Ο «Καιρός» των θεολόγων…

 

   Του Χάρη Ανδρεόπουλου *

 

Στην ίδρυση πανελληνίου θεολογικού συνδέσμου με την επωνυμία «ΚΑΙΡΟΣ – για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης» προχωρά ομάδα πανεπιστημιακών καθηγητών Θεολογίας και θεολόγων εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης επιχειρώντας ν' αποτελέσουν ένα χωριστό και εντελώς διαφορετικό – σε σχέση με την Πανελλήνια Ενωση Θεολόγων (ΠΕΘ) – επιστημονικό πόλο αναφοράς και παρέμβασης για το θρησκευτικό μάθημα σ' όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Συζητείται, μάλιστα, και το ενδεχόμενο να γίνονται δεκτοί στις τάξεις του νέου φορέα και εκπαιδευτικοί της Α/θμιας εκπαίδευσης, καθώς ως μέλημα του νέου φορέα καταγράφεται η ενασχόλησή του και με τη θρησκευτική αγωγή στη πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Σύμφωνα με πληροφορίες, το όλο εγχείρημα ευρίσκεται στη τελική του φάση και – εκτός απροόπτου – εντός του Ιανουαρίου, αναμένεται η επίσημη αναγγελία περί της ίδρυσης του νέου θεολογικού επιστημονικού φορέα. Το προηγούμενο διάστημα σε συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα συζητήθηκαν τα θέματα της τελικής διαμόρφωση του κειμένου αρχών (διακήρυξη) και του Καταστατικού, της ονομασίας (τίτλος) της νέας κίνησης καθώς και ο τρόπος και ο χρόνος παρουσίασης του τελικού κειμένου της διακήρυξης και δρομολογήθηκαν οι επόμενες δράσεις της κίνησης.

 

ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ

 

 

Το σχέδιο Διακήρυξης του «Καιρού» και ως προς τον χαρακτήρα του θρησκευτικού μαθήματος, παρουσιάζει σχεδόν απόλυτη σύγκλιση απόψεων με τις θέσεις για μια θρησκευτική αγωγή γνωσιολογικού προσανατολισμού που διατυπώνονται στα Υπομνήματα προς το ΥΠΕΠΘ, πρώτον του τομέα Θεολόγων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου  (Στ. Γιαγκάζογλου, σύμβουλος Π.Ι. Γ. Στάθης πάρεδρος και Παντ. Καλαϊτζίδης, πάρεδρος, http://theologylar.blogspot.com/2008/09/blog-post_6322.html) και δεύτερον του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ (http://www.alfavita.gr/anakoinoseis/ank08_9_08_806.php), απόψεις που διαφοροποιούνται από την σταθερή θέση της ΠΕΘ υπέρ της ομολογιακότητας του μαθήματος των Θρησκευτικών.

 

Την νέα αυτή κίνηση των θεολόγων του «Καιρού» θα μπορούσαμε, σχηματικά, να την εντάξουμε στο χώρο της λεγόμενης «ανανεωτικής θεολογίας», σε αντιδιαστολή  με εκείνη της «παραδοσιαρχικής» που θεωρείται ότι εκφράζει η ΠΕΘ. Αν πάλι θέλαμε να ερμηνεύσουμε θεολογικά την ονομασία «Καιρός» που επέλεξαν οι ιδρυτές της νέας κίνησης, θα ανατρέχαμε στην αγιογραφική έννοια της λέξεως («καιρός») που σημαίνει τον λυτρωτικό χρόνο της ζωής μας, δηλαδή τον καθορισμένο και κατάλληλο χρόνο, στα πλαίσια του οποίου ο άνθρωπος πρέπει να σωθεί. Η έκφραση του Απ. Παύλου: «ιδού νυν καιρός ευπρόσδεκτος, ιδού νυν ημέρα σωτηρίας» (Β΄ Κορ. 6,2) η οποία προσδιορίζει ακριβώς αυτόν τον προσωπικό χρόνο του καθ΄ ενός μας, φαίνεται ότι ήταν αυτή που ενέπνευσε τα στελέχη της νέας κίνησης στο θέμα της ονοματοδοσίας, υπό την έννοια ότι επέστη ο καιρός του αγώνα για τη σωτηρία του ολοένα και περισσότερο υποβαθμιζομένου (θρησκευτικού) μαθήματος και κατ' επέκταση της (θεολογικής)  ειδικότητας.

