Το Κοινωνικό Σχολείο
Α) Η κοινωνική πραγματικότητα για τα παιδιά και η… dream team
Β) Πρωτότυπο και πρωτοποριακό έργο ή άλλη μια επικοινωνιακή κίνηση του ΥΠΑΙΘ;
Του Γιάννη Γεωργ. Αμανατίδη*
Α) Η κοινωνική πραγματικότητα για τα παιδιά και η… dream team
Αποσπάσματα από το δελτίο τύπου του ΥΠΑΙΘ για το Κοινωνικό σχολείο
«Οι δράσεις και τα προγράμματα του Κοινωνικού Σχολείου που θα υλοποιηθούν σε όλη τη χώρα με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς και στους δέκα άξονες (άθληση, διατροφή, ναρκωτικά, κάπνισμα & αλκοόλ, σεξουαλική αγωγή, μολυσματικές ασθένειες, ρατσισμός, χουλιγκανισμός, αισθητική, ολυμπισμός), εξετάστηκαν στη σημερινή δίωρη ευρεία σύσκεψη, στο υπουργείο Παιδείας. Στη σύσκεψη εξετάστηκαν τρόποι επιτυχίας αυτών των δράσεων… Από την πλευρά των εκπροσώπων των Πανεπιστημίων Γεωπονικού και Χαροκόπειου στο ζήτημα της διατροφής των μαθητών τονίστηκε πως «Τα παιδιά ξέρουν τι πρέπει να κάνουν αλλά δεν το κάνουν. Να αλλάξουν γνώσεις δεν λύνεται το πρόβλημα. Πρέπει να αλλάξουν συμπεριφορά… Εάν δεν εμπλακεί ο δάσκαλος δεν θα καταφέρουμε πολλά. Ο μαθητής έχει Θεό το δάσκαλο. Το κίνητρο θα έρθει από το δάσκαλο και το γυμναστή».
«Δράσεις και Προγράμματα σε δέκα άξονες»… που ήδη υλοποιούνται.
Επειδή προφανώς κανένας από τους συμμετέχοντες στη δίωρη ευρεία σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Υπουργείο Παιδείας δεν γνώριζε ότι όλες οι παραπάνω δράσεις και τα προγράμματα υλοποιούνται ήδη σε όλα τα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας, παραθέτω σε υποσημείωση την ηλεκτρονική διεύθυνση, όπου βρίσκεται η εγκύκλιος 163790/Γ7/31-10-13 του Υ.ΠΑΙ.Θ. με θέμα: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (Αγωγής Σταδιοδρομίας, Αγωγής Υγείας, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Πολιτιστικών Θεμάτων, Comenius- Leonardo da Vinci και eTwinning) ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014[1], η οποία έχει σταλεί σε όλες τις Σχολικές μονάδες Π.Ε. και Δ.Ε. της χώρας, μέσω των αντίστοιχων Δ/νσεων Εκπ/σης. Είναι εντυπωσιακή η ενδεικτική θεματολογία των προγραμμάτων αυτών, που αναφέρεται στην ίδια εγκύκλιο (Παράρτημα 3) και η οποία καλύπτει όλο το φάσμα των δράσεων που προτίθεται να υλοποιήσει το ΥΠΑΙΘ και στους δέκα άξονες.
Δεν χρειαζόταν λοιπόν ο προβληματισμός επί δύο ώρες σε ευρεία σύσκεψη μαζί με επώνυμους «ειδικούς», εξετάζοντας τρόπους επιτυχίας των δράσεων, γιατί αυτές πραγματοποιούνται ήδη κάθε χρόνο σε όλα τα σχολεία της χώρας. Ήταν πολύ πιο απλό να ερωτηθεί ένας μάχιμος εκπαιδευτικός, ένας από αυτούς τους χιλιάδες ανώνυμους, που καθημερινά δίνουν τον αγώνα τους σε όλη τη χώρα, προσπαθώντας να μεταφέρουν στη νέα γενιά όχι μόνο γνώσεις, αλλά και αξίες και στάσεις ζωής, ένας από αυτούς που οι κυβερνητικές πολιτικές έχουν εξαθλιώσει και απαξιώσει.
