Ο ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ KΑΙ Ο …..ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ
Απόσπασμα από το βιβλίο του Κ. Μυγδάλη:
Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ –
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ –
ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 2004 (σ.218-222)
Εκλέχτηκε την περίοδο της δικτατορίας από την «αριστίνδην» Ιερά σύνοδο, αλλά στην συνέχεια, αντιπολιτεύτηκε τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο[i], παρά την βοήθεια που φαίνεται να του παρείχε,[ii] όταν ο Αυγουστίνος συγκρούστηκε για δικούς του λόγους με παράγοντες της δικτατορίας στην επαρχία του[iii]. Αυτός ο ιεράρχης στηλίτευσε έντονα, έως εισαγγελικού βαθμού, τα κακώς κείμενα της εκκλησιαστικής και πολιτικής ζωής της χώρας.[iv] Φάνηκε στην περίοδο της δικτατορίας περισσότερο να ενδιαφέρθηκε για θέματα «ηθικής» και πίστης τήρησης των ιερών κανόνων παρά για τη καταπίεση του ελληνικού λαού.[v] Οι οργανώσεις του Αυγουστίνου Καντιώτη και ο ίδιος εκδήλωσαν τις πλέον εμφανείς τάσεις φουνταμενταλισμού στα πλαίσια της Ελλαδικής Εκκλησίας, καθώς επέριψαν σε θεολόγους και κληρικούς, ειδικά τους συμμετέχοντες στην οικουμενική κίνηση, την κατηγορία του "ορθολογισμού" και του "μονδερνισμού", εμένοντας στο γράμμα των ιερών κανόνων και εμφανίζοντας την οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία της ορθόδοξης παράδοσης ως αίρεση, την δε παρέμβασή τους, ως αγώνα του "φωτός" εναντίον του "σκότους".[vi]
Ένα περιστατικό φανερώνει την αντίληψη περί Ορθοδοξίας του Αυγουστίνου Καντιώτη: Ο τότε μητροπολίτης Χαλκηδόνος (του οικουμενικού πατριαρχείου) Μελίτων, ομιλώντας την Κυριακή της Τυροφάγου, 8/4/1970, στον μητροπολιτικό ναό των Αθηνών, χρησιμοποίησε το επίκαιρο έθιμο του καρνάβαλου για να επισημάνει την υπαρξιακή αγωνία του κάθε ανθρώπου για μεταμόρφωση. Επίσης θέλησε να καταδείξει ότι οι μάσκες που φορούν οι καρναβαλιστές, υποκρινόμενοι κάτι άλλο παρά τον πραγματικό εαυτό τους, είναι πιο ακίνδυνες από τα προσωπεία που μπορεί να φορέσει κάποιος, ακόμα και χριστιανός, για να κρύψει από τον Θεό και τον εαυτό του τη πραγματικότητα. Όμως μεταμόρφωση δεν είναι δυνατό να υπάρξει με αφετηρία μια πλαστή πραγματικότητα.[vii]
Ο Αυγουστίνος όμως είχε κηρύξει πόλεμο στην επαρχία του κατά του Καρναβαλιού[viii] και η διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος από έναν κορυφαίο ιεράρχη της Ορθοδοξίας τον εξόργισε. Πολύ περισσότερο φαίνεται ότι τον εξόργισαν τα όσα ειπώθηκαν από τον Μελίτωνα για την ανάγκη να ζεί η Εκκλησία στην εποχή της, να κατανοεί τις αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου και να μη σκανδαλίζεται με την "παγκόσμιον επανάσταση της νεολαίας". Ο Αυγουστίνος αυτήν ακριβώς την επανάσταση θεωρούσε ως σημείο ηθικής σήψης και ως φάρμακο συνιστούσε την απαρασάλευτη εμμονή στους τύπους της παράδοσης[ix] και όχι την ερμηνεία της Θείας Αποκάλυψης με βάση τις αγωνίες, τα αιτήματα και τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου, που συνιστούσε ο Μελίτων.