 

Η «ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ  ΑΡΧΩΝ»

 

Η νέα κίνηση («σύνδεσμος»)  θεολόγων προχώρησε στα μέσα Δεκεμβρίου και στην σύνταξη της ακόλουθης διακήρυξης αρχών: 

 

«Καθώς διαβαίνουμε ήδη τον 21ο αιώνα, μεγάλες αλλαγές συντελούνται και εδραιώνονται σταδιακά στην ελληνική κοινωνία. Η προϊούσα εκκοσμίκευση, ο συνεχώς αυξανόμενος πολιτισμικός πλουραλισμός, η αποστασιοποίηση -ιδιαίτερα των νέων- από τις θρησκευτικές κοινότητες και τις παραδόσεις τους, η στροφή σε μια τεχνοκρατική και χρησιμοθηρική αντίληψη για την παιδεία, αλλά και η ανάδυση φονταμενταλιστικών τάσεων είναι μερικές από αυτές. Οι αλλαγές αυτές εγείρουν έντονο προβληματισμό και θέτουν το ζήτημα της επανεξέτασης των όρων και των προϋποθέσεων της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης (ΘΕ) στην Ελλάδα. Η ορατή, πλέον, προοπτική αναθεώρησης του υπάρχοντος νομικού και εκπαιδευτικού πλαισίου εκ μέρους της Πολιτείας, καθιστά ακόμη πιο επιτακτικό και επίκαιρο τον προβληματισμό σχετικά με τη θέση, το χαρακτήρα, τους στόχους και το περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ) στο ελληνικό σχολείο.

 

Παράλληλα, στο ευρύτερο ευρωπαϊκό περιβάλλον αναπτύσσεται ένας εξαιρετικά πλούσιος διάλογος, τόσο για τα θεμελιακά ιδεώδη και τους στόχους μιας εκπαίδευσης που θα συντονίζεται αυθεντικά με τις αγωνίες και τα βαθύτερα υπαρξιακά αιτήματα των νέων, όσο και για τη δυνατότητα των θρησκειών να λειτουργήσουν στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες ως παράγοντες κοινωνικής συνοχής και συναλληλίας. Σε αυτόν το διάλογο, όλο και περισσότεροι από αυτούς που ασχολούνται με την εκπαιδευτική θεωρία και πράξη υποστηρίζουν ότι μια ΘΕ που θα εμπνέει τον αμοιβαίο σεβασμό μπορεί να συμβάλει θετικά και ουσιαστικά στη συγκρότηση μιας κοινωνίας, η οποία θα αξιοποιεί δημιουργικά κάθε πολιτισμική και θρησκευτική ετερογένεια, με την προϋπόθεση ότι δεν θα θίγεται το δικαίωμα κάθε ευρωπαίου πολίτη για ανεμπόδιστο αυτοπροσδιορισμό.

 

Έχοντας αυτά κατά νου, θεωρούμε πως πρέπει να απαντήσουμε θετικά στην πρόκληση της εποχής πως τώρα είναι ο καιρός για την αναβάθμιση της ΘΕ στην Ελλάδα. Πιστεύουμε ότι ένα αναβαθμισμένο ΜτΘ μπορεί πράγματι να λειτουργήσει ως παράγοντας εμβάθυνσης και εμπλουτισμού της ίδιας της δημοκρατίας: ενθαρρύνοντας την κατάργηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων, καλλιεργώντας την υπευθυνότητα και εμπνέοντας την έμπρακτη αγάπη για το συνάνθρωπο και την κτίση.

 

Μπορεί και πρέπει να συμβάλει το ΜτΘ, ώστε οι μαθητές να έχουν τη δυνατότητα, τη γνωστική υποδομή και την ψυχική ευρυχωρία για έναν απροκατάληπτο και εποικοδομητικό διάλογο, με αποδοχή και σεβασμό της θρησκευτικής ετερότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απεμπολούν ή σχετικοποιούν τη δική τους -θρησκευτική ή μη ταυτότητα.

