Η Εκκλησία δεν μπορεί παρά να είναι και επαναστατική και αντισυστημική

Συνέντευξη του Πέτρου Βασιλειάδη [στην Μαριάνθη Πελεβάνη]

Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά στην ιστορία που σε κρίσιμη στιγμή για την εξέλιξη της κοινωνικοπολιτικής μας ζωής, παρεμβαίνουν ρασοφόροι, παίρνοντας θέση και επιχειρώντας να επηρεάσουν συνειδήσεις. Τελευταία παραδείγματα, η πρόσφατη «γραμμή» του  μητροπολίτη Μεσογαίας & Λαυρεωτικής Νικόλαου να ψηφίσουμε «μόνον ανθρώπους που πιστεύουν στον Θεό, που τιμούν την ιστορία και τις παραδόσεις μας» (δίχως να διευκρινίσει ποιο θεό, ποια ιστορία, ποιες παραδόσεις), η πολιτικότατη απάντηση του μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ  στην εφημερίδα «Αυγή» – δημοσίευμα της οποίας αναφερόταν στην παρουσία του μητροπολίτη σε εκδήλωση του μεγαλοεπιχειρηματία Βαγγέλη Μαρινάκη και της δημοτικής παράταξής του – όπου μεταξύ άλλων υποστηρίζει πως «δεν έχει πάρει είδηση ο καημένος (συντάκτης) ότι τα 70 χρόνια της δικτατορίας του προλεταριάτου πέρασαν ανεπιστρεπτί και το εργοστάσιο των ιδεών του βάρεσε φαλιμέντο»! Πλήθος ανάλογων παραδειγμάτων βρίσκουμε κοιτώντας προς τα πίσω, τα οποία διακατέχονται από βαθύ συντηρητισμό, σκοταδισμό, ρατσισμό, φασισμό κι όσους –ισμούς βρίσκονται κόντρα στην ανιδιοτελή αγάπη προς τον άνθρωπο (από όπου κι αν προέρχεται), που και ο λόγος του Θεού πρεσβεύει.

Ουδείς πέφτει, φυσικά, από τα σύννεφα. Αντιθέτως, ίσως να πέσει όταν ανακαλύψει πως διαχρονικά (και) στους κόλπους της εκκλησίας και της χριστιανικής θρησκείας διεξάγεται μια απίστευτη, άγρια, «σατανική» συχνά, αντιπαράθεση και μάχη ιδεών. Μόνο που είναι επιλεκτικά κρυμμένη και πάντα – μέχρι τώρα – σε αυτήν, νικά – όπως παντού – η εξουσία και οι φύλακές της. Στην ιστορία αυτή αλλά και στο ρεύμα της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης» θα επανέλθουμε εκτενώς. Για την ώρα, επέλεξα να θέσω μερικά ερωτήματα σε έναν αντισυστημικό και ακτιβιστή στο χώρο του, στον καθηγητή θεολογίας του ΑΠΘ, Πέτρο Βασιλειάδη, ο οποίος ανήκει από ό,τι φαίνεται στη μειονότητα του χριστιανικού κόσμου, και αν τον διαβάσετε θα καταλάβετε γιατί…

Συμμετέχετε από το 2006 στο πρόγραμμα «Φτώχεια-Πλούτος-Οικολογία» (PWE) του Παγκόσμιου Συμβούλιου Εκκλησιών (ΠΣΕ), το οποίο ασχολείται με την εναλλακτική προς τη νέο-φιλελεύθερη οικονομική παγκοσμιοποίηση, χριστιανική πρόταση. Περί τίνος πρόκειται;

