Γιατί απορρίπτουμε την καθεστηκυία πολιτική;

Του Νίκου Ηλιόπουλου   

I

1. Τι είναι η καθεστηκυία πολιτική; Είναι οι εκλογές, τα πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα, και οι άνθρωποι, επαγγελματίες συνήθως στα κόμματα και τα συνδικάτα, οι οποίοι συμμετέχουν και συμβάλλουν στη λειτουργία τους. Είναι το πολιτικό καθεστώς που κυριαρχεί σήμερα όχι τόσο λόγω της απουσίας ανοιχτής αμφισβήτησης όσο λόγω έλλειψης μιας αξιόπιστης εναλλακτικής λύσης.

2. Αυτό το πολιτικό καθεστώς αυτοανακηρύσσεται δημοκρατικό. Ποιο είναι στα χαρτιά το υπέρτατο επιχείρημά του; Το ότι ο λαός είναι η πηγή της εξουσίας. Ποια είναι όμως στην πράξη η πηγή της νομιμοποίησής του; Οι εκλογές. Δηλαδή, με ακριβείς και αδιαμφισβήτητους όρους, η ψήφος των πολιτών (εκλογέων/θεατών) κάθε 4 χρόνια για να εκλέξουν αυτούς που θα αποφασίζουν αντί για αυτούς επί 4 χρόνια. Οι εκλογείς δεν αποφασίζουν για τις βασικές κατευθύνσεις της κοινωνίας και τους νόμους που την αφορούν, υποδεικνύουν απλώς τα πρόσωπα που θα αποφασίζουν για λογαριασμό τους.

3. Αν, όμως, δεχτούμε ότι η δημοκρατία, όπως η ίδια η λέξη το ορίζει, είναι η εξουσία του δήμου, το καθεστώς δεν είναι δημοκρατικό. Αν πιο συγκεκριμένα θεωρήσουμε ότι το περιεχόμενο της εξουσίας του λαού είναι το δικαίωμα όλων στις αποφάσεις για τις βασικές κατευθύνσεις της κοινωνίας και για τους θεμελιώδεις νόμους της, και η άσκηση επίσης της δικαστικής εξουσίας, επιβεβαιώνεται η μη δημοκρατικότητα του καθεστώτος. Το όνομά του δεν έχει τόση σημασία. Το ουσιώδες είναι ότι το αντιπροσωπευτικό καθεστώς δεν είναι δημοκρατικό, και η αυτοανακήρυξή του ως δημοκρατία είναι ψευδής και υποκριτική.

4. Θα μας αντιτείνουν ότι η καθεστηκυία πολιτική δεν είναι μόνο οι εκλογές. Οι συμμετέχοντες στο κυρίαρχο πολιτικό καθεστώς θα μας πούν ότι η καθεστηκυία πολιτική είναι επίσης το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση των απόψεων, το δικαίωμα στις διαδηλώσεις και τις απεργίες, το δικαίωμα σε μια επιλεγμένη ελεύθερα από τον καθένα ιδιωτική ζωή, το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία, κ.ά.

Απέναντι σε μια τέτοια επιχειρηματολογία, που εκλαμβάνει τη δημοκρατία ως εκλογές συν τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, προσθέτοντας τώρα και τον διάκοσμο των δημοσκοπήσεων, μπορούμε να αντιτείνουμε τα εξής επιχειρήματα. Καταρχάς, τα δημοκρατικά δικαιώματα δεν κατακτήθηκαν μέσα στα όρια της καθεστηκυίας πολιτικής αλλά με την απόρριψη και τη διάρρηξη αυτών των ορίων. Η καθεστηκυία εξουσία παρουσιάζει πάντα την αναγνώριση ενός δικαιώματος ως δική της προσφορά, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν προηγηθεί μακρόχρονοι αγώνες για την αναγνώρισή του. Κατόπιν, το θέμα της δυνατότητας της αποτελεσματικής άσκησης αυτών των δικαιωμάτων τίθεται συνεχώς. Έχω μεν το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης της γνώμης μου, αλλά πού και πώς θα μπορούσα να εκθέσω ισότιμα τη γνώμη μου ως απλός πολίτης; Τι αποτέλεσμα θα έχει αυτή η έκφραση; Εξάλλου, αυτά τα δικαιώματα δεν είναι μια για πάντα εγγυημένα και θα μπορούσε να τα καταργήσει μια κυβερνητική εξουσία νομιμοποιημένη από τις κάλπες.