[x] Γι' αυτό ο Αυγουστίνος μύνησε[xi] τον Μελίτωνα στην Ιερά Σύνοδο.[xii] Είναι βέβαιο ότι ο Αυγουστίνος έβρισκε συμπαράσταση στο σώμα των αρχιερέων της Ελλαδικής Εκκλησίας της εποχής εκείνης και σε ορισμένους καθηγητές των Θεολογικών σχολών[xiii]. Διότι και αρκετοί άλλοι μητροπολίτες συμμεριζόταν τις ιδέες του για εξάλειψη των καρναβαλικών εκδηλώσεων, ή παρεμπόδιση των νέων λαϊκών εθίμων που συνδέονταν με τη διασκέδαση. Όπως για παράδειγμα ο τότε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Λεωνίδας, ο οποίος τελούσε νυκτερινές ακολουθίες την παραμονή της πρωτοχρονιάς για να μη συμμετέχουν οι χριστιανοί στο γλέντι της προσμονής του νέου χρόνου και πολλοί άλλοι, οι οποίοι μέχρι και σήμερα εξακολουθούν την ίδια τακτική. Οπωσδήποτε μια δικαιολογία είναι τα ειδωλολατρικά εθιμικά επιβιώματα και οι ανησυχίες "περί εκλύσεως των ηθών". Για αυτό ίσως πολεμήθηκε η ομιλία του Μελίτωνος Χαλκηδόνος την Κυριακή της Τυρινής, διότι κάνοντας χρήση του χιούμορ αφαιρούσε το προσωπείο και του χριστιανικού φονταμενταλισμού, ο οποίος παρουσιάζει ως "φοβερά και τρομερά" δευτερεύουσας σημασίας πράγματα, ενώ χάνει την ουσία της χριστιανικής πίστης, που συνίσταται στην υπαρξιακή οικείωση από τον άνθρωπο των σωτηριωδών ενεργειών του Θεανθρώπου: Ενανθρώπιση, Μεταμόρφωση, Ανάσταση.
Η φαινομενολογία του φονταμενταλισμού, όπως στοιχειοθετείται την εποχή που πρωτοεμφανίζεται ο όρος στις Η.Π.Α. , συνίσταται από "μια αυστηρότητα στη θρησκευτική έκφραση, βιβλικές αποκαλυπτικές τάσεις[xiv] και έναν ηθικισμό σε όλες τις μορφές του καθημερινού βίου". Όλα αυτά εμφανίζονται σύμφυτα με το αίτημα για επιστροφή στις θρησκευτικές ρίζες (Fontamentum = Θεμέλιο, από εδή και Fontamentalism = Θεμελιοκρατία)[xv]. Όπως φαίνεται από την γενικότερη παρουσία του Αυγουστίνου Καντιώτη, αλλά και ειδικότερα στην αντίδρασή του στο λόγο του Μελίτωνος Χαλκηδόνος, είναι δυνατό να ανιχνευθεί αυτή η φαινομενολογία του φονταμενταλισμού. Ο φονταμενταλισμός που αναπτύσσεται στα πλαίσια της Ελλαδικής Ορθοδοξίας στέκεται πολλές φορές ως ανασχετικός παράγοντας στις εκδηλώσεις οικουμενικότας: Ο «έλεγχος» της πιστότητας των οποιοδήποτε προσώπων που επιχειρούν τέτοια «ανοίγματα», με τον τρόπο που έγινε και επί ενός τόσο σημαντικού και ισχυρού στην εποχή του ορθόδοξου ιεράρχη, από ένα πρόσωπο όχι περιθωριακό, αλλά μετέχοντος στη διοίκηση της Εκκλησίας της Ελλάδος, δημιουργεί στον οποιοδήποτε θεολόγο ή κληρικό αναστολές και αίσθηση αδυναμίας ανανέωσης του εκκλησιαστικού χώρου.
