Η ανισότητα στις διακρατικές σχέσεις
Του Χρήστου Τσουκαλά
«Ζούμε σε ένα κόσμο ανισότητας και ποικιλότητας». Σ' ένα πλανητικό χωριό των μέγιστων διαστάσεων και του ελάχιστου χρόνου για τη διάνυσή τους. Παγκοσμιοποιημένο και ιμπεριαλιστικό. Με ποικίλες αλληλεξαρτήσεις, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, τοπικούς πολέμους ενταγμένους σε πλανητικές και πάλι στρατηγικές. «Σκέψου πλανητικά, δράσε τοπικά» παροτρύνει εξ άλλου ένα οικολογικό σύνθημα. Με τις αναγκαίες προσαρμογές θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, των πολέμων, των δημογραφικών ανισορροπιών και άλλων ίσως μεγάλων προκλήσεων. Αν δεν σκεφθούμε πλανητικά, διαλεκτικά και ολιστικά δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε, να ερμηνεύσουμε, τις εξελίξεις, τις μεγάλες ανατροπές της εποχής μας και να απαντήσουμε αποτελεσματικά.
Αν εξαιρέσουμε τους κροίσους και αυτούς που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, που μπορούν να ζήσουν ή και να μη ζήσουν οπουδήποτε σχεδόν, οι υπόλοιποι κοινοί θνητοί ζούμε σε κράτη και η ζωή μας επηρεάζεται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, κάποτε η ίδια η ύπαρξή μας, από τη γενικότερη δομή τους, τις σχέσεις τους, τις συγκρούσεις τους, από τη θέση τους, από το ρόλο τους στην παγκόσμια σκακιέρα και τελικά από την όλη τους ισχύ.
Συγκεκριμένα ανάμεσα στις περίπου διακόσιες (200) χώρες του πλανήτη παρατηρούνται πολλαπλές ανισότητες:
α) στον πληθυσμό : 1η η Κίνα με 1. 324. 655. 000 κατοίκους, ενώ το Λιχτενστάιν έχει μόνο 35.000 , είναι δηλαδή 37.847 φορές μικρότερο(!) και υπάρχουν δεκάδες χώρες με πληθυσμό λιγότερο από ένα εκατομμύριο. Τελικά οι (6) έξι μεγαλύτερες σε πληθυσμό χώρες έχουν το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού και οι υπόλοιπες 200 το άλλο το 50%.
β) στο ρυθμό αύξησης του πληθυσμού που κυμαίνεται από +10% (ετήσια μεταβολή) για το Κατάρ έως -1% για τη Γεωργία (στοιχεία 2008)
γ) στη γεννητικότητα που ποικίλει από τα 7,15 παιδιά ανά γυναίκα στο Νίγηρα έως τα 1,02 στο Χονγκ Κονγκ (2008)
δ) στο Μέσο Όρο Ζωής που κυμαίνεται από τα 82,7 χρόνια για την Ιαπωνία έως τα 44 για το Αφγανιστάν
ε) στην έκταση που η Ρωσική Ομοσπονδία είναι το μεγαλύτερο κράτος της Γης με 17.075.200 χλμ², ενώ το Ναούρου είναι το μικρότερο με 21 μόνο τετραγωνικά χιλιόμετρα.
στ)στην οικονομία (ΑΕΠ) που έρχονται 1ες οι Ηνωμένες Πολιτείες με 14,204,322 εκατομμύρια $ και 182η το Κιριμπάτι με 131 εκατομμύρια $. Οι πλουσιότερες 6 χώρες (το παλιό G6) διαθέτουν το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ, αν και έχουν μόνο το 10,2% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τώρα μέσα σε αυτό το πλούσιο 10% υπάρχει άλλο ένα 10% αυτού, που καρπώνεται το 50% του ΑΕΠ των πλουσίων χωρών (δηλαδή το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού καρπώνεται τουλάχιστον το 1/4 (25%) του παγκόσμιου πλούτου)1*. Μια ανισότητα, μια ίδια σχέση, μια ίδια δομή στη μικρή και στη μεγάλη κλίμακα, και εντός των κρατών μα και μεταξύ τους, πλανητικά. Αλλιώς: στο πεδίο της οικονομίας οι διακρατικές σχέσεις είναι εξίσου άνισες με τις ταξικές σχέσεις εντός των χωρών ή εξίσου ταξικές. Αυτό το 1% κατορθώνει να κυριαρχεί πάνω σε ολόκληρο τον πλανήτη χρησιμοποιώντας ως μηχανισμούς, ως όργανά του, μια σειρά από διεθνείς οργανισμούς, συμμαχίες, περιφερειακές καπιταλιστικές ολοκληρώσεις, τα ίδια τα κράτη, τους φορολογικούς παραδείσους ακόμα. (Κατά το περιοδικό Forbes οι δισεκατομμυριούχοι του πλανήτη ήταν 800 το 2009 και οι πρώτοι από αυτούς διέθεταν περιουσίες 40 δις $ την ίδια στιγμή που ένα σχεδόν δισεκατομμύριο άνθρωποι πεινούν.)
