Αιτίες της πτώσης της εκλογικής επιρροής της ΕΔΑ και τα σύγχρονα διλήμματα

Του Ανδρέα Ζαφείρη*

Είναι γνωστά τα αποτελέσματα των εκλογών της 11ης Μάη 1958: η ΕΔΑ συγκέντρωσε το 24,43% των ψήφων και εξέλεξε 79 βουλευτές. Στις εκλογές του 1961 το ΠΑΜΕ (εκλογικός συνδυασμός της ΕΔΑ) υποχώρησε στο 14, 63%, ενώ το 1964 έφτασε το 11%.

Η  άνοδος της ΕΔΑ το 1958 δεν ήταν μόνο ένα εκλογικό-ποσοτικό  φαινόμενο επανεμφάνισης του ΕΑΜικού χώρου, αλλά είχε στενή σχέση με την άνοδο του λαϊκού κινήματος και ιδιαίτερα τους αντιιμπεριαλιστικούς αγώνες της περιόδου.  Είναι χαρακτηριστικό ότι σε επιστολή του, την 1/7/1958, προς το βασιλιά Παύλο ο Σ. Βενιζέλος έκανε λόγο για «μίαν ανησυχαστικήν διόγκωσιν της ΕΔΑ, της οποίας το ποσοστόν 24% είναι ακόμη μεγαλύτερον από ό,τι ενεφανίσθη».

Ήταν η βία και η νοθεία οι μοναδικοί λόγοι αυτής της εκλογικής υποχώρησης; Τότε γιατί   το 1963 (που δεν υπήρξε νοθεία) η ΕΔΑ πήρε 14,34% και το 1964  11%; Μπορούμε να διακρίνουμε και άλλες αιτίες της πτώσης, και στην τακτική της ΕΔΑ, την περίοδο μετά το 1958;

1. Η ΕΔΑ δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 1951,  ανταποκρινόμενη στις συγκεκριμένες εγχώριες συνθήκες της πρώτης «μετεμφυλιακής» περιόδου,  με το καθεστώς της  αμερικανοκρατίας  και της σκληρής τρομοκρατίας απέναντι στο  λαϊκό αριστερό κίνημα, της εξόντωσης και των εκτελέσεων να κυριαρχεί. Στην ίδρυση του συμμετείχαν παράγοντες και στελέχη του ΕΑΜ ικού  χώρου, με πρωτοβουλία του  ΚΚΕ.

2.  Στόχος ήταν η ΕΔΑ να μετατραπεί σε φορέα συσπείρωσης των αριστερών δυνάμεων της χώρας και σε  πολιτικό φορέα έκφρασης των  λαϊκών και αντιϊμπεριαλιστικών αιτημάτων  της περιόδου. Σύντομα η ΕΔΑ, αποτέλεσε  κινητήρια δύναμη της  ανοδικής πορείας του λαϊκού κινήματος σε συνδυασμό με την επίμονη δουλειά των παράνομων κομματικών οργανώσεων.

Χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε σε διάβημα διαμαρτυρίας βουλευτών της ΕΔΑ (Η. Ηλιού, Γ. Παπαδημητρίου), μετά τις εκλογές του 1958, ο τότε υπουργός προεδρίας της  κυβέρνησης Καραμανλή, Κ. Τσάτσος: «Ακούστε, κύριοι. Τα κράτη της Δύσης διαθέτουν ως ανασχετικά φράγματα κατά του κομμουνιστικού κινδύνου τον καθολικισμό και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Εμείς δεν διαθέτουμε τίποτα απ’ αυτά. Μετά από εμάς έρχεστε εσείς. Ε! δεν πρόκειται να σταυρώσουμε τα χέρια και να παραδοθούμε. Θα σας αντιμετωπίσουμε με τα σώματα Ασφαλείας και τα άλλα όργανα του κράτους.»

3. Ιδιαίτερα καθοριστική ήταν η δράση της ενάντια  στο ΝΑΤΟϊκό ιμπεριαλισμό  και την ΕΟΚ. «Η σύνδεση της χώρας μας… όχι μόνο κανένα θετικό πλεονέκτημα ή ελπίδα οικονομικής αναπτύξεως δεν μας παρέχει, αλλά αντίθετα μας οδηγεί με βεβαιότητα στην καταβαράθρωση της οικονομίας μας» (Η. Ηλιού, ομιλία στη Βουλή ).

4. Μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς  τρομοκρατίας, με εκτός νόμου  το ΚΚΕ και το ΑΚΕ, με  τον 509 και τον ΑΝ 375 «περί κατασκοπείας» σε  ισχύ, η ΕΔΑ πέτυχε να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση το 1958. Ο Γ. Ράλλης, πρώην πρωθυπουργός, δήλωνε, το 2002,  ότι: «η ΕΔΑ του ΄58 ήταν το φόβητρο, δεν είναι η σημερινή Αριστερά. Η ημέρα με τη νύχτα. Και ήταν η ημέρα με τη νύχτα. Δεν υπάρχει σύγκριση μεταξύ της ΕΔΑ και της σημερινής Αριστεράς. Ακόμα και του Κομμουνιστικού Κόμματος σήμερα».

5. Η ύπαρξη της ΕΔΑ  αποτελούσε το  σοβαρότατο εμπόδιο στην προώθηση και υλοποίηση των σχεδίων των ξένων και ντόπιων επιτελείων του κεφαλαίου. Το 1958 ο χώρος του Κέντρου ήταν διαιρεμένος. Σημειώνει ο Α. Παπανδρέου, στο  «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα»: «Η αμερικανική στρατηγική στην Ελλάδα αυτή την περίοδο  είχε δύο βασικές επιδιώξεις. Η πρώτη ήταν η εκλογική εξόντωση της ΕΔΑ. Η δεύτερη, ήταν η προβολή ενός μεγάλου αλλά μειοψηφούντος κόμματος του κέντρου».

Αυτή  ακριβώς την ανάγκη ήρθε να καλύψει η ενοποίηση 8 διάσπαρτων τμημάτων της κεντρώας παράταξης στην Ένωση Κέντρου, το 1961.  Τη δημιουργία της ευνόησε και ο Κ. Καραμανλής, ο οποίος απέτρεψε τον Γ. Παπανδρέου να προσχωρήσει στην ΕΡΕ το 1958, όπως ο ίδιος ο «Γέρος» επιθυμούσε.

6. Μετά το 1958 ακολουθεί μια περίοδος έντασης  των λαϊκών, ριζοσπαστικών χαρακτηριστικών. Αυτή την περίοδο, δίπλα στο αντιιμπεριαλιστικό κίνημα και το κίνημα της νεολαίας εμφανίζεται δυναμικά και η εργατική τάξη. Το Δεκέμβρη του ΄60  η απεργία των οικοδόμων και οι συγκρούσεις τους με την αστυνομία είναι χαρακτηριστική αυτής της δυναμικής.  Ο «ανένδοτος αγώνας», η κλιμάκωση των απεργιών,  η συγκρότηση της «κίνησης των 115» σωματείων, ο πρώιμος «ελληνικός Μάης» με τα Ιουλιανά του 1965, όταν σε σαράντα μέρες έγιναν τετρακόσιες λαϊκές συγκεντρώσεις  αποδεικνύουν τις δυνατότητες της λαϊκής δυναμικής και του ριζοσπαστισμού της περιόδου.  Δυνατότητες που η ΕΔΑ δεν αξιοποίησε, δεν φρόντισε να βαθύνει και να επικαιροποιήσει, ενώ παράλληλα,  σταδιακά, φρόντιζε ολοένα και περισσότερο να κινείται στα   μονοπάτια του «ρεαλισμού» και να αρνείται σειρά  ηγεμονικών χαρακτηριστικών  του αριστερού – αντιιμπεριαλιστικού  σχηματισμού.

7. Το 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Μάης του 1961) έθεσε ως άμεσο στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης Καραμανλή. Ο συγκεκριμένος στόχος  άφηνε ως μοναδικό ανοικτό ενδεχόμενο για τη δραστηριότητα της ΕΔΑ, την απόπειρα συνεργασίας με το Κέντρο.

Ένα χρόνο αργότερα (1962) το Β΄ Πανελλαδικό Συνέδριο της ΕΔΑ συνέχιζε μια παρόμοια ερμηνεία της πολιτικής κατάστασης, περιορίζοντας τις διακηρύξεις της στην απομάκρυνση της κυβέρνησης Καραμανλή και αναθεωρούσε  την κριτική της απέναντι στην ΕΟΚ  αποσύροντας το αίτημα της μη ένταξης.

8. Στα πλαίσια της λογικής «διεύρυνσης» της ΕΔΑ  δημιουργήθηκε το 1961  το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (ΠΑΜΕ), στο οποίο υποψήφιος ήταν ακόμα και ο Λ. Σπάης, υφυπουργός Στρατιωτικών το Δεκέμβριο του 1944 που είχε διατάξει τον επανεξοπλισμό των Ταγμάτων Ασφαλείας.