Το πόσο επικίνδυνες είναι αυτές οι τάσεις, όταν δεν αντιμετωπίζονται από τη θεολογία με τον τρόπο του Χαλκηδόνος Μελίτωνος, απλά και καθαρά μας το εξηγεί το παρακάτω απόσπασμα από κείμενο του μητροπολίτη Ελβετίας Δαμασκηνού:
«Στον χώρο της θρησκείας ειδικότερα η συνεπής λειτουργία ενός ενδιάθετου φονταμενταλισμού θα μπορούσε να θεωρηθεί παρεμφερής ή ισοδύναμη προς την ίδια τη λειτουργία της ιδιαίτερης παραδόσεως των θρησκειών στην πνευματική ζωή των πιστών τους. Η αναγκαία όμως πνευματική αυτή σχέση μετασχηματίζεται σε πολλές περιπτώσεις και για διάφορους λόγους σε μια απομονωτική εσωστρέφεια ή και σε μία επιθετική εξωστρέφεια. Άλλωστε, υπάρχει μια αναντίρρητη σχέση μεταξύ της τυφλής παραδοσιαρχίας και του νοσηρού φονταμενταλισμού. Κοινός παρανομαστής και των δύο αυτών φαινομένων είναι το συναίσθημα ότι απειλείται από ξένους παράγοντες η αυθεντική ακεραιότητα η ορθοδοξία της θρησκευτικής πίστεως ή του ιδεολογικού συστήματος ή ακόμη και της εθνικής συνειδήσεως. Πράγματι, το συναίσθημα αυτό ενεργοποιεί στη συνείδηση των ατόμων ή και ομάδων μία περίεργη απομονωτική εσωστρέφεια, η οποία φέρει έντονα τα στοιχεία της στείρας παραδοσιαρχίας και θα μπορούσε εύκολα να εξελιχθεί σε ένα ανεξέλεκτο θρησκευτικό φανατισμό και σε μια επιθετική βίαιη μισαλλοδοξία.»[xvi]
[i] Αγγελόπουλος Αθ.Αν. , Εκκλησιαστική Ιστορία. Ιστορία των δομών και ζωής της Εκκλησίας της Ελλάδος- 20ος Αιώνας, σ.92-93
[ii] Οι σχέσεις του Αυγουστίνου με τον Ιερώνυμο ήταν παλιές και πολυκύμαντες.Αλλά το 1968 ο Ιερώνυμος αντιτίθεται στην απόφαση του Υπουργού Παιδείας να εξετάσει τριμελής επιτροπή καθηγητών ιατρών τον Αυγουστίνο για να αποφανθεί αν είναι υγιείς ώστε να συνεχίσει να ασκεί τα κασθήκοντά του.Για τις σχέσεις των δύο ανδρών Βλ.Μητρ. Αττικής και Μεγαρίδος Νικόδημου ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΚΟΤΣΩΝΗΣ ο Αρχιεπίσκοπος των Αποστολικών οραματισμών Εκδόσεις Σπορά Αθήνα 1990 σελ.299-306.
[iii] Ιερωνύμου ( Κοτσώνη), αρχιεπισκόπου πρώην Αθηνών, Το δράμα ενός αρχιεπισκόπου, β' έκδοσις επηυξημένη, Αθήνα 1975, σ.29 κ.εξ.
[iv] Βλ. Δ. Κιτσίκης Η Τρίτη ιδεολογία και η Ορθοδοξία Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστιας 1998 σ.290-291 όπου ο εν λόγω Μητροπολίτης φαίρεται να δηλώνει «…ως προς την οικονομικήν διαρρύθμισην της κοινωνίας,την κατανομήν της γής και των αγαθών,είμαι αριστερώτερος παντός αριστερού…»
[v] Γιώργου Μουστάκη, Η Γέννηση του Χριστιανοφασισμού στην Ελλάδα, σ.62
[vi] Επισκόπου Αυγουστίνου Καντιώτου, μητροπολίτου Φλωρίνης, Απολογισμός μιας τετραετίας (25 Ιουνίου 1967- 25 Ιουνίου 1971), έκδοσις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος «ο Σταυρός», Αθήναι 1971, σ.31,135-139, 188-193
[vii] Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος, Λόγοι και Ομιλίαι, (Επιμ. Ανδρέας Νανάκης) αγιορειτικά τετράδια 7, Εκδόσεις «Πανσέληνος» , Άγιο Όρος 1991, σ. 82-91
Αξίζει να παρατεθούν εδώ ορισμένα αποσπάσματα από τον επνευσμένο εκείνο λόγο:
«Αδελφοί μου, Είναι απλή η αλήθεια, καθαρή, ωραία, χαριτωμένη και στην τελευταία της ανάλυση η αλήθεια είναι η αγάπη….
