Ελεεινοί θεατρινισμοί σε ευτελές μελόδραμα*
Του Γιάννη Στρούμπα
Η διπλωματική κινητικότητα των προηγούμενων ημερών αναφορικά με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και τις επιδράσεις της στην Ε.Ε. οδήγησε τελικά τις ευρωπαϊκές χώρες σε συμφωνία ως προς τον μηχανισμό οικονομικής στήριξης που θα ενεργοποιείται στο εξής τόσο σε σχέση με την περίπτωση της ίδιας της Ελλάδας όσο και κάθε χώρας-μέλους που θ' αντιμετωπίσει πιθανώς αντίστοιχο πρόβλημα.
* α΄ δημοσίευση: εφημ. «Αντιφωνητής», αρ. φύλλου 294, 1/5/2010.
«Με αφετηρία τη δική μας κρίση εμπλουτίστηκε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Πρόκειται για μεγάλη επιτυχία της Ελλάδας, του ελληνικού λαού αλλά και όλης της Ευρώπης», τόνισε ο Έλληνας πρωθυπουργός κ. Γιώργος Παπανδρέου σχολιάζοντας τη συμφωνία (26/3/2010) και διαβλέποντας στο τέρμα του προβλήματος θετική εξέλιξη, επειδή οι χώρες της Ε.Ε. βρήκαν πεδίο συνεννόησης κι αλληλοϋποστήριξης, μα κι επειδή η Ελλάδα θα υποχρεωθεί να λειτουργεί διαφανέστερα κι ευρυθμότερα: «Έχουμε ήδη ιδρύσει την ανεξάρτητη στατιστική υπηρεσία και αυτό είναι ένα παρά πολύ θετικό σήμα στην Ευρώπη και διεθνώς. Η Ελλάδα γίνεται από τις πιο διαφανείς οικονομίες στην Ευρωζώνη», πρόσθεσε ο κ. Παπανδρέου (26/3/2010).
Η πραγματική προσδοκία της Ελλάδας από τη συμφωνία των ευρωπαϊκών χωρών ήταν να αποκλιμακωθεί η πίεση των «αγορών», ώστε να επιτευχθεί ο επιζητούμενος δανεισμός με «λογικά» επιτόκια. Η συγκεκριμένη ωστόσο «θετική εξέλιξη» που διέβλεπε ο πρωθυπουργός δεν ευοδώθηκε. Η ευφορία από την εξέλιξη των διαβουλεύσεων αποδείχτηκε βραχύβια. Η διατήρηση των επιτοκίων δανεισμού για την Ελλάδα σε υψηλά ποσοστά τον Απρίλιο επανέφερε την αμηχανία και τις σπασμωδικές κινήσεις στο κυβερνητικό επιτελείο. Η καταφυγή στον λεγόμενο «μηχανισμό στήριξης» ενεργοποιείται πλέον. Η χώρα τίθεται υπό την επιτήρηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και των αντίστοιχων ευρωπαϊκών οργάνων.
Οι εξελίξεις είναι δυσοίωνες. Ωστόσο, η μακροχρόνια παραμονή του ζητήματος στην επικαιρότητα πρόσφερε τουλάχιστον τη δυνατότητα της συνειδητοποίησης πως η προσέγγιση των οικονομικών ζητημάτων από τον πολιτικό και τον δημοσιογραφικό κόσμο της χώρας μας γίνεται σήμερα υπό ένα εντελώς νέο, παράδοξο πρίσμα, που όχι μόνο εισάγει και νέα ήθη στην πολιτικοοικονομική σκηνή αλλά ανατρέπει εντελώς μία πάγια θέαση των διακρατικών σχέσεων. Τα νέα κριτήρια προσέγγισης των εξελίξεων υπερβαίνουν τις προηγούμενες αναλύσεις κι επαναπροσδιορίζουν τη θεώρηση των διεθνών διεργασιών.