Ας υπογραμμίσουμε ότι καμμιά διαδικασία συλλογικής σύσκεψης των πολιτών, έστω κι αν είναι εκλογείς, δεν προβλέπεται στο ισχύον πολιτικό καθεστώς. Να, λοιπόν, ένα τελείως δημοκρατικό δικαίωμα το οποίο δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί. Είναι αλήθεια ότι τα μέλη ενός κόμματος ή ενός συνδικάτου συνεδριάζουν. Είναι επίσης αλήθεια ότι, κατά τις κινητοποιήσεις, οι ενδιαφερόμενοι διοργανώνουν γενικές συνελεύσεις. Οι πολίτες όμως ποτέ δεν είχαν αυτό το δικαίωμα, ενώ θα μπορούσαν να συσκέπτονται, π. χ. μέσα σε ένα εκλογικό κέντρο.

Ωστόσο, το αποφασιστικό επιχείρημα είναι άλλο. Αυτοί που αποφασίζουν για τις βασικές κατευθύνσεις μιας σύγχρονης κοινωνίας δεν είναι οι πολίτες, ακόμα κι αν έχουν όλα τα δικαιώματα του κόσμου, αλλά οι επαγγελματίες της πολιτικής. Ο πολίτης, στην πραγματικότητα ο ψηφοφόρος – εφόσον από τα πράγματα ο πολίτης περιορίζεται όλο και περισσότερο σε ψηφοφόρο –, συμμετέχοντας στις εκλογές και εκλέγοντάς τους, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να νομιμοποιεί την εξουσία τους. Ο αποφασιστικός χαρακτήρας αυτού του επιχειρήματος αναδεικνύεται πλήρως αν κάνουμε την ακόλουθη υπόθεση: σε κρίσιμες για το ισχύον καθεστώς εκλογές, σημαντικός αριθμός πολιτών δεν προσέρχεται στις κάλπες. Θα δούμε τότε ότι προσβάλλεται η νομιμοποίηση του καθεστώτος, και μια άβυσσος ανοίγει ανάμεσα στην εξουσία, που δεν έχει άλλη πηγή νομιμοποίησης παρά τον υπάκουο λαό ψηφοφόρων, και τους πολίτες που απαιτούν να αποφασίζουν αυτοί. Ασκώντας ελεύθερα όλα τα δικαιώματά του, ο πολίτης δεν έχει τη δυνατότητα να παρεμβαίνει ουσιαστικά στις αποφάσεις για τις βασικές κατευθύνσεις της κοινωνίας. Μπορεί μόνο να εκτρέψει την πολιτική μιας κυβέρνησης. Ο ρόλος του περιορίζεται σε μια αμυντική, διορθωτική, λειτουργία διαμαρτυρίας. Δεν συμμετέχει σε καμιά συλλογική διαβούλευση δημιουργίας νέων ιδεών και αυθεντικών προτάσεων.

5. Τι είναι η καθεστηκυία πολιτική; Είναι οι εκλογές που νομιμοποιούν μια προσχηματισμένη ελίτ να αποφασίζει για εκατομμύρια πολιτών που θεωρούνται υπήκοοι. (Ελίτ: οι εκλεκτοί, ο όρος αποτελεί ευφημισμό.) Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το κυρίαρχο πολιτικό φαντασιακό περιορίζεται στη φαντασιακή σημασία του δικαιώματος ψήφου.

ΙΙ

6. Με βάση αυτή την απλή διαπίστωση, είναι φανερό ότι κανένας ριζικός, δημοκρατικός, μετασχηματισμός δεν μπορεί να γίνει στη σημερινή κοινωνία χωρίς την οριστική εγκατάλειψη, από έναν αυξανόμενο αριθμό πολιτών, της καθεστηκυίας πολιτικής. Χωρίς την κατηγορηματική απόρριψη αυτής της πολιτικής, δεν υπάρχει κανένα μέσο για να δημιουργηθεί ένα συλλογικό σχέδιο, πολιτικό με την ουσιαστική έννοια του όρου : αμφισβήτηση της συνολικής θέσμισης της κοινωνίας και όλων των θεσμών της.

7. Σίγουρα, το να μη ψηφίζουμε στις εκλογές δεν αρκεί. Είναι όμως μια συμβολική πράξη μεγάλης σημασίας, πρώτο σημαντικό βήμα για να οραματιστούμε μια ουσιαστική πολιτική. Διότι οι εκλογές δεν είναι τελικά μόνο μια διαδικασία νομιμοποίησης της κυβερνητικής εξουσίας. Στο βάθος, ή μάλλον υπεράνω, βρίσκεται ένα πολιτικό φαντασιακό το οποίο υποκριτικά, εν ονόματι της πολιτικής ισότητας όλων, διαχωρίζει δια βίου τα μέλη της κοινωνίας σε αυτούς που είναι προορισμένοι να κυβερνούν και σε αυτούς που προορίζονται και διατίθενται να κυβερνηθούν.

