Τα νερά της Κέρτεζης – Μέρος Ι

Οι πηγές, οι βρύσες και οι γεωτρήσεις ύδρευσης της Κέρτεζης

Τα νερά του Κεφαλόβρυσου, όπως φτάνουν και «μοιράζονται στα τρία» στο δυτικό μέρος της πλατείας «Ομονοίας» στα Αγγελοπουλαίϊκα. Εκεί παλαιότερα δροσίζονταν πάπιες.

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Εισαγωγικά

Η Κέρτεζη ίσως αποτελεί ένα από τα πρώτα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου από πλευράς φυσικών πόρων νερού και επομένως ήμερης και άγριας βλάστησης. Ιδρύθηκε προ αμνημονεύτων ετών και αναπτύχθηκε σε φάσεις. Μπορούμε να βάσιμα να ισχυριστούμε ότι η πρώτη φάση είναι αυτή που το νερό καθοδήγησε τον σχηματισμό της και η δεύτερη αυτή που η ίδια οδήγησε το νερό πέρα και από τις δυνάμεις της βαρύτητας και της υδροστατικής πίεσης.

Η Κέρτεζη έχει αναπτυχθεί στους ανατολικότερους πρόποδες του ορεινού όγκου του όρους Ερύμανθου και βρίσκεται σε θέση να βλέπει στα ανατολικά το όρος Χελμός, γι’ αυτό ατενίζει καθημερινά και τον «Αρίσταρχο»! Τα υψόμετρά της είναι τέτοια – στην κεντρική πλατεία έχουμε 822 μέτρα- ώστε να πηγάζουν αφ’ ενός τόνοι πόσιμου νερού με μεγάλες και  μικρές πηγές και αφ’ ετέρου κάτω από το οροπέδιό της να «λιμνάζουν» επίσης τόνοι νερού έτοιμοι για γεωτρήσεις.

Οι δύο ιστορικές αυτές φάσεις ισχύουν τόσο για το πόσιμο νερό –για ανθρώπους και ζώα-, όσο και για τις καλλιέργειες. Το μεταίχμιο της αλλαγής φάσης αποτελεί αναμφισβήτητα ο ερχομός και η εκμετάλλευση της ηλεκτρικής ενέργειας, που μπορεί να υπερβεί τα όρια που θέτει η βαρύτητα και η υδροστατική πίεση. Την απόδειξη του ισχυρισμού θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.

Για την Κέρτεζη, όπως και για την συντριπτική πλειοψηφία των ορεινών κωμοπόλεων, χωριών και οικισμών, η περίοδος αυτή είναι η δεκαετία του 1970, όπου ολοκληρώθηκε ο εξηλεκτρισμός των μη αστικών περιοχών στη χώρα μας. Και οφείλουμε να σημειώσουμε ότι αυτός αποτελούσε μέρος του σχεδίου του αστισμού και όχι επί μέρους πολιτικών αστικών χώρων. Έτσι το 1967 -ανεξάρτητα δηλαδή από την επιβολή της «επάρατης επταετίας»- και η Κέρτεζη εξηλεκτρίστηκε με όλες τις αλλαγές, τις συνέπειες και παρενέργειες του γεγονότος.

Ο εξηλεκτρισμός αυτός άλλαξε άρδιν τόσο το ζήτημα της ύδρευσης του χωριού και των σταύλων της Κέρτεζης, όσο και το σπουδαίο αρδευτικό σύστημα του δυτικού οροπεδίου των Καλαβρύτων – Βουραϊκού, στο οποίο συμμετέχει με πρωτεύοντα ρόλο η ίδια και οι κάτοικοί της. Γι’ αυτό παρατηρούμε ότι οι δύο αυτές φάσεις να έχουν χρονικό όριο τις δύο επόμενες δεκαετίες του εξηλεκτρισμού, δηλαδή του 1970 και 1980, αφού μια μικρότερη ή μεγαλύτερη κοινωνική και ιστορική καθυστέρηση της εκμετάλευσης της ηλεκτρικής ενέργειας σε ένα οροπέδιο είναι πολιτικά «κανονική».

Χάρτης που δείχνει την Κωμόπολη της Κέρτεζης εντός του πρώην «Καποδιστριακού Δήμου Καλαβρύτων». Στο χάρτη φαίνεται αφ’ ενός όλη η Γεωγραφία της Κέρτεζης που χρησιμοποιούμε στο άρθρο, όσο και η βασική πηγή του Βουραϊκού, με μπλε χρώμα, που παίρνει τα νερά του Κεφαλόβρυσου και συνεχίζει μέχρι την Νερομμάννα.

Ήταν φυσιολογικό η εκμετάλλευση της ηλεκτρικής ενέργειας να αποτελέσει πρώτη προτεραιότητα στο ζήτημα της ύδρευσης και κατόπιν της άρδευσης, αφού την επόμενη περίοδο της δεκαετίας του 1960 κόντευε να ολοκληρωθεί και η εσωτερική μετανάστευση, να μειωθεί η πίεση για τις ποτιστικές καλλιέργειες στον κάμπο και να αυξηθεί η ανάγκη ύδρευσης τους καλοκαιρινούς μήνες. Τους καλοκαιρινούς μήνες κυρίως ο πληθυσμός του χωριού αυξανόταν λόγω διακοπών των μεταναστευμένων κερτεζιτών και των απογόνων τους με γεωμετρική πρόοδο και με όριο καμπής τη γιορτής της Παναγιάς στις 15 Αυγούστου.

ΙΙ. Το Κεφαλόβρυσο ως κεντρική πηγή της Κέρτεζης και του Βουραϊκού

Ο αρχικός οικισμός του χωριού, όπως είναι φυσιολογικό, σχηματίστηκε και αναπτύχθηκε γύρω από την μεγάλη πηγή του Κεφαλόβρυσου, στους πρόποδες του βουνού «Κοκκινάδι», στα νοτιοδυτικά του σημερινού σχηματισμού της σε σχήμα κεφαλαίου «Υ». Το «Υ» αυτό καθορίζουν ο νοτιοδυτικός Καρβελοχείμαρος, ο βορειοδυτικός χείμαρρος Λίθος και φυσικά στην ένωσή τους –όπου δίπλα της καταφτάνουν και τα ενδιάμεσα νερά του Κεφαλόβρυσου- η δημιουργία της βασικής κοίτης του Βουραϊκού  ποταμού που ξεχύνεται προς τα ανατολικά.

Το νερό του Κεφαλόβρυσου, ως σταθερής σχεδόν παροχής, αποτελεί βεβαίως και την κύρια φυσική πηγή του Βουραϊκού ποταμού, που διασχίζει όλο τον κερτεζίτικο κάμπο, περνά νότια του Σκεπαστού, κατόπιν βόρεια των Καλαβρύτων, διαχίζει την Ζαχλωρού βόρεια του Μ. Σπηλαίου, δημιουργεί το γνωστό φυλασσόμενο ομώνυμο Φαράγγι και τέλος εκβάλλει στο Διακοπτό. Υπήρξαν βεβαίως και άλλες τρεις συμπληρωματικές πηγές για την ύδρευση του οικισμού με τις οποίες θα ασχοληθούμε στο επόμενο κεφάλαιο.

Η πηγή του Κεφαλόβρυσου σε φωτογραφία του Αύγουστου του 2015

Η ύδρευση στην πρώτη φάση γινόταν με μεταφορά νερού για οικιακή και ζωϊκή χρήση με ξύλινα δοχεία διαφόρων μεγεθών, είτε από ανθρώπους (βαρέλες), είτε με ζώα (βαρέλια). ΣΑυτά κρατούσαν το νερό δροσερό.

Μεσαίου μεγέθους βαρέλα φρέσκου πόσιμου νερού. Το καλοκαίρι τελείωνε μέχρι το μεσημέρι. Γι’ αυτό χρειαζόταν συχνά νέο γέμισμα, το οποίο έκαναν από την κοντινότερη πηγή τα παιδιά. Κουβαλιώταν συνήθως από ζώο, κρεμασμένη από τα «κολιτσάκια» του σαμαριού του. Μερικές φορές κουβαλιώταν και από τον ώμο (μας). Ο υποφαινόμενος την συγκεκριμένα βαρέλα των γονέων του έχει κουβαλήσει αμέτρητες φορές την δεκαετία του 1960 και 1970. Η ίδια δρόσιζε τον πατέρα μου έως το 2000. Τώρα φυλλάσσεται ως «κόρη οφθαλμού» γεμάτη από προσφορά και μνήμες!

Η σημερινή μορφή γύρω από την πηγή του Κεγαλόβρυσου αποτελεί αποτέλεσμα δύο αναπλάσεων τουλάχιστον. Η αρχαιότερη γνωστή, για την οποία έχουμε λίγα ιστορικά στοιχεία, είναι αυτή του 1848 μ. Χ. επί δημαρχίας (δήμου Καλλιφωνίας) Γεωργίου Αναγν. Στριφτόμπολα, όπως φαίνεται από την αρχική και νεώτερη πινακίδα απέναντι από τα σκαλιά κατεβαίνοντας από την ομώνυμη παλαιά πλατεία προς τα εξερχόμενα ύδατα.

Η φωτογραφία αυτή είναι του 1972 και προσφέρθηκε από τον Κώστα Γιαννόπουλο του Ιωάννη – «Τριτσιμπίδα» για τις ανάγκες της μελέτης.

Την δεκαετία του 1990 συνεχίστηκε η ανακαίνιση προς την ομώνυμη γεώτρηση με πιο ελαφρές κατασκευές επί προεδρίας της τοπικής κοινότητας Ιωάννου Παν. Τζένου και προσφορά του «Συλλόγου των εν Αθήναις Κερτεζιτών» επί προεδρίας του Άγγελου Ανδρ. Νικολάου.

Το νερό του Κεφαλόβρυσου βεβαίως, και ίσως πριν την 1^η ανακαίνιση του χώρου, δεν έμεινε για πολύ για χρήση στους γύρω κατοίκους μόνον. Λόγω της επέκτασης των οικιών προς το κέντρο του χωριού, αλλά και προς το καστανόδασος νότια, δηλαδή στα «Καψογιαννέϊκα», δημιουργήθηκαν δύο συστήματα απλής ύδρευσης και μιάς πιο σύνθετης για άρδευση των κήπων με βάση την βαρύτητα και την υδροστατική πίεση. Το δεύτερο σύστημα θα αναπτυχθεί όταν θα μελετήσουμε με άλλο άρθρο-μελέτη αναλυτικά και με πληρότητα το όλο αρδευτικό του χωριού, πολύπλοκο μεν, μα πολύ αποτελεσματικό και σχετικά δίκαιο δε.

Το νερό του Κεφαλόβρυσου, εκτός από την ύδρευση, περνούσε από πλειάδα νερόμυλων και μία νεροτριβή που έχουμε αναδείξει στο άρθρο μας  εδώ – Ι. Επίσης τα Σαββατοκύριακα πότιζε τους κήπους της κεντρικής Κέρτεζης με σύστημα που θα δείξουμε σε επόμενο άρθρο. Στο ίδιο άρθρο θα δείξουμε και το σύστημα άρδευσης με αυλάκια σε όλο τον κάμπο. Ο κύριος δρόμος των νερών του Κεφαλόβρυσου για άρδευση το Καλοκαίρι και για απόληξη στη θάλασσα του Διακοπτού είναι πάντα η κοίτη του Βουραϊκού.

Ήρεμη πορεία των πλεοναζόντων νερών του Κεφαλόβρυσου στην κοίτη του Βουραϊκού ποταμού. Εδώ είμαστε στην περιοχή λίγο έξω από την Κωμόπολη, στα νοτιοανατολικά, στην περιοχή «Κομμένο Ποτάμι». Η φωτογραφία είναι μιας αίθριας ημέρας του Ιουνίου 2016.

ΙΙΙ. Οι παλαιές κεντρικές βρύσες του οικισμού με νερό Κεφαλόβρυσου

Με σιδερένια σωλήνωση, για την ποιότητα της οποίας γνώριζαν λίγα οι πολίτες και τοπικοί άρχοντες της εποχής, δημιουργήθηκε -χωρίς μάλιστα δεξαμενή, αφού η ποσότητα του νερού ακόμη και τον Αύγουστο είναι υπερβολικά πλούσια- με φυσική ροή ένα σύστημα πολλών βρυσών. Οι περισσότερες έρρεαν (και ρέουν ακόμη έστω και με προβλήματα μερικές) κατά μήκος του κεντρικού δρόμου. Όλες κτίζονταν σε σταυροδρόμια του κεντρικού δρόμου.  Παράπλευρα τρεις βρύσες έδιναν νερό στα νότια του κεντρικού, όπου επέτρεπε η υψομετρική διαφορά με την πηγή του Κεφαλόβρυσου και δύο ακόμηστα βορειοανατολικά του κεντρικού δρόμου, ένθεν κακείθεν της σημερινής οικίας «Κατσενάκη»-Κούρτη και στα τέλη του 19ου αι. του Δημάρχου Σαρδούνη.

Ο λόγος που επιλέχθηκαν τα σημεία αυτά είναι προφανής, αφού έτσι σ’ αυτές η πρόσβαση για λήψη και μεταφορά του νερού κάθετα στον κεντρικό δρόμο ήταν η συντομότερη. Ταυτόχρονα, όπως θα δείξουμε με λεπτομέρειες, το ρέον περισσευούμενο νερό τους άρδευε τους παρακείμενους, νότια του κεντρικού δρόμου, κήπους και μόνον.

Η εξωτερική τους μορφή ήταν στην αρχική τους κατασκευή σε όλες τις κεντρικές βρύσες πανομοιότυπη, τις οποίες ως παιδί ενθυμούμαι. Μία έχει μείνει (και όχι σε χρήση) απ’ αυτές. Πρόκειται γι’ αυτήν που βρίσκεται στην «πλατεία Ομονοίας», μπροστά από την οικία Ρουμελιώτη, την οποία και η οικογένεια ακόμη προφυλάσσει και ασπρίζει. Αυτή ήταν και η πρώτη στη σειρά και την οποία δείχνουμε.

Η κλειστή βρύση με τον παραδοσιακό τσιμεντένιο σχηματισμό στην πλατεία Ομονοίας – Αγγελοπουλαίων, μπροστά στην οικία Ρουμελιώτη. Κάτω ο κλασσικός κούτουλας που χρησίμευε και για να πίνουν νερό τα διερχόμενα ζώα. Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου του 2015.

Παρουσιάζουμε τώρα τις θέσεις στις οποίες είχαν κτιστεί οι υπόλοιπες βρύσες, ενώ έχει γίνει μια πέτρινη ανακατασκευή τους την δεκαετία του 1990 από την τοπική Κοινότητα Κερτέζης επί προεδρίας Ιωάννου Παναγ. Τζένου. Οι βρύσες αυτές, με μικρές φθορές, και μετά από ένα διάστημα προληπτικού κλεισίματος, λόγω μιας πιθανής (;) μόλυνσης της κεντρικής πηγής από παρακείμενους βόθρους, συνεχίζουν οι μισές να ρέουν με νερό από το Ενιαίο Σύστημα Ύδρευσης της κωμόπολης.

Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι οι βρύσες ήταν κυρίως ο τόπος συνεύρεσης των γυναικών, αφού ελάχιστες φορές οι άνδρες  είχαν χρόνο να κουβαλήσουν νερό. Και αποτελούσαν φυσικά τα κατά γειτονιά «πρακτορεία ειδήσεων» του χωριού, αλλά και σημεία που στήνονταν ραντεβού και συνοικέσια.

Μικρό Κεφαλόβρυσο της δεκαετίας του 1950. Η Τασούλα του «Καγιάφα» και αυτή του «Καψόγιαννη» στο μικρό Κεφαλόβρυσο με μακρόστενο νεροβάρελο ύδρευσης. Η φωτογραφία από το βιβλίο «Η Κέρτεζη από την καλή και την ανάποδη» του Γεωργ. Αγγελόπουλου, έκδ. 1969.

Οι άνδρες συναντιόντουσαν σ’ αυτές ή έκτακτα ή μόνο τέλη Σεπτέμβρη, λίγο πριν αρχίσει ο τρύγος, όταν στις βρύσες κυλούσαν τα ξύλινα βαρέλια του κρασιού για να τα πλύνουν και να τα «ρουπώσουν». Πολλοί, και κυρίως όσοι έμεναν κάτω του κεντρικού δρόμου, κουβαλούσαν το νερό στις οικίες για να μη «βλέπει» τα ξύλινα βαρέλια ο Ήλιος και μυρίζει το κρασί κατόπιν.

Κοντά στις βρύσες τα παιδιά έστηναν πολλές φορές τα παιχνίδια ανά γειτονιά, ώστε να πίνουν και νερό ενδιάμεσα…

α) Η βρύση στη διασταύρωση των δρόμων του Υ του χωριού, στο κέντρο. Πρόκειται για βρύση που σήμερα είναι στο χώρο στάθμευσης, κοντά στα κλειστά πλέον «ουρητήρια».

Διευκόλυνε την γύρω γειτονιά και είχαν πρόσβαση σ’ αυτήν τα βόρεια σπίτια στα «Παναγουρέϊκα», τα νότια μέχρι του «Γιαγουδή», αλλά και μερικά πιό κοντινά σπίτια, όπως μερικά από τα «Τσιρικέϊκα».

β) Η βρύση στη διασταύρωση του καφενείου του «Δημητράκη». Έχει κτιστεί μπροστά από την βορεινότερη κόγχη των ιερών της κεντρικής μας Εκκλησίας και βόρεια (η μοναδική) του κεντρικού δρόμου. Η βρύση αυτή εξυπηρετούσε όλες τις βόρειες οικίες του Ναού (Μπαρέλου, Αρχιμανδρίτη-«Τσιούτσιου», Καρούζου, Μπαλή, Ανδριόπουλου-«Κομόλα», κλπ) και μέχρι τις οικίες των Γιαννοπουλαίων, Σαμαρτζόπουλου-«Κάκη» και «Γροθή».  Επίσης εξυπηρετούσε τις παρακείμενες οικίες του κεντρικού δρόμου όπως του Μάρκου, Γιώργη Κόντη, Μυρούδα, αλλά και αυτές νότια των Ανδριόπουλων και του Οικονόμου – δάσκαλου, όπου και σχετικά  σοκάκια.

Η Βρύση στου Δημητράκη, πέτρινη μεν, κλειστή δε. Ειδικά από την εποχή που λόγω έργων και …κρίσης υπήρξε αναστολή λειτουργίας του καφενείου, ουδείς φαίνεται λόγος να υπάρχει για να ρέει και νερό. Εξάλλου ούτε περιβόλια δικαιούνται για πότισμα από τα νερά της… Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου του 2015.

γ) Η βρύση στη διασταύρωση της οικίας «Στριφτόμπολα». Είναι κτισμένη μπροστά στην οικία του Στριφτόμπολα και επομένως νότια του κεντρικού δρόμου.

Εξυπηρετούσε τόσο τις οικίες επί του κεντρικού δρόμου (Κοσμόπουλου, Παπαχρυσάνθου-«Πρόκουτων», Κόντη – δάσκαλου, ακόμη και του «Τσατσώνη»), αλλά και όλες αυτές που έβγαιναν στον κάθετο δρόμου που οδηγεί σήμερα προς τον Αη Τρύφωνα (Σπαναίους, Μαλαμαίους, Δουκλαίους, Στεφανοπουλαίους, κλπ).

Η Βρύση αυτή σπάνια έχει συνεχή ροή, παρά τη νέα «μεταλλαγμένη» πέτρινη μορφή της. Στον μεγάλο κούτουλά της με το κρύο νερό της την εποχή χωρίς ηλεκτρικά ψυγεία έμπαιναν αναψυκτικά και μπύρες των παρακείμενων καφενείων «Σχοινά» και «Σπανού».

δ) Η βρύση στου Μπίκου. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την οικία του «Κοκκινομάτη», δηλαδή (+) Αλέκου Αντωνόπουλου. Εξυπηρετούσε αυτόν, την οικία «Λιβανά» και Λαφογιαναίους ανατολικότερα τον Οικονόμου – «Γκατσέλα», τους Νικολάου-«Γουρναζαίους», τον Μπίκο, τον «Γλάρο» κλπ, στα νότια του κεντρικού δρόμου, όπου και το σχετικό «σοκάκι» με τα σκαλιά.

Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου 2015

Δυστυχώς η βρύση αυτή δεν βγάζει, για άγνωστο λόγο, νερό από τον επάνω κούτουλα. Βγάζει όμως στην άκρη του δρόμου, μιας και ο Γεώργιος Παν. Λαφογιάννης ακόμα κρατά το δικαίωμα να ποτίζει τον κήπο του με συλλεγόμενο νερό, ως παρακείμενος του νότιου δρόμου. Πάντως οι κτιστές στέρνες που έπαιρναν το τρεχούμενο νερό απ’ αυτή τη βρύση δεν υπάρχουν πλέον πλην μιάς. Αυτής των κληρονόμων (+) Δημητρίου Τζένου που φαίνεται το κάτω/νότιο μέρος της οσάκις καθαρίζονται τα χόρτα.

ε) Η βρύση στα «γύφτικα». Είναι κτισμένη νότια του κεντρικού δρόμου, παράλληλα στο ιερό του Αη Δημήτρη. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι με το δρόμο της Ευαγγελίστριας και Αγίας Βαρβάρας. Εξυπηρετούσε όλη τη γύρω περιοχή (Λιακόπουλους, Αναστασόπουλο, Τριπολιτσοταίους, Πανόπουλο, Λυκάκη-«Κουμπούρα», Κοζιώκα-«Μάλιο», , κλπ).

Η φωτογραφία είναι του  Αύγουστου του 2015

Η Βρύση αυτή έχει μέχρι σήμερα συνεχώς ρέον δροσιστικό νερό. Το νερό της παλαιότερα συλλεγόταν στην μεγάλη πέτρινη δεξαμενή του «Κοζιώκα» δυτικά της οικίας και σε μία μικρότερη ανατολικά της, οι οποίες σώζονται χωρίς να λειτουργούν. Η ανατολικότερη στου «Σμπίγου» καταστράφηκε, στη θέση και το περιβόλι της οποίας έχει ανεγερθεί παραθεριστική οικία πρόσφατα.

στ) Η βρύση στον Αη Θανάση. Βρίσκεται και αυτή νότια του κεντρικού δρόμου, βορειοανατολικά του Κοιμητήριου και στο κόμβο του δρόμου στου «Σαρδούνη» το λαγκάδι. Εξυπηρετούσε τους Αντωνοπουλαίους, Κοντέους, Χασαποπουλαίους, Σπηλιόπουλο, Καψιωταίους, τον «Βαλάντη», αλλά από κάποια περίοδο και τους Μπουρδαλαίους, Κανελλοπουλαίους, «Σιακαρακέους» – Διαμαντοπουλαίους, Καραντζαίους, «Αβραμαίους»-Αβραμόπουλους, αλλά και Φιλιπποπουλαίους ακόμα βορειότερα. Εξυπηρετούσε και νεότερα σπίτια όπως των νεόφερτων Αλεξοπουλαίων.

Η Βρύση αυτή αποτελεί το τέλος της κεντρικής αλυσίδας από τις παλιές Βρύσες που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη ζωή των παλιών του χωριού.

Φωτογραφία του Αύγουστου 2015. Πίσω το Κοιμητήριο και πιο πίσω το Καστανόδασος με κυριαρχούσα την «Αλογόραχη».

Τα παλαιότερα χρόνια εξυπηρετούσε και το Κοιμητήριο, μέχρι που δημιουργήθηκε μικρή απλή βρυσούλα μέσα σ’ αυτό, που στερεωνόταν στο κυπαρίσι με το παλιό καμπαναριό της Παναγίας. Σήμερα εκεί στηρίζεται σε απομεινάρι του κομμένου κυπαρισιού. Μετά το άνοιγμα πριν μία δεκαετία και τρίτης πόρτας στο Κοιμητήριο, δίπλα από τη βρύση, χρησιμοποιείται το νερό της για τους βορειανατολικούς τάφους.

Το συνεχώς ρέον νερό της, ακόμη και σήμερα, εκτός του ότι δροσίζει τους περαστικούς, γεμίζει την μεγάλη σωζόμενη και λειτουργική πέτρινη κτιστή στέρνα του Χρήστου Δημ. Αντωνόπουλου-«Νταραλέξη». Με το νερό της ποτίζει έναν από τους όμορφους κήπους κάτω από το δρόμο. Σώζεται και παρακείμενη στέρνα, στον κήπο του παλαιού σπιτιού του (+) Αλέκου Αντωνόπουλου-«Νταραλέξη», ανατολικά της προηγούμενης, χωρίς όμως λειτουργική χρήση.

ζ) Η βρύση στο νέο Δημοτικό Σχολείο. Μεταπολεμικά και μετά το κτίσιμο του νέου Δημοτικύ σχολείου στον Αη Θανάση, πάνω από το δρόμο και σε οικόπεδο του «Κουμπούρα» – Λυκάκη, συνεχίστηκε σωλήνα και κτίστηκε βρύση στην πάνω αυλή του σχολείου. Η βρύση αυτή καταστράφηκε πριν μερικά χρόνια και χτίστηκε νέα πρόχειρη στη θέση της Κορομηλιάς.

Η νέα άχαρη βρύση του κλειστού μας Δημοτικού Σχολείου…  Φωτογραφία του Ιουνίου 2016.

Φυσικά εξυπηρετούσε τις πολλές δεκάδων μαθητών και τους δασκάλους του σχολείου. Εξυπηρετούσε τα παιδιά που έπαιζαν ποδόσφαιρο στον προαύλιο χώρο «παράνομα» τα παλαιότερα χρόνια και «νόμιμα» στα νεότερα μπάσκετ και «τσουλίθρες».

Αργότερα από το ίδιο δίκτυο πήραν νερό και τα παρακείμενα λουτρά που ανεγέρθηκαν στο τέλος της μεταπολεμικής δεκαετίας του 1950. Λίγο αργότερα, αρχές της δεκαετίας του 1960, κτίστηκαν βορειότερα και τα μαγειρεία, όπου υδρεύονταν από το ίδιο δίκτυο.

Τα λουτρά κτίστηκαν με δωρεά του Αθανάσιου Γεωργ. (ή Σωτ.) Κούρτη, όπως δείχνει η εφημερίδα Νεολόγος των Πατρών με δημοσιογραφική στήλη στις 18-02-1959 και επιβεβαιώνει σχετικά η μαρμάρινη πινακίδα έξω από τα λουτρά:

Τα Λουτρά στα νοτιοδυτικά του κλειστού πλέον νέου κτιρίου του Δημοτικού Σχολείου της Κέρτεζης. Η πινακίδα γράφει: «ΔΑΠΑΝΗ ΑΘΑΝ. ΣΩΤ. ΚΟΥΡΤΗ ΑΝΗΓΕΡΘΗΣΑΝ ΕΝ ΕΤΕΙ 1958». Βόρεια φαίνονται  εξωτερικά οι «τούρκικου προτύπου» τουαλέτες δασκάλων, μαθητών, μαθητριών  και λοιπών. Αργότερα κτίστηκαν ακόμη πιο βόρεια τα προσαρτημένα μαγειρεία, που επίσης φαίνονται στην φωτογραφία. Όλα χρησιμοποιούσαν «νερό Κεφαλοβρύσου». Η φωτογραφία είναι του Ιουνίου 2016.

Πάντως ενώ το ονοματεπώνυμο του δωρητή είναι το ίδιο στα δύο διαφορετικά ντοκουμέντα, δηλ. Αθανάσιος Κούρτης, το πατρώνυμο είναι διαφορετικό. Το σωστό πατρώνυμο είναι Σωτήριος (επιβεβαίωση από τον συγγενικό απόγονό του Γεώργιο Σωτ. Κούρτη).

Το απόσπασμα είναι προσφορά του φίλου συταξ. συναδέλφου Άγγελου Λιβαθινού.

η) Οι πέντε απόμακρες βρύσες από τον κεντρικό δρόμο. Έχουν πλέον καταστραφεί όλες μετά το νέο υδρευτικό σύστημα στις οικίες, ενώ τις θυμάμαι αμυδρά, μιας και ο ίδιος μεγάλωσα στα βορειοανατολικά του χωριού. Κτίστηκαν οι τρεις στα νότια, γιατί διευκόλυνε η φυσική ροή του νερού του Κεφαλόβρυσου.

Μία απ’ αυτές, με βάση κάποιες μαρτυρίες, ήταν στους πρόποδες του καστανόδασους, κοντά στα σημερινά «Ρηγέϊκα», μετά την πέτρινη γέφυρα στον «Καρβελοχείμαρο» ή Ελά.

Η θέση της Βρύσης στα Ρηγέϊκα της Κέρτεζης, εκεί όπου τοποθετήσαμε την πετρούλα. Έπαιρνε νερό τρεχούμενο από το Κεφαλόβρυσο. Βρισκόταν περίπου ένα μέτρο πιό βαθιά. Κατέβαιναν να πιάσουν νερό με τρία σκαλιά. Τρία από τα ανατολικά και τρία από τα δυτικά. Η Βρύση εξαφανίστηκε όταν την δεκαετία του 1970 αναπτύχθηκε σύστημα ύδρευσης ανά οικία. Βλέπουμε ανατολικά τέλη Ιουνίου του 2017. Βόρεια / αριστερά έρχεται ο Καρβελοχείμαρρος γνωστός και με το όνομα «Ελά». Πληροφορίες Ντίνος Γ. Ρήγας

Η δεύτερη βρισκόταν στην διασταύρωση μπροστά από το σπίτι του Κωστόπουλου – «Κωστούρου» στο ύψος της οικίας «Στριφτόμπολα».

