Έρχεται βαθιά ύφεση – μείωση εισοδειμάτων
Συνέντευξη του Κώστα Λαπαβίτσα στο Πριν*
Συνολική αποτυχία ήταν το σχέδιο ένταξης της δραχμής στη ζώνη του ευρώ καθώς επιτάχυνε την πορεία καταστροφής του παραγωγικού ιστού της χώρας, η οποία με τη σειρά της δημιούργησε τα χρέη, υπογραμμίζει στο Πριν ο Κώστας Λαπαβίτσας. Στη συνέντευξή του αναφέρεται επίσης στις συνέπειες από την εφαρμογή των μέτρων του μνημονίου και τις δυνατότητες εξόδου από την κρίση, προς όφελος της εργατικής τάξης.
Σήμερα εφαρμόζονται οι πιο αποτυχημένες οικονομικές ιδέες της δεκαετίας του '20
– Η μια χώρα της ευρωζώνης μετά την άλλη (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, Γαλλία) ανακοινώνουν μέτρα λιτότητας. Τα μέτρα αυτά αντιμετωπίζουν τις αιτίες της κρίσης και αποτελούν μονόδρομο για τους εργαζόμενους;
– Τα μέτρα αποτελούν εσπευσμένη αντίδραση στα φαινόμενα κρίσης που επανεμφανίστηκαν στις χρηματοπιστωτικές αγορές από το τέλος του 2009. Το πρόβλημα του κρατικού χρέους οδήγησε σε πτώση του ευρώ τους τελευταίους μήνες. Έκανε έτσι ιδιαίτερα επισφαλή τη θέση των ευρωπαϊκών τραπεζών. Για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση, οι μηχανισμοί της ΕΕ και του ΔΝΤ παρείχαν τεράστια ποσά ρευστότητας, τα οποία ουσιαστικά πάνε στις τράπεζες. Ταυτόχρονα οι κυβερνήσεις προσπαθούν βεβιασμένα να περιορίσουν τα ελλείμματά τους, ώστε να δείξουν ότι ελέγχουν το θέμα του δημοσίου χρέους.
Πρόκειται για πολύ κακή εξέλιξη για τους εργαζόμενους αλλά και την κοινωνία ολόκληρη. Το κόστος αντιμετώπισης της κρίσης περνάει για μια ακόμη φορά στις πλάτες αυτών που δεν φταίνε για όσα συμβαίνουν. Αυτό γίνεται είτε ως παροχή δημοσίων πόρων που καταλήγουν στις τράπεζες, είτε ως μείωση του λαϊκού εισοδήματος, περικοπή της κατανάλωσης και άνοδος της ανεργίας λόγω της λιτότητας.
Τα μέτρα δείχνουν επίσης την ιδεολογική χρεοκοπία στην καρδιά της ευρωζώνης. Εν μέσω ήδη βαθειάς κρίσης, οι κυβερνήσεις επιβάλλουν αυστηρή λιτότητα με τη λογική ότι πρόκειται για «φάρμακο» το οποίο θα εξυγιάνει την οικονομία, η οποία θα επανέλθει κατόπιν σε ταχείς ρυθμούς μεγέθυνσης. Πρόκειται για τις πιο αποτυχημένες ιδέες στο χώρο της οικονομικής πολιτικής, για την οικονομική ιδεολογία η οποία επικρατούσε κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 πριν την εμφάνιση του Κέινς. Είναι εντυπωσιακή η διαφορά με την αμερικανική αστική τάξη που ακολουθεί αντίθετη πορεία διευρύνοντας τα ελλείμματα σε μια προσπάθεια να απαλύνει την ύφεση.
