Οι 19+2 εκκλησιές της Κέρτεζης και τα 11 κερτεζίτικα αγιωνύμια
[Επαυξημένη, βελτιωμένη δημοσίευση και με πλήρες φωτογραφικό υλικό]
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*
Μπορεί νάναι απίστευτο, αλλά η παλιά Καλαβρυτινή κωμόπολη και σημερινό μεγαλοχώρι Κέρτεζη θα μπορούσε και να κατέχει πανελλήνιο ρεκόρ αριθμού εκκλησιών και αγιωνυμίων στη χώρα μας. Σίγουρα πάντως ανήκει στις εξαιρέσεις.
Οι 16 από τις 19 εκκλησιές λειτουργούνται κάθε χρόνο, ενώ 2 ξωκκλήσια έχουν κάμποσα χρόνια να λειτουργηθούν. Παλαιότερα γινόταν και Θεία Λειτουργία στα 2 Παρεκκλήσια του κεντρικού Ναού. Η παράδοση αυτή έχει επανέλθει και τα τελευταία χρόνια. Τα τελευταία 15 χρόνια δυστυχώς δεν λειτουργεί και ο περιώνυμος βυζαντινός ναός στο Κοιμητήριο της «Κοίμησης της Θεοτόκου».
Οι οκτώ συν δύο (Παρεκκλήσια του κεντρικού) ναοί βρίσκονται μέσα στα όρια του χωριού και αντιστοιχούσαν σε συνοικίες, όπου στις αρχές του 20ου αιώνα είχαν δικό τους παπά, την οικογένεια του οποίου συντηρούσε το εκκλησίασμα και οι εργασίες του. Οι υπόλοιποι είναι διάσπαρτοι σε όλα τα σημεία του ορίζοντα των 27 τετρ. χιλιομέτρων των ορίων της Κέρτεζης και αποτελούν δωρεές πιστών. Έχουν χτιστεί κάποιοι και πριν από τον 20ο αιώνα, οι περισσότεροι κατά τον 20ο και δύο τον 21ο αιώνα.
Τα περισσότερα αγιωνύμια βρίσκονται στο Βορρά και στην Ανατολή του χωριού, ενώ μόνο τρία μέσα στον οικισμό. Για τα περισσότερα εξωκκλήσια και αγιωνύμια έχουν κτιστεί ομώνυμα εικονοστάσια (δωρεές πιστών ενοριτών) στα όρια του κεντρικού δρόμου, ένα στον «Κάτω δρόμο», ένα στον «Επάνω δρόμο» και ένα στο δρόμο που περνά από το «Κιόσι».
Ι) Οι εντός του χωριού Ιεροί Ναοί (κατά πιθανή σειρά παλαιότητας)
Α) Ι. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου (Κοιμητήριο), στην νοτιοανατολική απόληξη του χωριού. Παλαιός Πολιούχος, εξού και το γνωστό πανηγύρι στις 15 Αυγούστου. Αποτελούσε ως το 1800 περίπου την κεντρική εκκλησία του χωριού. Η αρχιτεκτονική του δίνει φοβερή ακουστική και η αγιογραφία του εξέχουσα μυσταγωγία. Η αγιογραφία ανανεώθηκε-συντηρήθηκε μεταξύ 1912-1914 από τον κερτεζίτη αγιογράφο Μιλτιάδη Ζωγράφο (+1932), ενώ η απόφαση είχε παρθεί το 1909.
Δυστυχώς το 1910 επί δημάρχου Καλλιφωνίας (έδρα η Κέρτεζη) Σακελλαρόπουλου ή «Καρκάτου» απεκόπησαν οι ελεύθερες ξυλοδεσιές που ένωναν αντισεισμικά το βόρειο με το νότιο τοίχο, μάλλον για δήθεν λόγους αισθητικής και βαθιάς άγνοιας. Το πρόβλημα εμφανίστηκε πάλι πριν το 1960, όπου ο εφημέριος (+1987) π. Ανδρέας Δ. Νικολάου είχε άγονες τρεις συνεχείς αναφορές προς τη Βυζαντινή Εφορία. Με πίεση των ντόπιων μαστόρων Παναγιώτη Σαμαρτζόπουλου-«Γκάβου» και Αρίστου Ροδόπουλου-«Ρόδη» έγινε αντιστήριξη με σιδερωμένες τσιμεντένιες δοκούς και κολώνες εξωτερικά. Ο Ναός σώθηκε μέχρι τους επόμενους σεισμούς. “…Η στήριξη των πλευρικών τοίχων παλαιότερα γινόταν με μεγάλες δοκούς που διέτρεχαν όλο το μήκος των πλευρών σε ύψος περίπου 3,5 μ. από το δάπεδο. Το έτος 1910 με απόφαση του Δημάρχου Σακελαρόπουλου ή Καρκάτου απεκόπη μέρος της ξυλοδεσιάς, άγνωστον σήμερα για ποιο λόγο. Η είναι ορατά τους δημιούργησε προβλήματα στη στατικότητα του ναού. Για το λόγο αυτό, κατασκευάστηκαν πρόσφατα κίονες καθώς και τσιμεντένιες εγκάρσιες δοκοί 1α, 1β, 1γ, 1δ (βλ. σχέδιο 2) που ενισχύουν τους πλευρικούς τοίχους. Σήμερα, τμήματα μόνον των αποκοπησών δοκών είναι ορατά στα σημεία 2α, 2β, 2γ, 2δ, 2ε, 2στ, (βλ. σχέδιο 2).” Ο Ναός σώθηκε μέχρι τους επόμενους σεισμούς.
Από τότε φθείρεται και οι όποιες αποσπασματικές ενέργειες πολλών για συντήρηση έχουν αποβεί άκαρπες. Τελευταία Θεία Λειτουργία πραγματοποιήθηκε περί το 2007, πριν τον σεισμό του 2008 στη Δυτ. Αχαΐα.
Η πολύ παλαιά Εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου από το 1960 φυλάσσεται και προσκυνείται στον νέο πολιούχο, τη Γέννηση της Θεοτόκου. Παλαιότερα λειτουργούσε πολλές φορές, με ονομαστές την εορτή των «Αγίων Πάντων» και τον Πασχάλιο εσπερινό της Αγάπης.
Ο μονόκλιτος αυτός ναός, εσωτερικά τοξοειδής μετά τρούλου, με τρεις Παντοκράτορες και με νεότερη προσθήκη πρόναου, είναι κατάγραφος από αγιογραφίες. Θεωρείται ότι έχει κτιστεί πολύ πριν τον 18ο αιώνα μ. Χ., ενώ υπάρχει και καταγραφή ότι είναι του 11ου αιώνα. Παλαιότερα διέθετε μικρό καμπαναριό σε κοντινό κυπαρίσσι. Μια επιδημία σε πολλά κυπαρίσσια κατέστρεψε κι αυτό. Το 1988 επί εφημ. π. Σωτηρίου Κόσκορη έγινε αντικατάσταση του μικρού καμπαναριού στην νέα σκεπή του Πρόναου, ακριβώς πάνω από την είσοδο, όχι όμως και χωρίς αντιρρήσεις…
Στη φωτογραφία με απογευματινό δυνατό ηλιακό φως τονίζεται η είσοδος στον κυρίως Ναό, μέσω του Πρόναου, που ως γνωστόν έχει προστεθεί τουλάχιστον κατά τον 18ο αι.. Στο δεξιό τοίχο του κλίτους προστέθηκε πιθανά την ίδια περίοδο στενή παράλληλη με το ναό αίθουσα, ίσως «αρχονταρίκι».
Η υπεραινώβια Πουρνάρα στα ΒΑ του Ι. Ν. της Κοίμησης που θέλει την προστασία μας ως ακίνδυνη αφού είναι ακριβώς στην άκρη του Κοιμητήριου. Φωτογραφία αρχές Ιουλίου 2018
Δεν έχει εικονοστάσι.
Για τον ναό αυτό το 1999 η κερτεζίτικης καταγωγής Γιούλα Γ. Κωνσταντόπουλου εξέδωσε βιβλίο με τίτλο: Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ. Στο βιβλίο σ’ αυτό καταγράφονται ιστορικά, αρχιτεκτονικά και αγιογραφικά στοιχεία με μεγάλη πληρότητα. Περιλαμβάνει επίσης και τέσσερα σχέδια. Σχολιάζονται όλες οι εικονογραφήσεις από πλευράς στοιχείων, ενώ οι φωτογραφίες είναι ασπρόμαυρες.
Το 2018 δημοσιεύτηκε άρθρο του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα με τίτλο «Ο Αύγουστος της Κοίμησης και η Κοίμηση της Κέρτεζης», [Καλαβρυτινή εφημερίδα, Η ΩΡΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, Ιούλιος 2018, φ. 7, σελ. 20]. Αφορμή αποτέλεσε η εγκατάλειψη του ναού για μία δεκαετία από όλους τους αρμόδιους, μετά δηλαδή το σεισμό του 2008 ο ναός έκλεισε και για λόγους λειτουργικότητας, αλλά και επισκεψιμότητας. Το άρθρο αυτό, με μικρές βελτιώσεις δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (2019) και στις σελ. 2018-229. Αυτό οδήγησε σε ομάδα πρωτοβουλίας (Παναγ. Α. Μπούρδαλας, Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, Παναγ. Ν. Σπηλιόπουλος και Τάκης Αθ. Τριπολιτσιώτης). Αυτή συνέλεξε άνω των 200 υπογραφών και παίζει σημαντικό συντονιστικό ρόλο ώστε τελικά να λυθεί οριστικά το πρόβλημα. Στη φάση αυτή είμαστε λίγο πριν την δημιουργία δύο μελετών (μηχανικού και συντηρητή αρχαιοτήτων) και κατόπιν θα περάσουμε στο στάδιο για την εκτέλεση. Ο «δρόμος» αυτός δύσβατος, αλλά όχι κλειστός πλέον…
Β) Ι. Ναός του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου (Αη-Γιάννης) είναι ανοικοδομημένος στο Κεφαλόβρυσο, νοτιοδυτικά του χωριού, κοντά στην πλατεία του, όπου δεσπόζει έτερος υπεραιωνόβιος Πλάτανος. Ο Ναός, που έχει αρχιτεκτονική απλής Βασιλικής, είναι κτισμένος τουλάχιστον πριν τον 19ου αι..
Το 1890 ανακαινίστηκε επί δημαρχίας Γεωργίου Αναγν. Στριφτόμπολα του ευρύτερου Δήμου Καλλιφωνίας με έδρα την Κέρτεζη και με δαπάνες των κατοίκων.
Φωτογράφιση πινακίδας, Τρίτη του Πάσχα, 10 Απρίλη 2018.
Το 1900 έγινε ανακαίνιση και διακόσμηση του όμορφου ξύλινου τέμπλου.
Βλέπουμε την Τρίτη του Πάσχα του 2017! Διαβάζουμε στις εικόνες του ξύλινου τέμπλου ότι η διακόσμηση της εικόνας του Χριστού έγινε με δαπάνη των αδελφών «Αλκιβιάδου και Θεοδώρου Παπαναγιώτου» εν έτει 1900. Το πλούσιο σόι «Παπαναγιώτου» έπαψε πλέον και τυπικά να έχει σχέση με την Κέρτεζη όταν πούλησε και την όμορφη πέτρινη με τα παλιά περιποιημένα ξύλινα πορτοπαράθυρα και μπαλκόνι κεντρική οικία στο μέσον του δρόμου της Αγοράς της Κέρτεζης πριν μια δεκαετία.
Σώζεται στην κεντρική-δυτική είσοδο σχετική μαρμάρινη επιγραφή. Λειτουργεί οπωσδήποτε στο Γενέσιον του Ιωάννη του Προδρόμου (24 Ιούνη) και την Τρίτη του Πάσχα.
Βλέπουμε νοτιοανατολικά τον Αύγουστο του 2015.
Στις αρχές του 21ου αι. έγινε βελτίωση στον περίγυρο από τον (+) Παναγιώτη Βασ. Λυκάκη και τη σύζυγό του (+) Σοφία (το γένος Σοφ. Αλεξόπουλου), Κερτεζίτες που διέμεναν στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας. Το Εκκλ/κό Συμβούλιο έκανε νέα ανακαίνιση του μανδρότοιχου του αύλειου χώρου (2009). Διαθέτει μικρό καμπαναριό. Δεν έχει εικονοστάσι.