«Το ζήτημα της διατροφής» … ζήτημα αλλαγής συμπεριφοράς των παιδιών;
Όπως γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω, ο δάσκαλος, έχει εμπλακεί και εμπλέκεται κάθε χρόνο σταθερά στις δράσεις του «Κοινωνικού Σχολείου» που το Υ.ΠΑΙ.Θ οραματίζεται σαν κάτι πρωτότυπο και πρωτοποριακό και μάλιστα, δυστυχώς, όχι μόνο με τους τρόπους που αναλύονται στις συσκέψεις. Καθημερινά, οι εκπαιδευτικοί «εμπλέκονται» αγοράζοντας οι ίδιοι στα διαλείμματα κολατσιό για τα παιδιά που δεν έχουν να φάνε, ενώ δύο με τρεις φορές το χρόνο, «εμπλέκονται» στη συγκέντρωση ρούχων και τροφίμων για τις οικογένειες του σχολείου που τα έχουν ανάγκη. Αλήθεια τι ακριβώς εννοούν οι εκπρόσωποι των Πανεπιστημίων με την έκφραση «τα παιδιά πρέπει να αλλάξουν συμπεριφορά»; Προφανώς, αφού τα ίδια δεν αγοράζουν ούτε μαγειρεύουν το φαγητό της ημέρας, να απαιτήσουν από γονείς άνεργους, απλήρωτους ή κακοπληρωμένους να τρώνε δύο φορές την εβδομάδα ψάρι, στο πλαίσιο μιας σωστής και ισορροπημένης διατροφής, ενισχύοντας έτσι τις ήδη υπάρχουσες ενοχές τους; Πιστεύουν πως οι οικογένειες στην Ελλάδα στην εποχή της κρίσης και της ανεργίας έχουν ανάγκη από συμβουλές γιατί δεν γνωρίζουν ποιες είναι οι σωστές επιλογές για μια υγιεινή διατροφή ή γιατί μία είναι αναγκαστικά η επιλογή τους, η φτηνότερη;
Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί σήμερα είναι το γεγονός πως ήδη 375 σχολεία έχουν ενταχθεί στο Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ, που προσφέρει καθημερινά γεύματα σε 56.000 μαθητές όλης της χώρας, ενώ αυτή τη στιγμή 600 σχολεία από όλες τις περιοχές της χώρας έχουν κάνει αίτηση και περιμένουν να ενταχθούν στο πρόγραμμα σίτισης μαθητών, καθώς καθημερινά δάσκαλοι εντοπίζουν μέσα στις τάξεις όλο και περισσότερους μαθητές που βιώνουν τον εφιάλτη της πείνας και πηγαίνουν νηστικοί στο σχολείο. Κατά το σχολικό έτος 2012-2013, συλλέχθηκαν 15.897 ερωτηματολόγια, από τα 152 σχολεία που εντάχθηκαν αρχικά στο πρόγραμμα, και σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων προέκυψε πως το 27% των μαθητών αντιμετωπίζει επισιτιστική ανασφάλεια με ύπαρξη πείνας, το 37%αντιμετωπίζει επισιτιστική ανασφάλεια χωρίς ύπαρξη πείνας, ενώ το 62% δεν έχει πάντα την οικονομική δυνατότητα να εξασφαλίσει καλή ποιότητα και ποικιλία στα γεύματά του. Είναι χαρακτηριστικό πως η επισιτιστική ανασφάλεια υπό τη μορφή μέτριας ή σοβαρής πείνας επηρεάζει άμεσα την υγεία και την ανάπτυξη του παιδικού πληθυσμού. Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του προγράμματος, προκύπτει πως σε λιγότερο δυσμενή θέση από τις ευπαθείς περιοχές της Ελλάδας βρίσκεται η Ζιμπάμπουε, με το ποσοστό των ανθρώπων που καλύπτουν την επισιτιστική τους ασφάλεια να φτάνει το 52%, η Μοζαμβίκη με 43% και το Μαλάουι με 52%.[2]
Στην ετήσια έκθεση της UNICEF «Η κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα 2014»[3], που συντάχθηκε σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και εξετάζει της επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, συνταρακτικά είναι τα στοιχεία για την παιδική φτώχεια στην Ελλάδα:
· Στην Ελλάδα τα παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανέρχονταν σε 686.000 ή στο 35,4% το 2012, από 30,4% το 2011, με πιο ευάλωτα τα μονογονεϊκά (74,7%) και τα τρίτεκνα/πολύτεκνα (43,7%) νοικοκυριά.
