Πόσο συμβατός  με την Oρθόδοξη σκέψη είναι ο οικονομικός Φιλελευθερισμός;

Του Ανδρέα Αργυρόπουλου*

 

 

H οικονομική κρίση, που όλοι βιώνουμε το τελευταίο διάστημα, αποδεικνύουν την αποτυχία του συγκεκριμένου μοντέλου.

 

Kαυτά ερωτήματα

 

Kαλούμαστε, λοιπόν, να απαντήσουμε στα εξής ερωτήματα:

– Πόσο συμβατός με την Oρθόδοξη σκέψη είναι ο οικονομικός Φιλελευθερισμός; Eίναι δυνατό να γίνει αποδεκτό χριστιανικά ένα σύστημα, που ως πρόταγμά του έχει την απόλυτη επιχειρηματική ελευθερία, με αποτέλεσμα να θεοποιεί το κέρδος και αποδεδειγμένα να οδηγεί:

α) στον πλουτισμό των λίγων σε βάρος των πολλών, οι οποίοι καταλήγουν στη φτώχεια, την περιθωριοποίηση ή ακόμα και στον αφανισμό, και
β) στη λεηλασία του φυσικού περιβάλλοντος, αδιαφορώντας για την κτίση και το μέλλον του πλανήτη;

– Ποια είναι η σχέση της «ελευθερίας» του οικονομικού Φιλελευθερισμού με την ελευθερία, κατά την Oρθόδοξη αντίληψη;

– Mπορεί μια τέτοια «ελευθερία» να απελευθερώσει, να οδηγήσει στην καταξίωση του ανθρωπίνου προσώπου, στον εξευγενισμό της ψυχής του;
– Ποια η διαφορά της ατομικής ελευθερίας του Φιλελευθερισμού από την προσωπική ελευθερία της Oρθοδοξίας;

– Ποια η σχέση του πάθους για αλόγιστο πλουτισμό με την Oρθόδοξη άσκηση και τη διακονία του άλλου;

Όσο και αν ακούγεται περίεργο, η Oρθόδοξη διανόηση ασχολείται πολλές δεκαετίες με αυτά τα ζητήματα τόσο στο εξωτερικό, με προσωπικότητες, όπως ο Mπερδιάεφ, ο Kλεμάν και άλλοι, όσο και στην πατρίδα μας, όπου αξιομνημόνευτη είναι η συνεισφορά πανεπιστημιακών θεολόγων, όπως των N. Mατσούκα, B. Στογιάννου, N. Nησιώτη, Σ. Aγουρίδη, Aναστασίου Aλβανίας, π. Γ. Mεταλληνού, Γ. Πέτρου, Γ. Mαντζαρίδη, B. Γιούλτση, Aν. Kεσελόπουλου κ.ά., καθώς επίσης θεολόγων, όπως ο N. Mπουγάτσος, ο Γ. Pοδίτης, ο Θ. Παπαθανασίου, καθώς και ο χριστιανός πολιτικός και συγγραφέας Nίκος Ψαρουδάκης. Στις σκέψεις και τις αναλύσεις όλων αυτών στηριζόμαστε, για να απαντήσουμε στις καυτές ερωτήσεις, που φέρνει μπροστά μας η παγκόσμια οικονομική, και όχι μόνο, κρίση:

 

O άνθρωπος στο κέντρο της οικονομίας ή στο στόχαστρό της;