Η θέση της στου «Κωστούρου» βρίσκεται στην άκρη του πλέγματος. Βλέπουμε νότια στις 15-07-2017.

Η τρίτη έδινε νερό στο μέσον του δρόμου που ενώνει λίγο πιο κάτω τους δίδυμους μύλους με τα «Κορομπιλέϊκα», ανατολικά από τα «Κοτσανέϊκα». Εξαφανίστηκε τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν δημιουργήθηκε το σύστημα ύδρευσης ανά οικία.

Βρισκόμαστε επί του δρομίσκου είκοσι μέτρα δυτικά από την οικία Ντίνου Σωτηρόπουλου/»Λούκη» και άλλα τόσα ανατολικά από την παρατημένη πέτρινη οικία της δυναστείας των Αγγελοπουλαίων. Εκεί που φαίνονται οι πέτρες σε σχήμα παραλληλόγραμμου, κάτω από το παρτεράκι με μαϊντανό, ήταν η βρύση. Πληροφορίες έδωσε για την θέση ο Σωτήρης Κωνστ. Σωτηρόπουλος / «Λούκης».

Η τέταρτη έδινε νερό στο δρόμο για τα «Σχοινέϊκα» ανατολικά των «Λαφογιαναίων» και έξω από το σπίτι της «Γιαλίστραινας». Ήταν τοποθετημένη δηλαδή δίπλα στη δυτική αυλόπορτα του «Κατσενάκη» – Κούρτη.

Η θέση της εξαφανισμένης 2ης βρύσης με νερό Κεφαλοβρύσου στη μάντρα του αυλόγυρου του πάλαι ποτέ Δημαρχου Κέρτεζης/Καλλιφωνίας Παν. Σαρδούνη, τώρα κληρονόμων (+) Χαρίλαου Κούρτη / «Κατσενάκη», έναντι της κατεστραμέννης οικίας της «Γιαλίστραινας».

Η βρύση εξυπηρετούσε την Γιαλίστραινα, τον «Κατσενάκη», «Καραβασίλη», τους Σχοιναίους, τον Μυλωνά, κλπ. Παράλληλα το νερό της γέμιζε και τη στέρνα των κληρονόμων (+) Αναστασίου Παν. Τριπολιτσιώτη που άρδευε τον από κάτω τριγωνικό κήπο.

Ο δρόμος που βλέπουμε Νοέμβρη του 2016 δίπλα στη θέση της Βρύσης οδηγεί μέσω Σχοινέϊκων και Μυλωνέϊκων στον Επάνω δρόμο. Πίσω διακρίνεται μέσα από τα κλαριά το καμπαναριό της παλαιοημερολογίτικης εκκλησιάς της Ευαγγελίστριας.

Η πέμπτη ήταν στη νοτιοδυτική γωνία της αυλής της Αγίας Βαρβάρας, στο σημείο που σήμερα είναι κολόνα της ΔΕΗ. Εξυπηρετούνταν ο Τριανταφυλλόπουλος, οι Κωνσταντακόπουλοι – «Μουγγαρέοι», οι Στεφανοπουλαίοι, ο Τζένος, οι Διαμαντοπουλαίοι – «Σιακαρακαίοι», οι Καραντζαίοι και φυσικά οι Μπουρδαλαίοι (περνώντας μέσα από την αυλή της Αγίας Βαρβάρας).

Ερχόταν το νερό εκεί στην νοτιοδυτική γωνία της αυλής του Ναού της Αγίας Βαρβάρας, στην άκρη του δρόμου σε σύνορο με τα κατεστραμένο παλιό φουρναριό της οικίας των κληρονόμων Δημ. Τριανταφυλλόπουλου.

Η θέση εξαφανισμένης βρύσης της Κέρτεζης με νερό Κεφαλοβρύσου στον δρόμο στην Αγία Βαρβάρα. Ήταν εκεί, πριν την δεκαετία του 1950, που είναι τοποθετημένη εδώ και αρκετά χρόνια η κολόνα της ΔΕΗ. Στο πλάνο μακρυά δεσπόζει και τώρα το ανθισμένο καστανόδασος ανατολικά της Αλογόραχης.

θ)  Το συντριβάνι στην κεντρική πλατεία. Δεσπόζει στην κεντρική πλατεία και λειτουργεί γύρω από τον γερο-πλάτανο με νερό Κεφαλοβρύσου. Πέρασε από σαράντα κύματα. Στα χρόνια της επάρατης χουντικής στρατιωτικής δικτατορίας το λαξευτό συντριβάνι με το κυλινδρικό του τελείωμα καταστράφηκε και μάλλον συλλήθηκε, υπό τις «ευλογίες» της τότε δοτής προεδρίας… Που να βρίσκονται άραγε οι λαξευτές του πέτρες;

Στη θέση του δημιουργήθηκε κάτι σαν στέρνα και ο πλάτανος διαμαρτυρήθηκε επί χρόνια, κιτρινίζοντας. Ευτυχώς έγινε κατανοητό ότι με τσιμεντένιο πάτο θα ξερενόταν. Έτσι δημιουργήθηκε αυτή η ενδιάμεση κατασκευή που σώζει τον πλάτανο, αλλά και το κελαριστό νεράκι δίνει το ρυθμό είτε είναι ανοικτά τα καφενεία, είτε όχι… Η κατασκευή έγινε μαζί με την ανάπλαση της κεντρικής πλατείας στα μέσα της δεκαετίας του 2000, επί προεδρίας της τοπικής Κοινότητας Κωνσταντίνου Σωτ. Τριπολιτσιώτη.

Μέσα στο συντριβάνι κυκλοφορούσαν ψαράκια. Δύο όμορφα ψαράκια γλυκού νερού κυκλοφορούν ακόμα. Ελπίζουμε να επιβιώσουν…

Ο Πλάτανος σε εποχή Φθινοπώρου του 2015 και στο βάθος η νεόκτιστη πέτρινη βρύση της κεντρικής πλατείας. Τα παρακείμενα καφενεία πλέον δεν λειτουργούν στην πλατεία λόγω κρύου. Η Φωτογραφία είναι της Μαρίας Χρ. Οικονόμου.

Το συντριβάνι σε λειτουργία τον Αύγουστο του 2015. Οι καρέκλες του καφενείου «Πλάτανος» απλωμένες.

IV. Συμπληρωματικές πηγές και βρύσες της Κέρτεζης

α) Η πηγή και βρύση στου «Σιανού». Πρόκειται για την πιο παλιά πηγή-βρύση του χωριού. Βρίσκεται στην περιοχή «Ντοσκέϊκα», προς την βόρεια όχθη και μέσα στον παραπόταμο Λίθο του Βουραϊκού. Αυτός φέρνει νερά από τα έλατα (βορειδυτικά), την Νερομάννα, το Κυρα-Μαριώ και από διάφορους κάθετους μικρότερους χείμαρρους τον χειμώνα. Δρομίσκος πλάγια της βορεινής όχθης, που ακόμα σώζεται πρόχειρα, οδηγεί στη θέση της σκεπασμένης από τα φερτά υλικά του Λίθου βρύσης.

Βρισκόμαστε δηλαδή μετά την διασταύρωση στον κόμβο του κερτεζίτικου Υ κάτω από το δρόμο που οδηγεί στα βορειοδυτικά μέχρι τα «Μπαλαλέϊκα». Συγκεκριμένα είμαστε στην βόρεια άκρη της κοίτης του χείμαρρου Λίθου στο ύψος των «Ντοσκέων» και τώρα των «Καραμουζαίων», οι οποίοι συχνά την καθάριζαν μετά την ύδρευση στα σπίτια.

Η πηγή έβγαζε τρεις βρύσες νερό με τρεις κατά σειρά «κάνουλες», όπως σημειώνει ο Νικηφόρος Σωτ. Χαραλαμπόπουλος – «Ντόσκας». Όλες οι πληροφορίες λένε ότι είχε καλύτερο νερό και από το Κεφαλόβρυσο. Ο δε Μιχάλης Δημ. Ανδριόπουλος σημειώνει: «εγώ θυμάμαι τη βρύση του «Σιανού» μεγάλη πέτρινη κατασκευή… Ήταν εξαιρετική και υποδειγματική κατασκευή».

Η πηγή εγκαταλείφθηκε μετά τη οργανωμένη υδροδότηση του χωριού. Σήμερα είναι σκεπασμένη από φερτά υλικά, αλλά το νερό της πηγάζει μέσα απ’ αυτά και είναι αρκετό, ακόμη και το καλοκαίρι. Εμπλουτίζει τον Βουραϊκό. Μια αποχωμάτωση, προστασία από τις κατεβασιές και περιποίηση των τριών βρυσών και του δρομίσκου θα δώσει άλλο τόνο στην γειτονιά και στην νεολαία.

Εξυπηρετούσε όλα τα σπίτια του βορειοδυτικού σκέλους του χωριού. Η παραμέλησή της έγινε όταν δημιουργήθηκε το δίκτυο ύδρευσης στα βορεινά σπίτια με αρχικό αυτό με νερό από την «Κοζίτσα». Κατά τον (+2016) πρόεδρο του «Συλλόγου των εν Αθήναις Κερτεζιτών» Νίκο Αριστ. Κωνσταντακόπουλο, που μας έδωσε πληροφορίες πριν τον ξαφνικό θάνατό του, αποτελούσε το «πρακτορείο ειδήσεων» του βορειοδυτικού σκέλους του χωριού.

β) «Η νερομάννα». Η δεύτερη πηγή σε ποσότητα της Κέρτεζης πηγάζει στα έλατα και στους ανατολικούς πρόποδες του Μονοδεντρίου. Φέρνει νερό από τα έγκατα του βουνού «Κουτσουλάρι», όπου ψηλά και στην πίσω μεριά βόρεια, ρέει η πιο κρύα πηγούλα της Κέρτεζης. Η Νερομάννα δεσπόζει 200 μέτρα βορειοδυτικά του σημείου, όπου είχε κτιστεί το παμπάλαιο Μοναστήρι – Μετόχι του Αγίου Νικολάου του εν Μύροις της Κιλικίας. Μέχρι να χρησιμοποιηθεί αρκετή ποσότητα πόσιμου νερού πριν δύο δεκαετίες για το δίκτυο ύδρευσης των βορεινών οικιών του χωριού μας, το νερό της τα Σαββατοκύριακα πότιζε όλους τους κήπους βόρεια του κεντρικού δημόσιου δρόμου.

Το πλεονάζον νερό της πηγής, πέραν του δεσμευμένου στον αγωγό ύδρευσης… Η φωτογραφία δείχνει την πηγή μετά τη Θεία Λειτουργία στο παρακείμενο ξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος – «Αγιά Σωτήρω» στις 6 Αυγούστου του 2015.

Όλα τα χρόνια στην πηγή κατέφταναν με τις παραδοσιακές λαδερές μπουγάτσες «της Σωτήρως» οι προσκυνητές για ένα… πρωνό φαγητό. Κατά εποχές είχαμε και μπακαλιάρο τηγανιτό, λουκούμια, αναψυκτικά και σταφύλια. Η πηγή έσφιζε από εκατοντάδες προσκυνητών κάθε ηλικίας.

Στην εποχή μας, εκτός από προσκυνητές, περνούν από εκεί περιπατητές, συγκομιδείς ρίγανης ή τσαγιού, κυνηγοί και λίγοι τσοπάνηδες ή εργαζόμενοι στον Απανόκαμπο.

Παλαιότερα λίγο πιο κάτω λειτουργούσε νεροτριβή για την οποία έχουμε αναφερθεί διεξοδικά σε ειδικό άρθρο εδώ – Ι. Μέχρι τον 16^ο αι. μ. Χ. υδροδοτούσε, στα 300 μέτρα νοτιοανατιολικά της, και το εκεί Μετόχι της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων, που αναφέραμε. Περισσότερα έχουμε γράψει στο άρθρο για τις Εκκλησιές της Κέρτεζης  εδώ – ΙΙ.

Λεπτομέρειες για την χρήση των νερών της πηγής για άρδευση θα έχουμε σε επόμενο άρθρο, όπου θα μελετήσουμε και όλο το αρδευτικό σύστημα της Κέρτεζης, αφού πότιζε συμπληρούμενη και από την πηγή της «Κυρά Μαριώς», όλον τον Απανόκαμπο και τους βορεινούς κήπους της Κέρτεζης.

γ) Η πηγή στην Κοζίτσα. Η πηγή ήταν στην άκρη του παλιού και αρχαίου δρόμου που περνούσε στην περιοχή της «Κοζίτσας» πριν φτάσουμε στους βράχους του «Λίθου». Μετά την δέσμευση του νερού η πηγή είναι δύσκολο να εντοπιστεί.

Το μονοπάτι αυτό, όπως σώζεται σήμερα, λίγο πριν την 1^η δεξαμενή ύδρευσης στα Επάνω Αλώνια, η οποία φαίνεται στο βάθος. Αριστερά-νότια το οικοσύστημα πλατάνων, κλπ του παραπόταμου Λίθου. Ηφωτογραφία είναι του Αύγουστου 2015.

Ο δρομίσκος αυτός διατηρείται ακόμα με προβλήματα. Βρίσκεται μεταξύ της κοίτης του παραπόταμου «Λίθου» και του νέου αγροτικού δρόμου που οδηγεί από την Κέρτεζη στον Απανόκαμπο.

Η περιοχή στο Λίθο στην Κοζίτσα, όπου και η δεσμευμένη πηγή στο αρχικό σύστημα ύδρευσης του βορειου τομέ του χωριού. Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου του 2015.

Με το νερό της μέχρι την δεκαετία του 1980 δροσίζονταν τσοπάνηδες, αγρότες του Απανόκαμπου, ξυλοκουβαλητές κάθε Αύγουστο και προσκυνητές. Την ενθυμούμαι καλά αφού περνούσα με τα φορτωμένα ξερά έλατα με τα ζώα μας με πολά δρομολόγια κάθε Αύγουστο. Στο τέλος της δεκαετίας του 1970, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, όλο το νερό της δεσμεύτηκε για ύδρευση του βόρειου τομέα της Κέρτεζης, ενώ  κτίστηκε η πρώτη δεξαμενή ύδρευσης που έχουμε δείξει.