· Το 52,6% των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά το 2012 δήλωναν οικονομική αδυναμία για διατροφή που να περιλαμβάνει κάθε δεύτερη ημέρα κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίσης θρεπτικής αξίας από το 44,3% το 2011. Για το 2012 τα μονογονεϊκά νοικοκυριά (67,2%) και τα τρίτεκνα-πολύτεκνα (65,8%), της αντίστοιχης ομάδας πλήττονται περισσότερο, θέτοντας επιτακτικά το ζήτημα του κινδύνου υποσιτισμού για ορισμένα παιδιά στην Ελλάδα.
· Σημαντικός αριθμός παιδιών στην Ελλάδα δεν έχει ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη λόγω απώλειας ασφαλιστικών δικαιωμάτων των γονέων τους, ενώ οι εναλλακτικές μορφές παροχής ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης δεν καλύπτουν το σύνολο του πληθυσμού.
Αύξηση των φαινομένων βίας και της χρήσης ουσιών στην Ελλάδα της κρίσης
Και ενώ η οικονομική κατάσταση όλο και περισσότερων οικογενειών επιδεινώνεται καθημερινά, «Οι συνθήκες αυτές επηρεάζουν άμεσα και καθοριστικά τη δημόσια υγεία, καθώς η κρίση σχετίζεται με υγείας κακές συνθήκες στέγασης και υποσιτισμού, αύξηση των προβλημάτων σωματικής αλλά και ψυχικής, της κατάθλιψης και των αυτοκτονιών, της βίας και της παραβατικότητας, των φαινομένων ρατσισμού και τέλος αύξηση της χρήσης και κατάχρησης ουσιών, ενώ παράλληλα οι πόροι για τη δημόσια υγεία και τις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας όλο και μειώνονται… Η κρίση προοπτικών που βιώνουν οι άνθρωποι και κυρίως οι νέοι τους οδηγεί στην αίσθηση ότι είναι παγιδευμένοι σε μια κατάσταση που δεν φαίνεται να έχει διέξοδο. Σε αυτό το τοπίο η χρήση ουσιών, η εξάρτηση από το διαδίκτυο, η περιθωριοποίηση, η προσχώρηση σε φασιστικές ομάδες και σε συμμορίες ανθίζουν στην προσπάθεια ανεύρεσης κάποιας δομής και λίγης ασφάλειας» («Οι προοπτικές της Πρόληψης στην νέα κοινωνική πραγματικότητα» Κυρίτση Ι., ΚΕΘΕΑ)[4].
Με βάση τα ευρήματα της έρευνας για την «Παιδική και Νεανική Βία μέσα από τα Μάτια των Γονέων ΙΙ» που πραγματοποιήθηκε το 2011 με την επιστημονική συνεργασία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (Ε.Κ.Κ.Ε.) και δημοσιεύτηκε στις 25 Ιανουαρίου 2014 στην ιστοσελίδα του «Παρατηρητηρίου για την πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού»[5], η κα Τσίγκανου, διευθύντρια ερευνών του Ε.Κ.Κ.Ε., δήλωσε μεταξύ άλλων τα εξής: «Σε γενικές γραμμές η έρευνα κατέδειξε, φτωχοποίηση των νοικοκυριών, αυξημένη ερημοποίηση γονεϊκών σχέσεων, έκθεση των παιδιών σε αθέατες όψεις βίας, εμμονή των γονέων με τον προσοντισμό και την εκπαίδευση των παιδιών, έξαρση του σχολικού ανταγωνισμού με σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχολογική υγεία των παιδιών, έξαρση των διακρίσεων…».
