Η εγωιστική κατανάλωση του άλλου
Του Χάρη Ναξάκη*
Στις αρχές των φοιτητικών μου χρόνων, τη δεκαετία του ‘80, σε μια ταραγμένη και πλούσια σε εμπειρίες εποχή, μόλις απελευθερωνόμουν από τον ένα μεσσιανισμό έπεφτα στον άλλο. Θυμάμαι όταν είχα αρχίσει να απογαλακτίζομαι από το Μαοϊκό μου παρελθόν και έπαψα να κραδαίνω εν είδη ευαγγελίου το κόκκινο βιβλίο του Μάο, σαγηνευμένος από τα μηνύματα του Μάη του ‘68 το αντικατέστησα εκτός των άλλων με τα βιβλία του «θεϊκού μαρκήσιου», του ντε Σαντ. Με αυτά και άλλα κατακεραυνώναμε πλέον τους κνίτες στα πηγαδάκια. Ευτυχώς έπρεπε να περάσουν λίγα χρόνια ακόμα για να λυτρωθώ από τις ερινύες του μεσσιανισμού χωρίς να είναι ανάγκη να περιμένω μέχρι το 2015 για να διαβάσω το εκπληκτικό βιβλίο του Μισέλ Ονφρέ, «De Sade, το πάθος του κακού και η ιδεολογία του εικοστού αιώνα», Εναλλακτικές Εκδόσεις.
Το δοκίμιο του Ονφρέ, που διαβάζεται απνευστί, 179 σελίδες, απογυμνώνει πλήρως τον μύθο του δήθεν καταραμένου φιλοσόφου, του ακόλαστου, ελευθεριακού, φεμινιστή και πρόδρομου του διαφωτισμού συγγραφέα που κατασκεύασαν οι Απολιναίρ, Μπρετόν, Αραγκόν, Μπάρτ, Λακάν, Ντελέζ και ο πρώιμος Φουκό, οι υπερρεαλιστές, οι στρουκτουραλιστές και η εξωκοινοβουλευτική αριστερά του Μάη του ΄68. Ελάχιστοι είναι οι διανοούμενοι που δεν συνέβαλλαν στο να ανέβει ο ντε Σαντ στο θρόνο του απελευθερωτή, όπως οι Καμύ, Χορκχάιμερ, Άρεντ, Παζολίνι και ο ύστερος Φουκό.
Η σκληρότητα λέει ο ντε Σαντ «είναι απλώς η ανθρώπινη ενέργεια που ο πολιτισμός δεν αλλοίωσε ακόμα ολότελα. Είναι αρετή, όχι βίτσιο». Για να αναρωτηθεί ο Ονφρέ πώς ένας φεουδαλικός φιλόσοφος, μοναρχικός, μισογύνης, φαλλοκράτης, αντισημίτης, σεξουαλικός εγκληματίας καθ’ υποτροπήν, αναγορεύτηκε σε φιλόσοφο του διαφωτισμού; Ο Ονφρέ στο βιβλίο του αποδεικνύει ότι ο ντε Σαντ δεν είναι ένας εκφραστής της αυθεντικής σεξουαλικής απελευθέρωσης, αλλά ένας πρόδρομος εκφραστής της θανατογόνας ατομικιστικής ιδεολογίας των εκμεταλλευτών. Ποιές είναι όμως οι ρίζες αυτής της ιδεολογίας;
Ο διαφωτισμός, το καμάρι των φιλελεύθερων και των αριστερών ή για να το θέσουμε καλύτερα στο διαφωτιστικό πρόταγμα υπάρχει η επιδίωξη διαμέσου του ορθού λόγου της θεοποίησης του ανθρώπου, η ανάδυση του ατόμου, ο ατομοκεντρισμός. Το απελευθερωμένο από κάθε περιορισμό άτομο είναι μια κυρίαρχη αρχή του διαφωτισμού. Γι’ αυτό και ο νεωτερικός πολιτισμός έχει ως κουλτούρα την κουλτούρα του εγωισμού, του ναρκισσιστικού ατομισμού, που είναι ένας μηδενιστικός ατομισμός. Στον παρακμιακό αυτόν πολιτισμό δεν υπάρχει η έννοια της νέμεσης, της τιμωρίας, των ορίων, γιατί κάθε όριο καταπιέζει την ελευθερία του εγώ, ούτε υπάρχουν ηθικά συναισθήματα, ηθικές κρίσεις, αλλά μόνο ο νόμος που προστατεύει την ύψιστη ανθρωπιστική αρχή: το δικαίωμα του καθενός να ζει όπως επιθυμεί. Το αξιακό σύστημα της νεωτερικότητας θεωρεί ότι οι επιθυμίες είναι απεριόριστες και καταπιεσμένες γι’ αυτό πρέπει να απελευθερωθούν και να μετατραπούν σε ανάγκες που θα καλυφθούν με εμπορεύματα. Επιθυμώ και καταναλώνω ελεύθερα ως άτομο άρα υπάρχω.
