Τα έξι διαφορετικά στάδια της κρίσης, οι ευρωπαϊκές ανισορροπίες, η περιορισμένη διάρκεια των νομισματικών ενώσεων, η «συνεταιριστική» νοοτροπία της Ένωσης, οι φυλετικές διαμάχες και ο Ελληνικός παράγοντας
Του Βασίλη Βιλάρδου*
Σε ένα αρκετά παλαιότερο άρθρο μας, από τις 4. Φεβρουαρίου του 2009, στην προσπάθεια μας τότε να «προβλέψουμε» κάποια μελλοντικά γεγονότα, είχαμε αναφέρει, μεταξύ άλλων τα παρακάτω:
"Θεωρώντας ότι τα γεγονότα που ζούμε από την αρχή της τρίτης χιλιετηρίδας (στην Ιστορία τίποτα δεν συμβαίνει ακριβώς σε μία συγκεκριμένη ημερομηνία, αφού πάντοτε πρόκειται γα μία «αέναη διαδικασία») έχουν πολύ βαθύτερα αίτια, από αυτά που σήμερα αντιλαμβανόμαστε «δια γυμνού οφθαλμού», κρίνουμε σκόπιμο να τα αναλύσουμε χωρίς τους περιορισμούς της «συμβατικής λογικής», με αφορμή (σύμπτωμα μίας υποθάλπουσας ασθένειας, ας ελπίσουμε όχι επιδημίας) τη χρηματοοικονομική κρίση που ήδη ευρίσκεται σε εξέλιξη.
(α) Το πρώτο στάδιο της κρίσης κορυφώθηκε με την αγορά ακινήτων στις Η.Π.Α., χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν η μοναδική αιτία. Συνοδεύτηκε ή ακόμη και προήλθε από την ευρύτερη κρίση υπερκατανάλωσης μέσω δανεισμού, η οποία συντηρήθηκε από την αντίστοιχη βιομηχανική υπερπαραγωγή εκτός Η.Π.Α., κυρίως στην Ασία (Κίνα, Ταιβάν, Ιαπωνία κ.α.). Συνέβη δηλαδή το ίδιο, όπως κάποτε στην Ισπανία, το θησαυροφύλακα και απόλυτο κυρίαρχο του τότε κόσμου, η οποία ήταν φτωχή, επειδή όλο της το χρυσάφι πήγαινε πάλι στο εξωτερικό, για να αγοραστεί σιτάρι και τα άλλα αναγκαία αγαθά για τη ζωή. Οι Ισπανοί, παντοκράτορες τότε (το 16ο αιώνα), αν και μπορούσαν να παράγουν μόνοι τους τα αναγκαία προϊόντα, δεν τα παρήγαγαν εισάγοντας και υπέρ-καταναλώνοντας τα (αργότερα ακολούθησαν το παράδειγμα τους οι πανίσχυροι Βρετανοί).
Σήμερα, η παραγωγική αυτή υπερβολή (ανισορροπία) καταρρέει, με αποτέλεσμα να υπάρχει μείωση της τάξης του 40% στην Ταιβάν, 9% στην Ιαπωνία κλπ. Η πρόβλεψη για ανάπτυξη στην Κίνα είναι κάτω από 7%, κάτι που για τη χώρα αυτή σημαίνει ύφεση και κλείσιμο πολλών εργοστασίων. Από την άλλη πλευρά, η αποταμιευτική ικανότητα των Αμερικανών από 5,7% του εισοδήματος το 1998 ήταν πλέον αρνητική το 2007, ενώ οι καταναλωτικές δαπάνες έφτασαν στο απίστευτο νούμερο του 72% του ΑΕΠ. Το χρέος από τις δαπάνες αυτές αντιπροσώπευε το 2007 περί το 133% του αμερικανικού οικογενειακού εισοδήματος.
(β) Το δεύτερο στάδιο, η χρηματοπιστωτική κρίση, κορυφώθηκε πιθανότατα το 2008, αν και ακόμη δεν γνωρίζουμε την έκταση του. Τα διάφορα πιστωτικά ιδρύματα (τράπεζες κ.α.) βρίσκονται πλέον σε πραγματικά άθλια κατάσταση, με τα κράτη να προσπαθούν να τα διασώσουν συμμετέχοντας στο Κεφάλαιο τους, μέσω των χρημάτων (φορολογικών, πληθωριστικών) των χρεωμένων πολιτών τους.
Οι «εθνικοποιήσεις» των τραπεζών και λοιπών επιχειρήσεων που αναγγέλλονται, όχι μόνο δεν θα επιλύσουν το πρόβλημα, αλλά μάλλον θα το εντείνουν πολύ περισσότερο. Τα κράτη (το Δημόσιο), εκφραζόμενα όχι από πολιτικά συστήματα (ο καπιταλισμός μονοπωλεί πλέον την πολιτική), αλλά από αδύναμες και σαθρές, αδιαφανείς κομματικές οργανώσεις, είναι αδύνατον να διευθύνουν αποτελεσματικά επιχειρήσεις – πόσο μάλλον χρηματοπιστωτικές.
(γ) Το τρίτο στάδιο, η κρίση στην πραγματική αγορά, ευρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη και θα διαρκέσει αρκετό χρονικό διάστημα ακόμη, αφού οι διάφορες Οικονομίες του πλανήτη είναι σε ανόμοια επίπεδα εξέλιξης μεταξύ τους. Εδώ θα υπάρξει αναμφίβολα κρίση συναλλαγματικών ισοτιμιών (δολάριο, ευρώ, γεν, γουάν, ρούβλι κ.α.), ιδιαίτερα στις χώρες του Ευρώ, οι οποίες παρουσιάζουν πάρα πολλές οικονομικές ανομοιότητες. Εξ αυτού θα κινδυνεύσει πιθανότατα η συνοχή της Ε.Ε. (αν όχι η ύπαρξη της), με το μέλλον της να διαγράφεται όχι και τόσο καθαρό.
