Ο ασκός του Αιόλου
Του Κώστα Βεργόπουλου*
Το σημερινό ελληνικό δράμα εξελίσσεται σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια τραγωδία. Ο Έλληνας πρωθυπουργός το διεθνοποίησε, παρ' όλο που αυτό θα γινόταν από μόνο του, ακόμη και παρά τη θέλησή του.
Σήμερα, οι χρηματαγορές σε Ευρώπη, Ασία, Αμερική παραμένουν κρεμασμένες από τη μικρή χώρα, που αντιπροσωπεύει μόλις 2,7% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Από την ελληνική έκβαση, η αμερικανική FED εξαρτά το παγκόσμιο δίλημμα μεταξύ επεκτατικής και περιοριστικής πολιτικής, την ανοδική ή καθοδική διακύμανση του δολαρίου και του γιουάν, τη διεθνή φερεγγυότητα των κρατικών ομολόγων.
Όμως, ενώ οι διεθνείς παρατηρητές αφθονούν, σημειώνεται εντυπωσιακή δυστοκία λύσεων και η χώρα μας εξωθείται στην οδό όχι της υπέρβασης αλλά της επιδείνωσης, με αναπόφευκτο και δυσβάστακτο κόστος για το σύνολο των εμπλεκομένων πλευρών.
Ειρωνεία της ιστορίας: παγκόσμια ανησυχία αλλά και παγκόσμια αμηχανία. Η ευρωζώνη, ενώ διεκδικεί αυτόνομο διεθνή ρόλο, επαφίεται στη «ζώνη δολαρίου», προκειμένου να επιλύσει πρόβλημα δικής της εσωτερικής σταθερότητος. Η διεθνοποίηση του ελληνικού προβλήματος αποδεικνύεται ωφέλιμη, όχι γιατί αποφέρει λύση αλλά γιατί καθιστά κατάδηλη την αδυναμία ευρωπαϊκής λύσης. Εάν κάποιες χώρες-μέλη της ευρωζώνης προσφέρουν εκουσίως διμερή στήριξη στη χώρα μας, αυτό επιβεβαιώνει καταλυτικό έλλειμμα θεσμικής ευρωπαϊκής πρόβλεψης για τη διασφάλιση εσωτερικής σταθερότητας στη νομισματική περιοχή του ευρώ. Ο πρόεδρος Μπαρόζο διευκρινίζει ότι η διμερής στήριξη παραμένει εκούσια και συνεπώς δεν παραβιάζει τη Συνθήκη της Λισσαβώνος, που απαγορεύει τη θεσμική διάσωση χώρας-μέλους.
Την ειρωνεία ολοκληρώνει ο ευρωπαϊκός ενθουσιασμός απέναντι στο ελληνικό πρόγραμμα λιτότητας που, με αύξηση φορολογίας και περικοπή εισοδημάτων, εγκαθιστά μακρά περίοδο ύφεσης και αυτό παρ' όλο που όλοι συμφωνούν ότι έτσι δυναμιτίζονται τόσο το ευρώ όσο και η ευρωζώνη. Η επιλογή της ύφεσης ως διορθωτικού μηχανισμού για την εξισορρόπηση των ελλειμματικών οικονομιών του ευρωπαϊκού νότου υπονομεύει όχι μόνον τη δυνατότητα εξαγωγής πλεονασμάτων στο μέλλον από τις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά, Γερμανία και Ολλανδία, αλλά και τη διεθνή ισοτιμία του ευρώ, που οι πλεονασματικές χώρες πασχίζουν με κάθε τρόπο να κρατήσουν υψηλή. Όπως σημειώνει η «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», η Γερμανία αυτοπαγιδεύεται σήμερα στην παγίδα που έχει σφραγίσει την Ιστορία της. Με την τρέχουσα διεθνή κρίση, οι γερμανικές εξαγωγές στον υπόλοιπο κόσμο κάμπτονται, όμως αυξάνονται στο εσωτερικό της ευρωζώνης και αυτό αποδίδεται στο κοινό νόμισμα, που οι εταίροι αδυνατούν να υποτιμήσουν, σε αντίθεση με τις άλλες περιοχές του πλανήτη, όπου τα νομίσματα διολισθαίνουν ελεύθερα.
Η Γερμανία επωφελείται από τα ελλείμματα των εταίρων της, όμως αρνείται να τα χρηματοδοτεί, παρά τα χρηματιστικά πλεονάσματα που πραγματοποιεί από τις διμερείς σχέσεις με αυτούς. «Υπάρχει κάτι το νοσηρό και μη διατηρήσιμο στην Ευρωχώρα», διαπιστώνει η Γαλλίδα υπουργός Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ. Οι πλεονασματικές και συνεπώς πιστώτριες χώρες επιβάλλουν στις ελλειμματικές και οφειλέτριες την ύφεση, τις ωθούν εκτός Ευρώπης, στο ΔΝΤ, προκειμένου ν' αποφύγουν το κόστος της διάσωσης. Όμως, επισημαίνει η βρετανική εφημερίδα, η επεκτεινόμενη ύφεση οδηγεί κατ' ευθείαν την ευρωζώνη σε αποδιάρθρωση και τη Γερμανία στην έξοδο από αυτήν.
