ΠΩΛ ΓΚΟΥΝΤΜΑΝ
ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ – ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΔΥΣΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ*
Οι γκουρού της δεκαετίας του ’60
Του Αναστάσιου Βιστωνίτη**
Τα έργα του Βίλχελμ Ράιχ, του Χέρμπερτ Μαρκούζε, του Γκυ Ντεμπόρ και του Πολ Γκούντμαν ενέπνευσαν τους εξεγερμένους νέους της εποχής στην Ευρώπη και στην Αμερική.
Είναι τουλάχιστον αξιοπερίεργο που το σημαδιακό έτος 1968 τα περισσότερα βιβλία τα οποία γνώρισαν εμπορική επιτυχία ήταν μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας παραπλανά. Οι συγγραφείς που υπήρξαν ινδάλματα της εξεγερμένης νεολαίας δεν ήταν μυθιστοριογράφοι, ούτε και τα βιβλία που εξέφρασαν το πνεύμα της δεκαετίας του ’60 ήταν έργα μυθοπλασίας. Κι αν από τους συγγραφείς αυτούς θέλαμε να ξεχωρίσουμε κάποιους, θα καταλήγαμε στον Γκυ Νπεμπόρ, στον Χέρμπερτ Μαρκούζε, στον Βίλχελμ Ράιχ και στον Πολ Γκούντμαν. Οι τρεις πρώτοι είναι πασίγνωστοι και πολυδιαβασμένοι στη χώρα μας. Ο Πολ Γκούντμαν παραμένει ακόμη ένας μεγάλος άγνωστος.
Η σεξουαλική επανάσταση
Ο Βίλχελμ Ράιχ υπήρξε ο γκουρού της σεξουαλικής επανάστασης και είναι εντυπωσιακό το ότι τα δύο δημοφιλέστερα βιβλία του τη δεκαετία του ’60, η Σεξουαλική επανάσταση και η Μαζική ψυχολογία του φασισμού, πρωτοκυκλοφόρησαν στην Ευρώπη το 1930 και το 1933 αντιστοίχως. Είχε κατά τρεις δεκαετίες προηγηθεί της εποχής του και η επίδρασή του θα παρέμενε ισχυρότατη για δύο τουλάχιστον δεκαετίες μετά τον θάνατό του. Οι ιδέες του, λ.χ., περί σεξουαλικότητας επηρέασαν βαθιά τον Νόρμαν Μέιλερ και τον Σολ Μπέλοου. Και η άποψή του ότι ο φασισμός αποτελεί κοινωνική έκφραση της σεξουαλικής καταπίεσης μόνον αποτελεί συστατικό στοιχείο του φροϋδομαρξισμού.
Ο μονοδιάστατος άνθρωπος
To Έρως και πολιτισμός του Μαρκούζε επεκτείνει τις ιδέες του Ράιχ 25 χρόνια αργότερα. Τόσο ο Ράιχ όσο και ο Μαρκούζε αναδεικνύουν το σεξ ως μείζονα παράγοντα κοινωνικής απελευθέρωσης και όπλο εναντίον της αποξένωσης από την εργασία, την κοινωνία και την επιθυμία. Ο συνδυασμός της μαρξιστικής με τη φροϋδική θεωρία έδωσε μια νέα γοητεία στον μαρξισμό και τον απήλλαξε από τα νέφη του βιομηχανικού τοπίου με τα οποία ήταν ως τότε περιβεβλημένος. Αλλά το βιβλίο αυτό πρέπει να το δει κανείς παράλληλα με ένα άλλο εξίσου δημοφιλές έργο του Μαρκούζε, τον Μονοδιάστατο άνθρωπο(1964) που ακόμη και σήμερα μας λέει απείρως περισσότερα από τις ποικίλες ακαδημαϊκές τεχνολογήσεις για τον έλεγχο της σκέψης, τις ψευδείς ανάγκες που δημιουργεί η αποκαλούμενη μεταβιομηχανική κοινωνία και φυσικά το τι συνεπάγεται η άλλη επανάσταση, αυτή των ΜΜΕ.
Ο Μαρκούζε θεωρεί πρωτοπορία των αλλαγών τους ριζοσπάστες διανοουμένους, τους περιθωριακούς και τις μειονότητες, ανάγοντας τη χεγκελιανή άρνηση της άρνησης στη μεγάλη άρνηση, την άρνηση της ενσωμάτωσης και άρα την απόρριψη του θετικιστικού πνεύματος, δηλαδή του μονοδιάστατου ανθρώπου.
