Κριτικά υποστηρικτικά σχόλια για την Μεγάλη Ορθόδοξη Σύνοδο της Κρήτης 2016 – Ι. Γενική εισαγωγή
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Α. Πρώτες παρατηρήσεις
Διφορούμενες είναι οι τάσεις για τα αποτελέσματα της «Αγίας και Μεγάλης Συνόδου του 2016 στην Κρήτη» σε όσους παρακολουθούν τα των ορθοδόξων τοπικών Εκκλησιών στην Οικουμένη. Και οι λόγοι είναι αρκετοί. Ο πρώτος βεβαίως είναι η μη συμμετοχή την τελεταία «στιγμή» του Πρεσβυγενούς Πατριαρχείου της Αντιόχειας (το μόνο αραβόφωνο), αλλά και των νεώτερων Πατριαρχείων της Ρωσίας (ρωσόφωνο), της Βουλγαρίας (σλαυόφωνο) και της Γεωργίας (γεωργιανόφωνο).
Οφείλουμε όμως να υπενθυμίσουμε ότι συμμετείχε η συντριπτική πλειοψηφία, δηλαδή όλες οι υπόλοιπες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, με επικεφαλής το Οικουμενικό Πατριαρχείο και με ενεργά τα υπόλοιπα Πατριαρχεία. Σημειώνω ιδιαιτέρως την πλήρη τελικά συμμετοχή του Πατριαρχείου Σερβίας (σλαυόφωνο), του οποίου η στάση ήταν καθοριστική, αφού οι επίσκοποί του είναι επόμενοι – μαθητές του (αγίου) Ιουστίνου Πόποβιτς!
Από την άλλη, κάποιοι περίμεναν μεγαλύτερες τομές στην λογική βεβιασμένων κινήσεων προς την θεσμική ενότητα των διασπασμένων χριστιανικων συλλογικοτήτων και ίσως απογοητεύτηκαν από την σωφροσύνη Ορθόδοξης συνείδησης των Συνοδικών.
Μαζί τους «απογοητεύτηκε» και μέγα πλήθος από ζηλωτικούς κύκλους εντός και εκτός της ελλαδικής επικράτειας, αφού οι εκ των προτέρων εκτιμήσεις των ηγετόρων τους δεν επιβεβαιώθηκαν εν πολλοίς. Και αυτοί ουσιαστικά είτε ψάχνουν «ψύλους στ’ άχυρα», είτε στέκονται «επί της διαδικασίας», είτε κυριαρχούνται από πολιτικά ιδεολογήματα.
Παράλληλα και μέσα σ’ αυτό το κλίμα δεν έγινε κατορθωτό ούτε να φανεί καθαρά στους πολλούς η συνέχεια της «παραδεδομένης Αλήθειας» εντός του «δικτύου» της Ορθόδοξης Εκκλησίας, μα ούτε να γίνουν κάποιες ακόμα ιδιαίτερες θεσμικές ή κανονικές «αποφλοιώσεις», αναγκαίες για την μείωση των φίλτρων στην Λάμψη αυτών των Αληθειών.
Τόσο τα γεγονότα, όσο και η ολότητα των αποφάσεων σημαδεύουν πάντως πολλούς ανθρώπους «καλής θέλησης» από διάφορα υπαρξιακά και κοινωνικά ρεύματα για το βαθύτερο νόημα της ζωής. Και όσο περνά ο καιρός ο λαός του Θεού και αποκωδικοποιεί τις αποφάσεις και συνιστά μιά πολύ ψύχραιμη στάση, πράγματα που ίσως μπερδεύουν και μέρος της θεσμικής εκκλησίας.