Το πρόβλημα των διεθνών ανισορροπιών δεν είναι καινούργιο αλλά παλαιότατο και βρέθηκε πάντα στη ρίζα παγκόσμιων προστριβών και συγκρούσεων. Βλάπτουν τη διεθνή σταθερότητα τόσο τα ελλείμματα όσο και τα πλεονάσματα και οφείλουν βεβαίως να απορροφώνται. Το 1941, ο Κέινς[1] εσημείωνε ότι εάν το κόστος διόρθωσης των ελλειμμάτων επαφίεται στις ελλειμματικές χώρες, αυτό συνεπάγεται δυσανάλογη μεγιστοποίηση απωλειών για τις πλεονασματικές: η επιλογή της ύφεσης συρρικνώνει τη διεθνή ζήτηση για μακρά περίοδο και αποκαθιστά την ισορροπία των ελλειμματικών χωρών σε χαμηλότερο επίπεδο, σε τελικό βάρος και των πλεονασματικών. Αντίθετα, οι πιστώτριες χώρες έχουν συμφέρον να στηρίζουν τις οφειλέτριες, ώστε να συντομεύεται η περίοδος ύφεσης και να αποκαθίσταται η εξισορρόπηση σε υψηλότερο επίπεδο συναλλαγών.
Υπό τις εμπειρίες δύο παγκοσμίων πολέμων, ιδρύθηκε το ΔΝΤ το 1944 και έκτοτε η διάσωση μιας χώρας περιλαμβάνει δύο σκέλη:
α) μεταφορά καταναλωτικών δαπανών στις επενδυτικές και
β) χαμηλότοκη επενδυτική ενίσχυση από το εξωτερικό, ώστε να αποφεύγεται η μακρά ύφεση. Σήμερα, η Γερμανία επιστρέφει στην προ του 1914 πολιτική της: επιβάλλει λιτότητα και ύφεση στους οφειλέτες της, χωρίς αύξηση των επενδύσεων και, το χειρότερο, χωρίς να αναλαμβάνει τις δαπάνες που της αναλογούν, προκειμένου η αναμενόμενη ύφεση να αποβεί ηπιότερη και η οικονομία να ανακάμψει συντομότερα. Εάν αυτό συνιστούσε ήδη εκρηκτικό πρόβλημα στη διεθνή οικονομία προ του 1914 και στον Μεσοπόλεμο, αποδεικνύεται σήμερα νάρκη στα θεμέλια της ευρωζώνης. Μπορεί το ΔΝΤ να προσφέρει στήριξη για τις τρέχουσες πληρωμές στην Ελλάδα, όμως πραγματική διάσωση και, συνεπώς, ανάκαμψη της οικονομίας μόνον οι χώρες που επωφελούνται από τα ελληνικά ελλείμματα, Γερμανία και Ολλανδία, είναι σε θέση και οφείλουν να διασφαλίσουν. Ακόμη μια φορά στην ιστορία, οι πιστώτριες χώρες φετιχοποιούν τη νομισματική αξία των πιστώσεών τους, έστω και αν εξ αυτού καταρρέει το διεθνές εμπόριο και επανεμφανίζονται οι οικονομικοί εθνικισμοί.
Παρόμοια με τη γερμανική είναι η κινεζική επιλογή έναντι της Αμερικής[2]. Αντί η πιστώτρια χώρα της Απω Ανατολής να λάβει μέτρα κατευνασμού των πλεονασμάτων της, επιρρίπτει ολόκληρη την ευθύνη για τη διεθνή ανισορροπία στο αποδυναμωμένο αμερικανικό δολάριο και στο έλλειμμα, στον δυτικό καταναλωτισμό, και αξιώνει την περιστολή του, παρ' όλο που αυτό συνεπάγεται επιδείνωση της παγκόσμιας ύφεσης, με αναπόφευκτο υψηλό κόστος για όλους. Διασώζεται η αξία του νομίσματος και των πιστώσεων, με τίμημα την επιδείνωση της ύφεσης. Όταν πιστώτριες χώρες αντιμετωπίζουν τις ελλειμματικές όχι συνεταιρικά αλλά ανταγωνιστικά, τότε η διεθνής σταθερότητα παραπέμπεται στον ασκό του Αιόλου.
* Ο Κώστας Βεργόπουλος είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, kvergo@gmail.com
ΠΗΓΗ: Ελευθεροτυπία – 26/03/2010, http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=26/03/2010&id=145315
[1] Βλ. J. Μ. Keynes, Postwar Currency Policy, 1941
[2] 2 Βλ. Martin WOLF, China and Germany unite to impose global deflatsion, Financial Times, 16 Μαρτίου 2010
