Οι μεγάλες κωλοτούμπες των οικονομολόγων

 

RICHARD WOLFF

 

 

Εν τούτοις, η ιστορία δείχνει ότι οι περισσότεροι επαγγελματίες οικονομολόγοι αντί να συμμετέχουν στην έρευνα και το διάλογο ως εποικοδομητικοί κριτικοί, είναι υποταγμένοι στα διάφορα εταιρικά συμφέροντα. Θριαμβολογούσαν για τον καπιταλισμό, αγνόησαν ή απέρριψαν εναλλακτικά οικονομικά συστήματα και διαφωνούσαν μόνο για το πόσο καλύτερα μπορεί να γίνει η διαχείριση του τεράστιου κόστους της επαναλαμβανόμενης αστάθειας του καπιταλισμού. Η επαίσχυντη εταιρική δουλοπρέπεια των οικονομολόγων είναι απώλεια του έθνους.

Το κατεστημένο των αμερικανών οικονομολόγων, τα μέλη του οποίου εντάσσουν του εαυτούς τους με υπερηφάνεια στην επικρατούσα πολιτικο-οικονομική ιδεολογία, ποτέ δεν παρέχει ουσιαστική καθοδήγηση σε οικονομικά θέματα. Πάντα ακολουθεί την κατάσταση που επικρατεί. Πριν τη Μεγάλη Υφεση του '30, το κατεστημένο των οικονομολόγων ασπάστηκε υπάκουα αυτό που αποκαλούσε «νεοκλασικά οικονομικά». Αυτή η οικονομική «επιστήμη» αποδείκνυε, ισχυριζόταν το ακαδημαϊκό οικονομικό κατεστημένο, πως ό,τι ωφελεί την επιχείρηση ωφελεί και όλη τη κοινωνία. Σε αυτή την επικρατούσα αντίληψη, η ιδιωτική επιχείρηση και οι αγορές λειτουργούν καλύτερα για το σύνολο της κοινωνίας όταν δεν υπάρχει κρατικός έλεγχος ή παρέμβαση. Οι μεγάλες επιχειρήσεις επένδυσαν σ' αυτή την αντίληψη και δημοσίως προωθούσαν τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό.

Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα επιδίωξαν οικονομικές συνεισφορές από τις επιχειρήσεις, τους ιδιοκτήτες τους, και τους ηγετικά τους στελέχη. Χρειάζονταν τις εγγραφές των παιδιών αυτών των ανθρώπων, αφού ελάχιστα άλλα παιδιά μπορούσαν να πληρώνουν το υψηλό κόστος της ανώτατης εκπαίδευσης στις ΗΠΑ. Η διοίκηση των πανεπιστημίων ούτε ήθελε, ούτε στήριζε τους πανεπιστημιακούς καθηγητές που επέκριναν τα ιδιωτικά εταιρικά συμφέροντα ή προκαλούσαν με την έρευνά τους και τη διδασκαλία τους την επικρατούσα οικονομική θεωρία.

Μετά το 1929, όταν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και οι ελεύθερες αγορές απέφεραν τη Μεγάλη Υφεση, ο ιδιωτικός εταιρικός τομέας άλλαξε θέση και υποστήριζε τις μαζικές κρατικές παρεμβάσεις για να διορθωθεί η οικονομία (όπως ακριβώς γίνεται πάλι σήμερα). Εκτός από μερικούς άκρως φανατικούς, οι επαγγελματίες οικονομολόγοι ακολούθησαν γρήγορα τη νέα τάση και αντέστρεψαν τις απόψεις της «επιστήμης» τους.

Βρήκαν έναν νέο γκουρού στο πρόσωπο του John Maynard Keynes, ο οποίος εξυμνούσε τις αρετές των μηχανισμών του κρατικού οικονομικού παρεμβατισμού. Από το τέλος του 1930 έως το τέλος της δεκαετίας του 1970, το κατεστημένο των οικονομολόγων μετετράπη σε λέσχη κεϊνσιανικών. Σε όλα τα πανεπιστήμια τα μαθήματα οικονομικών δίδασκαν για τους οικονομικούς κύκλους (ο ευγενικός όρος για τη χρόνια αστάθεια του καπιταλισμού) και τα εγχειρίδια πληροφορούσαν μια ολόκληρη γενιά ότι η κρατική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική ήταν απαραίτητη και υποχρεωτική για να περιοριστούν, να αντισταθμιστούν, και να εξαλειφθούν στο τέλος οι κυκλικές οικονομικές διακυμάνσεις.