V. Τα νεώτερα υδρευτικά συστήματα με δεξαμενές και γεωτρήσεις της Κέρτεζης

Στο τέλος της δεκαετίας του 1970, και επί προεδρίας (+) Αναστασίου Τζένου του Δημητρίου, τόσο με βάση τις σύγχρονες ανάγκες, όσο και την πίεση και γνώση που έφερναν οι παραθεριστές κερτεζίτες τα Καλοκαίρια, άρχισε να αναπτύσσεται η πρώτη φάση του νέου συστήματος ύδρευσης του χωριού. Περιελάμβανε σύστημα περισσότερων πηγών, εκτός του Κεφαλόβρυσου, και δύο δεξαμενές. Αυτό το νέο σύστημα, κατόπιν όταν εδραιώθηκε, μετατράπηκε και σε μία από τις αιτίες επέκτασης του χωριού. Μάλιστα έφτασε η ύδρευση και σε περιοχές που παραδοσιακά δεν έφτανε το νερό, που τότε ήταν περιοχές αμπελώνων.

Οι αρχικές σωλήνες προς οικίες και καταστήματα δεν ήταν, όπως στην εποχή μας, συνθετικές, αλλά μεταλλικές. Κατά την τοποθέτησή τους με ειδικά σιδεροπρίονα κόβονταν κατά την τοποθέτηση και συνδέονταν αφού προηγουμένως είχαν δημιουργηθεί επί τόπου οι κατάλληλες χαράξεις στα άκρα για την συνδεσή τους.

Στην φωτογραφία η κατάλληλη μηχανή για τις χαράξεις στα άκρα πάνω σε ειδική ξύλινη βάση του (+) Παναγιώτη Βορύλλα – Γαλούλα. Η φωτογράφιση (Αύγουστος 2016) είναι προσφορά του γυιού του Μιχάλη στο κατώι του πατρικού του σπιτιού στην Κέρτεζη.

Βεβαίως η εξαφάνιση των αμπελώνων δεν οφείλεται στην εξάπλωση των οικιών, όπως θα δείξουμε σε επόμενο άρθρο, αλλά η επέκταση των οικιών εκμεταλλεύτηκε την εξαφάνιση των αμπελώνων έχοντας νερό ύδρευσης, αλλά και για μικρή άρδευση κήπων.

Το νέο σύστημα ύδρευσης εξελίχθηκε σε δύο διακριτές φάσεις και γι’ αυτό μπορεί να μελετηθεί χωριστά. Μια αρχική χωρίς ηλεκτρική ενέργεια και μία επόμενη με χρήση ηλεκτρικής ενέργειας.

α) Η πρώτη φάση έχει ως βάση την εκμετάλλευση μικρών φυσικών πηγών και δημιουργίας τσιμεντένιων υδατοδεξαμενών. Αργότερα έγινε και δέσμευση μέρους του νερού της μεγάλης πηγής της Νερομάννας. Αρχικά λοιπόν «δεσμεύτηκε» το νερό της μικρής πηγής στη θέση «Κοζίτσα», που έβγαζε νερό λίγο πιο ψηλά και βόρεια της κοίτης του Λίθου. Έτσι κτίστηκε τσιμεντένια η πρώτη δεξαμενή, ανατολικά της Κοζίτσας, στην περιοχή «Επάνω Αλώνια».

Στην φωτογραφία η πρώτη δεξαμενή στα «Επάνω Αλώνια», που τώρα είναι σε σχετική αχρηστία.

Το νερό της εξυπηρετούσε όλον τον βόρειο τομέα της Κέρτεζης που υπέφερε περισσότερο απ’ όλους επί αιώνες. Εξυπηρέτησε βεβαίως και τα «Κουρτέϊκα» και «Μερεντιτέϊκα» στους πρόποδες στο «Κοκινάδι», που βρίσκονταν κι αυτοί σε μεγάλο υψόμετρο, στο εσωτερικό των δύο σκελών του «Υ» της Κέρτεζης.

Δυστυχώς στην αρχή οι σωλήνες, λόγω άγνοιας, ήταν «αμιάντου», αλλά σε επόμενη φάση και με αφορμή τη νέα δεξαμενή, αντικαταστάθηκαν από συνθετικές, ως πιο υγιεινές.

Η ζωή όμως με το νερό στα σπίτια άρχισε να επεκτείνεται και στους κήπους με «λάστιχα», αφού είτε λόγω μείωσης είτε λόγω γήρανσης του πληθυσμού άρχισε να παραμελείται η άρδευση με το αυλάκι (τσιμεντένιο ήδη από δεκαετίες) που έφερνε τα Σαββατο-Κύριακα το νερό της Νερομμάνας στους βορεινούς κήπους.

Ευτυχώς η ζωή απέδειξε ότι η Κέρτεζη δεν χρειάζεται οικονομικού τύπου περιορισμούς με «ρολόγια» ύδρευσης που ευνοούν τους πλούσιους, αλλά αύξηση της ποσότητας νερού. Για την Κέρτεζη θα αποτελούσε κοινωνικό έγκλημα, αν δεν επιλέγονταν αυτή η διέξοδος, λόγω των τεράστιων ποσοτήτων χρήσιμων νερών. Έτσι για δύο δεκαετίες (1980 και 1990) αργότερα στην δεξαμενή έπεφτε και μέρος του νερού της Νερομάννας.

Παράλληλα και με ελάχιστη καθυστέρηση, πάλι επί προεδρίας (+) Αναστασίου Τζένου του Δημητρίου, δεσμεύτηκε το λίγο νερό της πηγούλας της Αλταδόνας και στο νοτιοδυτικό μέρος, στο καστανόδασος, για εξυπηρέτηση των οικιών με μεγαλύτερο υψόμετρο του Κεφαλόβρυσου στην περιοχή «Αη Γιάννη» και «Καψογιανέϊκα». Αργότερα προστέθηκε και το νερό από την πηγή «Φροξυλιά» στην Καρβελού. Το νερό με κατάλληλες σωληνώσεις κατεβαίνει μέχρι τον μεγάλο νότιο ιστορικό δασικό δρόμο και περνάει μέσα από ειδική γέφυρα τον Καρβελοχείμαρρο για προστασία.

Στην φωτογραφία, Απρίλιο του 2016, το νέο πέρασμα των σωλήνων νερού πάνω από τον Καρβελοχείμαρρο από Αλταδόνα και  Φροξυλιά προς την δεξαμενή στου «Κώτσιου». Πίσω του το παλαιότερο πέρασμα νερού μόνο από την Αλταδόνα. Είμαστε 200 μέτρα πριν την δεξαμενή.

Κατόπιν καταλήγει και γεμίζει την τσιμεντένια δεξαμενή στα «Κωτσέϊκα». Μετά την δημιουργία της νέας δεξαμενής και του κοινού συστήματος ύδρευσης το νερό της δεξαμενής χρησιμοποιείται μόνο για πότισμα μικρών κήπων.

Η 2^η χρονικά κατασκευασμένη δεξαμενή στα «Κωτσέϊκα». Η φωτογραφία είναι του Απρίλη 2016.

Τους καλοκαιρινούς μήνες εννοείται ότι, παρόμοια με ό,τι συνέβαινε στα βόρεια, το νερό δεν επαρκούσε. Έτσι όμοια με τα τεκταινόμενα στα βόρεια δεσμεύτηκε και το νερό της πηγής Φροξυλιάς που δρόσιζε ανέκαθεν ζώα και ανθρώπους στο ανατολικό μέρος του τόξου της Καρβελούς. Το σύστημα αυτό υδροδοτούσε τις νότιες υψηλού υψομέτρου περιοχές μέχρι τις αρχές του 2000 (εποχή του «Καποδίστρια»).

β) Η δεύτερη φάση κυριαρχείται από γεωτρήσεις ύδρευσης. Το πότισμα – άρδευση των κήπων με τρεχούμενο νερό σε αυλάκια έμεινε εν τέλει εκεί που ήταν εύκολο ανέκαθεν, δηλαδή νότια του κεντρικού δρόμου. Γι’ αυτό θα μιλήσουμε σε άλλη ενότητα/άρθρο βεβαίως. Όμως τόσο η αύξηση της οικιακής χρήσης του νερού, όσο και η υπερκατανάλωση στο πότισμα των κήπων στα υψηλότερα υψόμετρα άνω του Κεφαλόβρυσου, πολύ δε περισσότερο στον βόρειο άξονα, έφερε πάλι τη συζήτηση για λύση του προβλήματος έλλειψης νερού κυρίως τον Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβρη.

Ευτυχώς πάλι επιλέχτηκε η άποψη για νέα αύξηση της ποσότητας ωφέλιμου νερού και όχι η αντικοινωνική επιβολή «ρολογιών» ύδρευσης. Στην πρώτη τετραετία του «Καποδίστρια» και επί προεδρίας της τοπικής πλέον κοινότητας Κέρτεζης Κώστα Σωτ. Τριπολιτσιώτη ανοίχτηκε η πρώτη γεώτρηση στο Κεφαλόβρυσο (περί το 2000). Το σχέδιο δηλαδή εκμεταλλεύτηκε τόσο τις βάσιμες υπόνοιες για μόλυνση του νερού της πηγής του Κεφαλόβρυσου, όσο και τη δυνατότητα γεώτρησης σε παρακείμενη περιοχή από πολύ μεγάλο βάθος, φυσικά με χρήση ηλεκτρικής ενέργειας για τους δύσκολους νεροβόρους καλοκαιρινούς μήνες.

Με αντλίες επίσης το νερό της μη τυπικής «γεώτρησης» του Κεφαλοβρύσου (απλά έγινε σε βάθος ενός μέτρου ειδική διαμόρφωση για ασφαλή άντληση των καλών αυτών νερών) έφτανε για λίγα χρόνια τόσο στην δεξαμενή στα κοντινά «Κωτσέϊκα», όσο στην παλιά στα «Επάνω Αλώνια». Σύντομα όμως δημιουργήθηκε το Ενιαίο Σύστημα Ύδρευσης.

Η 1^η «γεώτρηση» ύδρευσης στην Κέρτεζη, στο Κεφαλόβρυσο, όπως βλέπουμε προς νότο. Στην πραγματικότητα δεν αποτελεί τυπική γεώτρηση, αφού στο σημείο ανέκαθεν έβγαινε νερό κατακόρυφα. Πρόκειται για άντληση νερού από βάθος ενός μέτρου!  Αριστερά-βόρεια βλέπουμε το πίσω μέρος της όμορφης εκεί νέας βρύσης.

Δίπλα στην δεξαμενή και κατά την φάση της δεύτερης ανάπλασης την ίδια περίοδο κτίστηκε και μια όμορφη βρύση για τις ανάγκες των περιηγητών και της νεολαίας, που τα Καλοκαίρια συναντιέται σ’ αυτό το όμορφο και δροσερό μέρος. Την βρύση αυτή θα δείξουμε σε ξεχωριστή ενότητα.

Για να μειωθεί το κόστος χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας ανοίχτηκε και νέα γεώτρηση στα «Επάνω Αλώνια», βορειοδυτικά και κοντά στο εξωκκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα.  Αυτό συνέβη την 2^η τετραετία του «Καποδίστρια» επί προεδρίας πάλι του Κώστα Σωτ. Τριπολιτσιώτη.

Η 2^η γεώτρηση ύδρευσης στα «Επάνω Αλώνια» της Κέρτεζης. Η απόδοσή της όμως είναι μέτρια.

Παράλληλα, την ίδια περίοδο, κτίστηκε νέα σύγχρονη δεξαμενή και με αυτοματισμούς. Η αποθήκευση νερού από Κοζίτσα, Νερομάνα και από τις δύο γεωτρήσεις ύδρευσης πλέον είναι πολύ μεγάλη.  Έτσι η συνεχής άντληση οδηγεί σε σχετική επάρκεια τους καλοκαιρινούς μήνες και σε πλήρη το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Για τα Καλοκαίρια χρειάζεται απλά μια λογική χρήση νερού άρδευσης των κήπων από κάθε νοικοκυριό και όχι μόνο.

Ακόμη πάντως δεν είναι βέβαιο αν θα έπρεπε να δεσμευτεί περισσότερο νερό από την Νερομάννα, που χρειάζεται και για άρδευση του Απανόκαμπου, για να αποφευχθεί η μέτρια σε ποσότητα προσφορά πόσιμου νερού με την χρήση ηλεκτρικής ενέργειας. Το μέλλον θα δείξει…

Η 3^η χρονικά και 2^η στα «Επάνω Αλώνια» σύγχρονη δεξαμενή ύδρευσης. Παρατηρούμε ροή περισσεύματος πόσιμων νερών την Άνοιξη του 2016 και χωρίς την χρήση των νερών των γεωτρήσεων.

 

γ) Το ενιαίο σύστημα ύδρευσης. Το νερό διοχετεύεται πλέον ενιαία στην βόρεια, στην κεντρική και στην νότια Κέρτεζη. Το κέντρο διανομής μεταφέρθηκε στο βορειο-ανατολικό μέρος της κεντρικής Εκκλησίας (ιερό), ώστε να είναι εύκολα και γρήγορα προσβάσιμο σε περίπτωση βλαβών. Το τεχνικό αυτό έργο έγινε στις αρχές του 20^ου αι. επί προεδρίας του Κωνσταντίνου Γ. Μάλλιαρη. Εκεί, μέσω του δρομίσκου που κατέρχεται προς τον κεντρικό δρόμο από τον Επάνω δρόμο, φτάνει υπόγεια μεγάλη σωλήνα ύδρευσης από την νέα μεγάλη δεξαμενή στα Επάνω Αλώνια.

Εκεί με δύο εισόδους (σιδερένιες κουπαστές) ο τεχνίτης ή υπεύθυνος της Κοινότητας κατεβαίνει σε υπόγειο δωμάτια του κεντρικού ελέγχου των νερών. Από εκεί ξεκινούν τέσσερις νέες σωλήνες ύδρευσης προς όλες τις κατευθλυνσεις του χωριού, πλην του βόρειου άξονα. Κάθε μία έχει την κεντρική της βάνα και κλείνει μόνο ο αντίστοιχος μαχαλάς σε περιπτώσεις βλάβης.

Ο κεντρικός «εγκέφαλος» ύδρευσης και διαμοίρασης των υδάτων σε όλο τον οικισμό της Κέρτεζης (πλην βόρειου άξονα) και όχι μόνο. Παρατηρούμε τις δύο σιδερένιες κουπαστές του υπόγειου χώρου. Πάνω ο δρομίκσος υπόγεια του οποίου κατέρχεται από τον Επάνω δρόμο η κεντρική σωλήνα ύδρευσης. Βλέπουμε ΒΔ στις 10-09-2017.

Στην νέα μεγάλη δεξαμενή υπάρχει βεβαίως και κεντρική βάνα που κλείνει ολόκληρο το δίκτυο. Επί πλέον έχει τοποθετηθεί και μία βάνα μόνο για την σωλήνα ύδρευσης του βόρειου άξονα, που πλέον περνά και το Λαγγάδι του Σαρδούνη (εκεί παλιά ήταν το τέλος της και άδειαζε σ’ αυτό) και κατευθύνεται στο νέο μαχαλά βόρεια του δημοτικού σχολείου.

