Το bullying ως θρέμμα της νεωτερικότητας

Του Νικήτα Χιωτίνη*

Με τον όρο νεωτερικότητα χαρακτηρίζουμε την περίοδο από τον 16ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας, που σταδιακά οδήγησε σε αλλαγή της φιλοσοφικής θεμελίωσης της επονομαζόμενης Δύσης –ή δημιούργησε τη Δύση–, αν και όλα δείχνουν πως άλλαξε άρδην και τη φιλοσοφική θεμελίωση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Η νεωτερική πρόταση συνοψίζεται στην αποϊεροποίηση του Κόσμου, της ύπαρξης και του ανθρώπου, με την συνακόλουθη αλλαγή της νοηματοδότησης της καθημερινής ζωής και των προτεραιοτήτων της.

Η επιδίωξη επέκτασης της εμβέλειας του ανθρώπου στο μη ορατό στοιχείο της πραγματικότητας, στον όποιον Θεό –π.χ. διά της θεώσεως του ανθρώπου, που υπήρξε στόχος της ζωής στην ελληνορωμαϊκή οικουμένη (που σήμερα κακώς αποκαλούμε Βυζάντιο)– ή η προσπάθεια εύρεσης υπαρξιακής θέσης και ρόλου στην προαιώνια ή εκπορεύουσα αρχή του παντός ή όπως αλλιώς ερμηνευόταν κάθε φορά ο Κόσμος, έπαψε να ορίζει τις προτεραιότητες της καθημερινής ζωής του. Η νευτώνεια φυσική, δηλαδή η νευτώνεια άποψη περί Κόσμου και η συνακόλουθη δαρβίνεια άποψη περί ζωής και ανθρώπου, τον οδήγησαν σε μια αγωνιώδη αναζήτηση νοήματος στα στενά πλαίσια του αισθητού χρόνου και χώρου. Δεν έχει νόημα το επέκεινα, δεν υφίσταται γι’ αυτόν. Το νόημα και η χαρά της ζωής δεν μπορούν παρά αναζητηθούν στα στενά πλαίσια της λεγόμενης φυσικής ζωής, με αποτέλεσμα την απόλυτη προτεραιότητα στην επιδίωξη ατομικού οφέλους, στην παρούσα ζωή.

Η κοινωνία υπάρχει μόνο ως αναγκαία προϋπόθεση για τη διευκόλυνση της ευδαιμονίας των ατόμων της, κάτι σαν αναγκαίο κακό. Μακράν δηλαδή των εννοιών περί κοινού/συλλογικού στόχου, όπως αυτό εκφραζόταν στον Επιτάφιο του Περικλέους ή με την όρθωση των Menhirs στην προϊστορία, τη δημιουργία των Πυραμίδων στην Αίγυπτο, της Ακρόπολης στην Ελλάδα και της Αγίας Σοφίας στην ελληνορωμαϊκή οικουμένη. Η κοινωνία στη Δύση υπάρχει ως εταιρική σύμβαση. Η λέξη κοινωνία και εταιρία έχουν άλλωστε το ίδιο όνομα: society, société. Άτομα με σκοπό το ατομικό τους όφελος συνάπτουν «κοινωνικό συμβόλαιο» και με κανόνα αυτό το συμβόλαιο συμβιώνουν σε κοινωνία/εταιρία, ανεχόμενα το ένα το άλλο και εκμεταλλευόμενα το ένα το άλλο. Ο στόχος δεν είναι παρά το ατομικό όφελος. Η όποια μορφή αλληλεγγύης δεν μπορεί να υφίσταται παρά στα πλαίσια της εκατέρωθεν αποδοχής ενός win-win. Η έννοια της ευτυχίας είναι η ίδια σε όλα τα συστήματα σκέψης των δύο τελευταίων αιώνων, σε όλα τα πολιτικά ιδεολογήματα. Διαφέρουν οι νομοθετημένοι κανόνες συμβίωσης, στα διαφορετικά κάθε φορά κοινωνικά συμβόλαια. Ως προτεραιότητα της ζωής προτάσσεται και παραμένει το ατομικό όφελος. Η ατομική επιτυχία και η ευτυχία ταυτίζονται με την καταναλωτική ευμάρεια και για την «εδώ και τώρα» ατομική ευδαιμονία. Τηρουμένων βεβαίως των διαβαθμίσεων αυτών των στοχεύσεων, αναλόγως της πλήρους ή ελλιπούς αποδοχής της νεωτερικής πρότασης νοηματοδότησης του Κόσμου, της ύπαρξης, του ανθρώπου και της ζωής του.