Από το τέλος της δεκαετίας του '70, το κατεστημένο των οικονομολόγων άλλαξε πάλι γραμμή. Τα οικονομικά του κεϊνσιανισμού είχαν αποτύχει να υπερνικήσουν ή ακόμα και να αποτρέψουν τις κυκλικές οικονομικές διακυμάνσεις στην οικονομία των ΗΠΑ. Οι νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές δεν είχαν επιφέρει την ευημερία, την ανάπτυξη και τη σταθερότητα που υπόσχονταν οι κεϊνσιανικοί. Εν τω μεταξύ, οι αμερικανικές εταιρείες είχαν γίνει αρκετά πλούσιες και ισχυρές – ενώ είχαν ήδη αρχίσει να εξασθενούν και οι αναμνήσεις από τη Μεγάλη Υφεση – για να υπονομεύσουν τις κρατικές ρυθμίσεις και τους κρατικούς ελέγχους που προκάλεσε η Μεγάλη Υφεση.

Επειδή ο εταιρικός κόσμος δυσφορούσε με εκείνες τις κρατικές παρεμβάσεις που περιόρισαν τα κέρδη, τα μεγάλα εταιρικά συμφέροντα προώθησαν την υποψηφιότητα του Ρόναλντ Ρέιγκαν για την προεδρία. Το έργο μιας ολόκληρης ζωής που είχε προσφέρει στα εταιρικά συμφέροντα τον καθιστούσαν κατάλληλο για να ανατρέψει τις πολιτικές του New Deal. Οι φορολογικές περικοπές, ειδικά στις επιχειρήσεις και τους πλουσίους, και η άρση των ελέγχων των επιχειρήσεων, έγιναν το θρησκευτικό δόγμα για τους πολιτικούς αμφοτέρων των δύο κομμάτων. Η εταιρική Αμερική άρχισε εκ νέου την προ του 1929 εξύμνηση της ιδιωτικής επιχείρησης και των ελεύθερων αγορών.

Οι ακαδημαϊκοί οικονομολόγοι ακολούθησαν πάλι το ρεύμα. Προγράμματα σπουδών, εγχειρίδια, και συνέδρια-όλα άλλαξαν. Τα οικονομικά του κεϊνσιανισμού εγκαταλείφθηκαν, η νεοκλασική οικονομική σκέψη επέστρεψε ξανά και ο Milton Friedman ήταν ο νέος γκουρού. Ο Friedman ήταν ένας από τους φανατικούς που συνέχισε να χοροστατεί υπέρ των ιδιωτικών επιχειρήσεων και των ελεύθερων αγορών καθ' όλη τη διάρκεια που μεσουρανούσε ο κεϊνσιανισμός. Κατόπιν, όταν οι μεγάλες εταιρείες αποφάσισαν όλο και περισσότερο ότι «η οικονομία μας δεν χρειαζόταν πλέον τον κρατικό παρεμβατισμό» αφού περιόριζε τα κέρδη, ο Friedman κέρδισε τη στήριξή τους για το Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Σικάγου.

Ετσι, στη νέα Αμερική του Ρέιγκαν, το επάγγελμα των οικονομολόγων «ανακάλυψε» ότι τα οικονομικά του Friedman ήταν τώρα «ορθά» και «επιστημονικά». Ο Friedman και οι υποστηρικτές του ανέλαβαν τώρα το κατεστημένο. Περιθωριοποίησαν τους κεϊνσιανικούς και επιδοκίμασαν ξανά δίχως ανάσα την προ του 1929 «νεοκλασική» οικονομική θεωρία που εξυμνούσε την ιδιωτική επιχείρηση και τις ελεύθερες αγορές ως εγγυητές της ευημερίας.

Τόσο απόλυτος ήταν ο εναγκαλισμός των νεοκλασικών οικονομικών από το κατεστημένο των ακαδημαϊκών οικονομολόγων που πολύ λίγοι φοιτητές μάθαιναν για την αστάθεια του καπιταλισμού. Μαθήματα για τις κυκλικές οικονομικές διακυμάνσεις, κάποτε βασικός κορμός των προγραμμάτων στις οικονομικές σπουδές, εξαφανίστηκαν κατά ένα μεγάλο μέρος. Οι οικονομολόγοι στην κυβέρνηση Μπους ήταν προϊόντα της εκπαίδευσης των οικονομικών σπουδών που τους κατέστησε ανίκανους να αντιμετωπίσουν τη σημερινή μαζική κατάρρευση του καπιταλισμού. Κατά συνέπεια:

– Απέτυχαν να προβλέψουν, πόσω μάλλον να αποτρέψουν, την οικονομική κατάρρευση.
– Ανέβαλαν για πολύ καιρό να ενεργήσουν, αφού η κατάρρευση ξεδιπλωνόταν από το τέλος του 2007 και αρχές του 2008.