 

«ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ»

 

Ο ευαίσθητος χώρος της εκπαίδευσης έχει ανάγκη από μια Θεολογία «ανοιχτών οριζόντων»: διαλεκτική με τον Άλλο και τίμια με τον Εαυτό της. Μια Θεολογία, που μέσα από τη μελέτη της ιστορίας του θρησκευτικού φαινομένου, των πηγών της ορθόδοξης παράδοσης και της εν γένει πνευματικής κληρονομιάς του πολιτισμού μας διακρίνει, αλλά δεν διαιρεί. Μια Θεολογία, που όχι μόνο δεν παραβιάζει την ελευθερία της συνείδησης αλλά, αντίθετα, τη θεωρεί «ιερό κέντρο» της ανθρώπινης ύπαρξης και ιδρυτική προϋπόθεση για τη συγκρότηση της κοινωνίας.

 

Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο υποστηρίζουμε τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του ΜτΘ για όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ή μη προέλευση και ταυτότητά τους: διότι μέσα από τη γνώση αποκτά περιεχόμενο η ελευθερία.

 

Σε αυτό το πλαίσιο προβληματισμού για την ΘΕ στην Ελλάδα, δεν παραγνωρίζουμε ούτε υποτιμούμε τα όσα θετικά έχουν γίνει τα τελευταία 30 χρόνια, σε μια προσπάθεια να αποβληθεί ο κατηχητισμός και να βελτιωθεί η διδακτική προσέγγιση του -κατά βάση μονοφωνικού- ΜτΘ. Ούτε, βέβαια, θεωρούμε πως η αλλαγή του ΜτΘ μπορεί να εξαντληθεί σε μια απλή διακηρυκτική-ιδεολογική πρόταση, που αγνοεί αβασάνιστα τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις της σχολικής πραγματικότητας. 

Στην προοπτική αναμόρφωσης της ΘΕ, οφείλουμε να αξιοποιήσουμε δημιουργικά τις προτάσεις που κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί για το χαρακτήρα του ΜτΘ (Πολιτιστικό, Βιβλικό, Ιστορικό, Θρησκειολογικό κ.ά.) να εργαστούμε συντονισμένα και μεθοδικά, ώστε να κατατεθεί πρόταση τεκμηριωμένη παιδαγωγικά, που θα βασίζεται στη δυναμική της σύνθεσης. Ανάμεσα σε μια εκτός χρόνου αντίληψη, που υπεραμύνεται πεισματικά ενός ΜτΘ μονοδιάστατου και παρωχημένου, και σε μιαν άλλη, εκτός τόπου αυτή, που ισοπεδώνει αδιάκριτα στο όνομα της ουδετερότητας την ιδιαιτερότητα, προβάλλει η ανάγκη για μια τρίτη πρόταση εντός τόπου και χρόνου, γόνιμη και συνθετική, που να λειτουργεί όπως ο διαβήτης: με το ένα σκέλος να πατάει γερά στο δικό του πολιτισμό και με το άλλο να εκτείνεται διαλεκτικά στον Άλλο, «ιχνογραφώντας» τη συνομιλία. Η εποχή μας και τα παιδιά της δεν έχουν ανάγκη από μια σειρά παράλληλων μονολόγων ούτε από ένα καταιγισμό θρησκευτικής πληροφορίας. Ο καιρός απαιτεί το ΜτΘ να ανοιχτεί στον αναγκαίο διάλογο των ιδεών και των πολιτισμών, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα με υπευθυνότητα και επιστημονική επάρκεια τους όρους, τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια που πρέπει να διέπουν τον διάλογο αυτόν, μακριά από άγονες αντιπαραθέσεις και ιδεοληψίες.

 

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ…

 

Πιο συγκεκριμένα, οφείλουμε:

 

α. Να εξηγήσουμε με σαφήνεια και ειλικρίνεια στην ελληνική κοινωνία τους

λόγους, για τους οποίους είναι επείγον και απαραίτητο να υπάρχει μια κοινή θρησκευτική εκπαίδευση για όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές επιλογές τους. Εκτός από την προβολή των στατιστικών στοιχείων, που καταγράφουν τη θρησκευτική και πολιτισμική «ποικιλοχρωμία» των σχολικών τάξεων, χρειάζεται να αναδείξουμε τις επιπτώσεις και τις προοπτικές που αυτή έχει στην ίδια τη ζωή και στην ανάπτυξη των μαθητών τα συγκεκριμένα προβλήματα, αλλά και τις ευκαιρίες που παρέχει η νέα αυτή σχολική συνθήκη.