Το τέλος της παλιάς σωλήνας από την παλιά δεξαμενή στην Κοζίτσα. Τώρα αποτελεί απλά ένα στάδιο ελέγχου (κάτω από την κουπαστή) της βορειοανατολικής απόληξης της σωλήνας ύδρευσης του βόρειου άξονα. Βλέπουμε βόρεια στις 10-09-2017 στην πλάγια πλατεία στη δυτική όχθη στου «Σαρδούνη το Λαγγάδι», ΒΔ του δημοτικού σχολείου

Παράλληλα με το προηγούμενο σύστημα ελέγχου και διανομής, έχει δημιουργηθεί και ένα μικρό δίκτυο από κρουνούς, έτοιμους να γεμίσουν υδροφόρες ή πυροσβεστικά οχήματα σε περιπτώσεις πυρκαγιών! Ας δούμε δύο:

Ο κεντρικός κρουνός υδάτων ανατολικά του τρισυπόστατου ιερού της κεντρικής μας Εκκλησίας. Βλέπουμε νοτιοδυτικά στις 10-07-2017.

Ο βορειοδυτικός κρουνός υδάτων νότια του Επάνω δρόμου, στα «Μπαλαλέϊκα». Αναγκαίος σε περίπτωση πυρκαγιάς στον Απανόκαμπο ή τα Έλατα. Βλέπουμε νοτιοδυτικά στις 10-09-2017.

VI. Οι νέες βρύσες του οικισμού από το ενωμένο δίκτυο ύδρευσης

α) Η νέα βρύση στο Κεφαλόβρυσο. Βόρεια της μεγάλης πηγής και πριν την νέα γεώτρηση, από την οποία παίρνει δροσερό νερό, με την ανάπλαση αυτού του χώρου, κτίστηκε πριν μερικές δεκαετίες επί προεδρίας Ιωάννου Παν. Τζένου με δαπάνη του «Συλλόγου των εν Αθήναις Κερτεζιτών¨επί ποεδρίας του Άγγελου Ανδρ. Νικολάου.

Γύρω από τη Βρύση συγκεντρώνεται νεολαία και ζευγάρια για να απολαύσουν τις ζεστές μέρες τη δροσιά της περιοχής, το δροσερό και καθαρό νερό από την γεώτρηση, να ακούσουν το δυνατό κελάρισμα του Κεφαλόβρυσου   και ατενίσουν τον γεροπλάτανο και τα έλατα, σημεία κατατεθέντα… Η Φωτογραφία είναι του Αύγουστου του 2015.

β) Η νέα πέτρινη βρύση στην κεντρική πλατεία «Παντανάσσης». Με την τελευταία ανακαίνιση της κεντρικής πλατείας πριν μια δεκαετία κτίστηκε και μια όμορφη βρύση μπροστά από την οικία του (+) Λεωνίδα Τσιρίκου και έχει τρεχούμενο νερό τα καλοκαίρια από την γεώτρηση του Κεφαλόβρυσου.

Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου του 2015

Η βρύση αυτή με το κρύο της νερό εξυπηρετεί το καλοκαίρι μικρούς και μεγάλους, όταν δεν εξυπηρετούνται από τα καφενεία της πλατείας. Συγκεκριμένα το κρύο νερό της το καλοκαίρι δροσίζει τα παιδιά, που παίζουν μπροστά από την Εκκλησία, αλλά και πολλούς από μας που πίνουμε τον καφέ μας με … «αυτοεξυπηρέρηση».

γ) Η βρύση στα «Μαϊδονέϊκα». Κτίστηκε στην νότια άκρη του «Επάνω Δρόμου» της Κέρτεζης, στην πρώτη φάση της ύδρευσης από το νερό της Κοζίτσας, επειδή σε ώρες αιχμής το Καλοκαίρι δεν ανέβαινε το νερό στα βορειότερα σπίτια.

Η βρύση στα «Μαϊδονέϊκα, όπως φαίνεται στα νότια του Επάνω Δρόμου. Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου 2015. Πίσω από τη βρύση φαντάζει το νέο μισοτελειωμένο σπίτι της (+) Γιaννίτσας του «Γιαννίκου»που κτίστηκε από «Εξέλαση».

Έκτοτε περέμεινε και εξυπηρετεί τους Φιλιπποπουλαίους και δροσίζει τους περαστικούς. Δεν έχει συνεχή ροή.

δ) Η βρύση στην παλαιοημερολογίτικη Εκκλησία. Κτίστηκε πριν μια δεκαετία νότια στον αύλειο χώρο της «Ευαγγελίστριας» κατά την διάρκεια ανακαίνισής του, αρχές της δεκαετίας του 2000, με χορηγία της παλαιοημερολογίτικης ενορίας.

Βρισκόμαστε στα βοερειοανατολικά του χωριού. Ακριβώς πίσω της και νότια η Αγία Βαρβάρα (νεοημερολογίτικη) και στο βάθος μέρος του καστανόδασους. Παίρνει νερό από την γεώτρηση στην Κοζίτσα και την πηγή Νερομάννα, που ενοποιούνται. Η φωτογραφία είναι του Αύγουστου 2015.

Εξυπηρετεί κυρίως τους πιστούς του ναού και ομορφαίνει την γειτονιά. Φυσικά δεν έχει συνεχή ροή.

ε) Η βρύση στην αυλή των Μπουρδαλαίων. Κτίστηκε από τον υποφαινόμενο αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν εκεί υπήρξε απλή βρύση στην πρώτη φάση της ύδρευσης με νερό από την Κοζίτσα. Τώρα ομορφαίνει την κοινή αυλή των Μπουρδαλαίων, ενώ δεν έχει –εννοείται- συνεχή ροή.

Είπαμε να «ευλογήσουμε τα γένεια μας». Η φωτογραφία είναι του Ιούλη 2016.

στ) Η βρύση στον Αη Γιώργη. Κτίστηκε πριν μια πενταετία κατά την στήριξη και ανακαίνιση μετά το 2010 από την ενορία του όμορφου λιθόκτιστου σταυροειδούς μετά τρούλου  εξωκκλησιού του Αη Γιώργη στον αύλειο χώρο του. Το νερό είχε ήδη πάει για να εξυπηρετούνται οι υπαρκτοί τότε αμπελώνες στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και επί προεδρίας της Κοινότητας Ιωάννου Παν. Τζένου.

Η φωτογραφία είναι ενός πρωϊνού του Αυγούστου 2015. Έχουμε προσανατολισμό προς τα ανατολικά. Στο βάθος ψηλα στα βορειανατολικά βλέπουμε το οροπέδιο του Χριστού, όπου και ομώνυμη πηγούλα.

Φυσικά δεν έχει συνεχή ροή, αλλά δροσίζει προσκυνητές, εργαζόμενους και περιπατητές στην περιοχή. Κατασκευάστηκε πρόσφατα μαζί με την αναπαλαίωση του ναυδρίου. Παίρνει βεβαίως νερό από το Ενωμένο δίκτυο ύδρευσης της Κέρτεζης, αφού εκεί κοντά δεν αναβλύζει πηγή. Είμαστε νοερά στους πρόποδες του βουνού «Κουτσουβέρι».

VΙΙ. Οι  υπόλοιπες οκτώ μεσαίες πηγές εκτός οικισμού της Κέρτεζης

Θα σημειώσουμε αρχικά τις οκτώ μεγαλύτερες πηγές εκτός οικισμού του χωριού και κατόπιν στην επόμενη παράγραφο θα περιγράψουμε το πλήθος των μικρότερων πηγών στα όρια που «ανήκουν» στην Κέρτεζη, ανά βουνό. Θα ξεκινήσουμε από τα δυτικά και βόρεια, πηγαίνοντας κυκλικά.

α) Το «κυρα Μαριώ». Τριακόσια μέτρα ανατολικά της Νερομάννας και βόρεια του αγροτικού δρόμου (προσβάσιμου σήμερα και με αυτοκίνητο) πηγάζει μια μικρότερη πηγή από τις ίδιες υπόγειες δεξαμενές στο Κουτσουλάρι. Το νερό της παραδοσιακά προστίθεται για πότισμα στο νερό της Νερομάννας, αλλά δρόσιζε και εργαζόμενους και περαστικούς.

Η πηγή «Κυρά Μαριώ», της οποίας το περισσότερο νερό δεσμεύεται πλέον και καταλήγει στην κοντινή βρύση.

Η νέα βρύση με νερό «Κυρά Μαριώς» σε καλοκαιρινή περίοδο, Αύγουστος 2016

Για τους λίγους εργαζόμενους στην περιοχή, τους περιπατητές, αλλά και τους προσκυνητές  στο κοντινό ξωκλήσι της «Αγιά-Σωτήρως» – Μεταμόρφωση του Σωτήρος αποτελεί σημείο ξεκούρασης, δροσίσματος αλλά και πρόχειρου φαγητού. Η δημιουργία της βρύσης έγινε επί προεδρίας του Κωνσταντίνου Σωτ. Τριπολιτσιώτη αρχές της δεκαετίας του 2000, πενήντα μέτρα πιο νότια της πηγής, στην νότια άκρη του αγροτικού δρόμου.

Ήδη χαιρόμαστε τον δροσερό τόπο, το γάργαρο νερό το Καλοκαίρι και νοερά. Φανταστείτε νάμαστε παρεούλα επί τόπου με ξερό ψωμί (για να εμβαπτιστεί), κρεμύδι, ντομάτα και τυρί…

β1) Η «Κόντη» Βρύση. Πηγάζει στους ανατολικούς πρόποδες του καστανόδασους. Μια πηγή με πολύ κρύο, νόστιμο και χωνευτικό νερό, μα χαμένη στην εγκατάλειψη. Ευτυχώς γι’ αυτήν τα μικροέργα που έχουν γίνει παλαιότερα εκεί, παρότι χωμένα στους τσερεντζέδες, δεσμεύουν μπόλικο νερό, που με ασφάλεια φτάνει στην σημερινή πέτρινη Βρύση, στ’ Αλώνια. Το νερό πάντως, είναι τόσο κρύο που φτάνει με την υπόγεια σωλήνα 600 μέτρα μακριά στη Βρύση στ’ Αλώνια και νομίζεις ότι πηγάζει από δίπλα.

Η θέση της πηγής Καλοκαίρι του 2015 όπως «κρύβεται» από το διπλανό δρομάκι στο καστανόδασος, λόγω υπερβλάστησης. Πίσω από τον πολύκορμο μικρό πλάτανο ρέει ένα αυλάκι νερό που πλεονάζει από την δέσμευση για τα «Αλώνια». Η στράτα που βλέπετε, και το πλατάνι, χωρίζουν το ρυάκι από καστανόδασος.

Φυσικά τα παλιότερα χρόνια ήταν πάντα καθαρισμένη εξωτερικά και δροσίζονταν οι εκεί καλλιεργητές, αλλά και οι περαστικοί. Έδινε και νερό για πότισμα – άρδευση τόσο στην περιοχή, όσο και ως  προστιθέμενο στο νερό του Κεφαλόβρυσου για τον μεγάλο ανατολικό κάμπο.

Να μια μεριά για μια πέτρινη Βρύση ακόμα…

β2) Η Βρύση στ’ Αλώνια. Η παλαιότερη βρύση ήταν απλή. Πριν δύο δεκατίες, αρχές του 2000, επί προεδρίας του Κωνσταντίνου Σωτ. Τριπολιτσιώτη ανακαινίστηκε η σημερινή πέτρινη εκδοχή της.

Πρωϊνό στην νέα Βρύση στ’ «Αλώνια» το καλοκαίρι του 2015, στη διασταύρωση  στο πρώην «Χάνι» (+) Σπύρου «Ντριμάλα» – Αλεξόπουλου

Μέρος της συνεχίζει στη διπλανή αναπαλαιωμένη οικία, σε πολλούς σταύλους,  εργαστήρια και κήπους. Πάντως το νερό της δεν μπορεί να ποτίσει και δροσίσει παρά μόνο παράλληλα στον κεντρικό δρόμο το 25% των αναγκών, λόγω έλλειψης υψομετρικής διαφοράς. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη και συμπληρωματική λύση για τον παραδοσιακό οικισμό των «Αλωνιών της Κέρτεζης», που ακόμα παραμένει σημαντικός, παρά τον μικτό του χαρακτήρα από τους νεόκοπους σταύλους.

Για τον οικισμό των Αλωνιών θα μιλήσουμε με ξεχωριστό άρθρο. Θα σημειώσουμε όμως εμβόλιμα εδώ πως για την ύδρευσή του ότι υπάρχει πλήθος εναλακτικών λύσεων και συνδιασμών που προτείνουμε στο τέλος της μελέτης μας. Προς το παρόν παίρνουν νερό από την «Κόντη Βρύση» λίγοι σταύλοι –όσο επιτρέπουν οι υψομετρικές διαφορές με την πηγή- και μέχρι τα γαλάρια του Ρήγα, όπου έχει φτάσει και μια μικρή απλή βρύση για δημόσια και ιδιωτική χρήση.

Η 2^η απλή βρύση την Άνοιξη του 2016 στ’ «Αλώνια», στη διασταύρωση στα νέα γαλάρια του Γώργη Ιω. Ρήγα. Πίσω το κοτέτσι του…

γ) Το μικρό Κεφαλόβρυσο στα Εξάμπελα. Στην περιοχή αυτή, όπου θεωρείται ότι υπήρχε στην προχριστιανική εποχή οικισμός, κυριαρχεί η εν λόγω πολυόματος πηγή. Πρόκειται για πολλές μικρές πηγές με επίκεντρο δύο κοντινές περιοχές. Μία στη δυτική πλαγιά του μικροχείμαρου και μία πιο ψηλά. Στην πρώτη βγαίνει νερό με πεντέξι πηγούλες και σε κοντινές αποστάσεις η μία από την άλλη.

Η περιοχή κάτω και βόρεια από τις Λεύκες δίνει τις πρώτες πολυόματες πηγούλες. Στο βάθος ο ανατολικός κάμπος της Κέρτεζης και απέναντι το βουνό «Ντεσμένα» με τις πολλές πηγές της. Στο βάθος τα Εξάμπελα, οι Εφτελιές, η Αγρομηλιά, οι Λίμνες, ο Κάκαβος και οι Αρκίτες της Κέρτεζης. Απέναντι (νότος) η Ντεσμένα. Στους πρόποδες δυτικά οι Φυτιές, στο κέντρο το Κιόσι και ανατολικά της η Καρυά. Η φωτογραφία είναι του Απρίλη του 2016.  Βρισκόμαστε στους πρόποδες του Άη Λιά.  