(δ) Το τέταρτο στάδιο, οι κοινωνικές εξεγέρσεις (το είδαμε στο παρελθόν με τη γαλλική και όχι μόνο επανάσταση, η οποία ακολούθησε «νομοτελειακά» τη χρεοκοπία του κράτους), είναι ακόμη σε εμβρυακή κατάσταση, ενώ θα παραμείνει εν πρώτοις, τουλάχιστον για όσο χρονικό διάστημα η ανεργία είναι κάτω από το 10% του ενεργού πληθυσμού, καθώς επίσης όσο δεν υπάρχει ακόμη «πληθωριστική» έκρηξη – η οποία θα ακολουθήσει, όταν φτάσουν τα νέα τυπωμένα και χωρίς αντίκρισμα χρήματα στις αγορές, αφού καταργήθηκε προ πολλού ο κανόνας του χρυσού και μάλλον δεν πρόκειται να υπάρξει νέο σύστημα σταθερών ισοτιμιών τύπου Bretton Woods / 1944 – 1971.
(ε) Το πέμπτο στάδιο προβλέπεται να είναι οι πολιτικές ανακατατάξεις (επίσης το είδαμε στο παρελθόν, με την κατάρρευση της φεουδαρχίας, της βασιλείας κλπ), όπως αυτή που είδαμε πρόσφατα να συμβαίνει στην χρεοκοπημένη Ισλανδία. Οι σημερινές «πολιτικές» έχουν προ πολλού φθαρεί και προφανώς θα υπάρξουν προσπάθειες επαναφοράς παλαιοτέρων οικονομικών μεθόδων ή συστημάτων (Keynes, Marx).
Ο κόσμος θα αναρωτηθεί εάν πράγματι αυτοί που τον κυβερνούν έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες ή είναι τελικά «τελείως ανίδεοι των βασικών αρχών της φυσικής επιστήμης και της πολιτικής οικονομίας που κυβερνούν τη σημερινή μας μορφή κοινωνίας, επομένως οι λιγότερο κατάλληλοι να χειριστούν τα πολύπλοκα προβλήματα από κάθε άλλη τάξη» (άρθρο μας: Παγκόσμια πολιτική κρίση: Για μας που ζούμε σήμερα, το μοναδικό πρόβλημα είναι μία παγκόσμια αναδιοργάνωση πάνω σε οικονομικές, μάλλον, παρά σε φθαρμένες πολιτικές γραμμές 31/1/2009). Όλα θα κριθούν τελικά από την απόφαση-απάντηση των «μαζών» σε σχέση με το παραπάνω ερώτημα και την πειθαρχία ή μη στη συμβατική λογική που θα δείξουν.
(στ) Το έκτο και τελευταίο στάδιο της αλυσιδωτής αντίδρασης θα είναι πιθανότατα οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Κατά την άποψη μας, πρόκειται (εφ' όσον βέβαια συμβεί) για το πλέον επώδυνο και το πιο καταστροφικό σενάριο που μπορούμε σήμερα να φανταστούμε. Εάν πράγματι η ιστορία επαναλαμβάνεται, τότε είναι πιθανόν να έχει το χαρακτήρα ευρύτερων φυλετικών ανακατατάξεων, με βαθύτερο (υποσυνείδητο) θρησκευτικό «φόντο»."
Σήμερα, ένα χρόνο αργότερα δηλαδή, διαπιστώνουμε ότι πιθανότατα βιώνουμε το τρίτο στάδιο της «εξέλιξης» – με τις υπόλοιπες «διαδικασίες», ουσιαστικά όλες μαζί, να «αιωρούνται» επικίνδυνα απειλητικά στο «παγκόσμιο στερέωμα». Ειδικά όσον αφορά τις χώρες του Ευρώ, καθώς επίσης όλες τις υπόλοιπες, οι οποίες προσπαθούν να ενωθούν μεταξύ τους, φαίνεται ότι αντιμετωπίζουν κάποιους ιδιαίτερους προβληματισμούς, «ιστορικούς» και μη, μεταξύ των οποίων τους εξής :
(α) Οι οικονομικές «διαφοροποιήσεις» εντός της ΕΕ είναι αρκετά μεγάλες
Απλά και μόνο η εξέλιξη των αμοιβών των εργαζομένων το τελευταίο τρίμηνο του 2009, σε σύγκριση με το αντίστοιχο του 2008, σε 24 χώρες της ΕΕ, αποδεικνύει την τεράστια μισθολογική διαφοροποίηση τους, η οποία έχει άμεσο αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα τους:
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Μέσες ετήσιες αυξήσεις αμοιβών εργαζομένων στην ΕΕ (4ο τρίμηνο 2009 – 4ο τρίμηνο 2008)
|
Χώρα |
Διαφορά |
Χώρα |
Διαφορά |
|
|
|
|
|
|
Λιθουανία |
-10,8% |
Δανία |
+1,7% |
|
Εσθονία |
-5,8% |
Ολλανδία |
+2,1% |
|
Λετονία |
-5,6% |
Λουξεμβούργο |
+2,6% |
|
Σλοβενία |
-3,6% |
Πορτογαλία |
+2,8% |
|
Ουγγαρία |
-1,1% |
Κύπρος |
+2,9% |
|
Σλοβακία |
-0,7% |
Σουηδία |
+3,2% |
|
Μάλτα |
-0,4% |
Ισπανία |
+3,4% |
|
Μ. Βρετανία |
+0,9% |
Ρουμανία |
+5,2% |
|
Γερμανία |
+1,2% |
Τσεχία |
+5,4% |
|
Φιλανδία |
+1,5% |
Πολωνία |
+5,7% |
|
Βέλγιο |
+1,6% |
Αυστρία |
+6,5% |
|
Γαλλία |
+1,6% |
Βουλγαρία |
+11,3% |
Πηγή: Eurostat
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Η «άνιση» ανταγωνιστικότητα των διαφόρων χωρών μεταξύ τους, σαν αποτέλεσμα των μισθολογικών διαφορών (οι οποίες δυστυχώς δεν συνδέονται «κεντρικά» με την εκάστοτε παραγωγικότητα, για να λειτουργούν σταθεροποιητικά), αλλά όχι μόνο (στην παραγωγικότητα συμμετέχει επίσης το κεφάλαιο, όπως και πολλοί άλλοι παράγοντες), έχει αρκετές άλλες «επιπτώσεις» – όπως για παράδειγμα στις εξαγωγικές «επιδόσεις» της κάθε χώρας.