Το σώμα λέει ο ντε Σαντ είναι δικό μου και το κάνω ότι θέλω, αλλά και των άλλων το σώμα έχω δικαίωμα απολαυστικά να το καταναλώνω, αρνούμενος έτσι την ερωτική διυποκειμενικότητα υπέρ μιας αυτιστικής σωματικής απόλαυσης. Αυτή η μηδενιστική χρήση της σάρκας οδηγεί στην απόλαυση του κακού, στην ανάδυση του κακού ως ελευθερία της επιλογής, οδηγώντας στην Ευρώπη αριστερούς και φιλελεύθερους να υπογράφουν από κοινού καμπάνιες για τη νομιμοποίηση της παιδεραστίας. Ο Μάης του ΄68 ορθώς απέρριψε τον θρησκευτικό ευνουχισμό της σεξουαλικότητας, αλλά η κριτική αυτή αντί να οδηγήσει σε ένα ελευθεριακό έρωτα εξέπεσε στην διεκδίκηση της απελευθέρωσης του σαδισμού ως έκφραση της σεξουαλικής ελευθερίας. Η εξηνταοχτάρικη αριστερά είναι ο σημερινός πολιτικός και πολιτισμικός φιλελευθερισμός που αποθεώνει τον ατομικισμό, το εμπόρευμα (βλέπε το σώμα ως εμπόρευμα- παρένθετες μητέρες), είναι η φιλελεύθερη αριστερά των ατομικών δικαιωμάτων, ο καπιταλισμός. Για τον αριστερό φιλελευθερισμό το ζήτημα δεν είναι οι σχέσεις εκμετάλλευσης, η κοινωνία του εμπορεύματος, η υπεράσπιση των κοινών αγαθών, αλλά η υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων (του ομόφυλου, του πρόσφυγα, του φυλακισμένου, κλπ). Και ο πολιτισμικός φιλελευθερισμός είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την εμπέδωση του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού. Η απόλαυση του κακού, το κακό ως αρετή, είναι αξιωματική αρχή του νεοφιλελευθερισμού. Ο Άνταμ Σμιθ το έθεσε ξεκάθαρα: η φιλοδοξία, η φιλαργυρία, η μνησικακία είναι εκφράσεις της φιλαυτίας και είναι προϋπόθεση για την οικονομική πρόοδο. Η εγωιστική τάση των ανθρώπων να αυξάνουν τα κέρδη οδηγεί στο να αυξάνεται ο πλούτος και η απασχόληση. Η απληστία είναι αρετή γιατί δημιουργεί πλούτο όχι μόνο για τον εαυτό μου αλλά και για τους άλλους. Ο εγωισμός είναι αλτρουισμός!!
* Ο Χάρης Ναξάκης είναι καθηγητής οικονομικών στο ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας, charisnax@yahoo.gr.
27-06-2016