– Πρότειναν σταδιακά μια σειρά από μισο-ψημένες και αναποτελεσματικές οικονομικές πολιτικές από τα μέσα του 2008. Οι οικονομολόγοι που μάζεψε γύρω του ο Ομπάμα είναι δείγμα της ίδιας γενιάς των οικονομολόγων που γαλουχήθηκαν με τις γελοίες ιδέες της νεοκλασικής οικονομικής σκέψης.

Η επαίσχυντη ιστορία οπορτουνισμού του επαγγέλματος απεικονίστηκε ίσως με τον καλύτερο τρόπο στην ετήσια σύσκεψη (Ιανουάριος 2009) του Συλλόγου των Αμερικανών Οικονομολόγων, που εκπροσωπεί το κατεστημένο στην οικονομική επιστήμη. Προς το τέλος του 2008 είδαμε τις μεγάλες επιχειρήσεις να παίρνουν δισεκατομμύρια δολάρια υπό τη μορφή κρατικών οικονομικών διασώσεων.

Οι κύριοι εκπρόσωποι του κατεστημένου των οικονομολόγων στη συνεδρίαση που διεξήχθη δειλά ανήγγειλαν τα λάθη των προηγούμενων τρόπων σκέψης και τάχθηκαν υπέρ της επιστροφής των οικονομικών του κεϊνσιανισμού.

Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι είδαν τις σταδιοδρομίες τους να βρίσκονται σε κίνδυνο και ενήργησαν γρήγορα. Ο δημοσιογράφος Louis Uchitelle των «New York Times» χρησιμοποίησε ακόμη και το θρησκευτικό όρο «πνευματική μεταστροφή» για το κείμενο του οικονομολόγου από το Χάρβαρντ Martin Feldstein, μέχρι χθες από τους μεγαλύτερους εκφραστές της ελεύθερης αγοράς και κατά συνέπεια εχθρούς του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία. Αλλά όπως πολλοί από τους αναγεννημένους χριστιανούς, οι αναγεννημένοι κεϊνσιανικοί αναμφίβολα θα ξανακυλήσουν στη νεοκλασική οικονομική θεωρία με το πρώτο σημάδι της σταθεροποίησης του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Εν ολίγοις, οι επαναλαμβανόμενες ταλαντεύσεις μεταξύ νεοκλασικών και κεϊνσιανικών στον προσδιορισμό του κατεστημένου των οικονομικών αποκαλύπτει την καιροσκοπική δουλοπρέπεια του επαγγέλματος προς τις ανάγκες του εταιρικού κόσμου. Αυτή η δουλοπρέπεια εξηγεί γιατί οι οικονομολόγοι αρνούνται με πείσμα και συνέπεια να ανταποκριθούν στην αστάθεια του καπιταλισμού υποστηρίζοντας εναλλακτικά οικονομικά συστήματα. Ομως, στο κατόπι μιας ακόμα ογκώδους κατάρρευσης του καπιταλισμού, οι πραγματικές επιλογές μας δεν χρειάζονται και δεν πρέπει να περιοριστούν στα οικονομικά της νεοκλασικής ή κεϊνσιανικής οικονομικής σκέψης, απλά δηλαδή σε μια άλλη μετατόπιση μεταξύ ιδιωτικών και κρατικών μορφών διαχείρισης του καπιταλισμού. Η υπόθεση για σοβαρή συζήτηση πέραν του καπιταλισμού δεν ήταν ποτέ τόσο ισχυρή όσο τώρα.

* Ο RICHARD WOLFF είναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Αμχερστ, επισκέπτης καθηγητής στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα διεθνών σχέσεων στο New School University στη Νέα Υόρκη, ιδρυτικό στέλεχος της επιστημονικής επιθεώρησης «Rethinking Marxism». Η μετάφραση έγινε από τον Χρόνη Πολυχρονίου.

 

ΠΗΓΗ: Κυρ. Ελευθεροτυπία,   01/02/2009,

Ηλ. Πηγή: http://www.ananeotiki.gr/el/readRelated.asp?datePeriod=2009&intThemeID=94&textID=3196