον «Ξένο», άρα και με απώλεια των δεξιοτήτων μας για κοινωνικοποίηση, συνεργασία και Πολιτική.

Όσο κι αν ακούγεται κάπως παράδοξο, δηλωμένης της διαδικτυακής ανοικτότητας και των προσδοκιών που καλλιέργησε, είναι μάλλον γεγονός ότι τα κοινωνικά δίκτυα διευκολύνουν την αποφυγή της πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδρασης με ανθρώπους που έχουν διαφορετικές ιδέες, κατακερματίζοντας με τον τρόπο αυτό τη διαφορική συνεκτικότητα της κοινωνίας μας.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα «διαγράψουμε» κάποιον «τοξικό» «φίλο» ή θα την «πέσουμε» από κοινού για να διαπομπεύσουμε κάποιον από την άλλη «φυλή» -σύμφωνα και με την υπόδειξη του ιερατείου της δικής μας- ίσως να πρέπει να το ξανασκεφτούμε, ακόμη κι αν η άποψη μας μοιάζει υπηρετική της πιο αγνής και ταξισυνειδησιακής πάλης. Η διαδικτυακή χειραγώγηση είναι πολύ βαθύτερη απ’ ότι υποστηρίζουν οι «μετα-αληθιστές» τις Χίλαρι.

Υ.Γ. 1. Στο σύνδεσμο εδώ μπορεί να δει κανείς μια περιεκτική ομιλία του Eli Pariser, σε σχέση με το βιβλίο του «The Filter Bubble».

Υ.Γ. 2 Κυκλοφορεί το νέο βιβλίο του Αντώνη Ανδρουλιδάκη «ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ» από τις εκδόσεις «Νησίδες», αλλά και στο kdp.amazon.com το e-book με τίτλο «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΩΩΣΗΣ – ΜΙΚΡΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟ-ΕΝΟΧΟΠΟΙΗΣΗ».

ΠΗΓΗ: Σάββατο 28 Ιανουαρίου 2017, https://www.thepressproject.gr/article/106433/Oi-fules-sto-Facebook