H παγκόσμια χριστιανική κοινότητα εδώ και σχεδόν μια εικοσαετία προβληματίζεται με πολύ-επίπεδο τρόπο (θεολογικό, ηθικό, ποιμαντικό κλπ.) για τις επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον του κυρίαρχου πλέον μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης. Η νεοφιλελεύθερη οικονομική παγκοσμιοποίηση βρέθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 στο επίκεντρο των θεολογικών συζητήσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες του Νότου, πολύ πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση και στον πλούσιο Βορρά. Από τα τέλη του περασμένου αιώνα στο ΠΣΕ διαπιστώθηκε ότι η οικονομικά φιλελεύθερη παγκοσμιοποιημένη οικουμένη βρίσκεται σε αντίθεση με την οικουμένη της πίστεως και της αλληλεγγύης. Γι’ αυτό και ομόφωνα όλες οι εκκλησίες αποφάσισαν, ότι αποτελεί ποιμαντική, ηθική, θεολογική και πνευματική πρόκληση για τον χριστιανικό κόσμο, ο οποίος αγωνίζεται για το όραμα της ενότητας της ανθρωπότητας και του συνόλου των πλασμάτων που κατοικούν στη γη. Έτσι άρχισε το πρόγραμμα και η συνεχιζόμενη διαδικασία με το ακρωνύμιο ΑΓΑΠΗ (ΑGAPE= Alternative Globalization Addressing People and Earth, δηλαδή Εναλλακτική Παγκοσμιοποίηση με κέντρο τον Άνθρωπο και τη Γη), που αμφισβητεί τον λεγόμενο «μονόδρομο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης». Το πρόγραμμα για την «Φτώχεια, τον Πλούτο και την Οικολογία» είναι συνέχεια της παραπάνω διαδικασίας.

Η ζωή των ανθρώπων, και γενικά η ακεραιότητα της κτιστής δημιουργίας, δηλαδή το φυσικό περιβάλλον, όπως και οι έννοιες δικαιοσύνη και ειρήνη για όλους, αποτελούν τον απαράβατο ηθικό αξιακό κώδικα της χριστιανικής πίστεως. Και η Εκκλησία, που πολεμάει το «κακό» και στέκεται προφητικά αντιμέτωπη με κάθε σύστημα (οικονομικό ή  οτιδήποτε άλλο) που αντιστρατεύεται την «καλήν λίαν» δημιουργία του Θεού, δεν μπορεί να αδιαφορεί. Η έκκληση για δράση αποσκοπεί στο να ευαισθητοποιήσει ακόμη περισσότερο τις χριστιανικές κοινότητες, αλλά και τους μεμονωμένους πιστούς, προκειμένου να υπερασπιστούν την πίστη τους. Οι θεσμοί του ιωβηλαίου στη Π.Δ., της κοινοκτημοσύνης στο βιβλίο των Πράξεων (4:32-35), της λογείας στις επιστολές του Παύλου (στόχος της οποίας σημειωτέον ήταν η ισότητα και η ισοκατανομή και κοινωνία των υλικών αγαθών), οι πολιτικές, κοινωνικές, και κυρίως οικονομικές διαστάσεις των οραμάτων του προφήτη της Αποκαλύψεως (13:16εξ), η ριζοσπαστική ηθική της Καθολικής Επιστολής Ιακώβου, προϋποθέτουν ένα σύστημα οικονομίας που προσδιορίζεται από το νόμο της δικαιοσύνης του θεού, τον σεβασμό του ανθρώπου και όχι τον μαμμωνά, υποδηλώνουν μια οικονομία της επάρκειας, και όχι του κέρδους, της συσσώρευσης πλούτου και του χρήματος. Αυτή η στάση μπορεί να είναι «πολιτική», δεν ταυτίζεται όμως με την πολιτική, η οποία άλλωστε είναι αδύνατη χωρίς την άσκηση «έννομης βίας».