Γ) Ι. Ναός Γέννησης της Θεοτόκου, νέος πολιούχος, δεσπόζει επί της κεντρικής πλατείας με καμπαναριό και ρολόι, όπου τον συμπληρώνει υπεραιωνόβιος Πλάτανος. Πανηγυρίζει στις 8 Σεπτέμβρη. Κατά τον λαογράφο και ιστοριοδίφη κερτεζίτη Ανδρέα Χρυσάνθου Βορύλλα / «Κεκέ», πρέπει το οικόπεδο να δωρήθηκε από Τσιρικέους περί το 1800.
To 1829 βρίσκουν καταφύγιο οι μαθητές του Ελληνικού σχολείου στον (παλιό) γυναικωνίτη του ναού αυτού, ενώ μετά από λίγα χρόνια γίνεται ανακαίνιση της εκκλησίας μεταξύ 1840 και 1845. Πιθανά πέφτει ο δυτικός τοίχος, επεκτείνεται, και φυσικά δεν υπάρχει πλέον γυναικωνίτης…
“… Τόσο ο Διοικητής Κυναίθης Κωνσταντίνος Ράδος, όσο και ο Δήμαρχος Καλλιφωνίας Δ. Βορύλας
ενημέρωσαν τη Γραμματεία υπογραμμίζοντας, όχι μόνο σχολικό οίκημα δεν υπήρχε, αλλά και τα υπάρχοντα μέχρι πρότινος θρανία στο γυναικωνίτη της Εκκλησίας, όπου παραδίδονταν μαθήματα, «αυτογνωμόνως οι κάτοικοι εχάλασαν», με πρόθεση σύντομα να τα αποκαταστήσουν αμέσως μετά την ολοκλήρωση εργασιών ανακαίνισης του ναού. Ακόμη, ο Δήμαρχος Καλλιφωνίας διαβεβαίωνε πως το Δημοτικό Σχολείο Κερτέζης παρέμεινε κλειστό τα τελευταία δύο χρόνια, ύστερα από μετάθεση του Ιω. Σταθακόπουλου.” [Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, Διδακτορική διατριβή, 2009, σελ. 140-141.
Άρχισε να κτίζεται σταδιακά. Ολοκληρώθηκε η φάση λειτουργίας του πριν τον 20ο αι. Απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι οι περισσότερες κινητές παλαιές του εικόνες έχουν αγιογραφηθεί το 1870. Πολύ αργότερα προστέθηκε το (υπάρχον) ξυλόγλυπτο Δεσποτικό, που αποτελεί δωρεά του 1953 (επιγραφή) από τους (+) Χρίστο και Αλκιβιάδη Κουτσοχέρα. Η αποπεράτωση του Γυναικωνίτη έγινε το 1956, με δωρεά του Αθανασίου Σ. Κούρτη. Το νέο τέμπλο έγινε ομοίως το 1956. Οι βόρεια και ανατολική πόρτα (βημόθυρα) που είχε από τον 19ο αι. με τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ φυλάσσονται στην Αγία Βαρβάρα.
Η αρχιτεκτονική του είναι τρίκλιτος Βασιλική με γυναικωνίτη και με τρείς Αγίες Τράπεζες και τρεις μεγάλες κόγχες. Η μεγάλη και κεντρική Αγία Τράπεζα μετά από σχετικό «δημοψήφισμα» έχει αφιερωθεί στη Γέννηση της Θεοτόκου. Η δεξιά Αγία Τράπεζα, που αντιστοιχεί στο δεξιό κλίτος, έχει αφιερωθεί στην Αποκεφάλιση του Τιμίου Προδρόμου και γι’ αυτό εορτάζει και λειτουργεί στις 29 Αυγούστου. Η αριστερή, που αντιστοιχεί στο αριστερό κλίτος, έχει αφιερωθεί στον Απόστολο Πρωτόκλητο Ανδρέα και λειτουργεί στις 30 Νοέμβρη, εξού και το αριστερό εικονοστάσι του εντός του Ναού.
Η ανατολική όψη του Ναού μετά την πέτρινη αποκάλυψη τον Οκτώβρη του 2018. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο τεύχος 149, Άνοιξη 2019, στο ένθετο τέχνης του περιοδικού Σύναξη με σχολιασμό του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα.
Έτσι και οι τρεις προτάσεις για το νέο Πολιούχο πήραν τη θέση τους. Εάν παρατηρήσει κανείς τις εικόνες του τέμπλου, θα δει εικόνες και για τις τρεις αφιερώσεις. Το παλαιό τέμπλο ήταν ξυλόγλυπτο, ενώ το νεότερο είναι γύψινο και έγινε το 1957-58 με διακόσμηση των αδελφών Κοντογιώργη από τον γειτονικό Πριόλιθο.
Το εσωτερικό των τριών κογχών με την Πλατυτέρα στην κεντρική και μεγαλύτερη και άλλους αγίους Λειτουργούς, όπως δεξιά και αριστερά του κυρίως Ναού των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, αγιογραφήθηκε το 1971, με δωρεές ενοριτών.
Στην παρακάτω φωτογραφία ο Ι. Ναός και στο βάθος το βουνό «Κοκκινάδι» με τον χαρακτηριστικό κόκκινο βράχο στην κορυφή, πλούσιο σε πουρνάρι και άλλα δέντρα:
Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2015. Βλέπουμε τις δύο από τις δύο κόγχες του ιερού της. Νότιά της μέρους του κεντρικού γεροπλάτανου και στο βάθος το Κοκκινάδι.
Το καμπαναριό του με τις τρεις καμπάνες του κτίστηκε μετά το Ναό. Ο βασικός κορμός του καμπαναριού έγινε με πελεκητή πέτρα το 1899 (μαρμάρινη επιγραφή).
Η νότια όψη της Παντάνασσας της Κέρτεζης μετά την αποκάλυψη του πέτρινου κορμιού της εξωτερικά και το σχετικό αρμολόϊ της. Η φωτογράφηση έγινε 3.7.2019.
Το 1965 προστέθηκε και το γνωστό ρολόι του με δωρητή τον (+) Παναγιώτη Γεωργίου Χαραλαμπόπουλο, μετανάστη στις ΗΠΑ. Η νέα μεταλλική σκεπή του τρούλου του καμπαναριού αποτελεί ανακαίνιση με δωρεά του 2008 των εν Η.Π.Α. κερτεζιτών υιών του (+) Ιωάννη Στεφανόπουλου.
Το κέντρο της Κέρτεζης όπου δεσπόζει τόσο το πέτρινο καμπαναριό της Παντάνασσας, όσο και ο διπλανός κεντρικός γεροπλάτανος. Βλέπουμε νότια αρχές Ιουλίου του 2017 από τον Πάνω Δρόμο.
Το ρολόι χτυπούσε κάθε μία και μισή ώρα. Πριν λίγα χρόνια μετά από παράπονα γειτόνων δεν χτυπάει τη νύχτα… Δεν έχει εικονοστάσι.
Σημείωση: Κατά τον Ανδρέα Χρυσ. Βορύλλα, στο βιβλίο του «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ» (εκδόσεις Παρασκήνιο, 1994) αναφέρεται ότι άρχιζε να κτίζεται περί το 1800 και περατώθηκε το 1820 (σελ. 135).
Δ) Ι. Ναός της Αγ. Βαρβάρας στα βορειανατολικά του χωριού (η γειτονιά του υποφαινόμενου). Εορτάζει τουλάχιστον της Αγίας Βαρβάρας 4 Δεκέμβρη (εάν ο καιρός το επιτρέπει) και την Τετάρτη του Πάσχα. Έχει ηλικία πάνω από ενάμιση αιώνα. Απόδειξη ότι το 1870 περίπου μεταφέρθηκαν τα δύο παλαιά βημόθυρα των αρχαγγέλων από τον κεντρικό Ναό. Πρέπει να ανεγέρθηκε στα μέσα του 19ου αι., αφού οι εικόνες του τέμπλου της είναι του 1873 και 1874! Το πολύ παλαιό βημόθυρο, επίσης, φυλάσσεται στον Άγιο Χαράλαμπο!
Πιθανότατα στα μέσα του 20ου αιώνα έγινε προσθήκη προς νότο, πράγμα που είναι εμφανές από την αρχιτεκτονική του. Είναι εμφανής η χαραγμένη ο ευθύς πλάγιος μακρύς αρμός του παλαιού βόρειου τμήματος στην επόμενη φωτογραφία. Η παλαιά δυτική είσοδος έκλεισε το 1999 με την ανακαίνιση.
Φωτογράφιση του δυτικού τοίχου στις 22-04-2018
Το 1999 έγινε ανακαίνιση από τους αδελφούς Ροδόπουλους (Κερτεζίτες που διέμεναν στη Βραζιλία). Πριν την προσθήκη είχε αρχιτεκτονική απλής Βασιλικής. Δεν έχει εικονοστάσι.
Βλέπουμε βόρεια τον Αύγουστο του 2015. Πίσω της ο παλαιημερολογήτικος Ι. Ναός της Ευαγγελίστριας.
Ε) Ι. Ναός του Αγίου Τρύφωνα στα βόρεια του χωριού. Κτίστηκε προς το τέλος του 20ου αιώνα, με αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου. Ανεγέρθηκε με δαπάνες των κατοίκων, με μεγάλη προσφορά όλων των γειτόνων του «Αη-Τρύφωνα» το 1968 και με πρωτοβουλία των (+) Αρίστου Μαλάμη, (+) Σωτήρη Σπανού και (+) Ιωάννη Οικονόμου.
Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2015. Σε κοντινό πλάνο η ανακαινισμένη οικία του Αθανασίου Χρ. Χασαπόπουλου/«Κοτσολή».
Η τοποθεσία ήταν ομώνυμο αγιωνύμιο, με παλαιάς κοπής εικονοστάσι, το παλαιότερο πλέον που σώζεται, αλλά με κάποιες φθορές, παλεύοντας με το χρόνο… Πληροφορίες λένε ότι σύντομα θα αποκατασταθεί. Και όντως μετά τις 12/08/2015 το παλαιό πέτρινο εικονοστάσι αποκαθίσταται. Έτσι σιγά σιγά θα αντικαταστήσει το μικρό μεταλλικό που δημιουργήθηκε από κάποιον Π. Δ. Σ. το 1970!
Φωτογράφιση Ιούλιο του 2015
Και όντως αποκαταστάθηκε…
Βλέπουμε βόρεια τον Νοέμβρη του 2015. Πίσω ο Ναός του εξωκκλησιού μας.
Δεσπόζουν μεγάλες Πουρνάρες, που συνηθίζονταν για να προσφέρουν ίσκιο στους προσκυνητές. Διαθέτει μικρό εξωτερικό στέγαστρο, εντοιχισμένα καθίσματα και ηλ/ικό μικρό καμπαναριό που προστέθηκαν αργότερα από το εκκλ/ικό Συμβούλιο. Εορτάζει τουλάχιστον του Αγ. Τρύφωνα 1 Φλεβάρη (εάν ο καιρός το επιτρέπει) και την Πέμπτη της Αναλήψεως.
Στ) Ι. Ναός του Αγ. Δημητρίου νοτιοανατολικά του χωριού, στην περιοχή «γύφτικα», με απλή αρχιτεκτονική Βασιλικής. Έχει κτιστεί τουλάχιστον πριν 100 χρόνια. Ασφαλής πληροφορία φέρει να κτίζεται το 2017. Έχουν αποκοπεί τα εναπομείναντα από τα αρκετά ψηλά κυπαρίσια του. Διαθέτει μικρό καμπαναριό και μικρό εξώστη στη δυτική είσοδο κατά την ανακαίνισή του από το Εκκλ/κό Συμβούλιο (2010).
Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2015. Στο μπροστινό μας πλάνο η συνονόματη βρύση. Πίσω από την βρύση επί εκατό έτη δέσποζαν μιά τεράστια Αγριοκερασιά και τρία μεγάλα κυπαρίσσια. Κόπηκαν για προληπτικούς λόγους….
Εορτάζει τουλάχιστον του Αγίου Δημητρίου 26 Οκτώβρη και μερικές φορές την Πέμπτη του Πάσχα. Απέναντι από το ναό βρίσκεται μικρό σιδερένιο, αλλά πάντα λειτουργικό, παλαιό σιδερένιο εικονοστάσι.
Για τη νέα του σημερινή λιτή και όμορφη κατασκευή του δωρήτρια είναι η οικογ. Κώστα Τριπολιτσιώτη.