Είναι απλή η αλήθεια. Σαφής ο λόγος του θεού. Τόσον σαφής και κατηγορηματικός, ώστε ούτε καν ανάγκη από ερμηνείαν έχει. Προσέξατε τι είπε: απλά και αληθινά πράγματα:
‘Εάν δεν συγχωρήσεται τους ανθρώπους, δεν θα σας συγχωρήσει ο Θεός. Το φανταστήκατε ποτέ αυτό, ότι η θεία συγχώρησις εξαρτάται από τη συγχώρηση του ανθρώπου προς τον συνάνθρωπόν του; Και όλα τα άλλα τα δήθεν αγαθά μας έργα, όλος ο μοντανισμός μας, όλη η μέριμνά μας δια την σωτηρίαν των άλλων, όλη η κρίσις μας περί του Κόσμου από του ύψους της αρετής μας, όλα αυτά δεν έχουν καμία αξία και δεν μπορούν να φέρουν τη θεία συγχώρηση, εάν δεν συμπληρωθούν με την συγνωμικότητά μας προς τον συνάνθρωπό μας. ….
Και τώρα έρχομαι στο δεύτερο σημείον τη περικοπής: Αυτό της υποκρισίας. Τίποτε δεν καυτηρίασε ο Κύριος τόσο πολύ, όσο την υποκρισία. Και ορθώς, εις αυτήν είδεν, ότι υπάρχει πάντοτε ο μεγαλύτερος παραπλανητικός κίνδυνος, δηλαδή το εωσφορικόν αγγελοφανές φως….
Και είναι επικίνδυνη η υποκρισία, γιατί ανταποκρίνεται προς βαθύτατον ψυχολογικόν αίτημα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος θέλει να φανεί αυτός που δεν είναι. Ακόμη και ενώπιον του εαυτού του και ενώπιον του Θεού. Και έτσι ξεφεύγει από την αλήθεια και την απλότητα και φυσικά την μετάνοιαν και την σωτηρίαν.
Σε λίγες ώρες έξω από αυτόν τον ναόν, έξω από την γαλήνην του, θα παρελάσει ο Καρνάβαλος. Μην τον περιφρονήσετε, μην τον χλευάσετε και μην με κατακρίνεται που τον αναφέρω αυτή την στιγμή. ….
Είναι τραγική μορφή ο Καρνάβαλος. Ζητεί να λυτρωθεί από την υποκρισίαν υποκρινόμενος. Ζητεί να καταλύσει όλες τις προσωπίδες, που φορεί με μια νέα την πιο απίθανη. ….
Να μην τον καταδικάσουμε, λοιπόν τον Καρνάβαλο, αλλά να σταθούμε και κάτω από την προσωπίδα του να ακούσωμε την αγωνία του, την έκκλησή του και το δάκρυ του. Επαναλαμβάνω: της ορθοδοξίας το βαθύτερο κύρηγμα ζητεί ο Καρνάβαλος περιφερόμενος εις τους δρόμους της πολιτείας:τη μεταμόρφωση. Και είναι ο ειλικρινέστερος και εντιμότερος των υποκριτών. ….
Διότι είναι η πέραν της αυτάρκους υποκρισίας αλήθεια, η απλή- η ευκολοτέρα αντιμετώπισις των προβλημάτων είναι να τα χλευάσει και να τα κατακρίνει κανείς και να τα αντιπαρέλθει, όπως ο ιερεύς και ο λευίτης της Σαμαρειτικής παραβολής. Αλλά η πληγή είναι εδώ και κράζει.