Β. Για την σειρά των σχολίων μου
Θεωρώ γενικά ορθή την έποψη στην τελευταία «Σύναξη», τ.140, Χειμώνας 2016, του και συμμετέχοντος επισκόπου Μαξίμου της Δυτ. Αμερικής (Σερβικής Διασποράς):
«Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος δεν είναι ακριβές αντίγραφο των Οικουμενικών Συνόδων ούτε ένα τηλεομοιότυπο Συνελεύσεων Δυτικών Χριστιανικών Παραδόσεων. Προσαρμοσμένη στις συνθήκες και στις δυνατότητες του 21ου αιώνος έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Παραμένει όμως ένα αισθητό και σαφές σύμβολο ενότητος των Ορθοδόξων και ένας θεσμός πολύτιμος για τη ζωή και την μαρτυρία της στον σύγχρονο κόσμο. Υπάρχουν ορισμένοι που θεωρούν ότι μόνο η ακριβής επανάληψη Συνόδου του παρελθόντος είναι αυθεντικά Ορθόδοξη. Αλλά το Άγιο Πνεύμα δεν ενεργεί μόνο σε μία εποχή…».
Με αυτή την αφετηριακή τοποθέτηση και τη δική μου αυτοσυνειδησία βεβαίως, θέτω την όποια ατομική μου άποψη, αντίληψη και στάση μέσα στο συλλογικό γίγνεσθαι τόσο της ιστορίας, όσο και της ορθόδοξης εκκλησιαστικής συλλογικής αυτοσυνειδησίας. Επομένως και επί της ουσίας όταν αυτό περπατήσει στο όλο Πλήρωμα των κατά τόπου Εκκλησιών θα κατοχυρωθεί και το αρχικό επίθετο «Αγία», εκτός από το «Μεγάλη» το οποίο έχει ήδη κατοχυρωθεί.
Τα σχόλια μου θα είναι «κριτικά υποστηρικτικά» επομένως. Κριτικά, διότι δεν παύω να έχω προσωπική ελευθερία, συνείδηση, άποψη και στάση. Υποστηρικτικά διότι κανένα σημείο των αποφάσεων πριν, κατά και μετά τη Μεγάλη Σύνοδο δεν με κάνει να κρατήσω στάση μη υποστηρικτική.
Για να δικαιολογήσω λοιπόν την «σύνολη στάση μου» παρακολουθώ προσεκτικά χρόνια τώρα τις διαδικασίες, παρότι δεν συμμετείχα ενεργά σ’ αυτές. Δεν αδιαφόρησα για την σύγκλισή της. Δεν με άφησαν αδιάφορο οι αντίθετες φωνές και οι μη συμμετέχοντες. Αλλά και μελετώντας πολλά από τα κείμενα παράλληλα με τις ανάγκες της εποχής που με ακουμπούσαν ή με προβλήματα που δημιουργούνται από την «σκουριά» της ιστορικής πορείας σε κάθε τόπο, έβλεπα κριτικά και «ευχαριστιακά» την σύγκλισή της.
Από πλευράς μεθοδολογίας τα κριτικά μου σχόλια θα ξεκινήσουν από τα φαινομενικά λιγότερο ακανθώδη και πολύ κοντά στη δική μου προσωπική στάση -στο βίο και στην πολιτεία μου- θέματα που καταπιάστηκε η Μεγάλη Σύνοδος. Οι τίτλοι θα απηχούν ταυτόχρονα σχετικά της θέματα, αλλά και την προσωπική μου αυτοσυνεδησία. Ταυτόχρονα θα αποφύγω την επιστημονική αντιμετώπιση, γιατί επιθυμώ να ακουμπήσω ζώντα ερωτήματα αυτή τη φορά. Εξάλλου γι’ αυτά «κυκλοφορούν» χιλιάδες επαγγελματίες θεολόγοι και κληρικοί.
Έτσι το επόμενο σχόλιό μου θάχει τίτλο του τύπου: «Αλληλεγγύη και νηστεία κατά τόπους».
Γ. Ένα σημείωμα από το 2014
Από τη μεριά μου, είχα θέσει (ως ΜτΒ, 08-05-2014) κάποια ζητήματα ως σημαντικά για την εποχή μας, με την ευκαιρία της Μεγάλης Συνόδου – τότε ως διαφαινόμενης Πανορθόδοξης.
Παραθέτω τους άξονες του σημειώματος, ώστε τα κριτικά μου σχόλια να έχουν μία συνέχεια.