Ζ) Ι. Ναός του Αγ. Χαραλάμπους, έχει προστεθεί νωρίτερα από το 1800 μαζί με τον πρόναο (αφού σώζονται αγιογραφίες πολύ παλαιές στον εξωτερικό δυτικό τοίχο του βασικού ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, στον οποίο έχει προσκολληθεί νότια). Η ανακαίνιση έγινε τον 20ος αι., προς το τέλος της δεκαετίας του ‘70. Ο μακρόστενος αυτός ναΐσκος με απλή αρχιτεκτονική Βασιλικής δεν διαθέτει πολύ εξέχουσα κόγχη στο ιερό. Πρόκειται πιθανά για μετατροπή σε παρεκκλήσιο της παράλληλης με το ναό παλαιάς αίθουσας («αρχονταρίκι»). Η παλαιά εικόνα του Αγίου, που ήταν στον παρακείμενο Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, φυλάσσεται (από το 1960) και αυτή στον νέο Πολιούχο.
Βλέπουμε βορειοδυτικά τον Αύγουστο του 2015. Βορειότερα διακρίνεται τόσο η κόγχη του παλαιότατου ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου όπως και ο τρούλος της.
Εορτάζει του Αγ. Χαραλάμπους 10 Φλεβάρη (εάν ο καιρός το επιτρέπει), την Παρασκευή του Πάσχα τα τελευταία έτη και όποτε θέλουν οι πιστοί να λειτουργήσουν στο Κοιμητήριο, αφού ο βυζαντινός Ναός πλέον θέλει ειδική συντήρηση για να ξανα-λειτουργήσει. Η μετατροπή του πάλι σε λειτουργικό Ι. Ναό αποτελεί δωρεά του Γεωργίου Αν. Σπηλιόπουλου (+1986), παλαιού μπακάλη και Γραμματέα της Κοινότητας Κέρτεζης. Στο εικονοστάσι του Αη-Θανάση έξω από το Κοιμητήριο υπάρχουν και εικόνες του Αγίου Χαραλάμπους. Σίγουρα προϋπήρχε του 19ου αι.
Μέρος εικόνας του τέμπλου. Αποτελεί δέηση των (+) Δημητρίου και (+) Ευφροσύνης Παπαδόπουλου κατά το έτος 1973.
Το σύγχρονο τέμπλο αποτελεί δέηση των (+) Δημητρίου και (+) Ευφροσύνης Παπαδόπουλου κατά το έτος 1973. Στον Άγιο Χαράλαμπο φυλάσσεται το άγιο βημόθυρο της Ωραίας Πύλης της Αγίας Βαρβάρας, άγνωστο για πιο λόγο. Το άγιο αυτό βημόθυρο φυλάσσεται στον δυτικό τοίχο του μακρόστενου παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους.
Το άγιο βημόθυρο της Αγίας Βαρβάρας φυλάσσεται στον δυτικό τοίχο του μακρόστενου παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους πάνω από 15 χρόνια. Η φωτογράφιση έγινε στις 13 Απρίλη του 2018, κατά τη Θεία Λειτουργία την Παρασκευή του Πάσχα, κατά την οποία τα τελευταία έτη λειτουργεί!
Σημείωση: Κατά τον Ανδρέα Χρυσ. Βορύλλα, στο βιβλίο του «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ» (εκδόσεις Παρασκήνιο, 1994) αναφέρεται ότι το παρεκκλήσιο είναι το δεύτερο παλαιότερο ναύδριο στην Κέρτεζη (σελ.134).
Η) Ι. Ναός της Παναγίας της Ευαγγελίστριας (Θεοτόκου) ακριβώς βόρεια του Ι. Ναού της Αγ. Βαρβάρας, στα βορειοανατολικά του χωριού. Το οικόπεδο δωρήθηκε το 1927 από τον (+) Γεώργιο Διαμαντόπουλο.
Φωτογράφιση 22-04-2018
Ο Ναός κτίστηκε το 1936 με δαπάνες των ενοριτών υπό την επίβλεψη του Αρχιμ. Μεθοδίου Παπαδημητρίου για να λειτουργούνται όσοι κερτεζίτες έμειναν στο πατρώο (παλαιό) ιουλιανό εορτολόγιο-ημερολόγιο και δεν μνημόνευαν τον οικείο Μητροπολίτη.
Φωτογράφιση 22-04-2018
Εφημέριος της αργότερα υπήρξε ο κερτεζίτης (+) παπα Νικολής Παπαγεωργίου.
Φωτογράφιση Ιούλιο του 2015
Με την αλλαγή του ημερολογίου και ακίνητου εορτολόγιου το 1923 και 1924 όταν η Εκκλησία της Ελλάδος ακολούθησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας μερίδα κερτεζιτών αποσχίστηκε. Η πλειοψηφία ιερουργούσε στον Ι. Ν. της Παντάνασσας με τον κερτεζίτη ιερέα παπα Μήτσο (Δημήτριο Νικολάου) με το παλαιό εορτολόγιο, αλλά μνημονεύοντας τον οικείο επίσκοπο της Εκκλησίας της Ελλάδος με ειδική συμφωνία. Δηλαδή με το πρότυπο που ισχύει και στις μέρες μας στο Άγιο Όρος.
Όπως έχουμε ήδη σημειώσει, το 1957 σε Σύνοδο-Συνέλευση αποφασίστηκε οι πιστοί με μεγάλη πλειοψηφία να ακολουθήσουν το νέο ημερολόγιο-εορτολόγιο. Η μειοψηφία που απέμεινε κράτησε οριστικά τον Ι. Ναό (ο δωρητής του ήταν στην μειοψηφία) αλλά ξανασφραγίστηκε, μετά από καταγγελία επί Κυβέρνησης Παπάγου. Οι σφραγίσεις ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 1930 και η τελευταία έγινε επί χούντας (1967). Άνοιξε οριστικά στη Μεταπολίτευση (1974). Η «παλαιοημερολογίτικη» μειοψηφία ακολούθησε κατά καιρούς διάφορες παλαιοημερολογίτικες ελλαδικές εκκλησίες.
Στη φωτογραφία ο Ναός της Παναγίας της Ευαγγελίστριας της Κέρτεζης από την ανατολική πλευρά. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από το … πατρικό μου σπίτι:
Φωτογράφιση Ιούλιο του 2015
Απ’ ό,τι θυμάμαι, μέχρι το 1974 τους παραχωρούνταν από την «κανονική ενορία» ο Ι. Ναός της Αγ. Βαρβάρας, ο Ι. Ναός των Αγ. Θεοδώρων, Αγίου Ιωάννου, της Κάτω Παναγιάς, κλπ, για τις λειτουργικές τους ανάγκες. Πριν λίγα χρόνια μετετράπη σε Μετόχι σε μία από τις διάφορες παλαιοημερολογίτικες ελλαδικές εκκλησίες, ενώ οι κερτεζίτες που το ακολουθούν είναι πλέον πολύ λίγοι.
ΙΙ) Οι εκτός του χωριού Ιεροί Ναοί – εξωκκλήσια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)
Α) Ι. Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Χριστού) -«Αγιά Σωτήρω»- στα δυτικά του «Απανόκαμπου», κοντά στην «Νερομάννα». Η αρχιτεκτονική του είναι απλή Βασιλική. Πρόκειται παλαιό μισοπεσμένο κτίσμα – παρεκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος του εκεί Ι. Μετοχίου της Αγίας Λαύρας επ’ ονόματι του Αγ. Νικολάου της Λυκίας. Όμως ξανακτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με δαπάνες του φιλο-κερτεζίτη τσοπάνη (+) «Γερο-Καλύβα», πάνω στα ερείπια εξωκκλησίου του Ι. Μετοχίου της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων. Γι’ αυτό και βρίσκεται περικυκλωμένος από πολλές τεράστιες πουρνάρες.
Μετά από συνάντησή μου με τον Γεώργιο Δημ. Καλύβα, δηλαδή εγγονό του «Γερο-Καλύβα» Γεωργίου Καλύβα (πρώην Γιαννούλη), την εορτή της του εξωκκλησιού στις 06-08-2017, η ιστορία της ανέγερσης έχει περιληπτικά ως εξής:
Μετά την εθνικοαπελευθερωρική επανάσταση του 1821 ο ρουμελιώτης Γεώργιος Γιαννούλης κυνηγημένος από τους τούρκους βρήκε καταφύγιο στους ανατολικούς πρόποδες στα κερτεζίτικα ανατολικά βουνά του Ερύμανθου «Γολέμια» και δυτικά της Μάκοβας και έφτιαξε κοπάδι κοντά στην «Βρύση του Γκλενάκη». Πήρε το επώνυμο «Καλύβας» από τους ντόπιους κερτεζίτες, αφού εκεί έκτισε καλοκαιρινή ξύλινη καλύβα, γνωστά και ως «Κονάκια του Καλύβα». Αργότερα έκανε γυναίκα από ένα χωριό της Αμαλιάδας, αφού τον χειμώνα κατέβαζε εκεί τα πρόβατα για ξεχειμώνιασμα.
Τα καλοκαίρια και μετά τον θερισμό των χωραφιών στην σημερινή περιοχή της «Αγιά Σωτήρος», όπου και το Ι. Μετόχι της Αγίας Λαύρας, έφερνε τα πρόβατα για βόσκημα στα καλλιεργημένα χωράφια και έφτιαχνε εκεί και πρόχειρη στάνη και κατάλυμα. Αυτή την έφτιαχνε στο υψωματάκι που είναι κτισμένο το σημερινό ξωκκλήσι. Με την γυναίκα του έκαναν στη σειρά έξι κόρες. Όταν το 1875 το έβδομο παιδί τους ήταν αγόρι, ήλθαν σε συμφωνία με το ηγουμενοσυμβούλιο της Αγίας Λαύρας (που όριζε την περιοχή του Μετοχίου), που ήταν η εξής:
α) Να βαπτιστεί από τον ηγούμενο το αγόρι τους εκεί και να ονομαστεί Δημήτριος (πατέρας του Γεωργίου που μας έδωσε την συνέντευξη).
β) Να ανεγείρει στη θέση του καταλύματος ξωκκλήσι επ’ ονόματι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος με δικά του έξοδα.
γ) Να πανηγυρίζει το ξωκκλήσι κάθε χρόνο (06 Αυγούστου) για να κοινωνεί όλη η οικογένειά του εν λόγω!
Αργότερα όμως η οικογένεια έφυγε για την Καπρίβαινα, όπου έστησαν πέτρινο σπίτι δίπλα στην πηγή, ενώ τον χειμώνα έμεναν στην Βάρδα. Το πέτρινο καλύβι μετατρεπόταν και σε ερασιτεχνικό χάνι, αφού από εκεί διερχόταν το μονοπάτι που συνέδεε την Κέρτεζη με το Λεχούρι και τους Καμενιάνους. Αυτό σταμάτησε το 1957 που το εγκατέλλειψε ο γυιός του Δημήτριος. Την περιοχή την πούλησε (1960) στον Καμενιανίτη γιατρό Αλκιβιάδη Καλογερόπουλο, εξού και το σημερινό όνομα της περιποιημένης πηγής ως «Η βρύση του γιατρού»!
Το ξωκκλήσι μας, περιστοιχισμένο από δεκάδες υπεραιωνόβιες Πουρνάρες! Φωτογράφιση Ιούλιος 2015
Πρόσφατα προστέθηκε μικρό καμπαναριό, ημιυπαίθριος πρόναος στη βόρεια κεντρική είσοδο που λειτουργεί και ως υποτυπώδες αρχονταρίκι, σταθερά πέτρινα καθίσματα γύρω από το Ναό, ανοίχτηκε στη θέση του νότιου παραθύρου βοηθητική πόρτα, όπως και πέτρινες κλιμακωτές προσβάσεις, με προφορές των κατοίκων μέσω του Εκκλ/κού Συμβουλίου (2009).
Πανηγυρίζει σταθερά με μεγάλη προσέλευση προσκυνητών στις 6 Αυγούστου. Η προσέλευση γίνεται με τα πόδια και αυτοκίνητα (παλαιότερα με ζώα). Η ημέρα αυτή στο χωριό αποτελεί μεγάλη παραδοσιακή αργία. Είναι ο μοναδικός Ναός -πλην Κοίμησης της Θεοτόκου που ήταν παλαιότερα Καθεδρικός- που εορτάζει την Δεσποτική εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου και την ημέρα της Κυριακής!
Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας τρώγεται εκεί ή στις βρύσες Νερομάνα και Κυρα-Μαριώ η παραδοσιακή κερτεζίτικη λαδερή μπουγάτσα. Κατά καιρούς προσφέρονται λουκούμια, αναψυκτικά, σταφύλια, τηγανιτός μπακαλιάρος με ή χωρίς άλλες υπαίθριες εκδηλώσεις. Δεν έχει εικονοστάσι.
Β) Ι. Ναός Αγ. Παντελεήμονα. Βρίσκεται βορειοδυτικά, στην αρχή του «Απανόκαμπου» και πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου.
Φωτογράφιση Ιούλιος 2015
Πρόκειται για ναΰδριο. Κτίστηκε στις αρχές του 21ου αιώνα και συγκεκριμένα το 2006. Ανεγέρθηκε με δαπάνες και προσωπική εργασία του (+) γέροντα Νικολάου Γεωργ. Τσιρίκου και της συζύγου του (+) Καλλιόπης.
Αντί του παραδοσιακού φυτέματος Πουρνάρας, ο κτήτωρ φύτεψε Πλάτανο, ο οποίος είναι συμβατός με το διπλανό οικοσύστημα του παραπόταμου Λίθου, ο οποίος γενικώς κουβαλά τα νερά της Νερομάνας.
Δεν έχει εικονοστάσι ούτε καμπαναριό. Διαθέτει υπαίθριο υποτυπώδες αρχονταρίκι.
Γ) Ι. Ναός Αγίας Τριάδος. Βρίσκεται νοτιοδυτικά, μέσα στο καστανόδασος στην περιοχή «Καλόγερος», δίπλα σε χείμαρρο που κατεβαίνει από την «Καρβελού». Πρόκειται για ναΰδριο. Ο Ι. Ναός ανεγέρθηκε το 1998 με δαπάνες και προσωπική εργασία του (+) Χρήστου Νικ. Λυκάκη. Το 2002 κτίστηκε και το παρακείμενο αρχονταρίκι, το δεύτερο μέχρι στιγμής στις εκκλησίες του χωριού.
Ο κτήτωρ φύτεψε δίπλα στη βρυσούλα που ρέει νερό Φροξυλιάς την νερόφιλη Ιτιά. Μπροστά στην κόγχη φύτεψε και Κυπαρίσσια. Στα ΝΑ του υπήρχα ήδη μικρές Πουρνάρες!
Πανηγυρίζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος (έγινε πολύ σωστά διόρθωση, αφού τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε στις 23 Αυγούστου). Στα βόρεια του ναϋδρίου έχει προστεθεί προσκολλημένο αρχονταρίκι.
Διαθέτει απλό καμπαναριό και βρύση… με νερό πούρχεται από την πηγή της Φροξυλιάς! Δεν έχει εικονοστάσι.
Το εξωκκλήσι μας χιονισμένο. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τέλη Ιανουαρίου του 2016. Η φωτογράφηση ανήκει στον Τάκη Δημ. Τζένο.
Δ) Ι. Ναός Αγ. Θεοδώρων. Βρίσκεται στα νοτιο-ανατολικά κοντινά χωράφια, νότια του Βουραϊκού ποταμού, στους πρόποδες του καστανόδασους. Έχει κτιστεί πριν τουλάχιστον 100 χρόνια στην περιοχή «Τσιρίκου Μύλος», σε σχετικά κοντινή απόσταση από το χωριό. Πιθανά έχει σχέση με την Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων Αροανίας Καλαβρύτων, η οποία διαθέτει ακόμα μετόχια στην Κέρτεζη. Τώρα φέρεται ως ιδιωτική, με την έννοια ότι βρίσκεται εντός ιδιωτικού οικοπέδου. Πάντως γνωρίζω ότι στο κτηματολόγιο έχει δηλωθεί από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο.
Βλέπουμε βόρεια τον Αύγουστο του 2015. Τα πλατάνια της περιοχής αυτής του παρακείμενου Βουραϊκού είναι σε πλήρη έξαρση! ΒΑ του ναού στέκουν αγέρωχα αιωνόβια πλατάνια που έπιναν νερό από το μυλαύλακο του μύλου του «Τσιρίκου». Στο ανατολικό είναι χαρακτηριστική η υπεραιωνόβια Αγριοκερασιά!
Παλαιότερα είχε αρχιτεκτονική απλής Βασιλικής. Μετά από ανακαίνιση (1977) της (+) Ειρήνης συζύγου (+) Λεωνίδα Τσιρίκου, έχει αρχιτεκτονική Βασιλικής μετά τρούλου. Την ίδια περίοδο έγινε και η προσθήκη ημιυπαίθριου πρόναου και εξωτερικών καθισμάτων και τραπεζών. Ανακαινίστηκε επίσης η σκεπή και αγιογραφήθηκε μεγάλη σειρά βυζαντινών εικόνων. Πριν λίγα χρόνια οι Αλκιβιάδης Σπ. Τσιρίκος και Αλέκος Νικολάου ανακαίνισαν τον περίγυρο του αύλειου χώρου.
Σπάνια λειτουργεί τον Φλεβάρη στις διάφορες εορτές των Αγίων Θεοδώρων, λόγω σφοδρού ψύχους. Τα τελευταία χρόνια λειτουργεί και πανηγυρίζει στις 27 Αυγούστου, του Αγίου Φανουρίου, αφού φέρει και την αντίστοιχη εικόνα του νεοφανούς Αγίου. Την όλη ευθύνη του εορτασμού έχει μέχρι τις ημέρες μας η οικογένεια του Αλκιβιάδης Σπ. Τσιρίκου. Διαθέτει μικρό καμπαναριό.
Έχει εικονοστάσι βορειοανατολικά του, στον «Κάτω δρόμο», το οποίο ανεγέρθηκε με δαπάνες του (+) Π.(αναγιώτη) Δ. Μάλλιαρη στα τέλη του 20ου αι…
Ε) Ι. Ναός Αγ. Γεωργίου. Έχει κτιστεί πριν τουλάχιστον 100 χρόνια στην περιοχή «Αμπέλια», βορειοανατολικά του χωριού και σε κοντινή απόσταση απ’ αυτό. Έγκυρες πληροφορίες (Δημήτριος Α. Νικολάου, γιος του παπα Ανδρέα) μου ανέφερε ότι κτιζόταν σίγουρα το 1917. Μάλιστα οι εικόνες του τέμπλου αναφέρουν ημερομηνία το 1921! Το κτίσιμο χρηματοδοτήθηκε δωρεάν από κερτεζίτες μετανάστες στις Η.Π.Α. αρχές του 20ου αι..
Το πολυεδρικό τέμπλο του κερτεζίτικου Αη Γιώργη. Η πρώτη του ξύλινη κατασκευή που διατηρείται πρέπει να έγινε περί το 1920. Οι μεγάλες εικόνες του τέμπλου αναφέρουν το έτος 1921. Η φωτογράφιση έγινε στις 23 Απρίλη του 2018 πριν την έναρξη του πανηγυρικού Όρθρου!
Το ναΰδριο είναι δομημένο με αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου. Εορτάζει και πανηγυρίζει του Αγ. Γεωργίου 23 Απρίλη, που συχνά συμπίπτει με την Δευτέρα του Πάσχα. Το 2012 το Εκκλ/κό Συμβούλιο με προσφορές κατοίκων έκανε αναπαλαίωση, μεγέθυνση των δύο πλαϊνών παραθύρων, δημιουργία αύλειων χώρων με πέτρινη τοιχοποιία και βρύση.
Βλέπουμε τον Αύγουστο του 2015 προς τα ΒΔ.
Η υπεραιωνόβια Πουρνάρα κοντά του παλεύει να σταθεί στο …ύψος της. Χαρακτηριστική η νέα Βρύση με νερό από το Ενωμένο δίκτυο Ύδρευσης της Κέρτεζης. Φωτογραφία στις αρχές Ιουλίου του 2018!
Φωτογράφιση των τριών τελευταίων στις 06.10.2020 από την Αγλαΐα (Λίτσα) Κουτρουμάνη, σύζ. Ανδρέα Διον. Αλεξόπουλου από την Παναγιά.
Έχει πασίγνωστο εικονοστάσι, νότια στον κεντρικό δρόμο, το οποίο ανεγέρθηκε στα μέσα του 20ου αι.. Το καλοκαίρι σπάνια το καντήλι του είναι σβηστό. Αποτελεί την αφετηρία του αγώνα 1 χιλιομ. της πασχαλιάτικης κουλούρας στη γιορτή του Αη Γιώργη…
Η περιοχή πήρε το όνομα «Αηγιώργης».
Μετά τη θεία λειτουργία γίνεται αγώνας δρόμου για την «ευλογημένη» Αηγιωργίτικη Πασχαλιάτικη κουλούρα. Από τα μισά του 20ου αι. την κουλούρα ετοίμαζε η (+2017) Σοφία, σύζ. Γεωργ. Ρήγα. Τα τελευταία έτη την ετοιμάζει η Κούλα, σύζ. Χρ. Διαμαντόπουλου.
Η φετινή (23-04-2018) κουλούρα, όπως την έφερε η Κούλα, σύζ. Χρήστου Διαμαντόπουλου και την τοποθέτησε δεξιά του του τέμπλου για ευλογία. Φέτος πρώτευσε από τα μικρά παιδιά ο Κωνσταντίνος Σωτ. Βορύλλας (Μπαλαλάς) και από τους νέους ο Βαγγέλης Ανδρ. Αλεξόπουλος (Κορομπίλης).
Η δημιουργός χορεύει την κουλούρα στην κεντρική πλατεία, 23-04-2018. Φωτογραφία της Βασιλ. Γ. Στεφανόπουλου.
Ο αγώνας αρχίζει με το χτύπημα της κεντρικής μεγάλης καμπάνας αφού τελειώσει η πορεία του εκκλησιάσματος προς την κεντρική πλατεία. Εκεί καταφθάνουν και οι αθλητές (τελευταία και αθλήτριες), στέφονται όλοι, μοιράζεται η «κουλούρα» σε μικρά τεμάχια, άρχεται ο χορός από τον 1ο νικητή με τη συνοδεία «πίπιζας».
Ο υποφαινόμενος την εποχή που ήταν μαθητής υπήρξε μία φορά νικητής του αγώνα δρόμου, ο οποίος είναι ενός χιλιομέτρου όλος σε ανηφοριά…
Στην φωτογραφία οι «αθλητές» της επόμενης χρονιάς, δηλαδή το 1973. Κατά σειρά στην φωτογραφία ξεκινώντας από αριστερά προς δεξιά και πρώτα από τους όρθιους: Δημήτριος Αν. Τζένος, Τάκης Αν. Λεχουρίτης, Θαν. Γ. Κανελλόπουλος, Παναγιώτης Αντ. Μπούρδαλας, (+) Τάκης Σπ. Κόντης, Δημήτριος Νικ. Στεφανόπουλος, (+2015) Νίκος Αν. Τζένος, Τάκης Αθαν. Τριπολιτσιώτης και Γεώργιος Παναγ. Σαμαρτζόπουλος (ο και νικητής της Κουλούρας του 1973). Στο βάθος οι προσκυνητές μετά το «Δι’ ευχών» κατευθύνονται προς την κεντρική πλατεία για τα υπόλοιπα εορταστικά.
Στη συνέχεια αναρτάται σχετικό βίντεο της εορτής του Αη Γιώργη το 2013 διάρκειας 14 λεπτών και 37 δευτερολέπτων, το οποίο βρίσκεται στη σελίδα του Αείμνηστου Νίκου Κωνσταντακόπουλου (του Αρίστου και της Μαρίας) στο You Tube, αναρτημένο εκεί από τις 14 Μαΐου 2013.
Υπάρχει και μία εκπομπή της ΕΡΤ από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ήταν ιερέας ο αείμνηστος κερτεζίτης εφημέριος π. Ανδρέας Δημ. Νικολάου. Θα αναρτηθεί όταν βρεθεί ψηφιοποιημένο.
Στ) Ι. Ναός του Σταυρού, χτισμένος πιο ανατολικά του Αγ. Γεωργίου, κοντά στο κεντρικό δρόμο, ταπεινός στο λαιμό του στενόχωρου τόπου του χωριού. Η περιοχή πήρε το όνομα «Σταυρός». Η αρχιτεκτονική του είναι απλή Βασιλική.