Έτσι λοιπόν, η «παραγωγική μηχανή» της Ευρώπης, η Γερμανία, ξέφυγε εντελώς από όλες τις υπόλοιπες, με το εξωτερικό της εμπόριο να αναπτύσσεται γρηγορότερα από τη συνολική Οικονομία της (ΑΕΠ) – μεταξύ των ετών 1991 και 2008, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά μέσον όρο 6,4% και οι εισαγωγές κατά 5,4%, ενώ το ΑΕΠ μόλις κατά 2,9%.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: Εξέλιξη ΑΕΠ, Εξαγωγών και Εισαγωγών της Γερμανίας
|
Δείκτες |
1991-1995 |
1995-2000 |
2000-2005 |
2005-2008 |
1991-2008 |
|
|
|
|
|
|
|
|
ΑΕΠ |
4,80 |
2,20 |
1,70 |
3,60 |
2,90 |
|
Εξαγωγές |
3,00 |
9,30 |
5,60 |
7,80 |
6,40 |
|
Εισαγωγές |
0,80 |
9,70 |
3,10 |
8,70 |
5,40 |
Πηγή: Ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Στην παγκόσμια κατάταξη των εξαγωγικών χωρών, η Γερμανία κατάφερε να διατηρήσει για κάποια χρόνια (το 1990 και μετά από το 2003 έως το 2008) την πρώτη θέση, την οποία για πάνω από 10 έτη, μετά το 1990, κατείχαν οι Η.Π.Α. Προφανώς η επιτυχία της αυτή οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην ύπαρξη-διεύρυνση της ΕΕ, η οποία της εξασφάλισε μία τεράστια «εσωτερική αγορά» διάθεσης των προϊόντων της. Ο παρακάτω πίνακας είναι χαρακτηριστικός:
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΙ: Εξαγωγές σε δις $
|
Χώρα |
Εξαγωγές 1990 |
Χώρα |
Εξαγωγές 2008 |
|
|
|
|
|
|
Γερμανία |
421,10 |
Γερμανία |
1.465,20 |
|
Η.Π.Α. |
393,60 |
Κίνα* |
1.428,50 |
|
Ιαπωνία |
287,60 |
Η.Π.Α. |
1.300,50 |
|
Γαλλία |
216,60 |
Ιαπωνία |
782,20 |
|
Μ. Βρετανία |
185,20 |
Ολλανδία |
634,00 |
|
Ιταλία |
170,30 |
Γαλλία |
608,70 |
|
Ολλανδία |
131,80 |
Ιταλία |
539,70 |
|
Καναδάς |
127,60 |
Βέλγιο |
477,00 |
|
Βέλγιο – Λουξ. |
117,70 |
Ρωσία |
471,80 |
|
Χονγκ Κονγκ |
82,40 |
Μ. Βρετανία |
458,00 |
Πηγή: Ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
* Η Κίνα κατέλαβε το 2009 την πρώτη θέση, ενώ παρουσίασε αύξηση εξαγωγών από 62,1 δις $ το 1990 στα 1,4 τρις $ το 2008 – οι εισαγωγές της αυξήθηκαν από 53,3 δις $ το 1990, στα 1,1 δις $ το 2008,
Οι εξαγωγές τώρα της Γερμανίας, κατευθυνόμενες κατά κύριο λόγο στην Ευρώπη (πάνω από 70%), δημιούργησαν πλεονάσματα στην ίδια και τεράστια ελλείμματα στην πλειοψηφία των υπολοίπων οι οποίες, δανειζόμενες για να ανταπεξέλθουν, υπερχρεώθηκαν τελικά (άρθρο μας: Ο ΑΔΥΝΑΜΟΣ ΚΡΙΚΟΣ: Η «εγκληματική εμμονή» της ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας στη διατήρηση της υψηλής τιμής του Ευρώ, απέναντι στα υπόλοιπα «ανταγωνιστικά» νομίσματα του πλανήτη, είναι πολύ πιθανόν να σημάνει την αρχή του τέλους της Ενωμένης Ευρώπης 19/12/2009 ).