Η κοινωνία του θεάματος
Αν ο Μαρκούζε και ο Ράιχ ενέπνευσαν τους νέους της Αμερικής, ένας από τους αδιαφιλονίκητους μέντορες των νέων Γάλλων του Μάη του ’68 ήταν ο Γκυ Ντεμπόρ. Πολλοί θα έλεγαν ότι πίσω από τον παθιασμένο νέο που έγραψε την Κοινωνία του θεάματος στα 35 του, έναν χρόνιο πριν από τον Γαλλικό Μάη, υψώνεται η σκιά του Καστοριάδη. Όπως ο Ράιχ και ο Μαρκούζε, έτσι και ο Ντεμπόρ απέρριπτε τόσο τον δυτικό καπιταλισμό όσο και τον γραφειοκρατικό σοσιαλισμό. Αναπτύσσει την επιχειρηματολογία του βασισμένος στη θεωρία της αποξένωσης και του φετιχισμού του εμπορεύματος του Μαρξ, μόνο που τώρα ο παράγοντας που τα ενεργοποιεί είναι ο κόσμος των εικόνων (του θεάματος), κύριου διάμεσου που καθορίζει τις ανθρώπινες σχέσεις. Ετσι, στη μάχη εναντίον του θεάματος είναι απολύτως αναγκαία η αυτονομία του ατόμου και η πλήρης απελευθέρωση της έκφρασης, που παραπέμπει στους υπερρεαλιστές. Ας θυμίσω ότι δύο από τα γνωστότερα συνθήματα του Γαλλικού Μάη, τα «Απαγορεύεται να απαγορεύεις» και «Η φαντασία στην εξουσία», είναι υπερρεαλιστικά συνθήματα.
Μεγαλώνοντας παράλογα
«Το κύμα των φοιτητικών διαδηλώσεων στις αναπτυγμένες χώρες ξεπερνά τα εθνικά σύνορα, τις φυλετικές διαφορές, τις διακρίσεις ανάμεσα στον φασισμό, στον κορπορατικό φιλελευθερισμό και στον κομμουνισμό. Δεν χρειάζεται να πούμε ότι οι ιθύνοντες των καπιταλιστικών χωρών υποστηρίζουν ότι οι αγκιτάτορες είναι κομμουνιστές, και οι κομμουνιστές ότι είναι αστοί ρεβιζιονιστές. Κατά τη γνώμη μου, μια εντελώς διαφορετική φιλοσοφία υπάρχει από κάτω _ είναι ο αναρχισμός».
Τα παραπάνω είναι από το περίφημο άρθρο του Πολ Γκούντμαν Η μαύρη σημαία του αναρχισμού (The Black Flag of Anarchism) που δημοσιεύθηκε στο New York Times Magazine της 14ης Ιουλίου 1968.
Όταν ο συγγραφέας πέθανε το 1972, η Σούζαν Σόντακ έγραψε σε ένα από τα συγκινητικότερα δοκίμιά της (On Paul Goodman): ‘Ηταν ο δικός μας Κοκτό και Σαρτρ… Αλλά είχε χαρίσματα που ούτε ο Σαρτρ ούτε ο Κοκτό διέθεταν ποτέ: ένα ισχυρό αίσθημα για το τι σήμαινε η ανθρώπινη ζωή, μια ευαισθησία κι ένα εύρος ηθικού πάθους».
Από τα τριάντα και πλέον βιβλία που έγραψε ο Πολ Γκούντμαν εκδόθηκε μόνον ένα στα ελληνικά, πριν από 31 χρόνια (Κριτική της κατεστημένης παιδείας. Υποχρεωτική δυσεκπαίδευση. Εκδόσεις Καστανιώτη). Το σπουδαιότερο έργο του είναι το Growing Up Absurd (Μεγαλώνοντας παράλογα – 1960) που αμέσως έγινε μπεστ σέλερ αποσπώντας ύμνους από την κριτική και ενθουσιάζοντας τη νεολαία. Τη σημασία του τη συνόψιζε σε μία φράση ο Χέρμπερτ Ριντ: «Η καλύτερη ανάλυση του πνευματικού κενού του τεχνολογικού μας παραδείσου’.
Ήταν η ανάλυση των ΗΠΑ ως χώρας που δεν δημιουργούσε το κοινωνικό πλαίσιο όπου θα μπορούσαν να ενταχθούν οι νεότερες γενιές. Πράγματα που θα αναλύονταν εκτενώς αργότερα, ο Γκούντμαν τα θέτει προδρομικά: το άξενο των μεγάλων πόλεων, την καταστροφή της γειτονιάς, του παιχνιδιού, της κουλτούρας και του αισθήματος ότι όλοι κάπου ανήκουν. Ακόμη, την αποκοπή της παιδικής ηλικίας από την περίοδο της ενηλικίωσης, και τις μεγάλες εσωτερικές μετακινήσεις που οδηγούν στην καταστροφή της κουλτούρας.
Θα κλείσω παραφράζοντας την τελευταία παράγραφο του δοκιμίου της Σόντακ για τον Πολ Γκούντμαν:
Θα πρέπει λοιπόν να ζήσουμε χωρίς την παρουσία τους και τα νέα βιβλία που θα μπορούσαν να μας δώσουν και, δυστυχώς, χωρίς το παράδειγμά τους, δηλαδή το δικαίωμα να κάνουμε λάθος.
* ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
** Παρασκευή, 2 Μαΐου 2008
ΠΗΓΗ: Τρίτη, 17 Ιουνίου 2014, http://methanavolcanicspa2010.blogspot.gr/2014/06/blog-post_17.html?spref=fb