Τα μέτρα βεβαίως δεν αντιμετωπίζουν το δομικό πρόβλημα στην καρδιά της ευρωζώνης, δηλαδή την εμφάνιση χωρών του κέντρου, με μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα, και χωρών της περιφέρειας, με αντιστοίχως μεγάλα ελλείμματα. Αντιθέτως, η επιβολή λιτότητας στην περιφέρεια θα κάνει τα πράγματα χειρότερα διότι θα εξασθενίσουν κι άλλο οι πιο αδύνατες οικονομίες. Θα μεγαλώσει ακόμη περισσότερο η κυριαρχία των χωρών του κέντρου, κυρίως της Γερμανίας.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να υπάρξει αντίσταση από πλευράς των εργαζομένων. Δεν πρόκειται καθόλου για μονόδρομο, αλλά για την επιβολή απαρχαιωμένων και σκληρά ταξικών πολιτικών, οι οποίες θα κάνουν τα πράγματα πολύ χειρότερα για τους λαούς της Ευρώπης.
– Στην Ελλάδα, ποιο ήταν το απώτερο ζητούμενο από την ενεργοποίηση του περίφημου «μηχανισμού διάσωσης» και την προσφυγή στο ΔΝΤ;
– Η ελληνική οικονομία βρίσκεται καταπρόσωπο με τη χρεοκοπία ήδη από το 2009. Είναι άκρως απίθανο να μπορέσει από μόνη της να αντιμετωπίσει τον τεράστιο όγκο του χρέους. Εάν χρεοκοπήσει η Ελλάδα όμως, θα βρεθούν σε δύσκολη θέση οι γαλλικές και οι γερμανικές τράπεζες, ιδίως δε αν το φαινόμενο επεκταθεί και στην Πορτογαλία και την Ισπανία. Η γερμανική κυβέρνηση άργησε να αντιληφθεί αυτή τη διάσταση της κρίσης, που της έγινε ξεκάθαρη μόνο μετά τη μεσολάβηση του ΔΝΤ με διάφορες επισκέψεις στο Βερολίνο.
Ο μηχανισμός, λοιπόν, αποβλέπει στην αποτροπή άμεσης χρεοκοπίας της Ελλάδας, η οποία θα ήταν αναπόφευκτη το Μάιο. Δε λύνει όμως το βαθύτερο πρόβλημα που είναι ο όγκος του χρέους που συνθλίβει την ελληνική οικονομία. Η χρεοκοπία παραμένει πιθανή στο εγγύς μέλλον. Ο μηχανισμός εξασφαλίζει ένα χρονικό περιθώριο για τις μεγάλες τράπεζες του κέντρου ώστε να προετοιμαστούν για το ενδεχόμενο ελληνικής χρεοκοπίας.
– Με βάση την διεθνή εμπειρία ποια θα είναι η επόμενη μέρα από την εφαρμογή του προγράμματος του ΔΝΤ; Τι θα σημάνει για την ελληνική οικονομία;
– Είναι προφανές ότι θα υπάρξει βαθύτατη ύφεση, με πτώση της κατανάλωσης, πτώση των επενδύσεων και μεγάλη άνοδο της ανεργίας. Η ελληνική οικονομία θα συρρικνωθεί δραστικά, τα εισοδήματα θα πέσουν και οι εισοδηματικές διαφορές, που είναι ήδη πολύ μεγάλες, θα γιγαντωθούν. Είναι απίθανο να υπάρξει ουσιαστική άνοδος των εξαγωγών δεδομένου ότι δεν μπορεί να γίνει υποτίμηση.
Από την άλλη, είναι πιθανό ότι θα περιοριστεί το έλλειμμα του δημοσίου και άρα θα πάψει η διόγκωση του χρέους. Το παράδοξο είναι όμως ότι, επειδή θα συρρικνωθεί δραστικά η οικονομία, το βάρος του χρέους θα μεγαλώσει σημαντικά ως προς το εθνικό εισόδημα. Θα βρεθεί δηλαδή η Ελλάδα ακόμη πιο χρεωμένη, έστω κι αν περιοριστεί ο συνολικός όγκος του χρέους. Με τις εκτιμήσεις του ίδιου το ΔΝΤ, ο λόγος χρέους προς εθνικό εισόδημα θα είναι 120% το 2020, ενώ τώρα είναι περίπου 115%.