Το γεγονός αυτό οδήγησε φυσικά στη μείωση των εξαγωγών της Γερμανίας (τον Ιανουάριο του 2010 ανήλθαν στο -6,5% από -0,5% που υπολογιζόταν), όπως φαίνεται από τον κατωτέρω πίνακα:
Πίνακας IV: Οι μεγαλύτερες εξαγωγές αγορές της Γερμανίας το 2009, σε δις €
|
Χώρα |
Σε δις € |
Διαφορά από το 2008 |
|
|
|
|
|
Γαλλία |
82,00 |
-12,6% |
|
Η.Π.Α. |
54,00 |
-24,6% |
|
Ολλανδία |
54,00 |
-17,7% |
|
Μ. Βρετανία |
53,00 |
-17,2% |
|
Ιταλία |
51,00 |
-17,7% |
|
Κίνα |
37,00 |
+7,0% |
|
Ρωσία |
21,00 |
-36,6% |
|
|
|
|
|
Συνολικές εξαγωγές |
808,00 |
-17,9% |
Πηγή: Ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Παρά το ότι όμως οι εξαγωγές της Γερμανίας το 2009 περιορίσθηκαν, επειδή οι εισαγωγές μειώθηκαν σχεδόν αντίστοιχα (κατά -16,5%), στα 674 δις €, το πλεόνασμα της χώρας ανήλθε στα 134 δις €, συντηρώντας την ανισορροπία στο «σύστημα»
(β) Οι νομισματικές ενώσεις έχουν «ιστορικά» περιορισμένη διάρκεια
Τα αίτια της αποτυχίας κάποιων διακρατικών ενώσεων, οι οποίες λειτούργησαν στο παρελθόν, θα μπορούσαν να είχαν αναλυθεί επαρκώς, έτσι ώστε να αποφευχθούν τα υφιστάμενα προβλήματα.
Ένα πρώτο παράδειγμα θα ήταν η «Σκανδιναβική νομισματική ένωση» (1873), στην οποία συμμετείχαν η Σουηδία, η Νορβηγία, η Δανία και η Ισλανδία. Τα θεσμικά μέτρα ενσωμάτωσης των τεσσάρων χωρών αμελήθηκαν, η ποσότητα των χρημάτων που «κυκλοφορούσε» η κάθε χώρα οριζόταν από τη δική της επί μέρους Οικονομία και η «σταθερότητα», σχετικά ανάλογη του συμφώνου του Μάαστριχτ, έπαψε κάποια στιγμή να τηρείται. Η ένωση κατέρρευσε τελικά το 1920, μετά από 47 συνεχή έτη λειτουργίας.
Η Ελλάδα ήταν επίσης μέλος μίας τέτοιας «συμμαχίας», η οποία επονομαζόταν «Λατινική νομισματική ένωση» και ιδρύθηκε το 1865 (η χώρα μας εισήλθε λίγο αργότερα, το 1868). Οι υπόλοιπες χώρες ήταν η Ελβετία, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ιταλία – κατέρρευσε κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου.
Φυσικά η ΕΕ έχει μία πολύ σημαντική διαφορά, σε σχέση με τις προαναφερθείσες νομισματικές ενώσεις: μία κοινή, ευέλικτη αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών, αντίστοιχη με αυτήν των Η.Π.Α. – τη μοναδική άλλη «ένωση» με τα ίδια τα χαρακτηριστικά. Εν τούτοις, στις Η.Π.Α. είναι αδύνατον να «αποσχισθεί» κάποια Πολιτεία, όπως για παράδειγμα η υπερχρεωμένη Καλιφόρνια, αποδυναμώνοντας το δολάριο – κάτι που δυστυχώς, παρά το ότι θεωρούταν αυτονόητο μέχρι σήμερα στην ΕΕ, έχει πάψει να είναι (το αργότερο μετά τις πρόσφατες, έντονα εγωκεντρικές δηλώσεις της γερμανίδας καγκελαρίου, σε σχέση με την «εκδίωξη» όποιας χώρας δεν τηρεί τους συμπεφωνημένους κανόνες).
Φυσικά, η έξοδος μίας οποιασδήποτε χώρας από την Ευρωζώνη, ακόμη και κάποιας ισχυρής, αποτελεί ένα εντελώς υποθετικό σενάριο, αφού πιθανότατα δεν θα μπορούσε πλέον να επιβιώσει οικονομικά, έχοντας σήμερα απέναντι της το οργανωμένο, αυτονομημένο και πανίσχυρο αδρανές Κεφάλαιο. Όπως έχουμε ήδη αναλύσει (άρθρο μας: ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ: Η ιδιαιτερότητα των προβλημάτων ρευστότητας μίας χώρας του Ευρώ, η αντιμετώπιση τους, καθώς επίσης οι πιθανολογούμενες συνέπειες μιας ενδεχόμενης πτώχευσης ενός κράτους μέλους 23/11/2009 ),
"oι παγκόσμιες χρηματαγορές θα αξιολογούσαν πολύ δυσμενέστερα τον κίνδυνο χρεοκοπίας και θα δυσκόλευαν κατά πολύ την παροχή νέων δανείων στο «εξερχόμενο» κράτος – ενώ είναι σχεδόν βέβαιη η συνεχής υποτίμηση του εθνικού νομίσματος της χώρας που εξέρχεται, με καταστροφικές συνέπειες για τις τράπεζες και τους εισαγωγείς της, οι οποίοι, συμβεβλημένοι σε όρους Ευρώ, θα βρισκόταν αντιμέτωποι με τεράστιες διακυμάνσεις της ισοτιμίας του εθνικού τους νομίσματος, γεγονός που θα τους δημιουργούσε δυσανάλογες ζημίες, προβλήματα ρευστότητας κλπ."
Εν τούτοις, με βάση την Ιστορία, χωρίς μία πραγματική πολιτική ενοποίηση, δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσουν «μακροπρόθεσμα» οι διακρατικές νομισματικές «συμμαχίες». Ουσιαστικά λοιπόν η Ευρωζώνη σήμερα, αποτελούμενη από 16 χώρες με κοινό νόμισμα, οι οποίες συμπεριφέρονται (μισθολογικά, δημοσιονομικά κλπ) εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους, ευρίσκεται σε «φυγόκεντρη» πορεία, η οποία πολύ δύσκολα θα αντιστραφεί.