Ποιος μπορεί υπευθύνως να μας πει, ότι είναι έξω κάθε ιστορικής, εξελικτικής πραγματικότητος όλα αυτά τα ιστορικά γεγονότα και φαινόμενα της νέας γενεάς της ανθρωπότητος, η έξαλη μουσική, οι έξαλλοι χοροί, η έξαλη επένδυσις, όλη η παγκόσμιος επανάστασις της νεολαίας; αν όλοι οι μικρόνοοες, όλοι οι εθελοτυφλούντες, όλοι οι παρελθοντολόγοι και εγκαυχώμενοι δια την αρετήν της εποχής των συνομοτήσουν, δια να κατακρίνουν όλα αυτά τα πράγματα, η Εκκλησία έχει χρέος να σταθεί με Θεανδρικήν κατανόησιν, εναθρωπιζομένη όπως ο Κύριος της εν μέσω ενός κόσμου, που έρχεται μακρόθεν και να ακούσει αυτήν την αγωνιώδη κραυγήν, που αναπηδά από όλα αυτά τα θεωρούμενα από μας έξαλλα πράγματα. Κάτι έχει να μας πει με όλα αυτά τα φαινόμενα αυτός οι κόσμος, που έρχεται νέος εις το προσκήνιον της ιστορίας. ….»
[viii] Επισκόπου Αυγουστίνου Καντιώτου, μητροπολίτου Φλωρίνης, Απολογισμός μιας τετραετίας (25 Ιουνίου 1967- 25 Ιουνίου 1971), έκδοσις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος «ο Σταυρός», Αθήναι 1971, σ.67-69.
[ix] Επισκόπου Αυγουστίνου Καντιώτου, μητροπολίτου Φλωρίνης, Απολογισμός μιας τετραετίας (25 Ιουνίου 1967- 25 Ιουνίου 1971), έκδοσις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος «ο Σταυρός», Αθήναι 1971, σ. 122, 182 κ.εξ.
Αξίζει να δούμε μερικές από τις κατηγορίες του Αυγουστίνου για την παραπάνω ομιλία του Μελίτωνος: «Κατηγορεί την υποκρισίαν, αλλά αυτός ο ταλαίπωρος εγένετο ο μεγαλύτερος και απαισιότερος υποκριτής, διότι υπό την προσωπίδα ορθοδόξου ιεράρχου έκρυπτεν αρχιερέα Βάκχου, καλούντα τον χριστιανικόν λαόν εις εκδήλωσιν λατρείας προς τα ξόανα.κήρυγμα σουρεαλιστικής τέχνης, περιφρονητικόν και καταλυτικόν του ενδόξου παρελθόντος της Εκκλησίας μας, δεν ηδύνατο παρά τον καρνάβαλο να προβάλει ως έμβλημα. .. ( όπ .π. σ. 122)
Ενώ οι σύγχρονοι ποιμένες και δάσκαλοι της Εκκλησίας, μνήμονες των αγώνων των αειμνήστων εκείνων Πατέρων και διδασκάλων της Εκκλησίας, με όσας δυνάμεις διαθέτουν συνεχίζουν την μάχην κατά των ηθικών παρεκτροπών της κοινωνίας, αίφνης από το πρώτον βήμα της Εκκλησίας της Ελλάδος, ηκούσθη φωνή Ιεράρχου, η οποία εκάλει τους πιστούς να ιδούν τα καρναβαλικάς τελετάς, όχι όπως τας είδον οι Πατέρες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας, αλλ' όπως τας βλέπουν οι κοσμικοί άνθρωποι, με τας χρωματιστάς διόπτρας του Διαβόλου, δια μέσου των οποίων και οι πλέον ακάθαρτοι και ελεειναί ηθικώς εκδηλώσεις και πράξεις φαίνονατι πλήρεις θεγλήτρου και γοητείας!