Και η χριστιανική εναλλακτική αυτή πρόταση είναι κόντρα στον καπιταλισμό και την παγκοσμιοποίηση του;  Με σκοπό; Συντάσσεται με τους αδυνάτους για την «ανάσταση» ή για την «επανάσταση»;

Αμφισβητεί τη «θεολογία της φιλανθρωπίας», που προσπαθεί να θεραπεύσει τα συμπτώματα και όχι τα αίτια της κοινωνικής αδικίας, τη «θεολογία της ευμάρειας», που κατά το Max Weber νομιμοποιεί θεολογικά τον καπιταλισμό, όπως και άλλα συστήματα και ιδεολογίες που βασίζονται στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και τη συσσώρευση πλούτου, και αγνοούν την πραγματικότητα της οικολογικής καταστροφής και τα δεινά των θυμάτων της παγκοσμιοποίησης.

Γι’ αυτό και υποστηρίζει, ότι η ελπίδα μας πηγάζει από την ανάσταση του Χριστού και την υπόσχεση για ζωή σε όλους. Έχουμε αποδείξεις από τις εκκλησίες και τα διάφορα κινήματα γι’  αυτήν την ελπίδα της  αναστάσεως, όταν δηλώνουν πως είναι αποφασισμένοι να αγωνιστούν για έναν καλύτερο κόσμο. Αυτοί είναι το φως και το αλάτι της γης. Ως προς την επανάσταση η εκκλησία είναι από τη φύση της επαναστατική, σε ένα βέβαια ευρύτερο φάσμα επανάστασης, τόσο συλλογικής όσο και ατομικής: και ενάντια στις άδικες δομές, και ενάντια στο γενικότερο θεσμικό κακό, και ενάντια στον έσω άνθρωπο. Έχω όμως στο σημείο αυτό να προσθέσω κάτι ακόμη. Η κρίση την οποία βιώνουν σε όλη την υφήλιο οι άνθρωποι δεν είναι αποτέλεσμα μόνον του καταστροφικού πολιτικού και οικονομικού συστήματος, αλλά ενός γενικότερου καταστροφικού πολιτισμού σε όλες τις διαστάσεις του. Γι’ αυτό και οι εχέφρονες χριστιανοί αγωνίζονται για ένα νέο «αξονικό» πολιτισμό και προβάλλουν όχι απλά την αντιστροφή του «μονόδρομου» της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Δεν αρκούνται δηλαδή στο «another world is possible», αλλά μεταφέρουν και ένα μήνυμα αισιοδοξίας: ο νέος αξονικός πολιτισμός ήδη έχει ανατείλει και συνειδητοποιείται οριζόντια σε όλες τις κοινωνίες και σε όλες σχεδόν τις θρησκείες, οι οποίες βέβαια πρέπει να  απαλλαγούν από τις στρεβλώσεις τους, και αντί να αντιμάχονται η μια την άλλη με τις γνωστές καταστρεπτικές συνέπειες να αρχίσουν να συνεργάζονται μεταξύ τους. Η μεταμόρφωση είναι εφικτή. Και η έννοια της μεταμορφώσεως, ιδιαίτερα στη δική μας Ορθόδοξη παράδοση, είναι πολύ ευρύτερη και περιεκτική. Αναφέρεται στο σώμα και την ψυχή, στον έσω άνθρωπο, ζητώντας «μετά-νοια», αλλαγή δηλαδή συμπεριφοράς τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, αλλά και στη κοινωνία και την κτιστή δημιουργία.

Με αυτήν την ιδιότητά σας μετείχατε και στο Forum The State of Europe, (8-9 Μαΐου 2014), που κάθε χρόνο πραγματοποιείται στην πρωτεύουσα της χώρας που ασκεί την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από χριστιανικούς οργανισμούς που υποστηρίζουν την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν είναι μια άλλη καπιταλιστική ολοκλήρωση;