Αυτό το νέο φαντασιακό –στην περιπλάνηση της ανθρώπινης Σκέψης, της κατά Κ. Αξελό «πλανητικής σκέψης»– της πρόταξης της εδώ και τώρα ευτυχίας του ατόμου, οδηγεί μοιραίως σε καταστρατήγηση των συμβολαίων κοινωνικής συμβίωσης. Με τον ίδιο τρόπο που καταστρατηγούνται τα συμφωνητικά από τα μέλη των εταιριών, όπου ο καθένας πασχίζει να προσποριστεί περισσότερα κέρδη και στο βαθμό που δεν τον συγκρατεί κάτι άλλο, π.χ. κάποια ανώτερη αξία ή κάποια αρχή αλληλεγγύης και αγάπης προς τον άλλον, κατάλοιπο των παλαιών αρχών/αξιών αναφοράς της ανθρώπινης ζωής (δηλαδή των παλαιοτέρων πεδίων αναφοράς του σε μια υπε-φύση ή μετα-φύση, πεδίων υπερβαινόντων το στενό νεωτερικό πεδίο εμβέλειας της ζωής). Δεν είναι τυχαίο πως τα φαινόμενα bullying είναι πολύ εντονότερα στα ιδρυμένα ως κοσμικά κράτη, με πρώτο τις ΗΠΑ, όπου μέχρι και μαθητές έφτασαν να αλληλοπυροβολούνται. Είναι γνήσια τέκνα της κοινωνίας της ατομικής «επιτυχίας», απλώς χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για την επίτευξη του στόχου του ατομικού οφέλους, ωθώντας τον στην απόλυτη κατίσχυση έναντι των άλλων. Όπως με βία προβλήθηκε το «εγώ» –ή κάποια «εγώ»– με το graffiti στους τοίχους του Πολυτεχνείου. Βία με στόχο την κατίσχυση συναντούμε και μεταξύ ομάδων ατόμων και μεταξύ κρατών. Από τους οπαδούς των ποδοσφαιρικών ομάδων μέχρι την πρακτική των ατόμων στα πλαίσια του ελεύθερου οικονομικού ανταγωνισμού. Π.χ. η Swοt Analysis, που μαθαίνουν όλοι στις οικονομικές σχολές, είναι στρατηγική όχι μόνο επιβίωσης και ανάπτυξης της επιχείρησής μας, αλλά και υπερίσχυσης έναντι των άλλων, αδιαφορώντας αν αυτές οι άλλες πτωχεύσουν: στην περίπτωση αυτή η στρατηγική μας θα έχει επιτύχει το μέγιστο. Βία ασκούσαν οι δυνατές χώρες στις αποικίες τους, με στόχο να χρησιμοποιούν τους κατοίκους τους και να προσπορίζονται τα προϊόντα τους. Βία όμως εξακολουθούν να ασκούν οι πλούσιες χώρες με στόχο την κατίσχυσή τους έναντι των φτωχότερων, με στόχο να γίνουν πλουσιότερες, αντίστοιχο με αυτήν της εποχής της αποικιοκρατίας. Η «θεωρία των παιγνίων», που στοχεύει στην πρόβλεψη της βίας που θεωρείς βέβαιο –και είναι βέβαιο– πως θα ασκήσουν οι άλλες χώρες προς τη χώρα σου και στον σχεδιασμό της βίας που πρέπει πρώτος εσύ να ασκήσεις, καθορίζει τις διεθνείς σχέσεις και αποτελεί το βασικό εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Ζούσαμε – και ζούμε – σε συνθήκες ισορροπίας δυνάμεων, που απειλούν με βίαιες συγκρούσεις.

Αλλά και οι εκείθεν της Δύσεως χώρες δεν έμειναν ανεπηρέαστες από τη νεωτερική πρόταση. Παρατηρούμε βιαιότατες πρακτικές από πλευράς τους, παρά του ότι όλα τα επίσημα ισλαμικά κράτη τις αποκηρύσσουν θεωρώντας τες ξένες προς αυτά. Αυτές όμως οι βίαιες πρακτικές καταδήλως έρχονται είτε ως απάντηση στη βία που δέχονται τα ανατολικά κράτη από τη Δύση είτε είναι καταδήλως, εμμέσως ή και αμέσως, υποκινούμενες από αυτήν, προς προσπορισμό ιδίου οφέλους. Οι Ταλιμπάν δημιουργήθηκαν ευθέως από τους Αμερικανούς για ενίσχυση του πολέμου του Αφγανιστάν. Οι τζιχαντιστές άρχισαν να λειτουργούν ενισχύοντας «παρδαλές επαναστάσεις» –ο νέος τρόπος πολιτικών παρεμβάσεων, αποτελεσματικότερος των παλαιών δικτατοριών–, ασχέτως αν τώρα δείχνουν να αυτονομούνται ως ανεξέλεγκτη τερατογένεση και παρά του ότι δραστηριοποιούνται σε περιοχές διακίνησης και παραγωγής πετρελαίων(;). Η βία της 11ης Σεπτεμβρίου οδήγησε στη βία της επινόησης του άξονα του κακού και του άξονα του καλού. Είναι βέβαιο ότι αυτός ο «άξων του κακού» θα εισβάλει στην Ευρώπη αλλάζοντας τον τρόπο οργάνωσης της άμυνάς της, με συνακόλουθο την αλλαγή της πολιτικής πρακτικής των ευρωπαϊκών κρατών και της καθημερινής ζωής των πολιτών τους –αυτό άλλωστε έχει ήδη αρχίσει να συντελείται.

Το φταίξιμο όμως δεν πρέπει να το ρίξουμε στους πονηρούς πολιτευτές, γιατί «μοιάζουμε με το τέρας», όπως θα ’λεγε ο Χατζιδάκις, αν δεν είμαστε το τέρας. Τα κοινωνικά συμβόλαια που συνάπτονται υπό τη φιλοσοφική θεμελίωση της νεωτερικότητας έχουν όρια ισχύος και καταστρατηγούνται ή και ακυρώνονται, εξ αιτίας της πρόταξης του ατομικού οφέλους που έχει αναχθεί σχεδόν σε οντολογία. Η αναζήτηση νέων πεδίων αναφοράς της ανθρωπότητας αποτελεί πλέον ανάγκη επιβίωσής της. Όλα τ’ άλλα είναι προφάσεις εν αμαρτίαις.

* Ο Νικήτας Χιωτίνης είναι Δρ Αρχιτέκτων, MSC Φιλοσοφίας Πολιτισμού.

ΠΗΓΗ: 23-03-2015, http://www.topontiki.gr/article/122248/bullying-os-thremma-tis-neoterikotitas