Ω κόσμε, αφαίρεσον από τους οφθαλμούς σου τα διόπτρας του Διαβόλου, τας δήθεν επιστημονικάς, τα δήθεν ψυχολογικάς θεωρίας, και τότε θα ιδείς τα πράγματα καθαρώς. … (ό .π. , σ. 182-183)
Μόλις ηκούσθησαν αι πρώται λέξεις υπέρ του Καρναβαλικού αίσχους ή των αιρέσεων, όλος ο εκκλησιαζόμενος λαός έπρεπε με όλην την δύναμιν των πνευμόνων του να άρη φωνήν διαμαρτυρίας και να είπη. Ανάξιος! Αίσχος! Κάτω! … (ό .π. , σ. 184)
Εις ενδόξους ημέρας της Εκκλησίας, κατά τας οποίας ο ευσεβής λαός συνηγωνίζετο μετά των ποιμένων του, έδιδε την μαρτυρίαν της πίστεως του ζωηρώς Με ισχυράς φωνάς -και όχι μόνον με φωνάς- εξεδίωκεν εκ του Ναού τους επιβουλευομένους την πίστην του, τους προβατόσχημους λύκους, τους υπό το ένδυμα του Ορθοδόξου κληρικού λαλούντας σκολιά και διεστραμμένα. … (ό .π. , σ. 185)
[x] Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος, Λόγοι και Ομιλίαι, (Επιμ. Ανδρέας Νανάκης) αγιορειτικά τετράδια 7, Εκδόσεις «Πανσέληνος» , Άγιο Όρος 1991, σ. 88-90.
[xi] Η μέθοδος της υποβολής μηνύσεων στην Σύνοδο φαίνεται προσφιλής στον Αυγουστίνο .Το 1958 μέλη του θρησκευτικού του σωματείου ¨Ο Μέγας Αθανάσιος¨ υπέβαλαν αντίστοιχη μήνυση στην Ιερά Σύνοδο εναντίον του αρχιμανδρίτη τότε Ιερώνυμου Κοτσώνη και τον κατηγόρησαν «…ότι δεν σέβεται το πρόσωπο της Παναγίας, επειδή δεν εμπόδισε την έκδοση της μετάφρασης του βιβλίου του Foulton Oursel " Το πιο μεγάλο γεγονός¨….» Βλ.Μητρ. Αττικής και Μεγαρίδος Νικόδημου ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΚΟΤΣΩΝΗΣ ο Αρχιεπίσκοπος των Αποστολικών οραματισμών Εκδόσεις Σπορά Αθήνα 1990 σελ.11
[xii] Επισκόπου Αυγουστίνου Καντιώτου, μητροπολίτου Φλωρίνης, Απολογισμός μιας τετραετίας (25 Ιουνίου 1967- 25 Ιουνίου 1971), έκδοσις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος «ο Σταυρός», Αθήναι 1971, σ.122
[xiii] Επισκόπου Αυγουστίνου Καντιώτου, μητροπολίτου Φλωρίνης, Απολογισμός μιας τετραετίας (25 Ιουνίου 1967- 25 Ιουνίου 1971), έκδοσις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος «ο Σταυρός», Αθήναι 1971, σ.124
[xiv] Ο Αυγουστίνος Καντιώτης έχει ερμηνεύσει τα γνωστά χωρία της Αποκάλυψης του Ιωάννη, τα οποία αναφέρονται στους 4 Ιππείς προσπαθώντας να επισημάνει συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα της εποχής μας.
[xv] Αγαθαγγέλου Χαραμαντίδη ( αρχιμ), «φονταμενταλισμός και τρόποι υπερβάσεως του», Εκκλησία 1995, σ. 765
[xvi] Δαμασκηνός Παπανδρέου (μητροπολίτης Ελβετίας), «ανεξιθρησκεία και Φονταμενταλισμός», Λόγος Διαλόγου (η Ορθοδοξία ενώπιον της τρίτης χιλιετίας), Εκδόσεις Καστανιώτη Αθήνα 1997.σ. 294-5