Επενδύοντας στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας
Στις 8 Μαΐου 2014 συνεδρίασε η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου με θέμα τη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: «Επενδύοντας στα παιδιά: Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας», όπου κλήθηκαν και παρουσίασαν την εμπειρία, τη γνώση και τις προτάσεις τους εκπρόσωποι φορέων από τα όργανα της Ε.Ε., από ερευνητικά κέντρα και οργανισμούς που ασχολούνται με θέματα που αφορούν τα παιδιά και τα δικαιώματά τους.
Συμπερασματικά:
Αυτό που εύλογα διαπιστώθηκε είναι η παντελής έλλειψη Εθνικής Στρατηγικής και Εθνικού Σχεδίου Δράσης της χώρας μας για θέματα που αφορούν την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών, σύμφωνα και με τις διεθνείς συμβάσεις, όπως η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Παιδιών των Ηνωμένων Εθνών, που κυρώθηκε από την ελληνική βουλή το 1992.
Και η dream team…
Αν «η ομάδα υποστήριξης του Κοινωνικού Σχολείου που έχει ως βάση της την ομάδα μπάσκετ των Βουλευτών η οποία προπονείται τακτικά και κατά περιόδους δίνει αγώνες φιλανθρωπικού χαρακτήρα, προωθώντας παράλληλα το μήνυμα ότι η σωματική άσκηση και η μεσογειακή διατροφή είναι το καλύτερο φάρμακο για τις σύγχρονες ασθένειες»[6]αποτελεί για το Υ.ΠΑΙ.Θ. το σύγχρονο και πρωτοποριακό σε παγκόσμιο επίπεδο Εθνικό Σχέδιο Δράσης της χώρας μας για θέματα που αφορούν την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών, τότε σίγουρα θα έχουμε ακόμη μια χαμένη χρονιά για τη διαμόρφωση πολιτικών αποτελεσματικής αντιμετώπισης της παιδικής μειονεξίας και αυτό βέβαια θα συνεχίζεται έως ότου ανατραπεί όχι μόνο η μνημονιακή συγκυβέρνηση -δέσμια των υπογραφών και των δεσμεύσεων της, αλλά και η πολιτική που γεννά την αδικία και τη φτώχεια.
Τελικά, οι μαθητές στις 11 Σεπτεμβρίου μπορεί να μην «συναντήσουν» χιλιάδες καθηγητές και δασκάλους -αφού δεν θα υπάρχουν στα σχολεία ελέω μνημονίου-, αλλά το ΥΠΑΙΘ τους δίνει την ευκαιρία να συναντήσουν την dream team του…
Παραπομπές Ι
ΙΙ) Το Κοινωνικό Σχολείο (μέρος Β΄) [1]: Πρωτότυπο και πρωτοποριακό έργο ή άλλη μια επικοινωνιακή κίνηση του ΥΠΑΙΘ;
–Τα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων βαπτίζονται «Κοινωνικό Σχολείο».