Μία από τις πολυόματες πηγούλες στο Κεφαλόβρυσο των Εξάμπελων της Κέρτεζης. Η φωτογραφία είναι του Απριλίου 2016. Οι «Κοζαταίοι»-Μαλλιαραίοι  αρμέγουν το νερό με λάστιχα για τους κήπους και τα γαλάρια τους…

Όλες μαζί δημιουργούν ένα μεσαίο «αυλάκι νερό». Το βλέπουμε πριν συγκεντρωθεί το νερό απ’ όλες τις πηγούλες της περιοχής.

Το νερό του κεφαλόβρυσου των Εξάμπελων συγκεντρώνεται και ρέει προ τα νότια…

Πριν μερικά χρόνια το νερό της αποτελούσε τον βασικό κορμό άρδευσης των χωραφιών των «Εξάμπελων» μοιρασμένα ανά δύο έτη με χωμάτινα αυλάκια. Σήμερα το νερό της ποτίζει ελάχιστα χωράφια, μερικούς κήπους και κάποια γαλάρια (όπως των Μαλλιαρέων-«Κοζάτων»).

δ) Η μισοχωμένη πηγούλα στα βόρεια Εξάμπελα ακριβλως κάτω και νότια απο βόρειο νεραύλακο στο μέσον της πορείας του περίπου.

Το νερό «σκάει» ανέμασα στα βούρλα. Βλέπουμε νότια στις 08-07-2017.

ε) Η Πηγή της Λαγκάδας. Στην δυτική είσοδο στη Λάκκα της Λαγκάδας και πενήντα μέτρα βόρεια από τη στροφή του κεντρικού δημόσιου δρόμου πηγάζει το νερό της η πηγή, ανάμεσα σε δύο μικρούς βράχους από δημιουργούμενες δύο σχισμές.

Η παλαιά πηγή της Λαγκάδας σε φωτογραφία του Απριλίου 2016

Παλαιότερα η πηγή είχε νερό ακόμη και το καλοκαίρι και δρόσιζε τους γύρω εργαζόμενους στα λιβάδια, έδινε νερό στους μαστόρους στο διπλανό καμίνι, στο Χάνι του (+) Μιχάλη Ανδριόπουλου, εκατό μέτρα δυτικά προς Κέρτεζη. Ενθυμούμαι πως αρχές Ιουλίου, όταν θερίζαμε τα ξερικά σιτάρια βόρεια και ψηλά στο βουνό Μάγερη στη θέση «Ζομ τη Λάκκα» τη δεκαετία του 1960, κατέβαινα για να πάρω και να ανεβάσω κρύο νερό με ξύλινη βαρέλα στον ώμο, για τους σκληρά εργαζόμενους γονείς μου.

Κοντά στην πηγή, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και μετά τον αναδασμό, ανοίχτηκε δημόσια γεώτρηση για άρδευση μεγάλων εκτάσεων. Έτσι πλέον η πηγή έχει νερό μέχρι τη λειτουργία της γεώτρησης, δηλαδή μέχρι τον Μάιο περίπου και μετά τις πρώτες συνεχείς βροχές του Φθινοπώρου.

στ) Ο Μπούρμπουλας. Περνώντας απέναντι στα νότια, δηλαδή στους πρόποδες της κερτεζίτικης Ντεσμένας, θα συναντήσουμε πρώτη στα ανατολικά της, σύνορα κερτεζίτικου και λαγοβουνιώτικου κάμπου, την εν λόγω πηγή. Το νερό της βγαίνει κατακόρυφα δίπλα σε βράχους, δηλαδή «μπουρμπουλίζει», εξού και το όνομά της.

Η παλαιά αναβλύζουσα πηγή του Μπούρμπουλα σε φωτογραφία του Απριλίου 2016

Η ίδια αναβλύζουσα πηγή του Μπούρμπουλα, σχετικά καθαρισμένη σε φωτογραφία στις 31-07-2016

Η πηγή αυτή παρ’ ότι δεν πότιζε τα χωράφια εκεί, αφού η γήινη υγρασία έφτανε για τις καλλιέργειες, χάριζε για τα χρόνια της μεγάλης πυκνοκατοίκισης και έντονης και εκτεταμένης καλιέργειας, κρύο νερό για εργαζόμενους και περαστικούς που ταξίδευαν με ζώα από και προς την Κέρτεζη. Ήταν βεβαίως και απαραίτητο για τους εργαζόμενους στο διπλανό πετρελαιόμυλο του πολυμήχανου Παναγιώτη Οικονόμου-«Παλάτζα», αλλά και για την ψύξη των μηχανών.  Στη σημερινή εποχή η εγκατάλειψη των χωραφιών και του μύλου, έφερε και την εγκατάληψη της πηγής.

ζ) Η Βρύση στο Κιόσι. Βαδίζοντας περί τα πεντακόσια μέτρα προς τα δυτικά και την Κέρτεζη από τον Μπούρμπουλα, και πριν την «τουρκόστρατα», συναντάμε στους κεντρικούς πρόποδες της Ντεσμένας, της πλούσιας σε Καστανιές, Βελανιδιές, Πουρνάρι, Ρουμάνια, κλπ, μια πηγή με ιδιόμορφη έξοδο-βρύση. Θεωρείται πολύ παλαιά και φαίνεται να ανακαινίστηκε από τους τούρκους, που είχαν χρησιμοποιήσει το εκατό μέτρα πιο πάνω και ψηλότερα, το πρώην ενετικό ημιδιατηρούμενο ιστορικό κάστρο.

Η παλαιά κτιστή πηγή στο «Κιόσι», όπως φωτογραφήθηκε τον Αύγουστο του 2015. Φέτος τον Ιούλιο του 2016 είναι γεμάτη φυτά, πλην του στομίου εξόδου του κρύου νερού της.

Εκδρομή στο Κιόσι την δεκαετία του 1920 από μέλη και όχι μόνο του τότε «Συλλόγου Νέων Κερτέζης». Η φωτογραφία από το βιβλίο «Η Κέρτεζη από την καλή και την ανάποδη» του Γεωργ. Αγγελόπουλου, έκδ. 1969.

Το κρύο νερό του πίνεται με ποτήρι ή με τη… χούφτα. Σπάνια στερεύει. Στο εκεί δημόσιο πλάτωμα πάντα υπήρχαν μεγάλες ιτιές που μάζευαν κάτω από τον ίσκιο τους περαστικούς, εργαζόμενους και παιδιά. Δρόσιζε εξαίρετα τους εργαζόμενους, τόσο στους αμπελώνες στην δυτική «Καρυά» μέχρι και τις Φυτιές, όσο και στα χωράφια από τις Λίμνες μέχρι τις Αρκίτες. Μετά την έξοδο του νερού σε ειδικό λάκο με το τρεχούμενο πάντα νερό δροσίζονταν και τα ζώα. Το αγροτικό «Κιόσι» αποτελούσε και αποτελεί κέντρο δροσιάς στη δίψα στους ζεστούς μήνες στην περιοχή αυτή της Κέρτεζης. Άρδευε δε και τις δύο χρονιές (μονές και ζυγές) τα χωράφια μέχρι τη Σκάλα (περισσότερα στο ειδικό άρθρο για την άρδευση).

Το τι κάναμε εκεί μικροί, δουλεύοντας ή βοηθώντας στα χωράφια ή βόσκοντας ζώα δεν χρειάζεται να το γράψω εγώ… Γι’ αυτό λέω ξέρουμε τι σημαίνει μικρο-αγροτιά.

Δυστυχώς το γέμισμα του αύλακα που έφευγε το νερό για να περνούν τα αγροτικά και τα τρακτέρ χαμήλωσε τη βρύση. Μια μελετημένη επισκευή και ανακαίνιση της εξόδου του νερού, δεντροφύτευση και παγκάκια θα  μεταβάλλουν σε σημαντικό σταθμό επισκεψιμότητας κι αυτή την πηγή.

Η πηγή έχει τούρκικο όνομα και ο δρόμος που περνά από εκεί συναντιέται στα τριακόσια μέτρα δυτικά με την «Τουρκόστρατα» που ανεβαίνει από τις Φυτιές στο πρώην ενετικό κάστρο. Αυτό έχει ζωθεί πλέον κυριολεκτικά από τα φύτρα της Ντεσμένας… Το ενετικό αυτό κάστρο είναι ανάγκη να μελετηθεί…

Σημείωση: Πιο πέρα δεσπόζει το περιποιημένο εικονοστάσι της Αγίας Άννας, που έκτισε πρώτο απ’ όλα τα εικονοστάσια του χωριού ο (+) Αρίστος Ροδόπουλος – «Ρόδης» με δωρεά του δάσκαλου Γιαννικόπουλου, παλαιού ιδιοκτήτη του νέου καφεστιατόριου nama του Γιώργη Νικολάου απέναντι από την κεντρική πλατεία. Ο Χρήστος Δημ. Αντωνόπουλος – «Νταραλέξης» θυμάται ότι κτίστηκε αρχές της δεκαετίας του 1950.

η) Η πηγή του «Παγιάννη». Η πηγή είναι σαββανίτικη, αλλά κοντά στα όρια με τον κερτεζίτικο κάμπο στους πρόποδες της δυτικής Ντεσμένας, από την Σαββανίτικη πλαγιά, λίγο πιο νότια από την Σκάλα. Βρίσκεται κάτω από τον κεντρικό δημόσιο δρόμο που οδηγεί προς το Καλλιφώνιο. Αναφέρεται εδώ, όχι μόνο διότι πηγάζει από την Ντεσμένα, αλλά διότι η Κέρτεζη από αρχαιοτάτων ετών είχαν ειδικά προνόμια-δικαιώματα στην πηγή, λόγω  του τεράστιου κάμπου της.

Η πηγή του Παγιάννη όπως έχει «καταντήσει» στην εποχή μας. Βλέπουμε βορειοανατολικά στις 13-07-2017. Η υπόδειξη οφείλεται στον Αντώνη Δημ. Σωτηρόπουλο/»Σβολή».

Το νερό της πηγής αντλείται πλέον από «σαββανίτες» για τεχνητή  άρδευση στα δικά τους χωράφια. Είναι αβέβαιο πότε θα χρησμοποιηθούν πάλι τα δικαιώματα για Σουρουβιά, Λίμνες και Κάκαβο… Η φωτογραφία είναι του Ιούλη 2016.

Συγκεκριμένα, την χρονιά που ήταν ποτιστική η Σουρουβιά την ημέρα και την νύκτα οι Λίμνες και ο Κάκαβος, το νερό της μοιράζονταν σε αναλογία 11 μέρες για τον κερτεζίτικο κάμπο και 3 για τον σαββανίτικο, τη χρονιά που ο σαββανίτικος ήταν κατά το μεγάλο μέρος του ξερικός. Την επόμενη χρονιά που τα κερτεζίτικα ήταν ξερικά, το νερό της άρδευε μόνο σαββανίτικα χωράφια.

θ) Η πηγή Άμπουλας. Πηγάζει νοτιο-ανατολικά της ράχης Ρουμάνη (ανατολική Παναγιά) κοντά στο αρχαίο δρόμο Κέρτεζης – Σαββανών, με την ονομασία «Γκαλντιρίμι».  Και η πηγή αυτή ήταν τυπικά σαββανίτικη, αλλά με όμοιο τρόπο άρδευε την μία χρονιά για 11 μέρες τα κερτεζίτικα χωράφια στους νότιους Χαλιάδες και 3 τα σαββανίτικα.

Η περιοχή της πηγής του Άμπουλα νοτιοανατολικά της ράχης Ρουμάνη – Παναγιάς, όπως φαίνεται από την Βρωμόβρυση. Η φωτογραφία είναι του Ιούλη του 2016. Χρειαζόμαστε περισότερες πληροφορίες για την ίδια. 

 Η πηγή του Άμπουλα με αρκετό νερό και κατ’ ευθείαν τσιμενταύλακο. Παλιά και λίγο νοτιότερα λειτουργούσε μικρός νερόμυλος. Βλέπουμε νότια στις 13-07-2017. Η υπόδειξη οφείλεται στον Αντώνη Δημ. Σωτηρόπουλο/»Σβολή».

VIIΙ. Οι  πέντε μικρές πηγές στα νοτιοδυτικά (Καστανόδασος και Καρβελού)

Η Καρβελού,  όπως φαίνεται από τον Αη Τρύφωνα της Κέρτεζης τον Αύγουστο του 2015. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της Κωμόπολης, στο βάθος του αριστερού σκέλους του «Υ». Αριστερά στο μέσον της πηγάζει η «Φροξυλιά», στο μέσον το «Βρωμονέρι», δεξιά της η πηγή στις «Αχλαδίτσες» ή «Απιδές» , ενώ πίσω απ’ αυτήν -προς το βουνό «Κοκκινάδι»- η πηγή στις «Κοκκινόβρυση».

α) Η πηγή στου «Μπουμπά» το Μύλο: Περνώντας τη γέφυρα και στρίβοντας προς του «Κοτσάνη τις καστανιές» ανάμεσα του μεγάλου δρόμου για τα «Καψογανέϊκα» και του «Μπουμπά το μύλο», ακριβώς κάτω από το δρόμοάκι έχει χωθεί μια πολύ παλιά ικρή πηγούλα. Μπορεί όμως να ξεχωθεί…

β) Η πηγή του «Μελιτζάνη»: Διακόσια μέτρα δυτικά της προηγούμενης και απέναντι από τον «καλογερικό μύλο», στη νότια όχθη του βουραϊκού έχει χωθεί έτερη πηγή με καταπληκτικό νερό. Το νερό της θυμούνται πολοί ακόμα. Πρέπει επειγόντως να ξεχωθεί. Προσωπικά την θυμήθηκα μικρός. Η πηγή αυτή, η προηγούμενη και του «κόντη η βρύση» είναι στην ίδια ευθεία, στους πρόποδες του καστανόδασους. Στην ίδια ευθεία είναι και το Κεφαλόβρυσο, αλλά στους πρόποδες στο βουνό «Κοκινάδι».

γ) Η πηγή της Αλταδόνας. Βρίσκετα μέσα σο δυτικό καστανόδασος της Κέρτεζης, μερικές εκατοντάδες μέτρα πάνω από το παραδοσιακό μονοπάτι που οδηγεί από Κέρτεζη μέσω Καρβελούς στα πίσω χωριά. Το νερό της έχει δεσμευτεί, όπως ήδη έχουμε σημειώσει.

Επεξεργασμένος δορυφορικός χάρτης του 2011“google map”, που δείχνει τη θέση όλων των πηγών Καστανόδασους και Καρβελούς. Χρειαζόμαστε ακόμα φωτογραφικό υλικό για όλες αυτές τις πηγές.