Στην Ευρώπη οι χριστιανοί έχουν ενεργά δραστηριοποιηθεί,  ριζοσπαστικά, σε κινήσεις όπως η ATTAC, και μάλιστα με θετικά για την ελληνική οικονομική κρίση κείμενα και ψηφίσματα, όσο και σε περισσότερο μετριοπαθή κινήματα με στόχο την ενεργό συμμετοχή στην προώθηση του ευρωπαϊκού οράματος, όπως το ίδρυμα European Christian Political Foundation, που πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο After Capitalism.  Μπορεί κανείς να διαφωνεί πολιτικά ή οικονομικά με τα επιχειρήματα αυτού του βιβλίου, αλλά και γενικότερα αυτής της προσπάθειας, αυτή όμως δεν παύει να προχωράει σε επίπεδο πολιτικής εμπλοκής των χριστιανών ένα βήμα περισσότερο από την κλασσική φιλανθρωπική αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Η εκδήλωση των Αθηνών που αναφέρατε εντάσσεται σ’ αυτήν ακριβώς την δραστηριότητα. Ασφαλώς δεν είναι αντισυστημική, στο βαθμό τουλάχιστον που χαρακτηρίζει το όραμα και της δραστηριότητες της ATTAC ή και του προγράμματος «Φτώχεια-Πλούτος-Οικολογία» (PWE) του ΠΣΕ, αλλά αποδεικνύει πως οι χριστιανοί τουλάχιστον εγκαταλείπουν την παλαιότερη μεταφυσική ηθική τους.

Υποστηρίζετε ότι ο λόγος της Εκκλησίας πρέπει να είναι αντισυστημικός.  Όλα αυτά σημαίνουν πως και οι χριστιανοί πρέπει να κατεβούν στο δρόμο, να συγκρουστούν με τις αγορές και τους υπαλλήλους της, να διώξουν τους «έμπορους από το ναό»;

Όχι μόνον εγώ προσωπικά. Ολόκληρη η επίσημη Ορθοδοξία. Το 2008 στη διακήρυξη των προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών – που οιονεί επέχει συνοδικής αποφάσεως – τονίζεται χαρακτηριστικά: «Οι Ορθόδοξοι χριστιανοί συμμερίζονται μετά των άλλων, θρησκευομένων ή μη ανθρώπων του πλανήτη, την ευθύνη για τη σύγχρονη κρίση, διότι ανέχθηκαν ή συμβιβάστηκαν ακρίτως και προς ακραίες επιλογές του ανθρώπου χωρίς την αξιόπιστη αντιπαράθεση προς αυτές του λόγου της πίστεως. Έχουν, συνεπώς, και αυτοί μείζονα υποχρέωση να συμβάλλουν στην υπέρβαση των διασπάσεων του κόσμου.… Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και πτωχών διευρύνεται δραματικά εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης, που συνήθως είναι αποτέλεσμα μανιακής κερδοσκοπίας εκ μέρους οικονομικών παραγόντων και στρεβλής οικονομικής δραστηριότητας, η οποία, στερούμενη ανθρωπολογικής διαστάσεως και ευαισθησίας, δεν εξυπηρετεί, τελικά, τις πραγματικές ανάγκες της ανθρωπότητας. Βιώσιμη οικονομία είναι εκείνη, που συνδυάζει την αποτελεσματικότητα με την δικαιοσύνη και την κοινωνική αλληλεγγύη». Αυτή είναι σαφώς πολιτική.  Η μόνη διαφορά συνίσταται στον τρόπο άσκησης της «πολιτικής» της Εκκλησίας. Ο λόγος της είναι προφητικός, κριτικός, αντιστασιακός, ασφαλώς αντισυστημικός, αλλά και φιλάνθρωπος, και η κατάθεση μαρτυρίας της ειρηνική, κατά το πρότυπο του διδασκάλου της, από το οποίο άλλωστε εμπνεύστηκε και ο Γκάντι τη non violent αντιστασιακή του στάση.

