Πτώση της τιμής του πετρελαίου: Γιατί τόσο απότομα;

Του Κυριάκου Μεζόπουλου*

Τους τελευταίους μήνες η τιμή του αργού πετρελαίου έχει γνωρίσει μία από τις δραματικότερες πτώσεις των τελευταίων ετών. Από τον Ιούλιο 2014 μέχρι τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο (μέσα Ιανουαρίου) ο πρώτος μήνας του Brent έχει απωλέσει πάνω από 50%. Παρόμοιες απώλειες έχει υποστεί και το WTI, όπως είναι και αναμενόμενο, και τα futures προϊόντων πετρελαίου (ICE Gasoil, NYMEX RBOB, NYMEX HO). Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τα αίτια της πτώσης και παράλληλα θα εξετάσουμε κάποιες θεωρίες που ακούγονται στα μέσα ενημέρωσης ως προς την ορθότητα τους.

Πριν ξεκινήσουμε την ανάλυση είναι χρήσιμο για τους αναγνώστες να παραθέσουμε κάποιους βασικούς αριθμούς σχετικά με την παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση πετρελαίου. Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου αυτή τη στιγμή είναι περίπου 92 εκατ. βαρέλια/ημέρα, εκ των οποίων ~30 εκατ. βαρέλια παράγονται από χώρες του OPEC, ~14 εκατ. βαρέλια από τις ΗΠΑ, ~11 εκατ. βαρέλια από τη Ρωσία, και περίπου ~3.5 εκατ. βαρέλια από την Ευρώπη.

Από τη μεριά της κατανάλωσης το σύνολο είναι 91 εκατ. βαρέλια/ημέρα, εκ των οποίων οι ΗΠΑ έχουν τη μερίδα του λέοντος με ~19 εκατ. βαρέλια, ακολουθεί η Ευρώπη με ~14 εκατ. βαρέλια, η Κίνα με ~10 εκατ. βαρέλια, και η Ιαπωνία με ~4.5 εκατ. βαρέλια. Άμεσα παρατηρούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως το ότι οι χώρες του ΟΟΣΑ (δηλαδή οι αναπτυγμένες οικονομίες) καταναλώνουν περίπου το 50% της παραγωγής και το ότι οι ΗΠΑ είναι μεγαλύτερος παραγωγός από τη Ρωσία, αλλά η δεύτερη λόγω μικρότερης εσωτερικής κατανάλωσης είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας. Σημειώστε ότι, ανάλογα με την πηγή αυτά τα νούμερα ίσως να διαφέρουν λίγο, κυρίως λόγω της κατηγοριοποίησης κάποιων ειδών αργού πετρελαίου και λόγω χρονικής στιγμής λήψης των στατιστικών.