 

β. Να εκτιμήσουμε την αγωνιώδη αναμέτρηση των σημερινών νέων με τα υπαρξιακά και κοινωνικά αδιέξοδα (τη μοναξιά, την αδικία, τη φτώχεια, την ανεργία, την οικολογική απειλή κ.ά.) και να συμπορευθούμε μαζί τους μαρτυρώντας την ελπίδα. Το ΜτΘ έχει το προνόμιο, αλλά και το χρέος να εκφέρει λόγο που να συγκροτεί την ύπαρξη και να ιχνηλατεί πρόταση συνεκτική της ζωής, είτε μέσα από τη μελέτη, την ερμηνεία και την ανάδειξη του οικουμενικού και επίκαιρου λόγου της ορθόδοξης θεολογίας και των άλλων χριστιανικών παραδόσεων, είτε μέσα από τη σπουδή και την κατανόηση των άλλων θρησκειών και των φιλοσοφικών συστημάτων. Χρέος ιδιαίτερα επιτακτικό στις μέρες μας, καθώς σημειώνεται μια γενικότερη υποχώρηση των ανθρωπιστικών σπουδών στο όνομα μιας τεχνοκρατικής και χρησιμοθηρικής εκπαίδευσης, η οποία μπορεί να βελτιώνει τη διαχειριστική ικανότητα, αφήνει όμως να ατροφεί επικίνδυνα ο στοχασμός και η κρίση.

 

γ. Να διαμορφώσουμε μια νέα και λειτουργική πρόταση για το ΜτΘ, που να υπερβαίνει την τρέχουσα μεταβιβαστική και διαχειριστική αντίληψη για την εκπαίδευση. Άλλωστε, είναι πια κοινά αποδεκτό ότι η γνώση δεν είναι μόνο προϊόν μεταβίβασης, αλλά ανακαλύπτεται και παράγεται και από τον ίδιο τον μαθητή. Επομένως, το Αναλυτικό Πρόγραμμα αλλά και τα διδακτικά βιβλία είναι ανάγκη να αποβάλουν τη λογική μιας κλειστής και προκατασκευασμένης γνώσης. Θα πρέπει να παρέχουν τη δυνατότητα για μια ουσιαστική και δυναμική αλληλεπίδραση ανάμεσα στον μαθητή, στα περιεχόμενα και στον δάσκαλο, που θα εδράζεται στην ερμηνεία, στην κριτική και στον διάλογο. Στην προοπτική αυτή, θα πρέπει να επεξεργαστούμε μια νέα καθολική προσέγγιση της γνώσης, καθώς και τη συνακόλουθη μεθοδολογία, ώστε το ΜτΘ να μην εξαντλείται στην «πληροφόρηση γύρω από» τις θρησκείες, αλλά να στοχεύει σε μια «μάθηση από» τις θρησκείες, που θα διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα του μαθητή.

 

δ. Να προχωρήσουμε στη δημιουργία ενός λειτουργικού πλαισίου συνεργασίας και αλληλεπίδρασης ανάμεσα στις τρεις βαθμίδες της Εκπαίδευσης.

 

ε. Να μελετήσουμε τις ευρωπαϊκές θρησκειοπαιδαγωγικές εξελίξεις και να διαλεχθούμε με τους ευρωπαίους συναδέλφους μας. Πέρα από τις διαφορές, υπάρχουν αναμφίβολα ομοιότητες και αναλογίες, καθώς και το κοινό ευρωπαϊκό αίτημα για μετεξέλιξη και αναβάθμιση της ΘΕ.

 

στ. Να συμβάλουμε στη δημιουργία πλαισίου διαλόγου με όλους τους φορείς,

που είτε εμπλέκονται θεσμικά (Υπουργείο Παιδείας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, πολιτικά κόμματα, Θεολογικές σχολές κ.ά.) είτε έχουν νόμιμο και θεμιτό ενδιαφέρον σχετικά με τη ΘΕ (Διοικούσα Εκκλησία, Θρησκευτικές κοινότητες, Ανεξάρτητες Αρχές, Σύλλογοι κ.ά.), μέσα από τη διοργάνωση συνεδρίων και σεμιναρίων, την έκδοση περιοδικού και τη δημιουργία ιστοσελίδας.