Δυστυχώς διαπιστώνεται ότι, αν και οι 23 από τις 27 συνολικά χώρες της ΕΕ «συμφωνούν» σε μία λιγότερο «αυστηρή», περισσότερο «δημοκρατική» οικονομική πολιτική, οι υπόλοιπες 4 (Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία και Φιλανδία) όχι μόνο διαφωνούν, αλλά κατορθώνουν παραδόξως να επιβάλλουν την «αντιδραστική» θέση τους – ουσιαστικά «απολυταρχικά», αφού αποτελούν χωρίς καμία αμφιβολία τη μειοψηφία.
Ενδεχομένως λοιπόν η «απόσχιση» τους από την Ευρώπη, σε συνδυασμό με την πολιτική ένωση των υπολοίπων, να ήταν η λύση του προβλήματος – με την σταδιακή υιοθέτηση, εκ μέρους της κάθε μίας από αυτές, του δικού της νομίσματος (Μάρκο, Φιορίνι κλπ.). Φυσικά, σε μία τέτοια περίπτωση, η Γερμανία θα βρισκόταν για μία ακόμη φορά απομονωμένη, χωρίς «πελάτες» – γεγονός που θα την καθιστούσε μάλλον επικίνδυνη (ας μην ξεχνάμε ότι, παρά τις απαγορεύσεις του παρελθόντος, κατόρθωσε να αναρριχηθεί στην 3η θέση παγκοσμίως στις εξαγωγές πολεμικού εξοπλισμού).
Μία δεύτερη λύση, η πλέον ορθολογική κατά την άποψη μας, θα ήταν η άμεση πολιτική ένωση της Ευρωζώνης, με την υιοθέτηση ενός μηχανισμού αναδιανομής των «εισοδημάτων» εντός της, σύμφωνα με το επιτυχημένο παράδειγμα των Η.Π.Α. – υπήρξαν και εκεί αρχικές αντιθέσεις, οι οποίες όμως ξεπεράσθηκαν με τη «βοήθεια» των κρίσεων του 1907 και 1929. Δηλαδή, ένας τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιούνται τα πλεονάσματα κάποιων χωρών (Γερμανία, Ολλανδία κλπ), έτσι ώστε να εξισορροπούν τα ελλείμματα κάποιων άλλων (Ισπανία, Γαλλία κλπ) – μεταφερόμενα μέσω ενός κεντρικού οργάνου, με έδρα τις Βρυξέλες.
Ένας τέτοιος ή κάποιος ανάλογος μηχανισμός (άρθρο μας: ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Μία διακρατική, προοδευτική «φορολογική» κλίμακα, θα ήταν ίσως η ιδανική «κοινωνική» λύση για την εξομάλυνση των ανισορροπιών και την επίτευξη της ισότητας εντός της Ε.Ε. 16/10/2009), θα καταπολεμούσε τις «εκρηκτικές» ανισορροπίες εντός της Ευρωζώνης, θα διατηρούσε τη συνοχή της και θα ενδυνάμωνε το Ευρώ – το οποίο τότε μόνο θα διεκδικούσε με αξιώσεις την «αναγωγή» του σε παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα (με τεράστια οφέλη για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες – κατά πολύ μεγαλύτερα των πλεονασμάτων κάποιων επί μέρους κρατών της, συμπεριλαμβανομένης της επιτυχημένης εξόδου από την κρίση, χωρίς κοινωνικές «αναταραχές», με εξασφαλισμένη την εργασιακή ειρήνη).
(γ) Η ΕΕ λειτουργεί σαν ένας «ατομικιστικός» συνεταιρισμός
Ο σημαντικότερος λόγος που δεν λειτούργησαν σωστά οι συνεταιρισμοί στη χώρα μας (σε αντίθεση με τις ανεπτυγμένες, βόρειες ευρωπαϊκές χώρες), ήταν το ότι, ο εκάστοτε «συνεταίρος» ενδιαφερόταν κυρίως για το δικό του προσωπικό συμφέρον και ελάχιστα, αν όχι καθόλου, για το «κοινό όφελος – για τα θετικά οικονομικά αποτελέσματα δηλαδή του ίδιου του συνεταιρισμού (άρθρο μας: Σύγχρονες τάσεις: Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις του αγροτικού-συνεταιριστικού τομέα στις Ανοιχτές Οικονομίες 20/8/2008).
Δυστυχώς η ΕΕ, ειδικότερα η Ευρωζώνη, λειτουργεί αντίστοιχα με τους «χρεοκοπημένους» Ελληνικούς συνεταιρισμούς, αφού ο εκάστοτε «εταίρος» ακολουθεί τα δικά του συμφέροντα, ενδιαφερόμενος ελάχιστα για το σύνολο. Απλά και μόνο λοιπόν η εμπειρία των συνεταιρισμών, αναδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος το οποίο, εάν δεν επιλυθεί άμεσα, θα οδηγήσει πολύ σύντομα στη διάσπαση της ενωμένης Ευρώπης, με εξαιρετικά δυσμενή αποτελέσματα για όλους τους συμμετέχοντες – όχι μόνο για τις ελλειμματικές χώρες, αλλά και για τις πλεονασματικές οι οποίες, χάνοντας τους μεγαλύτερους «πελάτες» τους, πολύ δύσκολα θα αντιμετωπίσουν τον παγκόσμιο ανταγωνισμό.