δ) Η Πηγή της Φροξυλιάς. Η πηγή βρίσκεται έξω από το καστανόδασος, στα νοτιοδυτικά του, στα ανατολικά της Καρβελούς, 300 μέτρα περίπου πιό ψηλά από τον νέο δασικό δρόμο που φτάνει μέχρι το Βρωμονέρι.

Η πηγή της Φροξυλιάς από επεξεργασμένη δορυφορική φωτογραφία του 2011 απ’ τον “google map”. Φαίνεται και ένας ενδιαφέρων ορειβατικός τρόπος πρόσβασης από την λαγγαδιά που ενώνει τον δασικό δρόμο με την πηγή.

Το νερό της ήταν το κέντρο των καλοκαιρινών γαλαριών του (+) Πάνου και Λευτέρως Κούρτη. Τώρα έχει δεσμευτεί και ενωμένο με το νερό της Αλταδόνας καταλήγει στη δεξαμενή στα «Κωτσαίϊκα». Μέρος του νερού της βγαίνει στη νέα βρυσούλα στην Αγία Τριάδα, στον «Καλόγερο» από το 2000.

ε) Το Βρωμονέρι στην Καρβελού. Φτάνοντας με τον δασικό δρόμο σχεδόν στο τέλος του προς την Καρβελού, ανάμεσα στις ιτιές ρέει το πολύ κρύο νερό της πηγής μέσα από ρίζες των δέντρων. Επειδή λασπώνει, πήρε και το κατάλληλο όνομα. Δεν έχει δεσμευτεί.

Η πηγή Βρωμονέρι ανάμεσα στις ιτιές στο κέντρο της επεξεργασμένης δορυφορικής φωτογραφίας του 2001 και από το “google map”.

στ) Η πηγή στις Απιδές. Ενώ σταματά ο νέος δασικός δρόμος όπου μπορούν να φτάσουν όταν είναι καλά ανοιγμένος ο δρόμος ειδικά τροχοφόρα, και συνεχίζοντας περί τα 500 μέτρα ακόμα, φτάνουμε στην εν λόγω πηγή. Έχει και μια βρύση με το κρύο της νερό. Με σωλήνες φτάνει σε ποτίστρες για τα «Κωτσαίϊκα» πρόβατα, που ακόμα ανεβαίνουν από Άνοιξη έως Φθινόπωρο εκεί.

Σημείωση: Εάν το «Απιδές» είναι παραφθορά του «Απιδιές», τότε δικαιολογείται στην κερτεζίτικη γλωσσολαλιά η διπλή ονομασία. Και αυτό, γιατί απιδιές και αχλαδιές είναι το ίδιο… καρποφόρο δέντρο, που μάλλον παλαιά είχε κεντρωθεί εκεί.

Η πηγή στις Αχλαδίτσες ή Απιδές από δορυφορική επεξεργασμένη φωτογραφία του 2011, από τον “google map”.

Η ποτίστρα δίπλα και νότοα από την πηγή στις Απιδές.  Βλέπουμε νότια στα μέσα του Σεππτέμβρη 2017. Η φωτογράφηση έγινε από στον Τάκη Δ. Τζένο.

ζ) Η πηγή στην Κοκκινόβρυση, πίσω από το βουνό Κοκκινάδι. Τα στοιχεία μας είναι λίγα. Ελάχιστοι φτάνουν μέχρι εκεί. Ελάχιστοι τσοπάνηδες, κάποιοι ορειβάτες και μερικοί κυνηγοί. Αναζητούνται φωτογραφία και στοιχεία.

η) …Και νέα βρυσούλα στην Αγία Τριάδα. Μετά την δέσμευση του νερού της Φροξυλιάς για την Κέρτεζη και φυσικά μετά την αποπεράτωση του εξωκκλησιού της Αγίας Τριάδας, ο ιδρυτής και δωρητής Χρήστος Νικ. Λυκάκης πήρε νερό περί το 2000 με σωλήνα και έφτιαξε μιά μικρή βρυσούλα στον περίβολο του ναΐσκου. Το νερό είναι κρύο και δροσίζει προσκυνητές, περιπατητές και …τσοπάνηδες.

Η βρυσούλα ανοικτή τον Αύγουστο του 2015

IΧ. Οι πολλές μικρές πηγές στα (δυτικά) έλατα

α) Οι πολλές μικρές βρυσούλες στα έλατα της Κέρτεζης: Μια ομάδα από υπαρκτές ή μισοσκεπασμένες από την αχρησία είναι διάσπαρτες στα έλατα, τόσο νοτιο-δυτικά της «Αγιά-Σωτήρως», όσο και βορειο-δυτικά. Οι πηγούλες αυτές, όπως δείχνουμε σε χάρτη, που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας από τον «παγκόσμιο ρουφιάνο», είναι στα βορειοδυτικά: της Μάκοβας, στου Μάρκου το Χέρωμα, στο Μονοδέντρι, στον Αη Μάμα και στην κορυφή στο Κουτσουλάρι.

Μια άλλη μικρότερη ομάδα μικρών πηγών δροσίζουν στα νοτιο-δυτικά έλατα, δηλαδή νότια της Αγιά-Σωτήρως. Η βρυσούλα της «Κερασοψίτσας» είναι νοτιο-ανατολικά της, ενώ του «Μερεντίτη» και του «Δημάκη» νοτιο-δυτικά της.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι παλιοί τσοπάνηδες, και μέχρι την δεκαετία του 1980, έστηναν τα καλοκαιρινά γαλάρια τους κοντά σε τέτοιες βρυσούλες. Περισσότερα σε άρθρο για την κτηνοτροφία.

Στην επεξεργασμένη δορυφορική φωτογραφία του 2011 από το “google map”. Φαίνονται βορειοδυτικές και κοντινές στην Αγια-Σωτήρω νότιες πηγούλες στα έλατα.

Οι νοτιο-δυτικές της Αγιά-Σωτήρως βρυσούλες στα έλατα και η «Βρύση του γιατρού» στην Καπρίβαινα. Επεξεργασμένη δορυφορική φωτογραφία του 2011 από το “google map”

β) Η πηγή και «Βρύση του Γιατρού» στο οροπέδιο της Καπρίβαινας. Στα (δυτικά) ορεινά σύνορα Κέρτεζης και Λεχουρίου και 200 μέτρα προς το Λεχούρι δεσπόζει με το κρύο νερό της και την κατασκευή της η πηγή και βρύση αυτή. Κατασκευάστηκε από λεχουρίτη γιατρό.

Σημείωση: Πρόκειται για τον (+2008) Αλκιβιάδη Καλογερόπουλο, πρώην νομίατρο (πληροφορία του λεχουρίτη θεολόγου και δημοσιογράφου Νϊκου Κυριαζή). Το ονοματεπώνυμό του αναφέρεται και σε μαρμάρινη πινακίδα στην βρύση. Απεβίωσε πριν μία οκταετία σε ηλικία 90 ετών. Κατά άλλες πληροφορίες είναι κληρονόμος ξερικών χωραφιών στο οροπέδιο αυτό.

Πάντως όλο το οροπέδιο, η παλιά πηγή και το θερινό σπίτι ανήκε από τα τέλη του 19ου αι. στον τσοπάνη Γεώργιο Καλύβα (πρώην επώνυμο «Γιανούλης») που μετανάστευσε από την Ρούμελη κυνηγημενος από τους τούρκους. Λεπτομερή στοιχεία μας έδωσε στις  6/8/2017 ο εγγγονός του Γεώργιος Δημ. Καλύβας που γεννήθηκε το 1932. Ο ίδιος εκεί το 2008 εκεί έστησε και το εικονοστάσι του Αγίου Φανουρίου, λόγω ανεκπλήρωτης επιθυμίας του πατέρα του για ένα θαυμαστό γεγονός με χαμένο πρόβατο την δεκαετία του 1950!

Μέχρι την πηγή φτάνει δασικός δρόμος που αποτελεί συνέχεια του αγροτικού δρόμου του Απανόκαμπου. Μπορεί να φτάσει ειδικό αυτοκίνητο, όταν ο δρόμος καθαριστεί μέχρι την πηγή! Στην περιοχή υπάρχει ρίγανη και πολύ ψηλότερα λίγο τσάι. Εκεί γίνεται τέλειο «ρουφουμπούκι»…

Η «πηγή του Καλύβα» και η μετέπειτα «βρύση του γιατρού» στην Καπρίβαινα. Επεξεργασμένη δορυφορική φωτογραφία του 2011 από το “google map”

X. Οι μικρές πηγές στον βόρειο επιμήκη ορεινό όγκο της Κέρτεζης

Εκτός από τις μεγάλες πηγές του Κεφαλόβρυσου των Εξάμπελων και της Λαγκάδας, που ήδη δείξαμε στον βόρειο επιμήκη ορεινό όγκο, υπάρχουν κι άλλες μικρότερες πηγές.

α) Η Νεραϊδόβρυση μεταξύ  «Παξιμαδά» και «Καρβουνιάρη». Πηγάζει κάτω από ένα μικρό πλάτανο, ανατολικά στου «Σαρδούνη το Λαγκάδι», λίγο κάτω από το εικονοστάσι στο διάσελο του Αη Θόδωρου.

Δορυφορική επεξεργασμένη φωτογραφία της περιοχής της Νεραϊδόβρυση από τον google map 2011.

Πηγάζει ανατολικά του Λαγγαδιού του Σαρδούνη και αρκετά δυτικά από τον «Καρβουνιάρη», δηλαδή στα βορειοανατολικά της Κέρτεζης. Το νεράκι της πηγούλας, όπως κατεβαίνει, θρέφει μπόλικα πλατάνια και ποτίζει τα γίδια των «Κορομπιλαίων» επί πολλές δεκαετίες.

Λιγοστό νερό της Νεραϊδόβρυσης, μεταξύ πηγής και Φιλιπποπουλαίϊκων σπιτιών. Όπως σημειώνει και ο Τάκης Γ. Λαφογιάννης «αυτή είναι λούμπα κάτω από τις στεφανοπουλέϊκες κερασιές». Στην τοποθεσία αυτή αρχίζει η συστάδα των πλατάνων στου «Σαρδούνη το λαγκάδι». Η φωτογραφία είναι από ένα πρωϊνό τον Αύγουστο του 2015.  

Τα παλαιά χρόνια, επειδή βρισκόταν δίπλα στο ιστορικό μονοπάτι Κέρτεζης – Κούτελης, δρόσιζε και τους ταξιδιώτες. Σήμερα δροσίζει κυρίως ορειβάτες και κυνηγούς.

β) Οι Πηγές στο Χριστό. Βορειοδυτικά και όχι πολύ ψηλά από το οροπέδιο του Χριστού και ανατολικά από τον «Καρβουνιάρη» ανάβλυζε και αναβλύζει η μεγαλύτερη πηγή. Με το γάργαρο νερό της δρόσιζε τους εργαζόμενους στα ξερικά χωράφια και τους «Σακαρακιαίους» τσοπάνηδες, οι οποίοι την καθάριζαν και την περιποιούνταν. Χάριζε και χαρίζει τώρα νερό στους κυνηγούς και ορειβάτες, αλλά και στην άγρια πανίδα.

Στο οροπέδιο και ανατολικά του εξωκκλησιού, σε μία λάκκα προς τα Εξάμπελα, ανάβλυζε παλαιά και δεύτερη μικρή πηγούλα νερό. Οι τσοπάνηδες της περιοχής θεωρούν πως το νερό της χάθηκε, όταν άνοιξε η μεγάλη γεώτρηση στο πίσω μέρος, στην Κούτελη. Πάντως, είτε έτσι είτε αλλοιώς, αναζητείται το νεράκι της…

Η μεγάλη πηγή στο Χριστό. Επεξεργασμένη δορυφορική φωτογραφία του 2011 από τον “google map”

Μετά την εγκατάλειψη του οροπέδιου το νερό της παίζει κρυφτό στου «Κουφέ το λαγκάδι» που κατεβαίνει και διασχίζει τα δυτικά «Αλώνια της Κέρτεζης». Γεωλόγοι θεωρούν ότι υπάρχουν πολλά υπόγεια νερά και πιο κάτω από το οροπέδιο.

Η τοποθεσία «Χριστός» και η θέση της βασικής ομώνυμης πηγής. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από την περιοχή «Γκαλντιρίμι» τον Αύγουστο του 2015

Συζητείται, αλλά όχι ακόμη σε θεσμικό επίπεδο, να κατασκευαστεί χαμηλά, και πάντως πιο ψηλά από τα «Αλώνια» μιά δεξαμενή, η οποία να συγκεντρώνει το νερό και να διοχετεύεται σε όλες τις παλιές αποθήκες  και νέους σταύλους. Πιθανόν να μπορεί να γίνει και δημόσια πετυχημένη γεώτρηση για τον ίδιο σκοπό. Μέχρι να συμβεί αυτό, μπορεί να διοχετεύεται σε δεξαμενή νερό από το «ενωμένο δίκτυο ύδρευσης» της Κωμόπολης οργαανωμένα και όχι με μεμονωμένες απλές σωληνώσεις. Πρόκειται για μια σπουδαία πρόκληση, που χρειάζεται οι θεσμοί και τα πρόσωπαα του χωριού να δράσουν συντονισμένα. Περισσότερες σκέψεις και προτάσεις στο τέλος του άρθρου.

γ) Οι δίδυμες Βρύσες της «Αγιά-Μαρίνας». Στο ομώνυμο αγιονύμιο, 300 μέτρα πιο πάνω από το εικονοστάσι, ακόμα βγάζουν το λίγο, αλλά κρύο και καθαρό τους νεράκι τους. Βεβαίως τα γαλάρια του Βασίλη Παν. Βορύλλα (Μπαλαλά) έχουν για τα ζώα τους το πολυπόθητο νεράκι. Και για τους κήπους τους…

Τα τελευταία χρόνια η ΒΔ πηγούλα στερφεύει νωρίτερα απ’ ότι η ΝΑ πηγή, που δεν στρερφεύει ποτέ, αλλά έχει μειωμένη παροχή νερών. Η υπεράντληση από τις γεωτρήσεις έχει και αρνητικά αποτελέσματα…

Η ανατολική πηγή στην «Αγία Μαρίνα», όπως ρέει το λιγοστό νεράκι της τον Αύγουστο του 2015

XΙ. Οι  μικρές πηγές στην Ντεσμένα

α) Η Βρωμόβρυση στη Σκάλα.  Πηγάζει ένα χιλιόμετρο ακριβώς μετά τη διασταύρωση του σαββανίτικου δρόμου στην κερτεζίτικη Σενά, στη δυτική πλαγιά της Ντεσμένας προς το Καλλιφώνιο. Βρίσκεται εύκολα 10 μέτρα πιο πάνω από το δημόσιο δρόμο, ακριβώς στα σύνορα κερτεζίτικου και σαββανίτικου κάμπου. Βγάζει το λιγοστό νεράκι η «Βρωμόβρυση» κατά την κερτεζίτικη ονομασία.