Σπάνια εορτάζει στις 14 Σεπτέμβρη (της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού), αλλά λειτουργείται στις 21 Μάη, της εορτής Κωνσταντίνου και Ελένης (που βρήκαν τον Τίμιο Σταυρό).
Ο Ναός από τα ανατολικά τον Αύγουστο του 2015.
Το ξωκκλήσι μαζί με την υπεραιωνόβια Πουρνάρα του. Μπροστά μας σχεδόν ζωντανό ένα παλιό αμπέλι… Βλέπουμε ανατολικά αρχές Ιουλίου 2018.
Ανακαινίστηκε το 1912 από τον (+) Χρήστο Β. Παπαχρυσάνθου και την σύζυγό του (+) Αγγελική Χ. Παπαχρυσάνθου. Πρόσφατα το Εκκλ/κό Συμβούλιο ανακαίνισε το δάπεδο. Πριν λίγα χρόνια απέκτησε απλό μεταλλικό εικονοστάσι λίγο πιο κάτω, βόρεια στην άκρη του κεντρικού δρόμου.
Σημείωση: Το μεταλλικό εικονοστάσι στο Σταυρό (δεν είναι βέβαιο ότι έχει κατ’ ευθείαν αναφορά στο εξωκκλήσι) βόρεια του κεντρικού δρόμου στην ομώνυμη περιοχή. Πολύ ταπεινό όπως και ομώνυμο εξωκκλήσι, αλλά ομοίως λειτουργικό!
Ζ) Ι. Ναός Κάτω Παναγιάς, χτισμένος στο ανατολικό άνοιγμα της στενόχωρης κοιλάδας του χωριού, στους πρόποδες του βουνού «Παναγιά», βόρεια της Ράχης Ρουμάνη, με απομεινάρια του προχριστιανικού κάστρου και δίπλα στην νότια όχθη του Βουραϊκού. Η αρχιτεκτονική του ναϋδρίου είναι απλή Βασιλική. Ανεγέρθηκε με δαπάνες της (+) Διαμαντούλας Σπανού-Πετσίλα πριν τα μέσα του 20ου αι..
Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2015. Το ξωκκλήσι αυτό ενώνει νότια το ανατολικό καστανόδασος και βόρεια τον κερτεζίτικο Βουραϊκό. Εδώ έχουμε και το στενότερο πέρασμα από τον ανοικτό κάμπο στον κλειστό κάμπο και τον οικισμό της Κέρτεζης!
Το ξωκκλήσι μας ανοιξιάτικα. Βλέπουμε νοτιοανατολικά τέλη Απρίλη του 2017. Στο βάθος οι δύο (ανατολικοί) βράχοι της ράχης Ρουμάνη (Πάνω Παναγιά). Στα ενδιάμεσα λειτουργούσαν σκήτες προ αμνημονεύτων ετών…
Δεν γνωρίζουμε ακόμα σε ποια εορτή της Παναγίας είναι αφιερωμένο το ναΰδριο. Πιθανά να εορτάζει κι αυτό, ως παλαιότερο, στην Ζωοδόχο Πηγή. Η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πιθανά να έχει τοποθετηθεί από παλαιοημερολογίτες που μερικές φορές λειτουργούσαν εκεί. Τα τελευταία χρόνια δεν ενθυμούμαι να λειτουργεί.
Το βουνό «Παναγιά» αποτελεί παλαιότερο αγιωνύμιο. Κάτω από το μεγάλο βράχο του βουνού πιθανολογείται παλαιοχριστιανική σκήτη. Χωρικοί αναφέρουν σε κοίλωμα ξύλινη εικόνα της Παναγίας μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Έτσι η περιοχή είχε ήδη πάρει το όνομα «Παναγιά».
Έχει εικονοστάσι ακριβώς βόρεια στον κεντρικό δρόμο, το οποίο ανεγέρθηκε με δαπάνες του (+) Γ. Ευ. Κωνστ/λου (επιγραφή) στα μέσα του 20ου αι.
Η) Ι. Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Χτίστηκε την δεκαετία του 1960 (1965) και πρωτολειτούργησε την Παρασκευή του Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής, το 1967. Το ναΰδριο έχει αρχιτεκτονική σταυροειδούς μετά τρούλου.
Οι εργασίες ξεκίνησαν από τον εν ΗΠΑ Κερτεζίτη (+) Γεώργιο Σπανό το 1957. Τα υλικά ανέβαιναν με ζώα από το νότιο μέρος, δηλ. στη Ράχη Ρουμάνη. Η πρώτη Θεία Λειτουργία έγινε της Ζωοδόχου Πηγής, δηλ. την Παρασκευή του Πάσχα, το 1967. Λειτούργησε μάλλον άλλη μία φορά και η επόμενη ήταν το …2010 στις 23 Αυγούστου, στην Απόδοση της Κοίμησης της Παναγιάς μας.
Η φωτογραφία που αναρτώ τραβήχτηκε με σχετικό ζουμ, από την βρύση της Αγίας Μαρίνας, δηλαδή πολύ ανατολικά του ναϋδρίου…
Φωτογράφιση 6.10.2020 από την Αγλαΐα (Λίτσα) Κουτρουμάνη, σύζ. Ανδρέα Διον. Αλεξόπουλου
Το ναΰδριο δεσπόζει στην κορυφή του βράχου Παναγιά σε όλα τα γύρω χωριά και φυσικά οράται από τον δημόσιο δρόμο Καλαβρύτων-Κλειτορίας-Τριπόλεως.
Τα τελευταία χρόνια πανηγυρίζει και με την συμμετοχή του «Συλλόγου των εν Αθήναις Κερτεζιτών» στις 23 Αυγούστου, «Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου».
Τα τελευταία χρόνια ο εν λόγω Σύλλογος τον φωτίζει τα βράδια με προβολείς που προσφέρουν φως μέσω φωτοβολταϊκών. Το ανηφορικό μονοπάτι μέσα από τις καστανιές και τα πουρνάρια καθαρίζεται κάθε χρόνο, οπότε είναι πρόσφορο για προσκυνητές και τη νεολαία. Διαθέτει μικρό καμπαναριό που τοποθετήθηκε κατά το 2010, δωρεά του Συλλόγου των Εν Αθήναις Κερτεζιτών. Είναι η χρονιά που πρωτολειτούργησε μετά από 40 χρόνια το εν λόγω ναΰδριο!!!
Φωτογράφιση 16.01.2021 από την Αγλαΐα (Λίτσα) Κουτρουμάνη, σύζ. Ανδρέα Διον. Αλεξόπουλου
Φωτογραφία του Κώστα Στρινγκώνη, βλέποντας βορειοανατολικά από την Παναγιά με πλάνο της ανατολική Σενά και του βουνό του Μάγερη (Μικρό αφιέρωμα για την Κέρτεζη στις 2 Μάρτη του 2017 από το patrasevents.gr)
Φωτογραφία του Γιάννη Μαλεβίτη, βλέποντας με φόντο τις κορυφές του νότιου Χελμού στα ανατολικά της Κέρτεζης (Μικρό αφιέρωμα για την Κέρτεζη στις 2 Μάρτη του 2017 από το patrasevents.gr)
Θ) Ι. Ναός του Χριστού (Ανάληψη). Χτίστηκε βορειανατολικά του χωριού, σε ένα πλάτωμα πάνω από την πλαγιά «Σενά», στο ίδιο σχεδόν οριζόντιο επίπεδο με την «Ζωοδόχο Πηγή», στο τέλος του 20ου αιώνα. Σπάνια λειτουργεί το εν λόγω ναΰδριο, λόγω της δύσβατης οδού, ακόμα και για ζώα πλέον. Πληροφορίες αναφέρουν ότι μία φορά λειτούργησε παπα Ανδρέας Δημ. Νικολάου (+1987) και μία φορά ο εφημέριος παπα Ασημάκης Κατσιαμέτης της δεκαετία του 1990, όπου η οικογένεια Διαμαντόπουλου έκανε και μικρό πανηγύρι.
Βλέπουμε βορειοανατολικά από το απέναντι ξωκκλήσι της Πάνω Παναγιάς στις 23/08/2015.
Ανεγέρθηκε με δαπάνες της οικογένειας Πάνου Δουκλιά και της συζύγου του (Κερτεζίτες στη Γερμανία) Ακριβής Διαμαντόπουλου.
Στα μέρη εκείνα σώζονται ακόμα απομεινάρια από τα «γαλάρια» (γιδίσια κυρίως) της οικογένειας του (+) γερο Γιώργη Διαμαντόπουλου και των γιών του (+) Αγγελή Γεωργ. Διαμαντόπουλου και (+) Τάκη Διαμαντόπουλου. Δεν έχει καμπαναριό και εικονοστάσι χαμηλά, έχει όμως εικονοστάσι εκεί. Δείτε σχετική φωτογραφία που μου στάλθηκε από κερτεζίτη περιηγητή.
Αυτή και η προηγούμενη φωτογραφία βλέποντας ανατολικά προσφέρθηκε από τον Ανδρέα Γεωργ. Μπαρέλο το Φθινόπωρο του 2015. Όπως παρατηρούμε έχει εικονοστάσι έξω από το ναΰδριο. Ο λόγος είναι προφανής: Επειδή ο ναός είναι κλειστός εν γένει, οι τσοπάνηδες, κυνηγοί ή περιπατητές έχουν δυνατότητα ν’ ανάψουν το εκεί καντήλι εύκολα. Τα εικονοστάσια είναι σχεδόν πάντα ανοικτά στην Κέρτεζη!
Φωτογράφιση των τριών τελευταίων στις 06.10.2020 από την Αγλαΐα (Λίτσα) Κουτρουμάνη, σύζ. Ανδρέα Διον. Αλεξόπουλου
Ι) Ι. Ναός του Αγίου Νικολάου του εν Βουνένοις, κατά τις εκτιμήσεις πολλών παλαιών. Είναι χτισμένος νότια από την περιοχή «Αλώνια της Κέρτεζης» και κοντά στην βόρεια όχθη του Βουραϊκού. Έχει ηλικία περίπου 100 ετών. Η περιοχή πήρε το όνομα «Αη-Νικόλας». Η αρχιτεκτονική του είναι απλή Βασιλική. Διαθέτει απλό καμπαναριό. Εορτάζει σταθερά στις 9 Μάη, του Αγίου Νικολάου του εν Βουνένοις. Κατά το 2005 έγινε ανακαίνιση από το Εκκλ/κό Συμβούλιο, ενώ το 2014 απέκτησε και μικρό καμπαναριό με δωρεά της Βασιλικής Νικολάου.
Βλέπουμε βόρεια τον Αύγουστο του 2015. Πίσω από τα μεγάλα δένδρα κρύβονται τα Αλώνια της Κέρτεζης. Στο βάθος αριστερά φαίνεται ο βράχος Καρβουνιάρης, ενώ ανατολικότερα διακρίνεται το δυτικό όριο του μικρού οροπεδίου του Χριστού. Διακρίνεται στα δυτικά του το υψηλό Κυπαρίσσι, ενώ κρύβεται η μεγάλη Πουρνάρα του.
Στα ΒΑ του ξωκκλησιού μας η υπεραιωνόβια Πουρνάρα αειθαλής μεγαλώνει ακόμα. Φωτογραφία λήφθηκε στις αρχές Ιουλίου του 2018.
Έχει νεόκτιστο (σε αντικατάσταση παλαιότερου) εικονοστάσι βορειοδυτικά του εξωκκλησιού, στη διασταύρωση του κεντρικού δρόμου με το δρόμο για Καλλιφώνιο μέσω «Χαλιάδων», το οποίο ανεγέρθηκε προς τις αρχές του 20ου αι. Είναι το πρώτο καινούριο σε πέτρινη αρχιτεκτονική.
ΙΑ) Ο Ι. Ναός του Προφήτη Ηλία -Αηλιά-, βρίσκεται στην ομώνυμη κορυφή, βορειοανατολικά του «Χριστού». Η αρχιτεκτονική του είναι απλή Βασιλική. Παρότι ο εν λόγω Ναός λειτουργείται μέχρι και πρόσφατα κυρίως από τους «Κουτελιώτες» στις 20 Ιούλη, αφού είναι χτισμένος μέσα στα δικά τους όρια, μπορούμε να θεωρήσουμε όμως ότι έχει και μια «κερτεζίτικη» χροιά για τρεις λόγους:
ι) Γιατί πολλοί παλιοί κερτεζίτες σιταράδες, όπως και τσοπάνηδες που είχαν τα «γαλάρια» τους εκεί κοντά προσέφευγαν και πανηγύριζαν κι αυτοί του Αη-Λιά.