Οι αναλύσεις των διεθνών εξελίξεων είχαν μονίμως ως κεντρικό κριτήριο για την ερμηνεία τους τα συμφέροντα των εμπλεκόμενων χωρών. Η δράση των Η.Π.Α., για παράδειγμα, στη Μέση Ανατολή ερμηνευόταν με βάση τα εθνικά συμφέροντα της υπερδύναμης, την ανάγκη της να ελέγχει τους ενεργειακούς δρόμους και να επιβάλλει το νόμισμά της ως το μέσο των διεθνών συναλλαγών. Με βάση τα εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας ερμηνευόταν η δική της απόπειρα να εξαρτήσει ενεργειακά την Ευρώπη. Στην περίπτωση της ελληνικής οικονομικής κρίσης τα εθνικά συμφέροντα όσων χωρών είναι πιθανό να εμπλέκονται στην υπόθεση εξατμίστηκαν! Η κρίση, στη συντριπτική πλειοψηφία των προσεγγίσεων, αποσυνδέθηκε από την περίπτωση να υποδαυλίζεται από άλλα κράτη και αποδόθηκε αποκλειστικά σε ιδιώτες που επιδίδονται σε συστηματικό πλουτισμό κερδοσκοπώντας ακόμη και εις βάρος ολόκληρων χωρών! Την ίδια ερμηνεία προέκρινε κι ο κ. Παπανδρέου: «Αυτό τον αγώνα δεν μπορούμε να τον δώσουμε μόνοι μας και πρέπει να πείσουμε εταίρους και διεθνείς συνομιλητές μας ότι εάν δεν μπουν κανόνες στις αγορές και περιορισμοί στους κερδοσκόπους που τζογάρουν κυριολεκτικά σε βάρος ολόκληρων κοινωνιών, το θύμα αύριο δεν θα είναι μόνο η Ελλάδα αλλά κάθε χώρα που θα βρεθεί σε οικονομική δυσκολία, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη» (19/3/2010). Όταν λοιπόν τα αίτια της κρίσης προσδιορίζονται με τον συγκεκριμένο τρόπο από τα επισημότερα πολιτικά χείλη, το αντίστοιχο ερμηνευτικό μοντέλο νομιμοποιείται αναμφισβήτητα.
Τι συμβαίνει επομένως; Όντως μεταλλάχτηκαν οι προσανατολισμοί; Η σκόπευση των κυβερνήσεων δεν περιλαμβάνει πλέον «εθνικούς στόχους»; Τα προβλήματα των κρατών δεν οφείλονται στους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, στην τάση τους να υπερκεράσει το ένα το άλλο, παρά αποδίδονται σε ιδιωτικά οικονομικά λόμπι, που κινούνται πέρα από κάθε φαντασία και προωθούν αποκλειστικώς τα επιχειρηματικά τους συμφέροντα; Ο Έλληνας πρωθυπουργός τη συγκεκριμένη ερμηνεία υιοθέτησε, γι' αυτό και όλη του η διπλωματική εκστρατεία επικεντρώθηκε στην τιθάσευση των «αγορών» και των κερδοσκοπικών τους παιχνιδιών. Σε όμοιο πλαίσιο ερμηνείας εντάσσονται οι συζητήσεις του με τους Ευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες προς την κατεύθυνση του ελέγχου και του περιορισμού των ασύδοτων «αγορών». Τα ίδια ισχύουν για τις επαφές του με τον Αμερικανό πρόεδρο κ. Μπάρακ Ομπάμα. Στην περίπτωση των Η.Π.Α. μάλιστα το ενδιαφέρον εντείνεται ακόμη περισσότερο, καθώς οι «αγορές» είναι τράπεζες που εδρεύουν εκεί.
Αν συνεπώς ο Έλληνας πρωθυπουργός προσφεύγει στη συνδρομή των Η.Π.Α., όπου εδρεύουν οι «αγορές», προφανώς δεν αντιμετωπίζει τις τελευταίες ως κρατικό όργανο με το οποίο η υπερδύναμη ασκεί πιέσεις κι επιβάλλει τη θέλησή της παγκοσμίως, αλλά ως ιδιώτες που δρουν ανεξάρτητοι, με ισχύ μάλιστα κράτους εν κράτει! Κι όχι μόνο κράτους εν κράτει, μα εξουσιαστικής δύναμης που καταδαμάζει την υφήλιο, εφόσον οι «αγορές» παρουσιάζονται ως ευρωστότερες από ολόκληρες χώρες και τις χορηγούν δάνεια! Αν οι «αγορές» δεν θεωρούνταν αυτόνομες αλλά όργανα της εξωτερικής πολιτικής των Η.Π.Α., η καταφυγή στην πολιτική βοήθεια της υπερδύναμης δεν θα είχε κανένα νόημα. Αντιθέτως θα χαρακτηριζόταν άτοπη και άκαιρη, μέχρι και κωμική. Εδώ όμως προβάλλει αντιμέτωπη η ερμηνεία – όχι τόσο διαδεδομένη, ωστόσο κατατεθειμένη – που διαβλέπει στον ρόλο των «αγορών» όχι απλώς κερδοσκοπικό χαρακτήρα αλλά σχέδιο αποσταθεροποίησης της Ε.Ε. μέσω των πληγμάτων στην Ελλάδα και στο ευρώ. Η ερμηνεία αυτή αντιφάσκει με την προηγούμενη παραδοχή, γιατί την αποσταθεροποίηση της Ε.Ε. προφανώς δεν την αποζητούν κάποιοι απλοί ιδιώτες αλλά οι ανταγωνιστικές Η.Π.Α., άρα οι «αγορές» θα πρέπει να ελέγχονται και ν' αποτελούν αντικείμενο μεταχείρισης από τη χώρα στην οποία εδρεύουν. Άλλωστε, αν οι «αγορές» είχαν χαρακτήρα «ιδιωτικό», θα 'ταν αδιανόητο να αποσκοπούν στην ισοπέδωση των πελατών τους, γιατί αν τους οδηγούσαν σε κατάρρευση, θα λειτουργούσαν αυτοκαταστροφικά εξολοθρεύοντας τους οργανισμούς εις βάρος των οποίων παρασιτούν.