Η Βρωμόβρυση στη Σκαμνιά της Ντεσμένας. Το νερό μαζεύτει με μια πρόχειρη σωλήνα και «βρωμίζει» με λασπόνερα το μικρό βαλτώδες τοπίο.

Με μικρό αυλακάκι καταλήγει σε μια κτιστή μεγάλη στέρνα, ώστε να ποτίζονται κήποι.

Κατά τον Χρήστο Δημ. Αντωνόπουλο οι σαββανίτες την ονοματίζουν ως «η Βρύση του Κινούλη».

Η τοποθεσία της Βρωμόβρυσης, όπως φαίνεται από τα απέναντι ανατολικά Αλώνια της Κέρτεζης.

β) Η Πηγή Σούλινο. Πηγάζει στα δυτικά της Ντεσμένας, πάνω  από τις Φυτιές και δυτικά από τους Βωρούς. Η πηγή ανάβλυζε το λιγοστό νερό της στις ρίζες ενός μεγάλου δέντρου με βρύα. Ήταν πανέμορφη, όπως την θυμόμαστε στην παιδική μας ηλικία. Η πηγούλα συνεχίζει να βγάζει το λίγο, αλλά καταπληκτικό νεράκι της.

Τώρα γεμίζει την τσιμεντένια βάση για τα γίδια του Διονύση Ανδρ. Αλεξόπουλου, παρότι αυτά πλέον δεν πάνε εκεί. Το θερινό του γαλάρι φαντάζει και είναι πλέον εγκαταλλειμένο. Γι’ αυτό προτείνω την επαναφορά της σε μια παρόμοια μορφή με την οποία την γνωρίσαμε.

Η βρύση όπως φαίνεται τον Αύγουστο του 2015, όπου το νερό της χύνεται σε μια τσιμεντένια ποτίστρα για τα πρώην γίδια του «Νιόνιου». 

γ) Η Ντεσμενόβρυση. Πιο ψηλά από το «Σούλινο» και μέσα στην δυτική μεγάλη λαγκαδιά της Ντεσμένας ρέει το λιγοστό νερό της επί αιώνες. Στις εποχές πριν την δεκαετία του 1970, όταν οι κερτεζίτες αροτριούσαν με ζεύγη βοδιών, «απολούσαν» τα βόδια για τροφή στην περιοχή Βωρούς, πάνω από τους αμπελώνες στις Φυτιές και κάτω από τη Ντεσμενόβρυση. Αυτά για νερό ανέβαιναν μέχρι τη Ντεσμενόβρυση.

Πριν τρεις δεκαετίες δημιουργίες απλή πέτρινη βρύση. Δυστυχώς δεν καταφέραμε ακόμα να φτάσουμε εκεί και να την φωτογραφήσουμε από κοντά. Ελπίζουμε να γίνει…

Μακρινή φωτογραφία της περιοχής της Ντεσμενόβρυσης τον Αύγουστο του 2015

δ) Το Μάτι. Πενήντα μέτρα δυτικά της πηγής του «Μπούρμπουλα» αναδύεται σε μια επικίνδυνη λιμνούλα με εμβαδόν περί τα εκατό τετρ. μέτρα, ανάμεσα σε τσερεντέδες και ιτιές και άλλα υδρόφυλα φυτά και με μικρή παροχή αναβλύζων νερό. Το σχήμα της λιμνούλας θυμίζει οφθαλμό, εξού και το όνομά της. Αλοίμονο σε όποιον τολμήσει να μπεί μέσα…

Τα τελευταία χρόνια τσοπάνηδες αντλούσαν με πετρελαιογενήτρια το νερό του, για να γεμίζουν πιο ψηλά ποτίστρες.

Το μάτι σε φωτογραφία την Άνοιξη του 2016

Φωτογραφία του 2011 από τον «παγκόσμιο» ρουφιάνο με σημειώσεις του συγγραφέα. Διακρίνεται τόσο το «Μάτι», όσο και ο «Μπούρμπουλας».

ε) Η Πηγούλα στις Λίμνες. Στο κάτω μέρος του χωραφιού των κληρονόμων (+) Γεωργίου Κ. Αλεξόπουλου – «Κορομπίλη» κατέβαινε και ανάβλυζε το νερό από την δυτική Ντεσμένα (περιοχή Φυτιές), αλλά πλέον χάθηκε. Από τη μια η σχετική αποξήρανση των χωραφιών και από την άλλη η σχετική μείωση των εργαζομένων, έφερε και την εγκατάλειψη της πηγούλας. Μόνο σημάδι τα καλοκαίρια τα επιφανειακά βούρλα που επιβιώνουν από το «θαμένο» νεράκι.

Η βρυσούλα στο τέλος ενός βροχερού χειμώνα πηγάζει πλούσια νερά ανάμεσα στα χόρτα. Το νερό της πορεύεται στη μεγάλη Μάννα της Αρκίτας από τη γράνα που εδώ αρχίζει. Η φωτογραφία μας έχει ζωή από τις 24 Φλεβάρη του 2017. Βλέπουμε βορειανατολικά.

στ) Η Πηγούλα  στου Καψιώτη. Ανάβλυζε ανάμεσα Λίμνες και Κιόσι, στους βόρειους πρόποδες της Ντεσμένας, δίπλα από την νεοσυντηρημένη αποθήκη  του Παναγιώτη Καψιώτη, χαμένη για τους ίδιους λόγους. Το ίδιο και το παλιό πηγάδι που οριστικά χώθηκε στη γη… Τα βούρλα όμως κι εδώ κυριαρχούν!

Κοντά στην γωτογραφία του Αύγουστου του 2015, η θέση της πηγούλας του «Καψιώτη». Στο βάθος και εκατό μέτρα πριν τις συστάδες των λεύκων του «Λιάρου»-Χασαπόπουλου, η θέση της πηγούλας στις «Λίμνες».

XIΙ. Επίλογος και κάποιες προτάσεις

Τελειώνοντας το μεγαλύτερο μέρος αυτής της μελέτης – μέρος Ι, συγκεντρώνοντας στοιχεία και φωτογραφικό υλικό για ένα έτος, μαζί με την προσωπική εμπειρία και αναμνήσεις του υποφαινόμενου, να μου επιτραπεί μία δέσμη παρατηρήσεων – προτάσεων.

α) Πολιτιστική και Φυσική κληρονομιά: Η Κέρτεζη, όπως απεδείχθη, αποτελεί ένα όντως ξεχωριστό πρώην μεγαλοχώρι και ένα ζωντανό χωριό στο παρόν με πλούσιο «ρεπερτόριο» στα επίγεια και υπόγεια νερά. Οφείλουμε επομένως να διαφυλάξουμε ό,τι έχει μείνει δυνατό και χρήσιμο στο χρόνο, να αναδείξουμε ό,τι έμεινε ξεχασμένο και να δημιουργήσουμε ό,τι είναι  αναγκαίο και ωφέλιμο στην τρέχουσα ζωή, ανεξαρτήτως δυσκολιών.

β) Άξονας Κέρτεζη-Φαράγγι Βουραϊκού: Οφείλουμε προσωπικά, συλλογικά και θεσμικά να αναδείξουμε τις πηγές του Βουραϊκού ποταμού και να επιμείνουμε ότι ο Βουραϊκός και το Φαράγγι του έχει…  ρίζες και πηγές και εν πολλοίς αυτές βρίσκονται σταθερά επί αιώνες στην Κέρτεζη.

γ) Κάλεσμα Κ.Π.Ε. Κλειτορίας: Με κάθε τρόπο οφείλουμε να πείσουμε τους περί το «Κέντρο Περιβαλλοντικό Εκπαίδευσης» – Κ.Π.Ε. της περιοχής, που εδρεύει στην Κλειτορία, να ξανοιχτεί και προς το εσωτερικό του νομού, στο σπουδαίο υδάτινο και λοιπό περιβάλλον του χωριού μας, στις πηγές του Βουραϊκού, οδηγώντας τον μαθητικό πληθυσμό και προς τα «καθ’ ημάς».

δ) Λειτουργική ανάδειξη πηγών: Σημαντικές πηγές και βρύσες που χρειάζονται ανάδειξη ή ήπιες επεμβάσεις, ώστε να είναι όμορφες και λειτουργικές, είναι αναγκαίο να γίνουν, έστω και μία-μία. Οι πιο βασικές και κατά ιστορική και περιβαλλοντική αξία είναι:

1) Πηγή και Βρύσες «Σιανού» με ανάδειξη, προστασία και ασφαλή δίοδο.

2) Πηγή «Κόντη Βρύση» με ανάπλαση.

3) Δίδυμες πηγούλες «Αγίας Μαρίνας» με ήπια παρέμβαση.

4) Πηγή «Κιόσι» με ήπια παρέμβαση.

5) Πηγή στη «Λαγκάδα», χωρίς να πειραχτούν οι βράχοι.

6) Πηγή στο «Σούλινο» με σχετική επαναφορά στην αρχική της ομορφιά.

ε) Ύδρευση Αλωνιών Κέρτεζης: Τέλος, το ζήτημα της μη αποσπαματικής παροχής νερού σε όλα τα Αλώνια και με άλλους τρόπους, πλην του παλαιοτάτου από την «Κόντη Βρύση», οφείλει να γίνει μελετημένα, συλλογικά, θεσμικά και στοχευμένα.

Τα Αλώνια της Κέρτεζης δεν είναι παρατημένες αποθήκες και χορταριαμένα πέτρινα αλώνια. Πρόκειται για ειδικό παραδοσιακό οικισμό που χθές έπρεπε να είχαμε εξελίξει με ευθύνες όλων μας.

Οργανωμένος υψομετρικός χάρτης του παραδοσιακού οικισμού της Κέρτεζης χαρτογραφημένος πριν την δεκαετία του 1960. Με κύκλους είναι το σύστημα των αλωνιών. Με ορθογώνια παραλληλόγραμμα οι χαμοκέλε ς και οι αποθήκες. Φυσικά υπάρχουν και οι υψομετρικές καμπύλες. Διακρίνεται επίσης η κοίτη του Βουραϊκού ποταμού στα νότια, όπως και ο δημόσιος κεντρικός δρόμος Κέρτεζης – Καλαβρύτων, μέρος των αμπελώνων Σταυρού και Αη Γιώργη στα δυτικά και μέρος των δυτικών Χαλιάδων στα νοτιοανατολικά του χάρτη. Πηγή: Γ. Υ. Σ.

Τώρα που έχουν αποκτήσει και δεύτερο ρόλο με τους ενεργούς σταύλους, οφείλουμε να δούμε το συνδιασμό. Βασικό στοιχείο για να αυξήσουν την λειτουργικότητά τους είναι ένα πλήρες οργανωμένο υδρευτικό σύστημα.

Προτείνω άμεσα δημιουργία μεγάλης κλειστής υδατοδεξαμενής για παροχή ύδρευσης σε κάθε  κερτεζίτη που έχει αποθήκη, αλώνι, σταύλο ή κοτέτσι. Από που μπορούμε να φέρουμε νερό; Προτείνω τους παρακάτω πιθανούς και δυνατούς τρόπους ή οποιονδήποτε συνδιασμό τους:

1) Να μελετήσουμε συλλογικά και θεσμικά την δέσμευση του νερού του Χριστού προς την υδατοδεξαμενή.

2) Μπορεί ακόμα να γίνει κάπου στου «Κουφέ το λαγγάδι» γεώτρηση άντλησης νερού.

3) Συμπληρωματικά μπορεί με αντλία να ανεβαίνει νερό από μια ενδιάμεση κλειστή δεξαμενή κοντά στα Αλώνια από το νερό από της «Κόντη Βρύσης».

4) Επί πλέον μπορεί να οδηγηθεί με φυσική ροή μέρος νερού από το Ενιαίο Σύστημα Ύδρευσης της Κωμόπολης.

5) Τέλος υπάρχει και το ζήτημα της επαναλειτουργίας της μικρής γεώτρησης στο Γκαλντιρίμι, δυτικά των Χαλιάδων, που χρησιμοποιείτο μέχρι πριν περίπου 15 χρόνια για άρδευση, και την μεταφορά του πόσιμου νερού της στη δεξαμενή βόρεια των Αλωνιών.

Το ποιός συνδιασμός μπορεί να είναι ο καταλληλότερος, είναι θέμα μελέτης, συζήτησης και απόφασης. Ένα δεν μπορεί να γίνει: η αμέλεια και η αδράνεια για την παροχή νερού.

Πληροφορίες: Τάκης Δημ. Τζένος, Νίκος Αριστ. Κωνσταντακόπουλος (+2016), Κώστας Ιω. Γιαννόπουλος-«Τριτσιμπίδας», Χρήστος Δημ. Αντωνόπουλος-«Νταραλέξης», Κώστας Σωτ. Τριπολιτσιώτης, Νικηφόρος Σωτ. Χαραλαμπόπουλος-«Ντόσκας», Διονυσία Παν. Σκαμβούγερα, Τάκης Γεωργ. Λαφογιάννης,  Μιχάλης Δημ. Ανδριόπουλος, Βασίλειος Δημ. Μάλλιαρης, (+2016) Γεώργιος Αγγ. Διαμαντόπουλος, Τάκης Αθ. Τριπολιτσιώτης, Παναγιώτης Χρ. Αβραμόπουλος, Κώστας Γεωργ. Μάλιαρης, Μαρία σύζ. (+) Σωτηρίου Θ. Βορύλλα – «Μπαλαλά» και Α. Γ. Μ. (επιθυμεί την ανωνυμία) και ο υποφαινόμενος.

ΥΓ: Για μια σειρά πηγών που είναι σε μέρη που κανείς δεν φτάνει εύκολα, λείπει κοντινή φωτογραφία. Σίγουρα επίσης θα υπάρχει ιστορικό υλικό που δεν έχει περιληφθεί στη μελέτη αυτή.

Και φυσικά θα υπάρχουν αστοχίες σε κάποια επί μέρους σημεία του άρθρου.

Και, τέλος, υπάρχουν τόσο οι διάσπαρτες, όσο και οι τελικές υποκειμενικές παρατηρήσεις του συγραφέα.

Για όλα αυτά ζητώ την επιείκειά σας, αλλά και την αποστολή του πρόσθετου υλικού και φυσικά πιθανές διορθώσεις.

Κέρτεζη, 18-07-2016. Τελευταία ενημέρωση: 15-09-2017.

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι πτυχ. θεολογίας και εργάζεται ως φυσικός στην β/βάθμια εκπ/ση. Είναι συμμέτοχος σε συνδικαλιστικές και πολιτισμικές συλλογικότητες. e-mail: pmkas2004@yahoo.gr.

Συνέχεια στο Μέρος ΙΙ με θέμα: Οι απαρχές του Βουραϊκού και τα δεκάδες γεφύρια στην Κέρτεζη