Ο Ευέλικτος Νομάδας
Του Χάρη Ναξάκη*
Ένας από τους σημαντικότερους ανθρωπολόγους στον κόσμο, ο αμερικανός Μ. Σάλινς, χαρακτήρισε τις κοινωνίες των κυνηγών-συλλεκτών, αυτές που οι φωταδιστές της προόδου αποκαλούν πρωτόγονες, ως «πρωταρχικές κοινωνίες της αφθονίας». Ανάμεσα στα άλλα αναφέρει: οι κυνηγοί-συλλέκτες δουλεύουν λιγότερο απ’ ότι εμείς… η αναζήτηση της τροφής δεν χαρακτηρίζεται από ασταμάτητο μόχθο, αλλά αντιθέτως διακόπτεται από γενναιοδωρία σε ελεύθερο χρόνο, διαλείμματα….
Ο Ε. Π. Τόμσον, στο θαυμάσιο βιβλίο του «χρόνος εργασία και βιομηχανικός καπιταλισμός», αναφέρει επίσης: οι ρυθμοί δουλειάς, εντός των συντεχνιών, στην αυγή της βιομηχανικής επανάστασης, λόγω της γνώσης που κατείχαν οι εργάτες-τεχνίτες ήταν ακανόνιστοι, χωρίς να υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στο να δουλεύεις και στο να περνάς τη μέρα σου. Το γεγονός αυτό εκνεύριζε τους εργοδότες διότι επέτρεπε στους υφαντές να είναι συνήθως μεθυσμένοι τη Δευτέρα, να έχουν πονοκέφαλο την Τρίτη, ενώ την Τετάρτη τα εργαλεία τους δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Οι δε τσαγκάρηδες ήταν καλύτερα να τους έγδερνες παρά να μην τους άφηνες να γιορτάσουν την Αγία Καθίστρα, τη Δευτέρα (τσαγκαροδευτέρα).
Αυτά γινόταν στις «πρωτόγονες», προμοντέρνες κοινωνίες, όσον αφορά το χρόνο εργασίας. Τι γίνεται όμως, ύστερα από αιώνες προόδου, στις ύστερες νεωτερικές κοινωνίες; Ρίξτε μόνο μια ματιά στις αγγελίες αναζήτησης σύγχρονων δούλων και ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του για ποιο μοντέλο εργάσιμου χρόνου είναι προτιμότερο. «Μεγάλη εταιρεία ενδιαφέρεται να αγοράσει πακέτα χρόνου εργασίας με ικανοποιητική αμοιβή». Πρόκειται για μια μεταμοντέρνα διατύπωση της σκλαβιάς, όπου οι επιχειρήσεις δεν μισθώνουν εργαζόμενους αλλά αγοράζουν πακέτα χρόνου εργασίας και οι υποψήφιοι σκλάβοι αναμένουν καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου ένα τηλεφώνημα για μια έκτακτη ώρα εργασίας.
Η παγκοσμιοποίηση, το πλανητικό κεφάλαιο, ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιεί για να μετατρέψει τον πλανήτη σε μια παγκόσμια δεξαμενή εμπορευματοποίησης και εξαγωγής κερδών είναι η στρατηγική της ευελιξίας, της απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και της μείωσης του κόστους της εργασίας. Το γεγονός αυτό μεταμορφώνει την εργασιακή ταυτότητα. Έτσι δίπλα σε ένα μικρό σε αριθμό μόνιμο και υψηλά εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, αναπτύσσεται ένα ασταθές, ευέλικτο και μη προνομιούχο δυναμικό, νομαδικό ως προς την αναζήτηση της απασχόλησης, με χαμηλή ειδίκευση, χωρικά κατακερματισμένο, χωρίς νομική προστασία και κοινωνική ασφάλιση. Είναι οι ευέλικτοι νομάδες των νέων μορφών απασχόλησης. Στο δυναμικό αυτό ανήκουν οι εσωτερικοί εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης με χαμηλές δεξιότητες (υπάλληλοι γραφείου, εργαζόμενοι στη γραμμή παραγωγής κλπ), οι απασχολούμενοι στις ευέλικτες μορφές απασχόλησης (μερική απασχόληση, συμβάσεις ορισμένου χρόνου), οι εξωτερικοί εργαζόμενοι (υπεργολάβοι, αυτοαπασχολούμενοι με συμβόλαια περιορισμένης διάρκειας). Τα χαρακτηριστικά του νέου αυτού ανθρωπολογικού τύπου εργαζόμενου είναι η εξατομίκευση, η αλλαγή δηλαδή του τρόπου αμοιβής προς την κατεύθυνση της ατομικής διαπραγμάτευσης, η προσαρμοστικότητα, η διαθεσιμότητά του ανά πάσα στιγμή να απασχοληθεί σε ευέλικτα ωράρια και η αποτοπικοποίηση (Μπεκ, Σένετ) της εργασιακής σχέσης, ο άπατρις εργαζόμενος που μετακινείται από τόπο σε τόπο, από δουλειά σε δουλειά. Άμεσο επακόλουθο των παραπάνω είναι η εξασθένιση του διαχωρισμού της εργασίας από τις υπόλοιπες όψεις της ανθρώπινης ζωής, η διάλυση της πυρηνικής οικογένειας και των κοινοτικών δεσμών. Η ζωή γίνεται πλέον αντιληπτή ως επένδυση σε εργασιακές δεξιότητες, ο ελεύθερος χρόνος ο αφιερωμένος στην οικογένεια, την κοινότητα, τα προσωπικά ενδιαφέροντα, δίνεται στην επιχείρηση με αντάλλαγμα καλύτερες αμοιβές και ισχυρότερη πρόσβαση στον καταναλωτικό παράδεισο.
Η ανατροπή του νέου αυτού εργασιακού μεσαίωνα απαιτεί σε πρώτη φάση σήμερα τη ριζική μείωση του χρόνου εργασίας στις 30 ώρες, πενθήμερη εβδομάδα 6 ωρών, χωρίς μείωση μισθών. Να αποσυνδεθεί δηλαδή η διάρκεια της εργασίας από το εισόδημα. Η μείωση του χρόνου εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή του αναγκαίου θα ανοίξει έτσι το δρόμο για μια κοινωνία που ο πλούτος της θα είναι ο ελεύθερος χρόνος, ο οποίος για να μη μετατραπεί σε χρόνο κατανάλωσης εμπορευμάτων θα πρέπει να συνδυαστεί με ένα πολιτισμό αυτοπροσδιοριζόμενων, αλληλέγγυων και συνεργατικών δραστηριοτήτων. Θλίψη βέβαια προκαλεί η σημερινή «πρόοδος» αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Τ. Μωρ το 1514 πρότεινε μείωση των ωρών εργασίας στις 6 και ο Π. Λαφάργκ, τον προπερασμένο αιώνα, στις 3.
* Χάρης Ναξάκης, Καθηγητής ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας, charisnax@yahoo.gr
6-4-2015