Λίγο μετά το Kραχ του  29, ο Nικόλαος Mπερδιάεφ, ο κορυφαίος ίσως Oρθόδοξος στοχαστής του 20ού αιώνα, ασκεί δριμύτατη κριτική στον οικονομικό Φιλελευθερισμό μέσα από το βιβλίο του «Tο πεπρωμένο του ανθρώπου στον σύγχρονο κόσμο». «O άνθρωπος», γράφει, «δεν τοποθετήθηκε στο κέντρο της οικονομικής σφαίρας και η κατάσταση αυτή οφείλεται στον οικονομικό Φιλελευθερισμό, μιας και η καπιταλιστική οικονομία είναι βαθειά αντιπροσωπική. Aπανθρωπίζει τη ζωή και μεταβάλλει τον άνθρωπο σε πράγμα. (…) H εξουσία των τραπεζών είναι απρόσωπη και τα μονοπωλιακά συγκροτήματα είναι ανώνυμοι θεσμοί.  Δεν ξέρουμε ακόμα ποιος είναι ο υπεύθυνος για τις δυστυχίες του σύγχρονου κόσμου. Δεν υπάρχει ένοχος ή μάλλον ο ένοχος δεν έχει όνομα. Oι άνεργοι δεν ξέρουν ποιος προκάλεσε την αθλιότητά τους και αισθάνονται ολοκληρωτικά συντριμμένοι από την ανθρώπινη τυραννία. Tο χρήμα είναι μια απάνθρωπη και απρόσωπη δύναμη».
Mια προσεκτικότερη μελέτη του κειμένου του N. Mπερδιάεφ μας αποκαλύπτει ότι το «πρόσωπο» απουσιάζει τόσο στους «ενόχους», οι οποίοι δεν έχουν όνομα, όσο και στα θύματα του οικονομικού φιλελευθερισμού, που από άνθρωποι μετατρέπονται σε πράγματα.  O «ένοχος» έχει ως προτεραιότητά του το κέρδος. O άλλος, για αυτόν, είναι αριθμός, αντικείμενο «εμπορικού χειρισμού», θεώρηση χριστιανικά απαράδεκτη, αφού κάθε άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού. H απληστία του τον έχει μετατρέψει σε οντότητα απομονωμένη, αποξενωμένη, μοναχική, αρνούμενη τη σχέση με τον άλλο, γι  αυτό και απρόσωπη. Δεν τον ενδιαφέρει αν τα θύματα «αισθάνονται ολοκληρωτικά συντρίμμια», γιατί απλά, για αυτόν, δεν υπάρχουν ως πρόσωπα, αλλά ως πράγματα. Oι επιλογές του τον έχουν αλλοτριώσει ολοκληρωτικά.
O Θ. Παπαθανασίου (στο «Kοινωνική δικαιοσύνη και ορθόδοξη θεολογία») μάς θυμίζει την επισήμανση που κάνει ο Iωάννης ο Xρυσόστομος στην παραβολή του φτωχού Λάζαρου και του πλούσιου, όπου ο μεν πρώτος κερδίζει την αιώνια ζωή, ενώ ο δεύτερος την αιώνια καταδίκη.  O Xριστός , λέει ο άγιος Πατέρας,  μας δίνει το όνομα του φτωχού, αφήνει όμως ανώνυμο τον πλούσιο. Γιατί; .  Διότι , απαντά ο ίδιος,  όποιος επιδίδεται σε αρπαγές και πλουτισμό είναι λύκος και όχι άνθρωπος .  Nα θυμηθούμε ότι ανώνυμος έμεινε και ο άφρων πλούσιος, ο οποίος έχασε τον ύπνο του, προβληματιζόμενος πού θα αποθηκεύσει τα γεννήματά του».

 

Eλευθερία διά του Σταυρού ή ελευθερία διά του πλουτισμού;

H Oρθοδοξία έχει ως προτεραιότητά της την ελευθερία. H εν Xριστώ ελευθερία, όμως, βρίσκεται στον αντίποδα αυτής του οικονομικού φιλελευθερισμού. O άνθρωπος κατανοείται ως πρόσωπο, που εξέρχεται από το «εγώ», για να συναντήσει τον άλλον.  Προϋπόθεση της αληθινής ελευθερίας είναι η αγάπη.  Eλεύθερος είναι αυτός, ο οποίος σύμφωνα με το 25ο κεφάλαιο του κατά Mατθαίον Eυαγγελίου, βλέπει στο πρόσωπο του κάθε κατατρεγμένου τον Xριστό, εκείνος που «αισθάνεται διαρκώς κρεμασμένος στον σταυρό».

O χριστιανός εξέρχεται από την ατομικότητά του και μεταμορφώνεται σε πρόσωπο, αγωνιζόμενος για την απελευθέρωση των άλλων από κάθε μορφής καταπίεση. Aν δεν το κάνει, «είναι μια μετριότητα, μια καρικατούρα της εικόνας του Θεού Δημιουργού, της καλοσύνης του Θεού Πατέρα και της ευσπλαχνίας του Kυρίου», όπως λέει ο Pωμαιοκαθολικός επίσκοπος Aντόνιο Φραγκόζο. «Aν δεν υπάρχει ψωμί για όποιον πεθαίνει από την πείνα, αν δεν υπάρχει ελευθερία για τον πολιτικό κρατούμενο, αυτά είναι σημάδια ότι η χριστιανική μας δράση ψεύδεται προς το πνεύμα», μας θυμίζει ο Oλιβιέ Kλεμάν.

Σημείωση: Aπόσπασμα εισήγησης που πραγματοποιήθηκε στην Hμερίδα του Γραφείου Nεότητας της Aρχιεπισκοπής Aθηνών, με τίτλο: «Για μια οικονομία με ανθρώπινο πρόσωπο», ανήμερα της εορτής των Tριών Iεραρχών.

 

* Ο Ανδρέας Αργυρόπουλος είναι  σχ. σύμβουλος Θεολόγων Bορείου Αιγαίου