Οπλισμένοι λοιπόν με αυτά τα στατιστικά στοιχεία ας κάνουμε μια απόπειρα να καταλάβουμε τι γίνεται στις αγορές. Αρχίζοντας από την παραγωγή, βλέπουμε άμεσα ότι αυτή υπερβαίνει την κατανάλωση. Αυτό από μόνο του δεν σημαίνει τίποτα, γιατί τα πραγματικά νούμερα παραγωγής συνήθως είναι λίγο χαμηλότερα των ονοματικών λόγω ατυχημάτων/βλαβών/συντήρησης αλλά και γιατί το πετρέλαιο μπορεί εύκολα να αποθηκευτεί όταν υπάρχει περίσσεια στην αγορά. Ωστόσο υπάρχουν δύο στοιχεία που έχουν αλλάξει τα δεδομένα στις αγορές προσφάτως. Το πρώτο είναι ότι τις περισσότερες χρονιές την τελευταία δεκαετία η παραγωγή ήταν μικρότερη από την κατανάλωση, το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση των αποθεμάτων. Το δεύτερο είναι ότι ο ρυθμός αύξησης της παραγωγής έχει επιταχυνθεί, ειδικά στις χώρες του ΟΟΣΑ λόγω της παραγωγής πετρελαίου από σχιστόλιθο στις ΗΠΑ. Από το 2008 και μετά οι ΗΠΑ έχουν σχεδόν διπλασιάσει την παραγωγή τους, προσθέτοντας ~5 εκατ. βαρέλια/ημέρα. Η αλλαγή αυτή γίνεται ακόμα πιο δραματική αν αναλογιστούμε ότι οι ΗΠΑ μέχρι το 2008 έβλεπαν την παραγωγή τους να μειώνεται ραγδαία και ότι η πρωτοφανής επανάσταση του σχιστόλιθου συνέβη αναπάντεχα. Η άμεση συνέπεια είναι ότι οι ΗΠΑ έχουν μειώσει τις εισαγωγές κατά περίπου την ίδια ποσότητα, και αυτές οι πλεονάζουσες ποσότητες διοχετεύονται πλέον στην διεθνή αγορά. Οι μεγάλοι χαμένοι αυτής της αλλαγής είναι η Νιγηρία, η Ανγκόλα, και η Βενεζουέλα, που έχασαν έναν παραδοσιακό πελάτη τους και πλέον πρέπει να βρουν νέες αγορές. Περαιτέρω, άλλες παραγωγές χώρες αυξάνουν και αυτές την άντληση πετρελαίου: από το 2008 εώς σήμερα ο Καναδάς έχει αύξηση 1 εκατ. βαρέλια/ημέρα και το Ιράκ παρόλα τα προβλήματα με το ISIS αύξησε την παραγωγή επίσης 1 εκατ. βαρέλια/ημέρα, η Σαουδική Αραβία κατά 800 χιλ. βαρέλια/ημέρα την ίδια περίδο, και τέλος η Λιβύη εν μέσω εμφυλίου ακόμα εξάγει πετρέλαιο.

Στην αντίπερα όχθη, τα νέα σχετικά με την κατανάλωση πετρελαίου δεν είναι καλά. Οι χώρες του ΟΟΣΑ μείωνουν την κατανάλωση πετρελαίου κάθε χρόνο μετά την κρίση του 2008, σωρευτικά κατά περίπου 3 εκατ. βαρέλια/ημέρα, αντιστρέφοντας την τάση αύξησης της προηγούμενης δεκαετίας. Οι λόγοι για αυτή την αλλαγή είναι οι δημογραφικές τάσεις (μείωση πλυθυσμού στην Ιαπωνία και γήρανση πλυθυσμού στην Ευρώπη με συνέπεια λιγότερη οδήγηση), η οικονομική κρίση και η ανεργία στην Ευρώπη, η χρήση βιοκαυσίμων (βιοντίζελ και αιθανόλη έχουν μειώσει την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων πάνω από 1 εκατ. βαρέλια/ημέρα τα τελευταία 5 χρόνια), οι πωλήσεις αυτοκινήτων με μικρότερη κατανάλωση, οι πρωτοβουλίες για ενεργειακή αποδοτικότητα κτιρίων (energy efficiency), οι νέες τεχνολογίες που επιτρέπουν την μείωση των ταξιδιών (teleconference, εργασία μέσω διαδικτύου), και τέλος μια διαφαινόμενη τάση να μην θεωρείται πλέον το αυτοκίνητο απαραίτητο αγαθό από τις νεότερες γενιές. Επιπλέον, το 2014 δεν ήταν από τις καλύτερες χρονιές για έναν ακόμα μεγάλο καταναλωτή, την Κίνα. Η αναμενόμενη από καιρό επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας και η εκστρατεία του προέδρου Xi για μείωση της διαφθοράς με την επακόλουθη μείωση της κατανάλωσης, είναι οι κύριοι υπαίτιοι. Για να είμαστε ξεκάθαροι, η Κίνα θα συνεχίσει να αυξάνει την κατανάλωση, απλά σε μικρότερο βαθμό από αυτόν που αναμενόταν.

