Η αποτυχία των οικονομολόγων

 

Συνέντευξη του RICHARD WOLFF

 

 …  στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

 

*Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν μια βαθιά, παρατεταμένη ύφεση που αναμένεται να χειροτερέψει το 2009, παρά το οικονομικό πακέτο στήριξης της κυβέρνησης Ομπάμα. Είναι η πραγματική αιτία η κρίση στην πιστωτική αγορά που εξερράγη τον Σεπτέμβριο του 2008 ή υπάρχει κάτι βαθύτερο και πιο ανησυχητικό;

*Η αμερικανική οικονομία συνετρίβη εξαιτίας των βαθιών δομικών ανοιγμάτων που άρχισαν να δημιουργούνται από την τελευταία μεγάλη κατάρρευση, τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του '30. Υπήρχαν τεράστια ανοίγματα μεταξύ δανειστών και δανειοληπτών, μεταξύ του εισαγωγικού και του εξαγωγικού εμπορίου, μεταξύ ιδιωτικών επιχειρηματικών στόχων και κοινωνικών στόχων και μεταξύ αγοραίων συναλλαγών και κρατικών ελέγχων των αγορών. Εντούτοις, το υπόβαθρο όλων αυτών ήταν το κλασικό καπιταλιστικό αίνιγμα όπου οι καπιταλιστές οδηγούν προς τον περιορισμό των μισθών, ενώ συγχρόνως χρειάζεται οι εργαζόμενοι να αγοράζουν την αυξανόμενη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Εν ολίγοις, τα μαζικά εισοδήματα των εργαζομένων ήταν πάρα πολύ χαμηλά για να απορροφήσουν τα καπιταλιστικά αποθέματα. Ο δανεισμός με ιστορικά πρωτοφανή ποσά θα μπορούσε μόνο να αναβάλει την κατάρρευση της οικονομίας. Οταν οι εργαζόμενοι δεν μπόρεσαν πλέον να πληρώσουν για τη συσσώρευση περισσότερου χρέους, ακολούθησε η τρέχουσα οικονομική κατάρρευση.

*Δεν θα μπορούσε να ειπωθεί το ίδιο σήμερα για την παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της; Ο οικονομολόγος Carl Wein-berg, είπε πρόσφατα ότι ακόμα κι αν οι πιστωτικές ροές αποκαθίστανται, τα προβλήματα δεν τελείωσαν για την παγκόσμια οικονομία.

*Η αποκατάσταση των πιστωτικών ροών είναι από μόνη της μια παράξενη ιδέα ή στόχος. Η κατάρρευση της οικονομίας εμφανίστηκε αρχικά επειδή επιπλέον δανεισμός δεν ήταν εφικτός για τα εκατομμύρια των αμερικανών εργαζομένων. Από τη στιγμή της κατάρρευσης της οικονομίας, εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχουν χάσει τις δουλειές τους, υποχρεώθηκαν σε μείωση μισθών και έχασαν τις αποταμιεύσεις τους. Είναι τώρα λιγότερο αξιόπιστοι για πίστωση απ' ό,τι ήταν πριν την κατάρρευση. Οι πιστωτικές ροές δεν μπορούν να επαναληφθούν χωρίς βασικές αλλαγές στο οικονομικό σύστημα. Γι' αυτό τα δισεκατομμύρια που δόθηκαν στις τράπεζες απέτυχαν να επαναφέρουν το δανεισμό. Οι τράπεζες ξέρουν ότι οι κίνδυνοι του δανεισμού υπερβαίνουν κατά πολύ τα πιθανά κέρδη. Αυτό το γεγονός δεν μπορεί να εξαφανιστεί με φαντασίες περί αποκατάστασης της ευημερίας μας. Ηταν μια πιστωτική φούσκα βασισμένη στα θεμελιώδη προβλήματα της οικονομίας. Δεν μπορούμε, ούτε έπρεπε να θέλουμε, να επιστρέψουμε εκεί.

*Η οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ πριν την ύφεση ήταν προβληματική. Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι, η μεσαία τάξη συρρικνώθηκε και οι συνθήκες για τους φτωχούς εργαζόμενους επιδεινώθηκαν. Συμφωνείτε πως ό,τι γνωρίζουμε από την πολιτική οικονομία του καπιταλισμού μάς οδηγεί αβίαστα σ' αυτό το πόρισμα;