9. Την ίδια περίοδο προωθείται η «οργανωτική  ανάπτυξη» της ΕΔΑ.  Από 20.000 μέλη που αριθμούσε το 1961,  θα φθάσει τέλη του 1964 σε 67.000 μέλη για να γνωρίσει τέλη του ’66 –παραμονές της δικτατορίας- τη πιο μεγάλη ακμή της με 93.000 μέλη. Η οργανωτική όμως  ανάπτυξη είναι αναντίστοιχη με την κινηματική και παράλληλα εντοπίζεται σε ποσοτικούς δείκτες και όχι ποιοτικούς – όπου η εικόνα εμφανίζεται αντιστρόφως ανάλογη.

10. Δείγμα αυτής της στροφής είναι και η άμβλυνση των αντιιμπεριαλιστικών χαρακτηριστικών της ΕΔΑ. Ενώ το αίτημα της αποχώρησης από το ΝΑΤΟ ήταν κύρια αναφορά – χωρίς παράλληλα να τίθεται σαν προαπαιτούμενο για τη συνεργασία με άλλους φορείς – σταδιακά υποτιμάται και μετά την ΣΤ΄ σύνοδο της ΔΕ της ΕΔΑ  ουσιαστικά αποσιωπήθηκε.

11. Σταδιακά επίσης εγκαταλείπει την λογική της ανάληψης πολιτικών και κινηματικών πρωτοβουλιών. Η στάση αυτή επιτρέπει στην ΕΚ να πάρει τη σκυτάλη της ανάληψης  πρωτοβουλιών και να αξιοποιήσει τις αγωνιστικές διαθέσεις. Σε κεντρικά γεγονότα  η ΕΔΑ και την επόμενη περίοδο, συνεχίζει να διατηρεί μια αντιφατική στάση (εκλογές βίας και νοθείας, δολοφονία Λαμπράκη, κυβέρνηση Πιπινέλη, κυβέρνηση Μαυρομιχάλη κα).

12. Τα αποτελέσματα των εκλογών του 1963 και του 1964  ήταν η λογική συνέχεια των επιλογών της προηγούμενης περιόδου. Κάτω από συνθήκες πολύ πιο ήπιες από πλευράς τρομοκρατίας, σε ένα  σημαντικά ευνοϊκό  για την αριστερά περιβάλλον πολιτικών εξελίξεων και γεγονότων, η ΕΔΑ σημειώνει πτώση, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Για παράδειγμα στη Β Πειραιά από 61% το 1958 πέφτει στο 33,8% το 1964.

Η ΕΔΑ  μέχρι το 1958 εκφράζει  –  σχεδόν αποκλειστικά –  την ΕΑΜογενή εργατική τάξη και σαν κόμμα είναι σαφώς πιο «προλεταριακό» στην κοινωνική σύνθεση και στην εκλογική επιρροή από  το ΚΚΕ της μεταπολίτευσης. Το 1961 όμως και ακριβώς λόγω της άμβλυνσης των ριζοσπαστικών της χαρακτηριστικών, παρατηρείται μετατόπιση των εργατικών στρωμάτων προς την ΕΚ. Η ποιοτική αυτή μεταβολή θα «ακολουθήσει» και μετά την μεταπολίτευση και θα έχει καθοριστικό ρόλο σε σειρά ποιοτικών  παραμέτρων σε όλη τη σύγχρονη περίοδο.

Η ιστορία, ως γνωστόν, δεν επαναλαμβάνεται παρά μόνο ως φάρσα. Αλλά και αυτό ακόμη, μάλλον  σπάνια. Αλλά  μπορεί να εμπνέει… και να διδάσκει.  Η κυβέρνηση προχώρησε σε ένα καθαρά προεκλογικό ανασχηματισμό. Και η αριστερά βρίσκεται σε δίλημμα. Ή να αναζητήσει πρόθυμους πιθανούς κυβερνητικούς πολιτικούς εταίρους στο υπάρχον πολιτικό σκηνικό ή να αναζητήσει κοινωνικούς εταίρους, κοινωνικά στρώματα συμμαχίας, στη βάση μιας προγραμματικής επεξεργασίας και πρότασης, ρεαλιστικής εξόδου όχι μόνο από τα μνημόνια αλλά και το διαρκές μνημόνιο των ευρωζωνικών πολιτικών.

ΠΗΓΗ: Τρίτη 10 Ιουνίου 2014, http://iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=16610%3Azafeiris-eda&catid=83%3Aaristera&Itemid=200

* Ο Ανδρέας Ζαφείρης είναι μέλος της Γραμματείας των Συνεργαζόμενων Εκπαιδευτικών Κινήσεων (ΣΥΝΕΚ).