Το πρόβλημα επεκτείνεται αν σκεφτούμε το πόσο συνδεδεμένες είναι οι οικονομίες των υπόλοιπων χωρών της ΝΑ Ασίας με αυτήν της Κίνας. Ωστόσο, παρόλα τα παραπάνω αρνητικά σημεία η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου αυξήθηκε το 2014 (~1 εκατ. βαρέλια/ημέρα) και προβλέπεται ότι θα αυξηθεί και το 2015 (~900 χιλ. βαρέλια/ημέρα).

Βάσει των παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι έχουμε να κάνουμε με μια πτώση τιμών λόγω συνδυασμού αύξησης παραγωγής (supply shock) και (σε μικρότερο βαθμό) λόγω μείωσης κατανάλωσης (demand shock).

Παράλληλα, αυτό το διάστημα έχουμε διαβάσει διάφορες θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν την πτώση και το τι μέλλει γενέσθαι, ανεξάρτητα από την ισορροπία προσφοράς και ζήτησης. Θα εξετάσουμε τις κύριες θεωρίες και θα δούμε κατά πόσο στέκουν έναντι των γεγονότων.

Η πρώτη είναι ότι οι ΗΠΑ έχουν συνεννοηθεί με την Σαουδική Αραβία (ΣΑ) να ρίξουν τις τιμές πετρελαίου για να πλήξουν τη Ρωσία και το Ιράν. Σίγουρα ποτέ δεν θα μάθουμε τι συζητιέται στα παρασκήνια της διπλωματίας. Αλλά ας επιχειρήσουμε να σκεφτούμε σαν πετρελαιοπαραγωγοί. Αν η ΣΑ μείωνε την παραγωγή για να κρατήσει ψηλά τις τιμές, τότε πολύ απλά άλλοι παραγωγοί θα έπαιρναν τη θέση της αυξάνοντας την δικιά τους παραγωγή. Το αποτέλεσμα θα ήταν για τη ΣΑ και μειωμένα έσοδα και μειωμένο μερίδιο αγοράς, το οποίο είναι δύσκολο να ανακτηθεί. Η ΣΑ επιχείρησε κάτι παρόμοιο το 1985, σε αντίστοιχη συγκυρία με τη σημερινή και παραλίγο να χρεωκοπήσει. Οι αρνητικές συνέπειες για Ρωσία και Ιράν είναι παράπλευρες και όχι ο κύριος στόχος της ΣΑ.

Η δεύτερη θεωρία είναι ότι η ΣΑ έχει βάλει στόχο να βγάλει από το παιχνίδι  τους παραγωγούς πετρελαίου από σχιστόλιθο στις ΗΠΑ και από αμμώδη κοιτάσματα στον Καναδά (oil sands) ρίχνοντας την τιμή κάτω από το κόστος παραγωγής τους. Αυτή η θεωρία είναι βάσιμη, αφού είναι σίγουρο ότι παρατεταμένα χαμηλές τιμές θα δυσκολέψουν κάποιους από αυτούς τους παραγωγούς. Αν για παράδειγμα, το πετρέλαιο μείνει για πολύ καιρό στα $40/βαρέλι, τότε οι παραγωγοί από σχιστόλιθο που έχουν μέσο κόστος $60/βαρέλι και παραπάνω θα αναγκαστούν να σταματήσουν. Ωστόσο οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας (και η ΣΑ) αγνοούν κάτι βασικό. Η τεχνολογία παραγωγής από σχιστόλιθο πλέον υπάρχει, είναι διαδεδομένη, και συνεχώς βελτιώνεται. Ανά πάσα στιγμή, και λόγω του ότι αυτή η μέθοδος είναι πιο φθηνή και ευέλικτη στην ανάπτυξη από τα mega-projects των μεγάλων εταιρειών, οι παραγωγοί μπορούν να ανοιγοκλείνουν την παραγωγή κατά βούληση. Μερικοί αναλυτές μάλιστα τολμούν να πουν ότι στο μέλλον το πετρέλαιο ποτέ δεν θα ξεπεράσει τα $60-$70/βαρέλι ακριβώς για αυτό το λόγο, αν και ίσως ακούγεται λίγο τραβηγμένο.