 

Έχουμε την πεποίθηση πως αυτό το αναγκαίο βήμα για την αλλαγή της ΘΕ δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνει ερήμην των εκπαιδευτικών, που αναμετρώνται καθημερινά με τις απαιτήσεις, αλλά και τις ανεπάρκειες του ΜτΘ στο δημόσιο σχολείο. Εκτιμούμε πως είναι πια καιρός να συμβάλουμε και εμείς θετικά και με επεξεργασμένες προτάσεις στο διάλογο για τις αναγκαίες αλλαγές. Αυτό, όμως, μπορεί να γίνει μόνο νηφάλια και συλλογικά μέσα από τη συνδρομή όλων μας. Για το σκοπό αυτό, προχωρούμε στην ίδρυση του Πανελλήνιου Θεολογικού Συνδέσμου «ΚΑΙΡΟΣ – για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης» και απευθύνουμε ανοιχτή πρόσκληση συμμετοχής σε αυτόν».

 

ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ

 

Ως σκοποί του νέου Συνδέσμου, σύμφωνα με το σχέδιο Καταστατικού, τίθενται:

 

1.      Η ανάπτυξη ελεύθερου διεπιστημονικού διαλόγου.

2.      Η ανταλλαγή ιδεών και επιστημονικών απόψεων μεταξύ των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας – Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

3.      Η ανάπτυξη διαλόγου με την Εκκλησία καθώς και με τις θρησκευτικές κοινότητες που ζουν στην Ελλάδα.

4.      Η διερεύνηση, μελέτη και διαμόρφωση προτάσεων γύρω από τη θρησκευτική εκπαίδευση.

5.      Ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη, η παραγωγή, η διάχυση και η αξιολόγηση διδακτικού υλικού σχετικού με τη θρησκευτική διδασκαλία.

6.      Η προώθηση της διαρκούς επιμόρφωσης των μελών σε συνεργασία με επιστημονικούς φορείς (Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα, Μουσεία, Ακαδημίες, Επιστημονικές Ενώσεις κ.ά.).

7.      Η καλλιέργεια σχέσεων με ευρωπαίους συναδέλφους και ευρωπαϊκούς φορείς .

8.      Η ανύψωση του θεολογικού, παιδαγωγικού και μορφωτικού επιπέδου των μελών.

9.      Η δημιουργία και καλλιέργεια δεσμών αλληλεγγύης και επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη.

10. Η θεσμοθετημένη εκπροσώπηση των μελών σε κέντρα λήψης αποφάσεων.

 

Ο Σύνδεσμος μπορεί να συμμετέχει και σε άλλους φορείς, σε Εθνικό και Διεθνές επίπεδο και να συνεργάζεται με αυτούς, καθώς και με κοινωνικούς φορείς που έχουν παρεμφερείς με αυτόν σκοπούς.

 

Σχετικώς με το εάν θα μπορεί ένα μέλος του «Καιρού» να είναι ταυτόχρονα και μέλος της Π.Ε.Θ., καθώς και άλλα εκκρεμή θέματα όπως, π.χ. αν θα έχουν δικαίωμα εγγραφής στον «Καιρό» οι συνταξιούχοι θεολόγοι εκπαιδευτικοί (κερδίζει έδαφος η άποψη να εντάσσονται στο Σύνδεσμο ως «επίτιμα» μέλη), οι μη εκπαιδευτικοί πτυχιούχοι θεολογίας, με ποια κριτήρια και προϋποθέσεις θα γίνεται η ένταξη των εκπαιδευτικών της Α/βάθμιας, κλπ, μένει να διευκρινισθούν το αμέσως επόμενο διάστημα. Η προσωρινή επιτροπή έχει δημιουργήσει ιστολόγιο (http://kairoi.wordpress.com), μέσω του οποίου οι ενδιαφερόμενοι (αφού αποκτήσουν τον κωδικό σύνδεσης) θα μπορούν να ενημερώνονται για τη δράση του θεολογικού συνδέσμου.

 

* ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος – θεολόγος ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), συνεργάτης της εφημ. «Ελευθερία», της Πύλης Εκκλησιαστικών Ειδήσεων «amen.gr» και καθηγητής Β/θμιας εκπαίδευσης (Γ/σιο Αρμενίου Ν.  Λάρισας)