*Συμφωνώ απολύτως. Πρώτον, έπειτα από έναν αιώνα πραγματικών αυξήσεων στους μισθούς, οι αμερικανοί εργαζόμενοι ανακάλυψαν στη δεκαετία του '70 ότι οι εργοδότες είχαν βρει τρόπους να μην αυξήσουν άλλο τους μισθούς των εργαζομένων. Με τη μεταφορά της παραγωγής σε περιοχές φτηνού εργατικού δυναμικού, με την ηλεκτρονική μηχανοργάνωση του χώρου εργασίας, με την προσέλκυση μεταναστών πρόθυμων να εργαστούν με χαμηλότερους μισθούς, οι αμερικανικές εταιρείες ήταν σε θέση να θέσουν σε τέρμα τις πραγματικές αυξήσεις στους μισθούς των εργαζομένων. Από τη δεκαετία του '70 οι μισθοί ποτέ δεν επανέλαβαν την ιστορική τους τάση προς τα πάνω. Εν τω μεταξύ, η παραγωγικότητα εργασίας συνέχισε να ανεβαίνει.

Με τους μισθούς στάσιμους και την παραγωγικότητα να αυξάνεται, οι ΗΠΑ βίωσαν μια ιστορική έκρηξη κέρδους στις δεκαετίες του '80 και του '90 που οδήγησε πολλούς να φαντάζονται ότι ο καπιταλισμός είχε με κάποιον τρόπο απελευθερωθεί από τις κλασικές αντιφάσεις του. Πράγματι, για να αποζημιώσουν τους αμερικανούς εργαζομένους για τη μη αύξηση στους μισθούς, μερικά από τα κέρδη τους τα προσέφεραν πίσω με τη μορφή δανεισμού ώστε να συνεχιστεί η ανοδική τάση της κατανάλωσης.

Αυτό το σύστημα, λοιπόν, προέβη σε υπερ-επέκταση της πίστωσης, κάτι χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής οικονομίας σε περιόδους έκρηξης κέρδους. Οθεν η ενδεχόμενη κατάρρευση όταν τα πιστωτικά όρια έφτασαν στο τέλος της γραμμής. Είναι λάθος να μιλάμε για «χρηματοπιστωτική» κρίση. Ναι, οι πρώτες καταρρεύσεις έκαναν την εμφάνισή τους στους πιστωτικούς οργανισμούς και ανάμεσα στις τράπεζες. Οι ρίζες της κρίσης, όμως, βρίσκονται πίσω από τις πράξεις κάθε καπιταλιστή, μεγάλου και μικρού, από τη Wall Street μέχρι τη Main Street. Ηταν το ότι έδωσαν τέλος στο καθεστώς της αύξησης των μισθών των εργαζομένων.

*Πολλοί αναλυτές συνάγουν το συμπέρασμα ότι η Ε.Ε. θα έχει μεγαλύτερη δυσκολία να ελέγξει την τρέχουσα διολίσθηση της οικονομίας απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Συμμερίζεστε αυτές τις απόψεις;

*Όταν ξέσπασε η κρίση στις ΗΠΑ, οι εκθέσεις από την Ε.Ε. έλεγαν ότι η Ευρώπη θα παρέμενε σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστη. Κατόπιν ειπώθηκε ότι η διαφορά μεταξύ του αγγλοαμερικανικού μοντέλου (οικονομικός νεοφιλελευθερισμός) και του ηπειρωτικού ευρωπαϊκού προτύπου (σοσιαλδημοκρατία) θα διασφάλιζε στην Ε.Ε. ευκολότερη, συντομότερη και λιγότερο άδικη οικονομική κρίση πριν την επιστροφή στις καλές μέρες της ευημερίας.

Τώρα, οι περισσότεροι παρατηρητές αναγνωρίζουν ότι τουλάχιστον οι παγκόσμιες οικονομικές διασυνδέσεις που έχουν πλέξει οι πολυεθνικές και οι μηχανισμοί της αγοράς -και οι οποίοι μέχρι προ τινος διατείνονταν ότι λειτουργούν πολύ καλά- μεταφέρουν τη βαθιά κρίση που πλήττει την αμερικανική οικονομία σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Η Ευρώπη δεν μπορεί να δραπετεύσει. Επιπλέον, οι ΗΠΑ έχουν περισσότερα όπλα στη διάθεσή τους και είναι θεσμικά και πολιτικά σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν την κρίση. Είναι επίσης καλύτερα τοποθετημένες για να μετατοπίσουν τα χειρότερα της κρίσης πάνω στην Ευρώπη από το να συμβεί το αντίθετο.

*Για ποιους λόγους ο Ομπάμα δεν κοίταξε για συμβούλους έξω από τους στενούς κύκλους της χρηματο-οικονομικής ελίτ;

*Η άνοδος του Ομπάμα στο πολιτικό προσκήνιο έγινε με τη στήριξη της κεντρώας πτέρυγας του Δημοκρατικού Κόμματος. Οι οικονομικοί σύμβουλοι για την εκστρατεία του προς το Λευκό Οίκο προέρχονταν από το κύριο κατεστημένο των οικονομικών και επιχειρηματικών κύκλων. Το Δημοκρατικό Κόμμα επικύρωσε κατά μεγάλο μέρος το νεοφιλελευθερισμό των τελευταίων 25 ετών όπως επικύρωσε τη νομισματική πολιτική του Μπους όλο το προηγούμενο έτος.