(δ) Εντός της ΕΕ «αναδύονται» φυλετικές τάσεις από το παρελθόν
«Η γαλατική αρρώστια», διαβάζουμε σε γερμανικά έντυπα, τα οποία κατηγορούν τη Γαλλία για απώλεια της ανταγωνιστικότητας της, στην οποία οφείλεται (κατά τα ίδια) η έντονη κριτική που άσκησε πρόσφατα η γαλλίδα υπουργός οικονομικών, στο γερμανικό μισθολογικό dumping (άρθρο μας: ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΨΕΥΔΩΝ ΕΛΠΙΔΩΝ: Οι σχεδιασμοί της Κομισιόν, η ανεξέλεγκτη αποβιομηχανοποίηση και ο ανατροφοδοτούμενος φαύλος κύκλος του χρέους, «προδιαγράφουν» την ολοκληρωτική απώλεια της ανεξαρτησίας μας 29/12/2009).
«Τα συσσωρευμένα οικονομικά προβλήματα της Γαλλίας θυμίζουν τη Γερμανία του 1990», διαβάζουμε, «Η Γαλλία ενοχοποιεί τη Γερμανία για τα δικά της προβλήματα και τα σοβαρότατα δομικά της ελλείμματα, τα οποία δημιουργούν αμφιβολίες ως προς τις δυνατότητες της να τα ξεπεράσει……οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της Οικονομίας της είναι δυσμενέστερες από αυτές της Ιταλίας….η Γαλλία αντιμετωπίζει πρόβλημα ακινήτων, αντίστοιχο με αυτό της Ισπανίας….εάν υπήρχε το εθνικό νόμισμα, η Γαλλία θα έπρεπε να υποτιμήσει το Φράγκο κατά -8%, για να εξισορροπήσει την απώλεια της ανταγωνιστικότητας της, ενώ το Μάρκο θα έπρεπε να ανατιμηθεί κατά 12%…..οι Βρυξέλες προβλέπουν ότι το δημόσιο χρέος της γαλατικής Οικονομίας θα ανέλθει στο 177% του ΑΕΠ της το 2030, ενώ το γερμανικό δεν θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ….το έλλειμμα του προϋπολογισμού της Γαλλίας, ύψους 8,5% του ΑΕΠ, δεν πρόκειται να μειωθεί στο μέλλον».
«Φτωχέ Βρετανικέ», διαβάζει κανείς σε άλλα γερμανικά κείμενα, τα οποία όχι μόνο διακωμωδούν την πολιτική της Μ. Βρετανίας, αλλά προβλέπουν ταυτόχρονα την κατάρρευση της. «Το 2010 οι Αγγλοσάξονες πρέπει να εκδώσουν ομόλογα του δημοσίου αξίας 220 δις Στερλινών – για τα επόμενα τρία χρόνια συνολικά τουλάχιστον 550 δις …πάνω από το 10% του ΑΕΠ κοστίζουν πλέον οι τόκοι στη χώρα…ηχούν ήδη οι καμπάνες για την κηδεία της Στερλίνας…..ο μεγάλος δημιουργός χρεών δεν έχει έδρα την Αθήνα, αλλά το Λονδίνο….το έλλειμμα του προϋπολογισμού ξεπερνάει το 12,9% του ΑΕΠ…το ιδιωτικό χρέος των βρετανικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών ήταν 5,11 τρις € το 2008, ή ίσο με το 280% του ΑΕΠ, όταν το αντίστοιχο ελληνικό μόλις 225 δις € ή ίσο με το 92% του ΑΕΠ – το γερμανικό 129% του ΑΕΠ….άδεια σαξονικά ταμεία, απαισιόδοξοι πολίτες».
Βέβαια, σύμφωνα με μία γενικότερη εντύπωση που επικρατεί, οι επιθέσεις της Γερμανίας στα γειτονικά της κράτη οφείλονται μάλλον στις προσπάθειες της να αμβλύνει τις αντιθέσεις των υπολοίπων κρατών της ΕΕ, τα οποία της καταλογίζουν μία έντονη επεκτατική πολιτική, δια μέσου της «ειρηνικής διείσδυσης». Σε κάθε περίπτωση, η κυρίαρχη πολιτική τάση της είναι μάλλον «πρωσικής προέλευσης», με υποθάλπουσες ολοκληρωτικές «εκφάνσεις» (άρθρο μας: PAX GERMANICA: Η φτώχεια μίας Δημοκρατίας είναι πολύ καλύτερη από την υλική ευημερία η οποία, καθώς ισχυρίζονται, συνυπάρχει με τον Ολοκληρωτισμό, όπως ακριβώς η ελευθερία είναι καλύτερη από τη δουλεία (Δημόκριτος) 6/3/2010 )
Επεξηγηματικά εδώ, οι Πρώσοι (σύμφωνα με τον K.Popper ένας λαός σλαβικής καταγωγής – όχι αμιγώς γερμανικός δηλαδή, όπως για παράδειγμα οι Βαυαροί), στήριξαν την επικράτηση τους στη Γερμανία στον Hegel, ο οποίος κατάφερε να γίνει η μεγαλύτερης επιρροής φυσιογνωμία στη γερμανική φιλοσοφία, με την υποστήριξη της «αυθεντίας» του πρωσικού κράτους – δηλαδή, ο πρώτος επίσημος φιλόσοφος του «πρωσσισμού» (η σλαβική προέλευση των Πρώσων, οι οποίοι ουσιαστικά κυριαρχούν στη γερμανική πολιτική σκηνή, είναι ίσως η αιτία του συνεχούς ενδιαφέροντος της Γερμανίας για την περιοχή των Βαλκανίων).