12/09/2014: Εγκύκλιος 145324/Γ7, με θέμα «Δράσεις ευαισθητοποίησης στα σχολεία Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο του Προγράμματος Κοινωνικό Σχολείο»[2]
«……Οι Υπεύθυνοι Αγωγής Υγείας και Σχολικών Δραστηριοτήτων και ο Συντονιστής της Περ/κής Δ/νσης Εκπ/σης, σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς, θα διοργανώσουν ενημερωτικές δράσεις και εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης, χωρίς δαπάνη για το Δημόσιο, σχετικά με τα θέματα: Διατροφή, Πρόληψη της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών, Σεξουαλική Αγωγή, Πρόληψη Βίας-Ρατσισμού/Ανθρώπινα Δικαιώματα, Κυκλοφοριακή Αγωγή, Εθισμός στο Διαδίκτυο. Οι δράσεις θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με φορείς, κατόπιν έγκρισης από τη Δ/νση ΣΕΠΕΔ». Στην ίδια εγκύκλιο προτείνονται συγκεκριμένες δράσεις που θα υλοποιηθούν από τους Υπεύθυνους Αγωγής Υγείας και Σχολικών Δραστηριοτήτων σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, όπως και δραστηριότητες για τους μαθητές.
Ακριβώς οι ίδιες δράσεις που αναφέρονται στην παραπάνω εγκύκλιο, αλλά και πολύ περισσότερες, υλοποιούνται κάθε χρόνο τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια από τους μάχιμους εκπαιδευτικούς που υπηρετούν στα σχολεία Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης όλης της χώρας, με την υποστήριξη των Υπευθύνων Σχολικών Δραστηριοτήτων/Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Αγωγής Υγείας και σε συνεργασία με φορείς. Στο παράρτημα 3 της εγκυκλίου 167127/Γ7/15-10-14 του Υ.ΠΑΙ.Θ. με θέμα: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 2014-2015 η οποία έχει σταλεί σε όλες τις Σχολικές μονάδες Π.Ε. και Δ.Ε. της χώρας, μέσω των αντίστοιχων Δ/νσεων Εκπ/σης, παρατίθεται η ενδεικτική θεματολογία των προγραμμάτων αυτών, η οποία καλύπτει όλο το φάσμα των δράσεων που προτίθεται να υλοποιήσει το ΥΠΑΙΘ και στις 13 ενότητες του Κοινωνικού Σχολείου και ακόμα περισσότερες, ενώ για την κάλυψη των δαπανών «Για το τρέχον σχολικό έτος (2014-15) προβλέπεται από τον κρατικό προϋπολογισμό κάλυψη δαπανών για υπερωρίες εκπαιδευτικών μόνον των κλάδων ΠΕ02, ΠΕ03 και ΠΕ04, επειδή αυτοί δεν δικαιούνται να αναλάβουν προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων για συμπλήρωση του ωραρίου τους», ενώ για όλα τα προηγούμενα έτη δεν προβλεπόταν από τον κρατικό προϋπολογισμό κάλυψη δαπανών για υπερωρίες εκπαιδευτικών.
Ø Η χρηματοδότηση του ΥΠΑΙΘ στην ενημέρωση και όχι στη σίτιση
04/08/2014: «Ο κ. Λοβέρδος το ξεκαθάρισε σε δίωρη ευρεία σύσκεψη, στο υπουργείο Παιδείας ότι οι όποιες δράσεις αποφασιστούν (στο πλαίσιο του Κοινωνικού Σχολείου) είναι όλες χωρίς χρήματα».
Παρά τη δήλωση αυτή αλλά και την εγκύκλιο στις 12/09/2014, όπου σαφώς γίνεται λόγος για μηδενική χρηματοδότηση των δράσεων του Κοινωνικού Σχολείου και παρά την επίσης μηδενική χρηματοδότηση όλα αυτά τα χρόνια των Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων, στις 11/10/2014 το Υπουργείο Παιδείας απευθύνει πρόσκληση σε Φορείς για την υποβολή προτάσεων (σε σχέση με την υλοποίηση των δράσεων του Κοινωνικού Σχολείου), προκειμένου να χρηματοδοτηθούν αυτές από κονδύλι, μέσω ΕΣΠΑ, ύψους τριών εκατομμυρίων ευρώ[3].