Πόσο αυτόνομα λοιπόν λειτουργούν οι «αγορές»; Κατά πόσον ελέγχονται ή ελέγχουν; Και πού διοχετεύουν τα υπερκέρδη τους; Μόνο σε ιδιωτικές ανάγκες των ιδιοκτητών τους; Το θέμα είναι άκρως συγκεχυμένο και κάθε «απόλυτη» ερμηνεία παρακινδυνευμένη. Όπως κι αν ειδωθεί η υπόθεση, κάποια άλλη σκοπιά της θα αμφισβητεί τις υπόλοιπες ερμηνείες. Σ' ένα τόσο θολό τοπίο η Ελλάδα καλείται να στηριχτεί στα πόδια της, να επιδείξει ευελιξία, συνέπεια και σοβαρότητα, χωρίς παλινωδίες και τυχοδιωκτισμούς. Οι έως τώρα εξελίξεις όμως δεν επιβεβαιώνουν ούτε την ύπαρξη σοβαρότητας ούτε την ύπαρξη σχεδίου.
Η δυσχερής θέση στην οποία βρέθηκε η χώρα δεν ήταν προϊόν μόνο μιας προβληματικής οικονομίας· ήταν προϊόν της κοντόθωρης τακτικής της ελληνικής κυβέρνησης, που ακολουθώντας το πρότυπο της προηγούμενης κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας επέλεξε να διατυμπανίσει τα οικονομικά ελλείμματα της χώρας για να παρουσιάζει ότι παρέλαβε «χάος» προς εσωκομματική κατανάλωση, χωρίς να υποψιάζεται το στραπάτσο σε διεθνές επίπεδο. Τον εξυπνακισμό της τον πλήρωσε με τη σε βάρος της Ελλάδας οικονομική εξέλιξη και την κερδοσκοπική πίεση που της ασκήθηκε. Το πρώτο τούτο καταστροφικό σφάλμα ακολουθήθηκε από μία ανερμάτιστη απόπειρα εκβιασμού της Ε.Ε., ο οποίος ωστόσο ασκήθηκε με τρόπο τραγικά παιδαριώδη. Γιατί όταν κανείς προσπαθεί να επιβάλει τη θέση του, δεν την υπονομεύει εξαρχής διασπείροντας στα μέσα ενημέρωσης ότι, για παράδειγμα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι απλώς διαπραγματευτικό χαρτί που διαδραματίζει ρόλο «περιστρόφου πάνω στο τραπέζι» με στόχο τους Ευρωπαίους εταίρους. Η απροκάλυπτη παραδοχή του θεάτρου προκαλεί θυμηδία, επιτείνει την ανυποληψία και, φυσικά, ακυρώνει κάθε διαπραγματευτικό μέσο, έστω κι αν πρόκειται για το άκομψο μέσο του εκβιασμού. Γι' αυτό και το περίστροφο εκπυρσοκρότησε στα χέρια αφελούς παιδιού που έπαιζε μαζί του χωρίς να γνωρίζει τον τρόπο χειρισμού του.
Με δεδομένο τον πολιτικό αριβισμό που εκδηλώθηκε, διαψεύστηκε φυσιολογικά η επιμονή του Έλληνα πρωθυπουργού στην «περήφανη» θέση πως η χώρα δεν επιθυμεί οικονομική βοήθεια παρά μόνο πολιτική στήριξη· παράλληλα καταδείχτηκε η ελληνική διπροσωπία και ο όλος παραλογισμός. Προπάντων αποκαλύφτηκε η ελληνική γύμνια και γελοιότητα, σε μια υπόθεση με διαστάσεις μελοδράματος: σαν να είναι η Ελλάδα μία ταπεινή και καταφρονεμένη, μία αδίκως κατατρεγμένη, ένας Βασιλάκης Καΐλας που εξελίσσεται σε Νίκο Ξανθόπουλο σε ελληνικό μελό του '60, σε ανηλεή καταδιωγμό από αδίστακτους πλουτοκράτες! Μόνο που για να υποδυθεί η χώρα τον αντίστοιχο ρόλο, θα πρέπει να 'ναι «φτωχή μεν πλην τίμια», θα πρέπει να διέπεται δηλαδή από ηθικό μεγαλείο. Στην περίπτωσή της ωστόσο τα χρηστά πολιτικά ήθη έχουν χαθεί από καιρό κάπου στον λαβύρινθο της διαπλοκής. Για τη χώρα παραμένουν ανυπέρβλητα προβλήματα το ηθικό έλλειμμα και η αναξιοπιστία. Κι όσο η κάθαρση δεν συντελείται, η παράσταση θα συνεχίζεται με ελεεινούς θεατρινισμούς σε ευτελές μελόδραμα χωρίς χάπι εντ.
Γιάννης Στρούμπας