ιι) Γιατί δεσπόζει στον «κερτεζίτικο κάμπο» και
Βλέπουμε με ζούμ από τις Λίμνες της Κέρτεζης τον Αύγουστο του 2015!!!
ιιι) Γιατί η νότια περιοχή «Αη-Λιάς» είναι κερτεζίτικη…
ΙΙΙ) Τα εντός του χωριού αγιωνύμια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)
Τα αγιωνύμια αποτελούν περιοχές όπου πολύ παλαιότερα λειτουργούσαν ιεροί ναοί, σκήτες ή μοναστήρια και τα οποία έχουν καταστραφεί στο διάβα της ιστορίας…
Α) Άγιος Μόδεστος, βορειοδυτικά του κεντρικού ναού, στην περιοχή «Παναγουρέϊκα», ανατολικά και χαμηλότερα του Αγίου Μάμα. Άγνωστο εάν υπήρχε εκεί Ναός ή σκήτη.
Η περιοχή βλέποντας προς τα πάνω και βορειοανατολικά από τον Πάνω Δρόμο και σε κοντινό πλάνο τον Αύγουστο του 2015.
Η περιοχή βλέποντας βορειοανατολικά από τον παραπόταμο Λίθο στο ύψος των «Σκουρικέϊκων σπιτιών» τέλος Οκτώβρη του 2015.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει σχετικό εικονοστάσι.
Β) Αγία Θεοδοσία, λίγα μέτρα ανατολικά του κεντρικού Ναού. Σε ειδικό χώρο δεσπόζει βόρεια του κεντρικού δρόμου παλαιό εικονοστάσι. Αποτελεί δωρεά όλων των ενοριτών. Τον Σταυρό του έκανε δωρεά ο (+) Π. Κοσμόπουλος (επιγραφή στο Σταυρό). Θεωρείται ότι κατά τον 18ο ή και το 17ο αι. υπήρχε εκεί ομώνυμος Ναός. Το 2009 έγινε όμορφη πέτρινη περίφραξη από τον «γείτονα» Μιχάλη Δημ. Ανδριόπουλο.
Βλέπουμε βόρεια τον Αύγουστο του 2015.
Το εικονοστάσι μας χιονισμένο αρχές Φλεβάρη του 2017! Η φωτογράφηση ανήκει στη Βασιλική (Κούλα) Ανδρ. Νικολάου!
Σημείωση: Κατά τον Ανδρέα Χρυσ. Βορύλλα, στο βιβλίο του «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ» (εκδόσεις Παρασκήνιο, 1994) αναφέρεται ότι πίσω απόν διπλανό κεντρικό ναό της Παντάνασσας η περιοχή ονομαζόταν «Αγία Αναστασία», που δηλεί ότι θα υπήρχε εκεί είτε παλαιός Ναός, είτε εικονοστάσι (σελ.136).
Γ) Άγιος Αθανάσιος -Αη-Θανάσης- στα βορειοανατολικά όρια του χωριού, κοντά και βορειοδυτικά στην περιοχή «Κυπαρίσσι». Πριν μερικές δεκαετίες χτίστηκε δίπλα στη βρύση του Κοιμητηρίου εικονοστάσι, το οποίο ανεγέρθηκε αρχές της δεκαετίας του 1960. Έτσι η ονομασία «Αη-Θανάσης» οριοθετείται πλέον μέχρι το εν λόγω εικονοστάσι. Θεωρείται κάπου εκεί ότι υπήρχε παλαιός κατεστραμμένος Ι. Ναός του εν λόγω Αγίου.
Δεν αποκλείεται πάντως το εικονοστάσι να αντιστοιχεί και στον Άγιο Χαράλαμπο που βρίσκεται στη νότια πλευράς της Κοίμησης (εικόνες μέσα). Πάντως το εικονοστάσι το έχει αφιερώσει ο κερτεζίτης ιερεύς Ιωάν. (νης) Πρινόπουλος (+) επιγραφή).
3) Κι ένα ιδιωτικό σε θέα εικονοστάσι…
Την τελευταία δεκαετία, στα ανατολικά έσχατα της περιοχής «Αη Θανάσης», δηλαδή στα βορειοανατολικά της Κέρτεζης (στην επέκταση του οικισμού και στην αυλή μεγάλης εξοχικής κατοικίας) κτίστηκε μεγάλο εικονοστάσι, δηλαδή και με εσωτερικό χώρο. Είναι ιδιωτικό και ανήκει στον Σωτήρη Χαρ. Βορύλλα. Τιμάται αυτονόητα στον Αθανάσιο τον Μέγα.
Βλέπουμε δυτικά μέσα Νοέμβρη του 2017. Κτίστηκε λίγα χρόνια πριν στο οικόπεδο της οικίας.
Βλέπουμε ανατολικά στις 23.10.2021
Το εικονοστάσι σε αρχιτεκτονική ναϋδρίου του Αγίου Αθανασίου με την πόρτα κλειστή στις 23.10.2021.
Σήμερα 23.10.2021 μου χαρίστηκε η ευλογία να μου ανοιχθεί η πόρτα, να εισέλθω, να προσκυνήσω και να ανάψω ένα κεράκι από την κυρά της οικίας.
Το υποτυπώδες ιερό και το τέμπλο είναι εικονογραφημένο με τις τέσσερις βασικές εικόνες του και στη σωστή θέση. Στα αριστερά της βρεφοκρατούσας Παναγίας ο Μέγας Αθανάσιος (με το Ευαγγέλιο βεβαίως κλειστό, αφού το ανοικτό ανήκει εικονογραφικό μόνο στον Ιησού Χριστό). Η φωτογράφιση βεβαίως στις 23.10.2021
ΙV) Τα δύο παλαιά Ιερά Μετόχια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)
Α) Άγιος Νικόλαος ο εν Μύροις της Λυκίας, στην περιοχή «Νερομάνα». Το εν λόγω θεωρείται Ι. Μετόχι που καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1585. Το εξωκκλήσι της «Μεταμορφώσεως του Σωτήρος» που βρίσκεται λίγο ψηλότερα πολύ πιθανά να χτίστηκε πάνω σε ερείπια εξωκκλησίου του Μετοχίου. Στο χώρο δεσπόζουν μεγάλες Πουρνάρες.
Η πρώτη φωτογραφία τραβήχτηκε νοτιοδυτικά των ερειπίων, από τα οποία διακρίνεται σωρός από πέτρες των τοίχων του Ι. Μετοχίου που κατέρρευσε.
Ακολουθούν δύο νεώτερες φωτογραφίες (που προστέθηκαν στις 12-4-2016) οι οποίες δείχνουν πλέον από κοντά σωζόμενο τοίχο και τα συνολικά ερείπια:
Τα χαλάσματα στα έλατα της Κέρτεζης του Ι. Μετοχίου της Αγ. Λαύρας βλέποντας προς τα βορειοδυτικά. Δεξιά ο ποταμίσκος που κουβαλά τα νερά της Νερομάνας. Αυτή είναι 300 μέτρα πιο πάνω.
Στο βάθος τα έλατα μπροστά από το Μονοδέντρι, ενώ στις ρίζες των κοντινών ελάτων (βορειοανατολικά) πηγάζει η Νερομάννα. Ακριβώς δεξιά από τα χαλάσματα (ανατολικά) περνά το νερό της νερομάνας και οδηγείται στο Λίθο. Αριστερά (νοτιοδυτικά) των χαλασμάτων δεν φαίνονται οι τεράστιες πουρνάρες που αγκαλιάζουν το ξανακτισμένο ξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Φυσικά στην ίδια κατεύθυνση και στα 10 μέτρα έχει κτιστεί το εικονοστάσι του Αγ. Νικολάου Μύρων.
Ο σωζόμενος τοίχος. Δεξιά (ανατολικά) περνά το νερό της Νερομάνας. Βλέπουμε βορειοδυτικά τον Απρίλιο του 2016.
Η επόμενη φωτογραφία έχει βγει από ξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης τον Αύγουστο του 2015, βλέποντας προς τα βορειοανατολικά:
Έχει απλό σιδερένιο εικονοστάσι τοποθετημένο από τους τσοπάνηδες που «σταλίζουν» τα πρόβατά τους στον ιδιωτικό τους πλέον χώρο… Το εικονοστάσι αυτό τοποθετήθηκε από κάποιον Δουκλιά το 1968.
Βλέπουμε βόρεια τον Αύγουστο του 2015.
Αργότερα, και πριν μια δεκαετία (λίγο μετά το 2000 μ.Χ.), επί ηγουμενίας της Αγίας Λαύρας του (+2011) γέροντα Φιλαρέτου Κωνσταντακόπουλου, κτίστηκε πέτρινο εικονοστάσι 10-15 μέτρα νοτιοδυτικά των χαλασμάτων και μπροστά από αιωνόβια Πουρνάρα (βελανιδιά).
Γράφει στην πινακίδα ότι το Μετόχι καταστράφηκε από τους τούρκους το 1585 μ. Χ. Ακριβώς πίσω του άλλο μικρό σιδερένιας κατασκευής εικονοστάσι από τον ιδιοκτήτη του χωραφιού πλέον…. Βλέπουμε δυτικά τον Απρίλιο του 2016.
Σημείωση: Νέες πληροφορίες αναφέρουν ως πολύ πιθανή την καταστροφή του Μετοχίου το 16ο αι. από τη δημιουργία φυσικής λίμνης που το έπνιξε, μετά από κατολισθήσεις στο όντως κατωλισθήσιμο στενό στο «Λίθο». Πιθανά να ισχύει ο συνδυασμός και των δύο αιτιών.
Ο μεγάλος βράχος που φράζει στα στενά στην εποχή μας εν μέρει τον παραπόταμο Λίθο. Βλέπουμε νότια τον Αύγουστο του 2015.
Β) Το πρώην Ιερό Μετόχι των Αγίων Θεοδώρων στα νοτιοανατολικά του οικισμού της Κέρτεζης:
Προς τα μέσα του 1ου μισού του 18ου αι. στην περιοχή που ονομάζεται «Καλογερικός μύλος» προσαρτήθηκε στο παλαιό Καλαβρυτινό Μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων που είναι κτισμένο βόρεια από το πρώην μεγαλοχώρι «Αροανία» ή Σοποτό και ανακαινίστηκε παίρνοντας νέα πνοή το 124 από τον ηγούμενο Συμεών.
Στην εποχή μας το ιερό Μετόχι δεν συνεχίστηκε και τόσο η οικία, όσο και ο μύλος του πέρασαν σε ιδιωτικά χέρια. Έμεινε όμως το προσωνύμιο. Η οικία αυτή σήμερα ανήκει στους κληρονόμους του (+) Γεωργίου Κωνστ. Αλεξόπουλου / «Κορομπίλη» και αλλάξει και μορφή.
Η οικία του Ι. Μετοχίου που έμενα οι μοναχές πριν την τελευταία ανακαίνιση. Βλέπουμε βόρεια από την αυλή του μύλου τον Ιούλιο του 2016. Μπροστά διακρίνεται η θέση του κήπου του.
Ο μύλος έχει περάσει μέσω της ιδιοκτησίας των κληρονόμων Γεωργ. Μπίκου και (+2016) Ιωάννου Κωνστ. Οικονόμου στο «Σύλλογο των εν Αθήναις κερτεζιτών» ο οποίος και τον ανακαίνισε. Προσωρινά ο μύλος δεν λειτουργεί (ενώ μπορεί) και στεγάζει πρόχειρα το λαογραφικό μουσείο, έως να μεταφερθεί σε ασφαλές και προσβάσιμο χώρο…
“…Λίγα χρόνια αργότερα (εννοεί το 1724) η μοναχή Ευγενία προσφέρει στην Μονή των Αγίων Θεοδώρων το δεύτερο μετόχι στην Κέρτεζη (Κώδιξ της Μονής συγκεντρωτικός) του δήμου Καλλιφωνίας: «Αφιερώσεων η καλογραία από την Κέρτεζη ονομαζομένη Ευγενία το μετόχι με όλην του την περιοχήν, κήπους, συκαμίας και δύο κομμάτια αμπέλι, εις το Μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων». Το μετόχι αυτό συνέχισε να είναι γυναικείο, βρίσκουμε δε στο μοναχολόγιο της Μονής των Αγίων Θεοδώρων τα ονόματα δύο μοναχών που έζησαν και απεβίωσαν εκεί. Η Πελαγία Ρελλοπούλου από την Κέρτεζη, που εκάρη το 1878 και απεβίωσε το 1911 στο μετόχι και η Ελισάβετ Αναστασίου από το Καρνέσι, που εκάρη το 1884 και απεβίωσε το 1896...” [Από το βιβλίο της Ζωής Μουρούτη – Γκενάκου Η προσφορά στην Πατρίδα της Μονής Αγίων Θεοδώρων Καλαβρύτων (έκδ. Ι. Μητρόπολης Καλαβρύτων & Αιγιαλείας, Αίγιον 2017), σελ. 31].