ζ) στο κατά κεφαλήν εισόδημα με 69,737 $ που αναλογούν στον κάτοικο του Λουξεμβούργου ενώ στον Αιθίοπα μόνο 113 $ ετήσιο εισόδημα.(2008)
η) στο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ που παίζει από το -13.79% (Ισλανδία) μέχρι +8.23% για το Αζερμπαϊτζάν (2008)
ι) στη στρατιωτικές δαπάνες με 1η χώρα τις ΗΠΑ οι οποίες δαπανούν το 41.5% του 1.464 δις $ που δαπανάται παγκοσμίως, με 2η την Κίνα με 5.8%, 3η τη Γαλλία με 4.5% , 4η το Ηνωμένο Βασίλειο με 4.5%, 5η τη Ρωσία με 4.0%. Έτσι που οι (15) πρώτες σε εξοπλισμούς χώρες δαπανούν το 81,4% του παγκόσμιου ποσού και όλες οι άλλες 190 χώρες το υπόλοιπο 18,6%.(2*)(αποκαλυπτική της σύμφυτης με τον πόλεμο απάτης είναι και το γεγονός ότι οι δαπάνες αυτές ονομάζονται αμυντικές. Σαν να μπορούσε το 81,4 να απειληθεί από το 18,6.)
Οι παραπάνω ανισότητες αποτελούν μικρό μόνο δείγμα του σχεδόν ανεξάντλητου κατάλογου των ανισοτήτων που παρατηρούνται στις παγκόσμιες διακρατικές σχέσεις. Ας σκεφθούμε ακόμα τις διαφορές στα κρατικά χρέη, στα συναλλαγματικά αποθέματα, στις πολυεθνικές, στην ανεργία, στα ποσοστά φτώχειας, στα καθεστώτα, στην εγκληματικότητα, στην κοινωνική συνοχή, στην ανισοκατανομή του πλούτου, στις μεταναστευτικές ροές, στις θρησκείες, στις γλώσσες κλπ, κλπ.
Όλη αυτή η τεράστια ποικιλομορφία έχει βέβαια τη θετική της πλευρά (αποτελεί μάλιστα ανασταλτικό παράγοντα στη βολική ομοιομορφία, που απαιτεί η εμπορευματική παραγωγή, η ‘'αγορά'').Τα κράτη όμως μετατρέπουν όλες σχεδόν τις ανισότητες, άλλες σε μεγαλύτερο άλλες σε μικρότερο βαθμό, σε συντελεστές ισχύος, σχηματίζοντας έναν πλανήτη κρατών με άνιση ισχύ, άδικο και εκμεταλλευτικό.
Όταν λοιπόν τα κράτη συγκρούονται, συγκρίνονται, έρχονται σε επαφή, αναπτύσσουν σχέσεις, συμμαχούν, σημαντικό κριτήριο αποτελεί και παίζει σπουδαίο ρόλο η ισχύς τους. Και είναι αυτή που καθορίζει τη μορφή, το είδος, την ίδια την ανισότητα των σχέσεών τους. Έτσι όταν «οι κεφαλαιοκράτες μοιράζουν τον κόσμο, τον μοιράζουν ανάλογα με τα κεφάλαιά τους, ανάλογα με τη δύναμή τους»
Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι πανάρχαια επιδίωξη των κρατών είναι η απόκτηση, η αύξηση και η διαρκής διεύρυνση της δικιάς τους ισχύος, εκμηδενίζοντας παράλληλα αυτή των αντιπάλων καθώς και η αποδυνάμωση ή έστω η αποτροπή ισχυροποίησης των συμμάχων τους. Αυτή η παμπάλαια επιδίωξη, στην εποχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού (ιμπεριαλισμού, αν δεν ενοχλεί), γίνεται επιτακτική ανάγκη, όρος απαράβατος τόσο για την επικράτηση σε ολόκληρο τον πλανήτη, όσο και για την απλή επιβίωση. Τώρα «μια χούφτα (λιγότερο από το ένα δέκατο του πληθυσμού της γης, …….) πολύ πλούσια και ισχυρά κράτη ληστεύουν όλο τον κόσμο «κόβοντας» απλώς κουπόνια».(3*)…. Εδώ και έναν αιώνα έχει ακόμα γραφεί: «Η εκμετάλλευση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού μικρών ή αδύναμων εθνών από μια χούφτα πλουσιότατα ή ισχυρότατα έθνη…»(3*). Αυτό ισχύει περισσότερο τώρα που η ‘‘Αγορά'' είναι παγκόσμια και τείνει να γίνει σε μεγαλύτερο βαθμό, για τα καταναλωτικά αγαθά, τις υπηρεσίες, τα εμπορεύματα, την ενέργεια, τα δάνεια, τα ομόλογα, τις μετοχές, τις προθεσμιακές αγορές κλπ.