· Μετά από δέκα και πλέον χρόνια εφαρμογής στα σχολεία των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, Περιβαλλοντικής Αγωγής και Πολιτιστικών Θεμάτων, οι μαθητές και οι γονείς έχουν ενημερωθεί και έχουν ευαισθητοποιηθεί επαρκώς και άρα η έλλειψη ενημέρωσης δεν είναι ο λόγος που τα παιδιά εμφανίζουν προβλήματα που σχετίζονται με την υγεία και την ποιότητα ζωής τους.
Οι οικογένειες στην Ελλάδα στην εποχή της κρίσης και της ανεργίας δεν χρειάζονται κι άλλες συμβουλές, γιατί γνωρίζουν πολύ καλά ποιες είναι οι σωστές επιλογές για μια υγιεινή διατροφή, όμως δυστυχώς μία είναι αναγκαστικά η επιλογή τους: η φτηνότερη.
Η σωστή διατροφή απαιτεί περισσότερα χρήματα και αυτό αποδεικνύεται και από έρευνα[4] που δείχνει τη μεγάλη διαφορά, το τεράστιο κενό που υπάρχει στις τιμές υγιεινών και ανθυγιεινών τροφών. Προϊόντα που θεωρούνται υγιεινά κοστίζουν, κατά μέσο όρο, τρεις φορές περισσότερο από τροφές που θεωρούνται -και είναι- ανθυγιεινές. Καθώς το 52,6% των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά, το 2012 δήλωναν οικονομική αδυναμία για διατροφή που να περιλαμβάνει κάθε δεύτερη ημέρα κοτόπουλο, κρέας, ψάρι ή λαχανικά ίσης θρεπτικής αξίας, τίθεται επιτακτικά το ζήτημα της παιδικής παχυσαρκίας, που οφείλεται στην πρόσληψη πολλών θερμίδων από ανθυγιεινές τροφές, αλλά και του υποσιτισμού για πολλά παιδιά στην Ελλάδα.
· Πολύ προτιμότερο θα ήταν αυτά τα 3.000.000 ευρώ, που βρέθηκαν αιφνιδίως και που προτίθεται το Υπουργείο να δώσει σε Φορείς (για την παραγωγή ενημερωτικού/πληροφοριακού υλικού και την ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών και εργαλείων υποστήριξης), να δοθούν για την καθημερινή σίτιση χιλιάδων μαθητών σε όλη τη χώρα που βιώνουν τον εφιάλτη της πείνας και πηγαίνουν νηστικοί στο σχολείο.
Ένα πραγματικά «Κοινωνικό Σχολείο» θα πρέπει να προσφέρει στα 686.000 παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα σήμερα, αυτό που έχουν πραγματικά ανάγκη:
Όχι μόνο τις συμβουλές για σωστή διατροφή, αλλά την ίδια τη διατροφή.
*Ο Γιάννης Αμανατίδης είναι εκπαιδευτικόςκαι βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, Α΄ Θεσσαλονίκης
Παραπομπές ΙΙ
[1] http://www.topontiki.gr/article/82580/To-Koinoniko-Sxoleio-tou-UPAITH–I-koinoniki-pragmatikotita-gia-ta-paidia-kai-i-dream-team
[2] http://dipe-v-thess.thess.sch.gr/images/stories/docs2014/egkiklios_koinwniko_sxoleio.pdf
[4] http://www.alfavita.gr/arthron/%CF%84%CF%81%CF%89%CF%82-%CF%85%CE%B3%CE%B9%CE%B5%CE%B9%CE%BD%CE%AC-%CE%BC%CE%AE%CF%80%CF%89%CF%82-%CE%B5%CE%AF%CF%83%CE%B1%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82#ixzz3G8U6Lj9O
ΠΗΓΗ Ι: ΤΕΤΑΡΤΗ, 10 Σεπτεμβρίου 2014, Το Ποντίκι, http://www.topontiki.gr/article/82580/To-Koinoniko-Sxoleio-tou-UPAITH–I-koinoniki-pragmatikotita-gia-ta-paidia-kai-i-dream-team