Ο ανακαινισμένος «Καλογερικός μύλος». Βλέπουμε δυτικά τον Ιούλιο του 2016.
Το μετόχι αυτό συνέχισε να είναι γυναικείο, βρίσκουμε δε στο μοναχολόγιο της Μονής των Αγίων Θεοδώρων τα ονόματα δύο μοναχών που έζησαν και απεβίωσαν εκεί. Η Πελαγία Ρελλοπούλου από την Κέρτεζη, που εκάρη το 1878 και απεβίωσε το 1911 στο μετόχι και η Ελισάβετ Αναστασίου από το Καρνέσι, που εκάρη το 1884 και απεβίωσε το 1896...».
Στο ίδιο βιβλίο και στη σελ. 231 αναφέρεται από το μοναχολόγιο της ι. Μονής κατά την περίοδο 1815-1941ότι η κερτεζίτισσα μοναχή Πελαγία (Ρελλοπούλου) εκάρη σε ηλικία 35 ετών το 1878, ενώ το 1879 εκάρη στο ίδιο το Μοναστήρι ο κερτεζίτης μοναχός Θεωνάς (Σωτηρόπουλος) σε ηλικία 65 ετών.
V) Τα εκτός του χωριού παλαιά αγιωνύμια με ή χωρίς εικονοστάσια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)
1) Αγία Αναστασία πολύ πιο μακριά από τον «Απανόκαμπο» και βόρεια από τη πλαγιά Μονοδέντρι, δυτικά από του «Μοναστηριού το πλάϊ». Πρόκειται για κοίλωμα σε βράχο. Πιθανά να αποτελούσε σκήτη του Ι. Μετοχίου του Αγ. Νικολάου της Αγ. Λαύρας που βρισκόταν στους πρόποδες του Μονοδενδρίου, εκατό μέτρα νότια της «Νερομάνας». Δεν έχει εικονοστάσι.
Στη φωτογραφία, πίσω από τη νοητή τομή των δυό βουνογραμμών βρίσκεται το σχετικό 
αγιωνύμιο της Αγίας Αναστασίας, στα δυτικότερα δηλαδή όρια της Κέρτεζης. Στον χείμαρρο που δημιουργείται πηγάζει κρύο νερό στην περιοχή Μάκοβα. Βλέπουμε δυτικά τον Αύγουστο του 2015 από την περιοχή της Νερομάνας. Δεν έχει εικονοστάσι.
2) Άγιος Μάμας ή Αη-Μάμας, στους πρόποδες του όρους «Τρεις Γυναίκες» (Καλλιφώνια Όρη), βορειοδυτικά της Κέρτεζης, βόρεια από τα «Ισιώματα» του Απανόκαμπου. Παραμένει το αγιωνύμιο ως προσωνύμιο της περιοχής. Πιθανή σκήτη του προηγούμενου Ι. Μετοχίου, αφού βρίσκεται στα βορειανατολικά και σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Η τοποθεσία είναι κοντά στα «γαλάρια» του (+) Μιχάλη Βορύλλα (Μπαλαλά). Η φωτογραφία βγήκε από τους πρόποδες:
Σώζεται απλό εικονοστάσι. Η φωτογράφισή του αναμένεται…
3) Άγιοι Σαράντα -Αη-Σαράντα- βόρεια της Κέρτεζης, δυτικά του παλαιού δρόμου Κέρτεζης – Κούτελης, ανατολικά και στο ίδιο υψόμετρο του Αγίου Μόδεστου και βόρεια από τα Φιλιπποπουλέϊκα. Εκεί μέσα, ωσάν σε σπήλαιο, λίγο πιο πάνω από τους πρόποδες του βουνού «Παξιμαδάς» σώζεται κοίλωμα.
Πιθανά να αποτελούσε σκήτη. Παραμένει το αγιωνύμιο ως προσωνύμιο της ευρύτερης περιοχής.
4) Αη Θόδωρος, ακριβώς πάνω στο διάσελο μετά τους Αγίους Σαράντα, βόρεια της Κέρτεζης, πάνω στον παλαιό δρόμο Κέρτεζης – Κούτελης. Έχει εικονοστάσι σιδερένιο, ακριβώς στο διάσελο/πέρασμα.
Η φωτογράφιση έγινε από πολύ μακριά. τον Αύγουστο του 2015. Σώζεται εκεί μικρό σιδερένιο εικονοστάσι. Δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες.
Το μικρό σιδερένιο εικονοστάσι στο διάσελο του Αη Θόδωρου ανάμεσα στα γίδια του «Κορομπίλη»! Ευχαριστούμε το τσοπάνη Φώτη Ευθ. Αλεξόπουλο / «Κορομπίλη» για την προσφορά της φωτογραφίας. Λήφθηκε τον Μάιο του 2018!
5) Αγία Μαρίνα, ανατολικά της περιοχής «Εγγρέμενος», βόρεια του κάμπου και του κεντρικού δρόμου. Στην περιοχή υπάρχει διπλή πηγή. Ανατολικά της Αγίας Μαρίνας, στην περιοχή «Εξάμπελα», θεωρείται ότι υπήρχε αρχαία πόλη ή συνοικισμός. Επίσης θεωρείται ότι υπήρχε παλιά εκκλησία. Έχει περίβλεπτο ανακαινισμένο εικονοστάσι, το δεύτερο πέτρινο κατά χρονική σειρά, ακριβώς βόρεια του κεντρικού δρόμου, το οποίο ανεγέρθηκε με δαπάνες της οικογένειας Βασιλείου Βορύλλα (Μπαλαλά).
6) Αγία Άννα ή Αη-Νάνα, κοντά στην ειδικής κατασκευής πηγή «Κιόσι». Εκεί δεσπόζει το παλαιό εικονοστάσι της Αγίας, δίπλα στον παλαιό δρόμο Κέρτεζης – Πριολίθου. Βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Ντεσμένα, νοτιοανατολικά του ανοικτού κάμπου της Κέρτεζης, ακριβώς πιο κάτω από το ενετικό της Κάστρο.
Σημείωση: Το περιποιημένο εικονοστάσι της Αγίας Άννας που δεσπόζει λίγο πιό πέρα από την πηγή το Κιόσι, έκτισε -το πρώτο απ’ όλα τα εικονοστάσια του χωριού- ο (+) Αρίστος Ροδόπουλος/«Ρόδης» με δωρεά του δάσκαλου Γιαννικόπουλου, παλαιού ιδιοκτήτη του νέου καφεστιατόριου nama του Γιώργη Νικολάου απέναντι από την κεντρική πλατεία. Ο Χρήστος Δημ. Αντωνόπουλος/«Νταραλέξης» θυμάται ότι κτίστηκε αρχές της δεκαετίας του 1950. Πιθανά εκεί να υπήρχε παλαιά ομώνυμος ναός.
7) Αγιοι Ανάργυροι, στην περιοχή «Γραμματικού το σπίτι», βορειοανατολικά του μεγάλου κάμπου της Κέρτεζης. Το αγιωνύμιο έχει παύσει να αποτελεί και προσωνύμιο της περιοχής, ίσως λόγω της διαμονής στο κατεδαφισμένο σπίτι του «Γραμματικού» της εποχής. Πάντως ακριβώς στην άκρη του κεντρικού δρόμου υπάρχει σχετικό εικονοστάσι, έξω από το γκρεμισμένο αγροτόσπιτο της οικογ. Μιχάλη Δημ. Ανδριόπουλου, όπου σώζεται μόνο ο μεγάλος πλάτανος.
Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται το φαινόμενο να τοποθετούνται εικονοστάσια σε περιοχές που δεν έχουν εκκλησιαστικό παραδοσιακό ενδιαφέρον. Θα παρουσιάσουμε (ελλιπή προς το παρόν) στοιχεία για δύο τέτοια εικονοστάσια (με σιδεροκατασκευή).
VΙ) Τα εκτός του χωριού νέα εικονοστάσια (από τα δυτικά προς τα ανατολικά)
Α) Το εικονοστάσι του Αγίου Φανουρίου στο διάσελο της Καπρίβαινας, ανατολικά της πηγής (αναζητείται φωτογραφία του). Το σιδερένιο αυτό εικονοστάσι ανεγέρθηκε πρόσφατα, το 2008 από τον Γεώργιο Δημ. Καλύβα (γεννηθέντα το 1932) εγγονό του ρουμελιώτη μετανάστη Γεωργίου Γιαννούλη και αργότερα Καλύβα.
Η φωτογράφιση έγινε απόν Τάκη Γ. Λαφογιάννη στις 02.07.201
Με επεξεργασία από τον Google Map 2018
Μετά από μετακίνηση στην περιοχή του κατεστραμμένος Μετοχίου της Αγίας Λαύρας, όπου έκτισε και τον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κατέληξε ο γιός του Δημήτριος Γεωργ. Καλύβας στο διάσελο της Καπρίβαινας, όπου υπάρχει πηγή (σήμερα η λεγόμενη «βρύση του γιατρού») και έκτισε πέτρινη καλύβα. Μία από τις τελευταίες επιθυμίες του πατέρα του, που έμεινε ανεκπλήρωτη ήταν η κατασκευή στην Καπρίβαινα εικονοστασίου στο όνομα του Αγίου Φανουρίου. Ο πατέρας του ερχόταν στην Καπρίβαινα μέχρι το 1957, ενώ πέθανε το 1961.
Η αφορμή ήταν ένα πρόβατό του που χανόταν συχνά και το βρήκε επικαλούμενος τον Άγιο Φανούριο. Έτσι έταξε στον άγιο εικονοστάσι που τελικά το κατασκεύασε ο γιός του Γεώργιος το 2008! Την ιστορία αυτή μας διηγήθηκε ο ίδιος την ημέρα της εορτής της Μεταμορφώσεως στην Κέρτεζη (06-08-2017).
Β) Το εικονοστάσι του Αγίου Δημητρίου στα νοτιοδυτικά της περιοχής «Αχλαδίτσες», λίγο πριν αρχίσουμε να ανεβαίνουμε τον αγροτοδασικό δρόμο στο Λίθο. Από την κεντρική του εικόνα φαίνεται ότι είναι κατασκευασμένο επ’ ονόματι αυτού του Αγίου. Αναζητούνται περισσότερες πληροφορίες.
Βλέπουμε βόρεια προς τις Τρείς Γυναίκες στις 10-09-2017.
VΙΙ) Οι Εφημέριοι της Κέρτεζης
Για πριν το 1900 έχουμε τον ιερέα (+) π. Παναγιώτη Μαραγκόπουλο (Νοέμβριος 1830 – Μάρτιος 1893), για τον οποίο υπάρχει τάφος στο Κοιμητήριο της Κέρτεζης.
Κατά το 2008 υπήρχαν τρεις εφημέριοι στους οποίους αντιστοιχούσαν από 1/3 των ενοριτών (η Κέρτεζη έχει σχήμα Υ). Ένας απ’ αυτούς ήταν ο (+) π. Σπύρος Οικονόμου (1840 έως 15-03-1827 ) (τάφος στο Κοιμητήριο).
Το 1908 (και ανελλιπώς έως το 1953) μετατέθηκε ο κερτεζίτης ιερέας (+) π. Δημήτριος Α. Νικολάου – παπα Μήτσος (απεβίωσε 15-04-1954) από τους κοντινούς Κραστικούς, όπου είχε πρωτοτοποθετηθεί το 1904. Η απόφαση του τότε Μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας αναφέρει ως λόγω την υπερπολυτεκνία του (είχε 8 παιδιά) και αναλαμβάνει έτσι έκαστος ιερέας από το ¼ των ενοριτών.