Επίκαιρο παράδειγμα ανισότητας και εκμετάλλευσης των αδύναμων μικρών χωρών από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες είναι και τα επιτόκια με τα οποία δανείζονται τα κράτη από τις διεθνείς αγορές. Πχ το Ελληνικό κράτος δανείζεται με επιτόκιο ως και 3% παραπάνω από όσο δανείζεται η Γερμανία και κάθε (1%) μονάδα-πανωτόκι κοστίζει στα φορολογικά υποζύγια της χώρας μας 900 εκατμ ευρώ. Η δε «φίλη» και «σύμμαχος» Γερμανία απαιτεί θυσίες, αποκρατικοποιήσεις (όπως του ΟΤΕ, του Αεροδρομίου της Αθήνας) και συμβάσεις (όπως με τη Siemens).Ανάλογη (με τη δύναμή τους και τη δικιά τους θέση) στάση έχουν και οι άλλες χώρες της Ε.Ε.
Γενικότερα οι χώρες που θα βρεθούν σε κατάσταση αδυναμίας είτε χρεοκοπούν ( όπως Αργεντινή) είτε υποδουλώνονται από στρατούς κατοχής ( όπως Ιράκ, Αφγανιστάν) είτε απειλούνται στρατιωτικά (όπως Β.Κορέα, Ιράν) είτε εκβιάζονται (όπως Λιβύη, Κούβα) είτε οι εκλεγμένες τους κυβερνήσεις ανατρέπονται με πραξικοπήματα (όπως παλιότερα στην Ελλάδα, στη Χιλή, πρόσφατα στην Ονδούρα) είτε διαμελίζονται (όπως η Γιουγκοσλαβία) κλπ. Έχουμε έτσι την ταυτόχρονη λειτουργία δυο αντιθετικών διαδικασιών: την συντριβή του εκάστοτε αδύναμου κρίκου από τη μια και την ανάδυση νέων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων καθώς οι παλιές παρακμάζουν από την άλλη.
Ιδιομορφία της μετά το 1945 εποχής η αποφυγή παγκόσμιων πολέμων. Μόνο που οι στρατιωτικές αναμετρήσεις έχουν αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από τον αδυσώπητο οικονομικό ανταγωνισμό.
Οι συνέπειες όμως και τα θύματα του οικονομικού πολέμου δεν είναι λιγότερα. Υπάρχουν τα δισεκατομμύρια των πεινασμένων, οι οικονομικοί ‘‘λαθρο''μετανάστες, οι φτωχοί εργαζόμενοι, οι άνεργοι, οι ανασφάλιστοι, οικονομικοί κολοσσοί (Lehman Brothers) , ολόκληρες αυτοκρατορίες (όπως η Σοβιετική Ένωση).
Οι χώρες που καταρρέουν οικονομικά ακολούθως χάνουν και την πολιτική τους ανεξαρτησία. Κάποτε διαμελίζονται κιόλας. «Διεμερίσαντο τά ιμάτιά μου 'εαυτοίς και επί τον 'ιματισμόν μου έβαλον κλήρον». Γιατί υπάρχουν και σήμερα σταυρωτήδες.
Ο ιμπεριαλισμός λοιπόν είναι ο συνδυασμός της ταξικής διάρθρωσης των κοινωνιών, του κεφαλαίου που ‘'ξεχειλίζει'' και ξεχύνεται στο εξωτερικό μέχρι τις άκρες του πλανήτη, της υπερεθνικής φύσης του κεφαλαίου, της συσσώρευσης πλούτου σε λίγα χέρια και της ανισότητας ισχύος των κρατών. Πιο απλά είναι η ανισότητα των διακρατικών σχέσεων
1* Παγκόσμια Τράπεζα 2008
2*Οι δέκα πρώτες χώρες σε εξοπλιστικές δαπάνες και η Ελλάδα Χώρα / Αμυντικές δαπάνες (εκατ. δολ.) / Κατά κεφαλήν δαπάνες (δολ.) / % ΑΕΠ
ΗΠΑ / 552.568 / 1.835 / 3,99
Ρωσία / 32.215 / 228 / 1,54
Γαλλία / 60.662 / 993 / 2,37
Γερμανία / 42.108 / 511 / 1,27
Βρετανία / 63.258 / 1.041 / 2,28
Σαουδική Αραβία / 35.446 / 1.284 / 9,40
Ισραήλ / 11.607 / 1.806 / 7,17
Κίνα / 46.174 / 35 / 1,42
Ινδία / 26.513 / 23 / 2,32
Ιαπωνία / 41.039 / 322 / 0,93
Ελλάδα / 7.000 / 636 / 2,9 Πηγή: Sipri, Institute for Strategic Studies
3*Λένιν «ο ιμπεριαλισμός ανώτερο στάδιο του καπιταλισμού»