Φυσικά ο Hegel «διέγειρε» τον εθνικισμό στη Γερμανία, ο οποίος βρίσκει απήχηση στα φυλετικά ένστικτα – στο πάθος και την προκατάληψη, όσο και στη νοσταλγική επιθυμία να «απολυτρωθεί» κανείς από την έντονη πίεση της ατομικής υπευθυνότητας, την οποία επιθυμεί να αντικαταστήσει με μία συλλογική ή ομαδική υπευθυνότητα (η συνείδηση πρέπει να αντικατασταθεί από την τυφλή υποταγή στην ηγεσία των «εκλεκτών», με το Κράτος να είναι το παν και το άτομο ένα τίποτα – ανελεύθερο αλλά ασφαλές, χωρίς μεγάλα προβλήματα επιβίωσης).
(ε) Ο Ελληνικός «αποσταθεροποιητικός» παράγοντας
Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, πιθανολογούμε ότι αυτό που «συντελείται» σήμερα, είναι ουσιαστικά η σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων – του κόσμου της Δημοκρατίας και αυτού της Ολιγαρχίας. Μεταξύ των δύο αυτών κόσμων είναι αδύνατον να υπάρξει ποτέ συμβιβασμός, ενώ με την έννοια «Δημοκρατία» εννοούμε τη διασφάλιση της ισότητας, της ελευθερίας και του ατομικισμού του Πολίτη (Περικλής- Μεγάλη Γενιά), ο οποίος καταλαβαίνει πολύ καλά πως η Δημοκρατία δεν μπορεί να εξαντλείται στην χωρίς συγκεκριμένο νόημα αρχή της «διακυβέρνησης» των πολλών, αλλά ότι πρέπει να θεμελιώνεται επάνω στην πίστη στο λόγο (λογική), στον πολιτισμό, στη συλλογικότητα που πηγάζει από τη διασφάλιση της ατομικότητας, καθώς επίσης στο ανθρωπιστικό ήθος (συνείδηση).
Ενδεχομένως λοιπόν να μην είναι εντελώς τυχαίο το γεγονός ότι, η Ελλάδα ευρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων (άρθρο μας: ΣΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΚΥΚΛΩΝΑ: Η Ελλάδα στο επίκεντρο της αμερικανό-ευρωπαϊκής διαμάχης, τα σφάλματα μας, οι «αλλότριες» ευθύνες και ο υπερπληθωρισμός ομολόγων, ο οποίος φαίνεται να εξελίσσεται σε μία καταστροφική πανδημία 23/1/2010) αφού, ανεξάρτητα από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει, είναι αναμφίβολα η «γενέτειρα» της Δημοκρατίας. Είναι άλλωστε γνωστή η «ρήση», σύμφωνα με την οποία «Η Ελλάδα είναι φτωχό κράτος με πλούσιους πολίτες ενώ, αντίθετα, η Γερμανία είναι πλούσιο κράτος με φτωχούς πολίτες» – όπου η έννοια «πλούσιος» δεν ταυτίζεται υποχρεωτικά με την υλική ευημερία.
Σε κάθε περίπτωση, οι Έλληνες είναι ο πρώτος λαός που «κέρδισε» τη Δημοκρατία, ξεφεύγοντας από το φυλετισμό και ανακηρύσσοντας κυρίαρχο το άτομο – στη μέχρι τότε θέση της φυλής και του «ζωώδους» ενστίκτου. Επομένως, η Ελλάδα θα ήταν φύσει αδύνατον να μην αντιδράσει στις νέες συνθήκες «ολοκληρωτισμού», οι οποίες πιθανότατα διαμορφώνονται εντός της Ευρώπης – αποσταθεροποιώντας υποσυνείδητα το «σύστημα», εν απουσία άλλων αμυντικών «όπλων».
Η Ελλάδα λοιπόν, ευρισκόμενη στην ακριβώς αντίθετη «όχθη», σε σχέση ειδικά με τη Γερμανία (μεταξύ άλλων, πιστή στο αξίωμα του Ricardo: «Το συμφέρον της κοινωνίας δεν μπορεί να βασισθεί πουθενά αλλού, εκτός από την άριστη πραγματοποίηση των συμφερόντων των μελών που την αποτελούν»), συνέβαλλε καθοριστικά στην ανάδειξη του «ευρωπαϊκού σφάλματος», λειτουργώντας ουσιαστικά σαν το λευκό φόντο μίας μαύρης εικόνας.
Βέβαια, οφείλουμε να σημειώσουμε εδώ ότι, η Δημοκρατία απαιτεί τόσο ενημερωμένους, όσο και εκπαιδευμένους Πολίτες, οι οποίοι να «υφίστανται» μία «δια βίου μόρφωση». Στην αντίθετη περίπτωση, παρουσιάζεται ένα τεράστιο «πολιτισμικό έλλειμμα» (πτώση του ήθους, του ύφους, της συμπεριφοράς κλπ), το οποίο διαβρώνει εντελώς το δημοκρατικό βίο (η παρατηρούμενη απειθαρχία, η έλλειψη μεθοδικότητας, η προχειρότητα και τα διάφορα άλλα σημερινά μας ελαττώματα, δεν είναι «συμβατά» με τη Δημοκρατία).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ήδη από το ξεκίνημα της χρηματοπιστωτικής κρίσης είχαμε την άποψη ότι δεν πρόκειται για ένα «μεμονωμένο» φαινόμενο, για την αρχή (ή το τέλος) ενός συνηθισμένου οικονομικού κύκλου – πόσο μάλλον για μία απλή επανάληψη του παρελθόντος (άρθρο μας: ΣΥΣΤΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ: Η ελπίδα μας για μία αυτόνομη κοινωνία, τα τρία διαδοχικά στάδια της ύφεσης, η εξέλιξη της παγκόσμιας αναδιανομής εισοδημάτων, οι διεθνείς εξαρτήσεις και το δίλλημα της Ευρώπης 2/10/2009).. Θωρήσαμε ότι πρόκειται για ένα γεγονός ευρύτερης σημασίας, το οποίο δεν θα έχει μόνο «υλικές» συνέπειες για όλους μας.