Ο παπα-Μήτσος παραμένει τελικά, ως νεώτερος, ο μόνος εφημέριος της κεντρικής Εκκλησίας. Είχε πάντα αναφορά στο οικείο Μητροπολίτη και μετά την αλλαγή τους ημερολογίου-εορτολογίου το 1923 στην υπόλοιπη Ελλάδα, λειτουργώντας όμως με το παλαιό (πρότυπο Αγίου Όρους). Να σημειωθεί πως μία σοβαρή ομάδα με το παπα Νικολή Παπαγεωργίου δεν είχε τέτοια αναφορά και η οποία κακοπάθησε κατά περιόδους από την επίσημη Πολιτεία.
Το 1953 γίνεται εφημέριος ο υιός του (+) π. Ανδρέας Δ. Νικολάου (απεβίωσε ενεργός στις 13-02-1987). Το 1956 και μετά από ετήσιες συζητήσεις και Συνέλευση το 90% των 1500 ενοριτών αποφασίζει να ακολουθήσει το νέο-Γρηγοριανό ημερολόγιο-εορτολόγιο. Το υπόλοιπο 10% είτε συνεχίζει μέχρι σήμερα να μην αναφέρεται στην επίσημη Ιεραρχία, είτε σιγά σιγά οι απόγονοί τους εντάχθηκαν στην κανονική Εκκλησία.
Το 1988 έγινε εφημέριος ο π. Σωτήριος Κόσκορης από το Καλλιφώνιο, ενώ το 1989 και μέχρι το 2001 εφημέριος ήταν ο π. Ασημάκης Κατσιαμέτης από τα Κρινόφυτα. Από το 2001 και μέχρι σήμερα εφημερεύει ο π. Ανδρέας Ρηγόπουλος από το Πλανητέρο. Όλοι με διαμονή στην Κέρτεζη.
VΙΙΙ) Επί-μετρο παρατηρήσεων
Θα μπορούσε κανείς να διερωτηθεί πως εξηγείται τόσος μεγάλος αριθμός Εκκλησιών και Εικονοστασίων; Πρόκειται για μια εξαιρετική θρησκευτικότητα ή κρύβονται άλλες πλευρές που κάποιες μπορούν να να θεωρηθούν ότι αγγίζουν και τη … «θεομπαιξία»; Θα προσπαθήσω να σημειώσω κάποιες παρατηρήσεις:
α) Εάν εξαιρέσουμε τον Ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, παλιό Πολιούχο στο Κοιμητήριο και τον Αη-Γιάννη, ένας ναός μόνο χτίστηκε το 19ο αι.. Σε μια περίοδο δηλαδή βαθιάς φτώχειας, φορολογικής απομύζησης και εξουθένωσης ο Αη-Γιάννης ανακαινίστηκε το 1870 για να εξυπηρετήσει τους «πανωμερήσιους» του Κεφαλόβρυσου. Είναι η περίοδος με τρεις απανωτές χρεωκοπίες (1824, 1843, 1893). Η κεντρική εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου ξεκίνησε πριν το 1821, αφού το 1829 το ελληνικό σχολείο βρίσκει καταφύγιο στον (παλιό) γυναικωνίτη της. Η αποπεράτωσή του τέλειωσε μετά τον εμφύλιο.
β) Όλοι οι υπόλοιποι ναοί ανεγέρθηκαν οι μεν περισσότεροι στον 20 αι. και κάποιοι λίγοι αρχές του 21ου αι.. Οι ναοί εντός του χωριού εξυπηρετούσαν συνοικίες, μιας και το χωριό ήταν πυκνοκατοικημένο και σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους. Εξάλλου οι ιερείς τότε ζούσαν από συνεισφορές των ενοριτών τους και από την όποια χειρωνακτική εργασία τους.
γ) Τα εξωκκλήσια φαίνεται ότι κτίστηκαν ή ανακαινίστηκαν κυρίως από τους πιο εύπορους ενορίτες εντός του χωριού ή από κερτεζίτες που είχαν δημιουργήσει καλύτερο πουγκί στα ξένα (ΗΠΑ, Γερμανία, Βραζιλία, Αυστραλία) ή στην Αθήνα. Η κίνηση αυτή μπορεί να εκφράζει άλλοτε μια θεοσέβεια, άλλοτε επιστροφή της υπεραξίας, ίσως όμως σε κάποιες περιπτώσεις να εκφράζει και ενοχές λόγω έμμεσης ή και άμεσης κοινωνικής κλοπής εργαζομένων.
δ) Πρέπει να σημειώσουμε όμως ότι πάνω από τον Απανόκαμπο λειτουργούσε πριν το 1585 το Μετόχι της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων με πολλές σκήτες στη γύρω περιοχή. Επίσης η Κέρτεζη μπορεί να θεωρηθεί και το κέντρο ενός νοητού πολυγώνου ανάμεσα και στα μοναστήρια των Αγίων Θεοδώρων Αροανίας νοτιοδυτικά, του Αγίου Νικολάου Βλασίας βορειοδυτικά, της Μακελλαριάς στους Μποντιάδες Καλαβρύτων βόρεια, του Μεγάλου Σπηλαίου ανατολικά. Επομένως η θεολογική επιρροή είναι δεδομένη ακόμη μέχρι σήμερα. Εξού τα «καλογερικά» κτήματα, μύλοι, αλλά και το παλαιοημερολογητικό ζήτημα που μας ταλάνισε σχεδόν 100 χρόνια.
ε) Η Κέρτεζη πάντως ανέπτυξε ένα, θεολογικού τύπου, σύστημα αλληλεγγύης που ξεπερνά την «καλβινική φιλανθρωπία». Το σύστημα αυτό ονομάστηκε «ξέλαση» και εκφράζει μια βαθιά και γόνιμη κοινωνική θρησκευτικότητα. Η ονομασία ορμάται από το αρχαίο ρήμα «εξελαύνω» που σημαίνει οδηγούμαι με φόρα και στοχοπροσήλωση σε κάποιο στόχο. Εδώ ο στόχος ήταν η ομαδική στήριξη χειμαζόμενων κατοίκων (από θεομηνία, βαριές ασθένειες, ξαφνικούς θανάτους, ανυπέρβλητη φτώχεια, κλπ) σε ζητήματα καλλιέργειας, συγκομιδής, φύλαξης κοπαδιών, κτίσιμο αποθηκών ή οικιών, κλπ πάντα μετά από Θεία Λειτουργία, Κυριακή ή άλλη εκκλησιαστική αργία. Για το θέμα αυτό έχει γράψει την Άνοιξη του 1980 ειδικό άρθρο-ανοικτή επιστολή προς τον Ανδρέα Παπανδρέου ο (+) κερτεζίτης Αρεοπαγίτης Αλέξανδρος Δημ. Τζένος στην Ελευθεροτυπία.
στ) Με μια τέτοια παράδοση είναι λογικό το θέμα αυτό να πάρει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις και επομένως να πάμε σε μια υπερ-συσσώρευση Ναών, ναϋδρίων και εικονοστασίων. Οι ντόπιοι ιερείς ήταν αρκετοί, ψάλτες πάρα πολλοί και η θέση του επιτρόπου πάντα αξιοζήλευτη. Αν και σήμερα οι μεν ανάγκες έχουν μετατοπιστεί, ο δε πληθυσμός έχει πέσει κοντά στο 20% των κατοίκων του πρώτου μισού του 20ου αι. (πάνω από 1500), η οικειότητα με το θρησκευτικό στοιχείο είναι πλέον μια πραγματικότητα στο χωριό. Το ζήτημα είναι όμως να ιδωθεί μέσα στα νέα δεδομένα σε νέα ισορροπία.
VΙΙΙ) Σημειώσεις
Α) Τα στοιχεία τα έχω συλλέξει ο ίδιος, έχω όμως βοηθηθεί από παλαιούς κερτεζίτες, αλλά και από το βιβλίο «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ» της συναδέλφου Γιούλας. Γ. Κωνσταντοπούλου, έκδ. 1999. Επί πλέον προστέθηκαν στοιχεία και από το βιβλίο της κ. Ζωής Μουρούτη – Γκενάκου (τ. Επίκουρης Καθηγήτριας Πανεπιστημίου Κρήτης) «Η προσφορά στην Πατρίδα της Μονής Αγίων Θεοδώρων Καλαβρύτων» (έκδ. Ι. Μητρόπολης Καλαβρύτων & Αιγιαλείας, Αίγιον 2017).
Ειδική βοήθεια μου προσέφεραν ο τωρινός εφημέριος π. Ανδρέας Ρηγόπουλος, ο ιεροψάλτης Μίμης Ανδρ. Νικολάου, ο επίτροπος Κώστας Τριπολιτσιώτης και ο Γεώργιος Δημ. Καλύβας (06-08-2017).
Ευχαριστώ και τους τρεις φωτογράφους που ονοματίστηκαν κάτω από τις φωτογραφίες τους: Ανδρέα Γ. Μπαρέλο, Τάκη Δημ. Τζένο και Βασιλική Ανδρ. Νικολάου!
Εννοείται ότι πήρα στοιχεία και από το βιβλίο τον Ανδρέα Χρυσ. Βορύλλα, «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ» (εκδόσεις Παρασκήνιο, 1994).
Β) Το εν λόγω άρθρο το αφιερώνω τόσο στον αγαπημένο μου πατέρα Αντώνη, που εκδήμησε ειρηνικά και πλήρης ημερών στις 11-07-2015, όσο και στην πολυαγαπημένη μου μητέρα Γαρουφαλιά, που εκδήμησε στις 01-07-1975 και η οποία με έμαθε να σχετίζομαι λειτουργικά με τα «ιερά».
* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Είναι πτυχ. Θεολογίας και εργάζεται ως φυσικός στην β/βάθμια εκπ/ση. Είναι συμμέτοχος σε συνδικαλιστικές και πολιτισμικές συλλογικότητες. e-mail: pmkas2004@yahoo.gr.
Κέρτεζη, 26-07-2015.
Οι φωτογραφίες επαναρτήθηκαν στις 30-12-2015 λόγω τεχνικού προβλήματος.
Συμπλήρωση για το Ι. Μετόχι της Αγίας Λαύρας, επ’ ονόματι του Αγίου Νικολάου Μύρων, έγινε στις 12-Απριλίου του 2016 με επί πλέον υλικό.
Συμπλήρωση για την ιστορία ανέγερσης του σημερινού εξωκκλησιού τςη Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα έλατα, του εικονοστασίου των Αγίου Φανουρίου στην Καπρίβαινα και του Αγίου Δημητρίου στις ΝΔ Αχλαδίτσες έγινε στις 12 Σεπτεμβρίου του 2017.
Συμπλήρωση για την ιστορία του Ι. Μετοχίου των Αγίων Θεοδώρων στον «Καλογερικό μύλο» και αναδιάταξη ενοτήτων έγινε στις 15 Σεπτεμβρίου του 2017.
Συμπλήρωση με νέες φωτογραφίες και σχόλια έγινε στις 02/04/2018.
Συμπλήρωση με νέες φωτογραφίες, βελτίωση και ανάπτυξη παραγράφων, αλλά και σχόλια έγινε στις 23/04/2018.
Νέα συμπλήρωση στις 19.01.2019.
Νεότερη συμπλήρωση στις 09.07.2019
Βελτιωμένη νέα συμπλήρωση στις 21.10.2020
Προσθήκη νέων φωτογραφιών που μου παραδόθηκαν από την Αγλαΐα (Λίτσα) Κουτρουμάνη, σύζ. Ανδρέα Διον. Αλεξόπουλου στις 23.03.2020 και αναρτήθηκαν στις 24..03.2021
Προσθήκη τεσσάρων φωτογραφιών από το μεγάλο ιδιωτικό εικονοστάσι του Αγίου Αθανασίου στης περιοχή »Άη Θανάσης» στα ΒΑ όρια του οικισμού της Κέρτεζης (πριν το μικρό λαγκάδι του »Ζαβλάνη», στις 23.10.2021.
Εξαιρετικη εργασια!!!!! Συγχαρητηρια!!! Γεωργια Λεανδρου Αναστασοπουλου
Γεωργία συναδέλφισσα!!!!! Πόσα χρόνια….. Νάσαι καλά. Κρατώ το e-mail σου Π. Μπ.