Η γυναίκα δυνάστης
Του Χάρη Ναξάκη*
Η βούληση για δύναμη, η επιθυμία για εξουσία, η ιδιοτέλεια και ο ανταγωνισμός, είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, όπως βέβαια κι ο αλτρουισμός, κι όχι τμήμα της ταυτότητας του φύλου και δη του αντρικού, όπως αφελώς (;) διακηρύσσει το γυναικείο κίνημα. Το να δηλώνεις φιλελεύθερος, προοδευτικός ή αριστερός ήταν και είναι συνώνυμο με την άνευ όρων ταύτιση με την φεμινιστική αφήγηση για την πατριαρχική καταπιεστική κοινωνία, τον πατέρα εξουσιαστή – αφέντη, σε αντίθεση με την ευαίσθητη και ευγενικών συναισθημάτων γυναικεία ψυχοσύνθεση. Η άφεση αμαρτιών των προοδευτικών αντρών για το προπατορικό αμάρτημα του αντρικού φύλου, για την επί αιώνες βάναυση πατριαρχική κυριαρχία, είναι το να δηλώσουν φεμινιστές. Η έμφυλη όμως καταπίεση δεν ήταν και δεν είναι μόνο πατριαρχική.
Σήμερα, στην ύστερη νεωτερική εποχή, τα δίκαια αιτήματα του γυναικείου κινήματος για χειραφέτηση και ισότητα έχουν εκπέσει στην αναδυόμενη φιγούρα: της γυναίκας-αφέντη, που παίρνει το αίμα της πίσω για την επί χιλιάδες χρόνια ανδρική τυραννία, της μορφωμένης γυναίκας μάνατζερ ή αυτοαπασχολούμενης στα ευγενή επαγγέλματα που η επιθυμία της για εξουσία και δύναμη και η ροπή στην αυταρχικότητα σε τίποτα δεν διαφέρει από την ανάλογη αντρική ή της γυναίκας οδηγού που παρκάρει πάνω στις θέσεις για αναπήρους και βρίζει τους άλλους οδηγούς με περισσότερη μανία από το απεχθές αντρικό πρότυπο.
Όλα όμως τα παραπάνω είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου. Οι ρίζες της γυναικείας-μητρικής επιθυμίας ισχύος ίσως πρέπει να αναζητηθούν στις απαρχές του είδους, τότε που συντελέστηκε η ανθρωπογέννεση και οι πρώτοι ανθρωπίδες εγκατέλειψαν τα δέντρα, το δάσος, για να αποικήσουν τη σαβάνα και οι μεν άνδρες να επιδοθούν στο συλλογικό κυνήγι για να εξασφαλιστεί η τροφή και οι γυναίκες να μείνουν στο σπίτι για να φροντίζουν τα παιδιά και να συλλέγουν καρπούς και χόρτα. Σ’ αυτές τις πρώτο-κοινωνίες σχηματίζονται δυο φιγούρες με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο άνδρας κυνηγός, νομάδας, θηρευτής και πολεμιστής και η γυναίκα νοικοκυρά και ειρηνική. Οι άντρες, όπως επισημαίνει ο Ε. Μορέν κατέχοντας την δύναμη και τη γνώση (όπλα, τεχνική της πέτρας για την κατασκευή εργαλείων, τεχνικές συλλογικής οργάνωσης στο κυνήγι, τεχνικές πρόσβασης στην εχθρική σαβάνα, κλπ) οικειοποιούνται τον έλεγχο της κοινωνίας, εγκαθιστώντας σχέσεις κυριαρχίας /υποτέλειας, επιβάλλοντας στις γυναίκες και τους νέους μια πολιτική κυριαρχία.
Η αυταρχική, αντρική κατά τεκμήριο κυριαρχία, οι πατριαρχικές μορφές κυριαρχίας, έχουν πλήρως αναλυθεί μέχρι σήμερα αλλά μικρότερη σημασία έχει δοθεί στην επίσης απεχθή χειραγώγηση του άλλου που έχει τις ρίζες της στη μητρική κυριαρχία, στην κτητική και ευνουχιστική συμπεριφορά της γυναίκας-μητέρας. Οι τεχνικές αυτής της συμπεριφοράς αναπτύχθηκαν στην οικία όπου παρέμεινε η γυναίκα ως νοικοκυρά και ως υπεύθυνη για την ανατροφή των παιδιών. Η μητριαρχική επιθυμία ισχύος, σύμφωνα με τον Μισεά, παίρνει διάφορες μορφές που είναι πιο αποπνικτικές από τη συμβολική αυθεντία και αυταρχικότητα του πατέρα και γι αυτό είναι δυσκολότερα ανιχνεύσιμες και αντιμετωπίσιμες. Ιδού ένα παράδειγμα, ελαφρώς τροποποιημένο όπως το δίνει ο Ζίζεκ. Ο πατέρας-αφέντης λέει στο γιο του «Πρέπει να πας στα γενέθλια της θείας σου ακόμα κι αν πλήττεις θανάσιμα – θα πας θες δε θες». Η κτητική και ευνουχιστική μητέρα θα πει «παρόλο που ξέρεις καλά πόσο πολύ επιθυμεί η θεία σου να σε δει, δεν οφείλεις να το κάνεις παρά μόνο αν το θες πραγματικά, αλλιώς μείνε στο σπίτι». Ενώ στην περίπτωση του πατριαρχικού αυταρχισμού είναι ίσως ευκολότερο να αντιδράσει το παιδί, στην μητριαρχική χειραγώγηση οι τεχνικές κυριαρχίας εμφανίζονται μεταμφιεσμένες ως ελεύθερη επιλογή, που είναι όμως στην πραγματικότητα αναγκαστική επιλογή. Αν μάλιστα το παιδί επιλέξει «ελεύθερα» να μην πάει στα γενέθλια, τότε το αόρατο χέρι της μητριαρχικής κυριαρχίας εκβιάζοντας συναισθηματικά το παιδί, στο όνομα της αγάπης, για το καλό του θα του πει: «Μα δεν αγαπάς τη θεία σου που τόσα χρόνια σου προσφέρει τόσα πολλά, ντροπή σου!!» Η συγκαλυμμένη αυτή τεχνική εξουσίασης του άλλου τον οδηγεί να θυματοποιεί τον εαυτό του που φέρθηκε τόσο αχάριστα και ανήθικα.
Η βούληση λοιπόν για δύναμη δεν είναι προνομιακό χαρακτηριστικό της έμφυλης υπόστασης του ανθρώπου και μάλιστα της πατριαρχίας, όπως υποστηρίζει η φεμινιστική αφήγηση. Ιστορικά έχει πάρει και της δυο μορφές κυριαρχίας, του πατέρα-αφέντη και της κτητικής μητέρας. Η πρώτη από τις δυο μορφές είναι κυρίαρχη αιώνες τώρα αλλά στον ύστερο καπιταλισμό οι τεχνικές κυριαρχίας είναι μείγμα και των δυο και ασκούνται και από τα δυο φύλα, μέσω της κυρίαρχης φιγούρας της νεωτερικότητας, του εξατομικευμένου ατόμου, που είναι κτητικό, ναρκισσιστικό (Κ. Λας), ορθολογικά ιδιοτελές και αυτοαναφορικό.
Άρτα 8-11-2014
* Χάρης Ναξάκης, Καθηγητής Οικονομικών στο ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας, charisnax@yahoo.gr.