Πιστεύετε ότι ο χριστιανισμός, εκ φύσεως, οφείλει και κυρίως μπορεί να συνδέεται με τα κινήματα κοινωνικής απελευθέρωσης ή μήπως στην εκκοσμίκευσή του μετατράπηκε κι αυτός σε άλλο εξουσιαστικό σύστημα κι έχει αποκοπεί οριστικά από αυτά;

Ο χριστιανισμός ως σύστημα ή ως ιδεολογία μπορεί κανείς να πει ότι σε πολλές περιπτώσεις έχει εκκοσμικευτεί, ή ακόμη και ταυτιστεί ή συνεργαστεί με εξουσιαστικά συστήματα. Η εκκλησία όμως δεν μπορεί να χάσει τον προφητικό της χαρακτήρα, αν φυσικά δεν θέλει να «χάσει την ψυχή της», όπως συνηθίζουμε να λέμε στο πρόγραμμα «Φτώχεια-Πλούτος-Οικολογία» (PWE). Δυστυχώς, όμως, πολλοί χριστιανοί, ενώ κάνουν λόγο για εκκοσμίκευση, την εκλαμβάνουν – ως κατάλοιπο της παλαιότερης αντι-νεωτερικής τους αντίδρασης – ως συνώνυμο της αποστασιοποίησής τους από τον κόσμο και τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα.

Από τη μία οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες της κοινοκτημοσύνης κι από την άλλη οι Σταυροφορίες, από τη μια η Θεολογία της Απελευθέρωσης με μεγάλες µορφές κληρικών όπως ο αρχιεπίσκοπος του Σαλβαδόρ Όσκαρ Ροµέρο που δολοφονήθηκε το 1980 κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας από ακροδεξιές οµάδες και από την άλλη σκάνδαλα παιδεραστίας στο Βατικανό και οικονομικά στο Άγιο Όρος, από τη μία το Π.Σ.Ε. που το 1968 πήρε θέση κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα κι από την άλλη η εκκλησία της Ελλάδας που στεκόταν στο πλευρό τους. Από τη μία η περσινή πρωτοβουλία της θεολογικής σχολής του ΑΠΘ, με τη δική σας συμβολή, για το συνέδριο «Εκκλησία και Αριστερά» κι από την άλλη οι ιεράρχες με τα φασιστικά και ρατσιστικά κηρύγματα. Πως χωράνε μαζί αυτά; Ποιος κάνει την πίστη, όπιο;

Η σύγκρουση δεν είναι ανάμεσα στη συντήρηση και τον ριζοσπαστισμό με τη συμβατική έννοια των όρων, αλλά ανάμεσα στη θεολογία, ως την κριτική και προφητική συνείδηση της Εκκλησίας, και τις γήινες εκφράσεις της, ως συνέπεια της πεπτωκυίας φύσεως των ανθρώπων, και φυσικά και των χριστιανών, οποιοδήποτε αξίωμα και αν κατέχουν. Ναι, όπως και κάθε επίγειος οργανισμός, υπάρχουν και στην «ιστορική» έκφραση της εκκλησίας διιστάμενες, και μερικές φορές και αντικρουόμενες, απόψεις. Η εκκλησία, όμως, του Χριστού ως θεανθρώπινος οργανισμός και φορέας του ευαγγελίου και του λόγου του Θεού, από τη φύση της δεν μπορεί παρά να είναι και επαναστατική, και αντισυστημική. Γι’ αυτό και πολλοί θεολόγοι διατυπώνουν το ερώτημα: «Έχουν το θάρρος οι εκκλησίες να αντιμετωπίσουν τις ‘αξίες’ μιας ζωής προσανατολισμένης στο κέρδος,  ως θέμα πίστεως, ή θα προτιμήσουν να σιωπήσουν και να αποσυρθούν στην ‘ιδιωτική’ σφαίρα; Είναι ένα ερώτημα που οι εκκλησίες οφείλουν να απαντήσουν, αλλιώς θα χάσουν την ψυχή τους»!

ΠΗΓΗ: 16/05/2014, http://www.toperiodiko.gr/…80/