“Τα θέματα που καίνε είναι κυρίως εκκλησιολογικά:
1) Η συνύπαρξη στην ίδια πόλη (κυρίως στη Διασπορά) πολλών Επισκόπων ή Μητροπολιτών και οι οποίοι παρότι λειτουργούν στον «ίδιο τόπο» αναφέρονται σε μακρινές διαφορετικές τοπικές εκκλησίες, διαφορετικών λαών, γλωσσών και εθνών… Οι πόλεις αυτές βρίσκονται κυρίως σε όλη την Αμερική, στη Δυτική Ευρώπη, αλλά και αλλού….
2) Ο υφέρπων εθνικισμός και εθνοφυλετισμός σε επισκόπους, κληρικούς, μοναχούς, λαϊκούς και θεολογούντων σε όλες τις τοπικές εκκλησίες (ελληνόφωνων, σλαβόφωνων, αραβόφωνων).
3) Η πρόσδεση πολλών Εκκλησιών ή και Μονών σε επίπεδο θεσμικό με τις κρατικές εξουσίες και η αναλογούσα διαπλοκή σε επίπεδο πολιτικό, οικονομικό, ιδεολογικό, ακόμη και θεολογικό. Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι μία απ’ αυτές και το Πατριαρχείο πασών το Ρωσιών δεν πάει πίσω.
4) Η οικονομική διαπλοκή Προκαθημένων ή και Συνόδων με παράγοντες του Κεφαλαίου, των Μίντια, του Πρωταθλητισμού, μέχρι και του «υποκόσμου», είτε άμεσα, είτε έμμεσα. Μιλάω για τον υφέρποντα ή φανερό αστοχριστιανισμό…
5) Οι αποκλίσεις στους οικουμενικούς διαλόγους, είτε προς την κατεύθυνση ενός θεολογικά ανεύθυνου και «μεταπατερικού» οικουμενισμού, είτε ενός ανεπίγνωστου «ζηλωτισμού» δήθεν «πατερικής» προσκόλλησης…
6) Το πρόβλημα της σχέσης θεολογίας και επιστήμης και του τρόπου ενσωμάτωσης των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων, κυρίως στο τομέα των θετικών και ιατρικών επιστημών…
7) Η απαρίθμηση προηγούμενης Συνόδου ως Οικουμενικής. Κάποιοι θέτουν το ζήτημα για αναγνώριση 8ης, ίσως και 9ης …
Δεν γνωρίζω ποια απ’ αυτά τα ζητήματα θα απασχολήσουν την αποφασισμένη προχθές Πανορθόδοξη Σύνοδο (εάν δεν μπουν νέα εμπόδια), ποια θα παραμεριστούν ή ποια άλλα θα μπούν… Με τη φτωχή μου θεολογία νομίζω ότι τουλάχιστον κάποιοι εν «Φωτί» νέοι πατέρες είναι αναγκαίο να αναδειχθούν, είτε πριν, είτε μέσα στη Σύνοδο, ώστε να πάρουν την υπόθεση «εν Πνεύματι Αγίω» «στα χέρια τους». Έτσι να αποτελέσουν τον ή τους πυλώνες γύρω από τους οποίους οι πλείονες θα κάνουν το θεολογικά ώριμο, ώστε η εν λόγω Σύνοδος: «να βαδίσει επόμενη των Πατέρων, με ακρόαση των παρόντων και με όραση των επερχομένων…».”
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας είναι πτυχιούχος θεολογίας, εργάζεται ως φυσικός στην δευτεροβάθμια εκπ/ση, αρθρογραφεί συχνά την τελευταία δεκαετία και συμμετέχει ενεργά κατά περιόδους σε πολιτισμικές και συνδικαλιστικές συλλογικότητες.
Πάτρα, 08-01-2017
Σημείωση 23-04-2017: Το επόμενο σχόλιο αφορά τις περί νηστείας αποφάσεις: Νηστεία και αλληλεγγύη, διάκριση και Ευχαριστία κατά τόπους, σχόλια για την Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης 2016– Μέρος ΙΙ