Με δυο λόγια, οι έλληνες εργαζόμενοι θα μπουν σε ένα τούνελ περικοπών, ανεργίας και μείωσης μισθών για μία δεκαετία, ενώ το αποτέλεσμα θα είναι να βρεθεί η Ελλάδα ακόμη πιο χρεωμένη. Πρόκειται για τραγική εξέλιξη διότι, αν συμβεί κάτι τέτοιο, ο παραγωγικός ιστός θα βρεθεί πολύ πιο εξασθενημένος και είναι πιθανό να χαθεί μια ολόκληρη γενιά, είτε μέσω της ανεργίας, είτε μέσω της μετανάστευσης.
– Η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, όπως προωθείται από κέντρα του ιμπεριαλισμού, συμφέρει τους εργαζόμενους ή είναι ολότελα εχθρική λύση;
– Η αναδιάρθρωση είναι στην ουσία ένας εύσχημος τρόπος για να αναλάβουν κάποιο από το κόστος του χρέους οι πιστωτές. Το ζήτημα είναι ποιός θα έχει τον έλεγχο της διαδικασίας. Αν τον κρατήσουν οι πιστωτές και τα κομμάτια του ελληνικού κεφαλαίου τα οποία επίσης κατέχουν δάνεια, οι εξελίξεις δεν θα είναι καθόλου καλές για τα λαϊκά στρώματα αλλά και την οικονομία γενικότερα. Μπορεί, για παράδειγμα, να οδηγηθούμε σε μεταβίβαση των ελληνικών τραπεζών στην ιδιοκτησία του ξένου κεφαλαίου.
Αυτό που χρειάζεται είναι να γίνει παύση πληρωμών με λαϊκό και δημοκρατικό έλεγχο. Να υπάρξει καταρχήν διαφάνεια στο ποιός κατέχει το χρέος, με ποιούς όρους έχει συναφθεί και ποιός φέρει το βάρος. Οι διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές θα πρέπει να γίνουν συντεταγμένα, με ξεκάθαρους στόχους και αποβλέποντας σε σημαντική συρρίκνωση του χρέους ώστε να ανασάνει η οικονομία. Στη βάση της ιστορικής εμπειρίας, το λεγόμενο ‘κούρεμα΄ θα πρέπει να είναι τουλάχιστον της τάξης του 50%-60%.
Δυνατότητα για σοσιαλιστικό μετασχηματισμό
Είναι ανάγκη η Αριστερά να οικοδομήσει ευρύτερα μέτωπα
– Τι μέλλον έχει ο ελληνικός καπιταλισμός εντός του ευρώ;
– Η ένταξη του ελληνικού καπιταλισμού στο ευρώ είναι συνολική αποτυχία. Μετά μία δεκαετία, η Ελλάδα βρέθηκε με εξασθενημένο παραγωγικό μηχανισμό και εντάχθηκε για τα καλά στην περιφέρεια της Γερμανίας. Αδυνατώντας να ανταγωνιστεί τις χώρες του κέντρου, το ελληνικό κεφάλαιο έδωσε βάρος στην εγχώρια κατανάλωση βασισμένη στο δανεισμό. Παράλληλα αξιοποίησε το ευρώ ώστε να επεκταθεί σε γειτονικές χώρες, κυρίως οι τράπεζες, που είναι ο μεγάλος ωφελημένος του ευρώ. Η στρατηγική αυτή απέτυχε διότι η παραγωγική υποχώρηση της εγχώριας οικονομίας τελικά δημιούργησε χρέη τα οποία δεν μπορούν να στηριχτούν. Στο πλαίσιο αυτό φάνηκαν ξεκάθαρα και οι εγγενείς αδυναμίες του ελληνικού κράτους, δηλαδή η διαφθορά και ο σκληρός ταξικός του χαρακτήρας. Με τα μέτρα που πάρθηκαν τώρα και με τη προοπτική της χρεοκοπίας στο σύντομο μέλλον, τα πράγματα θα γίνουν ακόμη χειρότερα. Είναι επιτακτική ανάγκη η έξοδος της χώρας από την ευρωζώνη.