Ο Ομπάμα ο ίδιος ψήφισε υπέρ αυτής της νομισματικής πολιτικής. Ως πρόεδρος συμπεριφέρεται ακριβώς όπως έδειχναν όλα τα έως τώρα δεδομένα: επέλεξε συμβούλους από τους συναδέλφους της ομάδας του Μπους και οικονομολόγους οι οποίοι είχαν συμβουλέψει την προεδρία Κλίντον και που διέφεραν ελάχιστα σε θέματα βασικής οικονομικής πολιτικής.

Οι επιλογές του είναι περιορισμένες, δεδομένου ότι ουσιαστικά όλοι οι οικονομολόγοι του κατεστημένου έχουν περάσει τα τελευταία 30 έτη πανηγυρίζοντας πως η ιδιωτική επιχείρηση και οι αγορές εξασφαλίζουν αποδοτικότητα, ευημερία, και ανάπτυξη. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έμαθαν καν τα οικονομικά του κεϊνσιανισμού, πόσω μάλλον την κριτική θεωρία του καπιταλισμού. Οθεν η εκπληκτική ανικανότητά τους. Μέχρι τώρα, ό,τι έχουν κάνει είναι πολύ λίγα και πολύ καθυστερημένα.

 

*Σε ένα πρόσφατο άρθρο σας ασκείτε σφοδρή κριτική στο κατεστημένο των οικονομολόγων. Να συμπεράνουμε, ως εκ τούτου, ότι δεν είστε αισιόδοξος πως η τρέχουσα οικονομική κρίση θα μας διδάξει κάποια μαθήματα για τον καπιταλισμό;

*Οι σημερινοί μετριοπαθείς κεϊνσιανιστές θέλουν δημοσιονομική πολιτική αντί των νομισματικών πολιτικών που ήταν σε ευμένεια από την ομάδα του Μπους. Οι πιο αριστεροί κεϊνσιανιστές, όπως ο Stiglitz, θέλουν δημοσιονομική πολιτική συν την εθνικοποίηση των τραπεζών. Στο γενικό κλίμα ευφορίας για την εκλογή του Ομπάμα και την απομάκρυνση του Μπους, οι κεϊνσιανιστές δείχνουν ανίκανοι να δουν όλα τα εμπόδια που υπάρχουν για την επιτυχία της δημοσιονομικής πολιτικής και της εθνικοποίησης τραπεζών. Σε αυτό είναι τόσο τυφλοί όσο οι νεοφιλελεύθεροι προκάτοχοί τους, που ήταν εξίσου βέβαιοι ότι η νομισματική πολιτική θα τερμάτιζε την κρίση.

Οι σημερινοί κεϊνσιανιστές απαριθμούν και αντιμετωπίζουν μόνο τις δομικές πτυχές της οικονομίας που παρήγαγε και διατρέφει την κρίση. Την ίδια στιγμή η περαιτέρω κοινωνική επιδείνωση και τα κινήματα ανθρώπων από τη βάση της κοινωνίας μάς προκαλούν να δούμε, τουλάχιστον, ορισμένα από τα σημερινά προβλήματα, από θέσεις πιο επικριτικές απ' αυτές των κεϊνσιανιστών. Αυτοί ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες στη κοινωνική αλλαγή ως τη μόνη ουσιαστική λύση στην τρέχουσα κρίση.

* Ο RICHARD WOLFF είναι ομότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και καθηγητής στο πρόγραμμα διεθνών σπουδών στο New School University στη Νέα Υόρκη. Είναι μια από τις δεσπόζουσες ακαδημαϊκές φυσιογνωμίες στις οικονομικές επιστήμες.

Αποφοίτησε από το Harvard (magna cum laude), συνέχισε για μεταπτυχιακές σπουδές στο Stanford απ' όπου και απέκτησε μάστερ, στη συνέχεια πήγε στο Yale απ' όπου έλαβε μάστερ στην Ιστορία, ένα επιπλέον μάστερ στα Οικονομικά και το διδακτορικό του. Εχει δημοσιεύσει πάνω από 10 βιβλία και εκατοντάδες άρθρα και είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής της επιθεώρησης «Rethinking Marxism».

ΠΗΓΗ: ΕΛΕΥΕΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – 01/03/2009, http://archive.enet.gr/online/online_text/c=114,id=8259818