Κατά τη γνώμη μας, με κριτήριο αυτά που ήδη φαίνεται καθαρά ότι συμβαίνουν, η παρούσα οικονομική κρίση θα καταγραφεί σαν ένα ιδιαίτερο σημείο καμπής στην Ιστορία. Οι «φυγόκεντρες εξαρτήσεις» που έχουν «εξ ανάγκης» δημιουργηθεί, οι ενδεχομένως απλές εξαρτήσεις, καθώς επίσης οι «κεντροφόρες», δεν μπορεί παρά να οδηγήσουν σε αλλαγές «συσχετισμών» οι οποίες, αθροιζόμενες στα μεγάλα οικονομικά αδιέξοδα (αυτονόμηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, νέα χρηματιστηριακά όπλα μαζικής καταστροφής, υπερχρέωση των κρατών, πιστωτική παγίδα, ετεροβαρές ρίσκο κλπ) που παρατηρούνται, θα προκαλέσουν πιθανότατα έντονες πολιτικές αντιδράσεις, ποικίλες κοινωνικές αναταραχές και ευρύτερες «διακρατικές» αναταράξεις.
Ειδικά όσον αφορά τη χώρα μας, γνωρίζοντας ότι μόνο οι μεγάλες κρίσεις, οι δημιουργικές καταστροφές καλύτερα λειτουργούν «εξυγιαντικά» (Schumpeter), θεωρούμε ότι της προσφέρεται επιτέλους μία τεράστια ευκαιρία για να επιλύσει προβλήματα δεκαετιών.
Εν τούτοις οι Έλληνες, σχεδόν στο σύνολο τους, δεν πιστεύουν ότι είναι δυνατόν να αλλάξουν τα πράγματα, ότι θα καταπολεμηθεί η διαφθορά, θα σταματήσει η διαπλοκή, θα ελέγχεται από τους Πολίτες η δημόσια διοίκηση, θα είναι διαφανής η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, θα υπάρξει ουσιαστική πρόοδος και θα τιμωρηθούν παραδειγματικά αυτοί οι «πολιτικοί εγκληματίες», οι οποίοι έφεραν τη χώρα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.
Επίσης δεν πιστεύουν ότι έχουν (ή ότι θα έχουν ποτέ) μία ικανή κυβέρνηση, η οποία μπορεί πραγματικά να οδηγήσει την Ελλάδα με ασφάλεια στο μέλλον. Όπως πάντοτε, φαίνεται ότι περιμένουν να εμφανισθεί εκείνος ο «εκλεκτός ηγεμόνας», ο λευκός ιππότης καλύτερα, ο οποίος θα αλλάξει ως δια μαγείας όλα τα πράγματα – χωρίς καθόλου να απαιτηθεί η δική τους συμμετοχή, πόσο μάλλον η προσπάθεια.
Κατά την άποψη μας, οι παραπάνω διαπιστώσεις αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο για τη χώρα μας αφού, εάν δεν αλλάξει η συγκεκριμένη «μοιρολατρία», θα λειτουργήσει δυστυχώς σαν «αυτεκπληρούμενη προφητεία», «διαγράφοντας» κάθε είδους προσπάθειες επίλυσης των προβλημάτων και «αντιστροφής της τάσης».
Θεωρούμε λοιπόν ότι, εάν παραμείνουμε στη «στείρα αυτοκριτική», καθώς επίσης εάν ο κάθε Έλληνας δεν αναλάβει προσωπικά την ευθύνη της αλλαγής, εάν δηλαδή δεν αναρωτηθεί τι ακριβώς μπορεί να κάνει ο ίδιος, στο δικό του «μικρόκοσμο», έτσι ώστε να υπάρξει πρόοδος, πολιτισμός και επιστροφή στο «επίπεδο» εκείνης της χώρας, η οποία έθεσε τις βάσεις της Δημοκρατίας «εξημερώνοντας τον άνθρωπο», τότε δυστυχώς θα έχει δίκιο – δεν θα υπάρξει καμία αλλαγή και δεν πρόκειται να ξεφύγουμε ποτέ από το τέλμα.
Επιθυμώντας να ολοκληρώσουμε με κάτι πιο αισιόδοξο, σε σχέση με το «Ελληνικό θέμα» και τους γενικότερους ευρωπαϊκούς προβληματισμούς, αναφέρουμε ένα μικρό κείμενο του Στέφαν Τσβαϊχ: «Μπροστά σε κάθε συλλογική δύναμη το άτομο, αν είναι σταθερό και αποφασισμένο, σχεδόν πάντα στο τέλος γίνεται πιο ισχυρό από οποιοδήποτε σύστημα…. η δύναμη συχνά φοβάται περισσότερο το θύμα, από όσο το θύμα φοβάται τη δύναμη».
Βασίλης Βιλιάρδος (copyright), Αθήνα, 21. Μαρτίου 2010,
* Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου (χρηματοοικονομικά, στρατηγικός σχεδιασμός).
ΠΗΓΗ: Το άρθρο δημοσιεύεται και με τη συναίνεση του συγγραφέα, http://www.x-hellenica.gr/PressCenter/Articles/1710.aspx