Η τρίτη θεωρία είναι λίγο διαφορετική, οι υποστηρικτές της λένε ότι οι τιμές πέφτουν επειδή ο OPEC πλέον έχει χάσει τη σημασία του και θα διαλυθεί αφού δεν μπορεί να ελέγξει τα μέλη του (και την παραγωγή τους). Πάλι, τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά και η ιστορία μας δείχνει το δρόμο. Ο OPEC ελέγχει σχεδόν το 30% της παγκόσμιας παραγωγής, όπως είδαμε άνωθι, άρα σίγουρα παραμένει υπολογίσιμος παράγοντας. Επιπλέον, από τη φύση του είναι ένα καρτέλ που δεν λειτουργεί όσο συνεκτικά νομίζουμε. Όταν οι τιμές είναι ψηλά, όλα τα μέλη ακολουθούν την ίδια πολιτική μεγιστοποίησης της παραγωγής, αλλά σε περιβάλλον χαμηλών τιμών κάθε κράτος πράττει ανάλογα με την ιδία οικονομική του κατάσταση.

Οι αναγνώστες ορθά θα αναρωτηθούν γιατί όλα συνέβησαν τόσο ξαφνικά. Σχεδόν όλοι οι παραπάνω λόγοι που εξηγούν την πτώση είναι μακροπρόθεσμοι, πως γίνεται και ξαφνικά τους ανακάλυψε η αγορά; Αυτό έχει να κάνει με την συμπεριφορά των συμμετεχόντων στις αγορές, όχι μόνο της ενέργειας αλλά γενικότερα, που μοιάζει με συμπεριφορά αγέλης. Όλοι ήξεραν τι συνέβαινε αλλά όσο οι τιμές ήταν σταθερές δεν έδιναν βαρύνουσα σημασία στα προφανή δεδομένα που είχαν μπροστά τους. Επίσης έχει να κάνει και με τη φύση των αγορών εμπορευμάτων.

Όπως εξήγησα και στα προηγούμε άρθρα μου εδώ στο Capital.gr τα εμπορεύματα κινούνται πολύ πιο γρήγορα από τις μετοχές και τα ομόλογα. Ένας από τους λόγους είναι ότι οι καμπύλες βραχυπρόθεσμης προσφοράς/ζήτησης είναι πολύ απότομες και ένας άλλος λόγος είναι η συμμετοχή των επενδυτικών ταμείων που μπαινοβγαίνουν στις αγορές ταχύτατα.

Εδώ τελειώνει το πρώτο άρθρο της σειράς. Θα επανέλθουμε με άλλα δύο άρθρα για τις μελλοντικές εξελίξεις στις αγορές πετρελαίου και για το πως μπορούμε να κερδίσουμε σαν επενδυτές από το περιβάλλον χαμηλών τιμών πετρελαίου. Όπως πάντα, όποιοι αναγνώστες έχουν απορίες, μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί μου και θα προσπαθήσω να απαντήσω όσο πιο λεπτομερώς μπορώ.

Παραπομπές

http://www.eia.gov/countries, BP Statistical Review of World Energy 2014

http://www.reuters.com/finance/commodities, Goldman Sachs – New Oil Order: Lower for longer to keep capital sidelined Societe Generale – Oil & Gas: Unconventional Reality – Life after the fall

* Ο κ. Κυριάκος Μεζόπουλος είναι ναυλωτής στη ΒΡ. Αποτελεί ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Greek Energy Forum, του σύνδεσμου Ελλήνων και Κυπρίων επαγγελματιών στο χώρο της ενέργειας στο Λονδίνο. Οι απόψεις που εκφράζονται εδώ είναι αποκλειστικά δικές του. k.mezopoulos@greekenergyforum.com, Kyriakos Mezopoulos

ΠΗΓΗ: www.capital.gr