– Σε ποιους στόχους μπορεί να συμπυκνωθεί μια φιλολαϊκή – αντικαπιταλιστική πρόταση διεξόδου από την κρίση;
– Η κρίση είναι μια τεράστια ευκαιρία για να υπάρξει βαθειά κοινωνική αλλαγή, η οποία θα αλλάξει την ισορροπία ισχύος υπέρ της εργασίας ανοίγοντας παράλληλα το δρόμο για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό οικονομίας και κοινωνίας. Η Αριστερά πρέπει να δημιουργήσει πρόγραμμα το οποίο θα λύνει τα προβλήματα της κρίσης υπέρ της εργατικής τάξης, ενώ θα βάζει τις βάσεις για σοσιαλιστική αλλαγή. Θα πρέπει δηλαδή το πρόγραμμα να είναι όχι μόνο αντικαπιταλιστικό αλλά και με σοσιαλιστική στόχευση σε βάθος χρόνου.
Ορισμένα μέτρα είναι προφανή, κυρίως αυτά που θα αντιμετωπίσουν την άμεση πίεση από την κρίση. Θα πρέπει να γίνει παύση πληρωμών και έξοδος από το ευρώ. Αμέσως θα τεθεί θέμα δημοσίου ελέγχου των τραπεζών και μεγάλων τομέων της οικονομίας, ώστε αφενός να προστατευτούν και αφετέρου, να λειτουργήσουν ως βάση για τη συνολική ανασυγκρότηση της οικονομίας. Η έξοδος από το ευρώ θα φέρει υποτίμηση τονώνοντας έτσι την παραγωγή. Από την άλλη θα χτυπήσει το εργατικό εισόδημα και άρα θα χρειαστεί πολιτική αναδιανομής από τους πλούσιους στους φτωχούς ώστε να περιοριστεί το πλήγμα. Η εμπειρία από άλλες χώρες που έκαναν παύση πληρωμών με υποτίμηση είναι ότι η παραγωγή ανακάμπτει ταχέως, ενώ περιορίζεται πολύ η άνοδος της ανεργίας. Στη βάση αυτή θα μπορέσει να διαμορφωθεί βιομηχανική πολιτική η οποία θα τονώσει τις επενδύσεις και θα κατευθύνει την οικονομία προς νέους τομείς που θα δημιουργούν απασχόληση. Θα γίνει δηλαδή εφικτή η σοσιαλιστική αλλαγή της χώρας.
Είναι προφανές ότι όλα αυτά απαιτούν δραστική αλλαγή του κράτους. Το σημερινό διεφθαρμένο και βαθειά ταξικό κράτος θα πρέπει να αλλάξει εκ βάθρων. Είναι απαραίτητο να υπάρξει διαφάνεια και λαϊκός έλεγχος από τα κάτω. Η αλλαγή υπέρ της εργασίας στην κατεύθυνση του σοσιαλισμού δε μπορεί να γίνει χωρίς δημοκρατία στους κρατικούς μηχανισμούς. Θα πρέπει οι εργατικές και λαϊκές δυνάμεις στη χώρα να αποκτήσουν κυριότητα επί του κράτους με διαφάνεια και δημοκρατία.
Μπορεί η Αριστερά να σηκώσει τέτοιο βάρος; Η ιστορική πρόκληση είναι πολύ μεγάλη, αλλά και οι κοινωνικές δυνάμεις που μπορούν να κάνουν την αλλαγή είναι ορατές. Υπάρχει μεγάλο πεδίο για συμμαχία εργατικών, μικροαστικών και αγροτικών στρωμάτων που θα στηρίξουν ένα τέτοιο πρόγραμμα. Απομένει να δούμε αν η Αριστερά έχει τη δύναμη να διαμορφώσει τα μετωπικά σχήματα που είναι απαραίτητα. Οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες.
