H ευρωπαϊκή κρίση της Δημοκρατίας
Του Τριαντάφυλλου Σερμέτη*
Αναμφίβολα οι Ευρωεκλογές ανέδειξαν εμφατικά το πρόβλημα δημοκρατικότητας που υφίσταται πλέον σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η δυσκολία στην Ε.Ε δεν έγκειται τόσο στο γεγονός ότι ενδυναμώθηκαν μέσα από την εκλογική διαδικασία ο ευρωσκεπτικισμός και η Ακροδεξιά που, πράγματι, αποτελούν αντικείμενο μελέτης, αλλά είναι επιτακτικό να προσανατολιστούμε στην αποχή, που αποτελεί το κύριο αντικείμενο προβληματισμού. Η κρίση δημοκρατικότητας είναι συνέπεια της κρίσης της αντιπροσωπευτικότητας.
Η αποχή σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., με εξαίρεση την Ελλάδα και την Ιταλία, ξεπέρασε το 50% φτάνοντας μέχρι και το 87% στην Τσεχία. Με αυτά τα δεδομένα, ποια νομιμοποίηση μπορεί να υπάρχει τελικά στο Ευρωκοινοβούλιο; Οι συσχετισμοί που διαμορφώνονται είναι αλλοιωμένοι ή όχι; Υπάρχει αποπολιτικοποίηση στους ευρωπαίους πολίτες ή η πολιτική περνάει μεγάλη κρίση απαξίωσης; Για να απαντηθούν όλα αυτά τα ερωτήματα χρειάζεται να διαγνωστούν οι αιτίες.
Οι γενικές αιτίες του φαινομένου μας δείχνουν ότι το όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης μοιάζει να μην κατανοείται ευρωπαϊκά, να πρυτανεύουν κριτήρια και σκοποθεσίες που δεν έχουν σχέση με τις έως τώρα κατακτήσεις των ευρωπαϊκών κοινωνιών, την ιδιαιτερότητα των αναγκών και προτεραιοτήτων του ευρωπαίου ανθρώπου. Eίναι πια σαφέστατη η απειλή να οδηγηθεί η Eυρώπη σε μια εξομοιωτική των λαών της πολτοποίηση, με ολοκληρωτική την υποταγή τους στους όρους του παγκοσμιοποιημένου, δίχως αντίπαλο, και γι’ αυτό αχαλίνωτου παιχνιδιού των «αγορών».
Οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονται τον ευρωπαϊκό οργανισμό, με τη γραφειοκρατική σύσταση που φέρει, ως ιδιαιτέρως απομακρυσμένο από τα προβλήματα της πραγματικής κοινωνίας. Ο υπερεθνικός οργανισμός, δομημένος με συστατικά παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελεύθερου φασισμού με επίκεντρο τα οικονομικά νούμερα, άσχετα με την πραγματική ζωή, δεν αντανακλά τη βιωτή των κοινωνιών. Οι ανισότητες που δημιουργεί αυτού του είδους η πολιτική, η συρρίκνωση των δικαιωμάτων και το ξήλωμα του δημόσιου τομέα σμικρύνουν επικίνδυνα τη δημοκρατία. Όλα αυτά δημιουργούν το αίσθημα της περιθωριοποίησης και κατά συνέπεια με την ψήφο ανάθεσης δεν θα αλλάξει κάτι δραματικά στη ζωή των ανθρώπων. Επιπλέον, η πολιτική, ταυτιζόμενη με την οικονομία, αυτονομείται από την κοινωνία και δημιουργείται μία πολιτική τάξη που δεν έχει επαφή με τους πολίτες. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες αισθάνονται ότι δεν μπορούν να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση της πολιτικής. Οι αξίες, οι αρχές αλλά και η πνευματική παράδοση της Ευρώπης, που τη συνόδευαν από το Διαφωτισμό και πέρα, έχουν καταρρεύσει με το κύμα του παγκοσμιοποιημένου βάρβαρου φιλελευθερισμού. Οι φιλόσοφοι του 20ού αιώνα, που αναζητούσαν το υπαρξιακό νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης, σήμερα αποτελούν γραφικές καρικατούρες ενός παρελθόντος, μπροστά στη βαρβαρότητα της αμερικανοποίησης της Γηραιάς Ηπείρου.
Η Αριστερά οφείλει να επανασυνδεθεί με τα προτάγματα της σκέψης και της υπαρξιακής αναζήτησης και νοηματοδότησης των πνευματικών αξιών και της κουλτούρας, που οδήγησαν την Ευρώπη στον εξαίσιο πολιτισμό της. Είναι επιτακτικό η πολιτική να γίνει ξανά επίκεντρο, ώστε να αποκατασταθεί η Δημοκρατία.
Η Αριστερά, εγκλωβισμένη στον οικονομικό λόγο της, ως αντεστραμμένος νεοφιλελευθερισμός, οφείλει να δώσει απαντήσεις στην πραγματική ζωή και να εστιάσει στην πνευματική παράδοση της Ευρώπης, η οποία είναι «η γνώση για τη γνώση και όχι η γνώση για την «αγορά»». Να επανανοηματοδοτήσει τον ανθρωπισμό στο πλαίσιο της παράδοσής της, υφαίνοντας εξαρχής την κλωστή που συνδέει την Ευρώπη με τις ρίζες του Διαφωτισμού. Οι προοδευτικές δυνάμεις, όμως, μέχρι στιγμής επιχειρούν να απαντήσουν με τα ίδια όπλα στους αντιπάλους τους, δίχως να κατανοούν ότι αποξενώνονται από την κοινωνία με αυτή τη συμπεριφορά. Ο Γκράμσι έλεγε: «Να είσαι αλλοτριωμένος σημαίνει να έχεις τις ιδέες του αντιπάλου σου στο κεφάλι σου».
* Ο Τριαντάφυλλος Σερμέτης είναι Θεολόγος-Φιλόλογος, Πρόεδρος Α’ ΕΛΜΕ Πέλλας (Blogs.sch.gr/tsermet)