Καμιά εναλλακτική πολιτική δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη ρητή αμφισβήτηση αυτής της πρωταρχικής διαίρεσης στην οποία θεμελιώνεται η καθεστηκυία πολιτική, χωρίς την αμφισβήτηση των υπέρτατων αξιών του ισχύοντος πολιτικού καθεστώτος και ολόκληρης της κοινωνίας. Ο πιο αλλοτριωμένος τρόπος να κάνει κάποιος σήμερα πολιτική, είναι να συμμετέχει στην καθεστηκυία πολιτική. Η πιο αλλοτριωτική μορφή αναφοράς στην πολιτική είναι η συμμετοχή στις εκλογές.

Ο σκληρός πυρήνας του κυρίαρχου πολιτικού φαντασιακού είναι το δικαίωμα ψήφου. Να γιατί, μια πολιτική στάση ριζικής αντίθεσης στο ισχύον καθεστώς, είναι χωρίς κανένα δισταγμό η αποχή, η συνειδητή άρνηση αυτού του δικαιώματος. Δεν είναι άρνηση που δείχνει αδιαφορία. Δεν είναι άρνηση που προέρχεται από την υποτίμηση ή την περιφρόνηση των κατακτημένων δικαιωμάτων. Οφείλουμε να διαφυλάξουμε σαν κόρη οφθαλμού τα κατακτημένα δημοκρατικά δικαιώματα. Και το δικαίωμα ψήφου, αλλά για να παίρνουμε αποφάσεις και όχι για να ψηφίζουμε πρόσωπα. Είναι απόρριψη του ισχύοντος πολιτικού φαντασιακού, άρνηση νομιμοποίησης αυτών που αποφασίζουν για μας, για όλους.

Υποθέσαμε ότι, αν όλοι κάνουν αποχή, μια άβυσσος θα ανοίξει ανάμεσα στην αναγκαιότητα της νομιμοποίησης μιας εξουσίας από τις εκλογές και στην απουσία αυτής της νομιμοποίησης. Μπροστά στο ενδεχόμενο αυτής της αβύσσου, ο σημερινός πολίτης φοβάται και διστάζει. Αλλά δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Θαρραλέα αντιμετώπιση της αβύσσου, πρόταση μιας άλλης πηγής νομιμοποίησης, απαίτηση από τους επαγγελματίες πολιτικούς, με εντελώς δημοκρατικό και όχι βίαιο τρόπο, να σταματήσει η κυνική πορεία προς μια άλλη άβυσσο, αυτή της γενικής καταστροφής. Αρνούμαστε τους επαγγελματίες πολιτικούς σημαίνει ότι αρνούμαστε την καθεστηκυία πολιτική που εκφράζουν. Ταυτόχρονα, το ίδιο θάρρος θα ωθήσει τους πολίτες να σκεφτούν άλλες μορφές συμμετοχής και νομιμοποίησης των αποφάσεων. Όπως η σύσταση παντού επιτροπών για την υπεύθυνη διαφύλαξη μιας μεταβατικής φάσης. Μπροστά στην ανικανότητα, τη διαφθορά και την ανευθυνότητα, των επαγγελματιών πολιτικών, κανένα από όλα τα κατακτημένα δικαιώματα δεν αρκεί. Ας τους διαμηνύσουμε ευθαρσώς: «Δεν είστε πια νομιμοποιημένοι. Παραιτηθείτε, νέοι άνθρωποι μπορούν να κυβερνήσουν. Όλοι είναι ικανοί για αυτό.» Διότι, δεν λείπουν ούτε ποσοτικά, ούτε ποιοτικά, ικανοί και δίκαιοι πολίτες σε μια κοινωνία δώδεκα εκατομμυρίων. Δώδεκα εκατομμύρια δεν μπορούν να αυτοκυβερνηθούν, μας λένε οι ιδεολόγοι του πολιτικού καθεστώτος, διότι είναι πολλοί!

ΙΙΙ

8. Τι θα μπορούσε να είναι σήμερα μια εναλλακτική πολιτική;

Μια άλλη ερώτηση, γενικότερη, προηγείται αυτής της ουσιαστικής ερώτησης, με βάση τη σημερινή κατάσταση της κοινωνίας: τι θέλουμε να κάνουμε με μια άλλη πολιτική; Θέλουμε να αλλάξουμε δημοκρατικά – πάντα δημοκρατικά – τα πάντα. Και προπαντός θέλουμε να εκθρονίσουμε τις κυρίαρχες αξίες αυτής της κοινωνίας και να δημιουργήσουμε άλλες αξίες. Η καθεστηκυία πολιτική δεν θέτει υπό αμφισβήτηση τις κυρίαρχες αξίες. Για αυτή, είναι δεδομένες.

Ένα άτομο, όταν γεννιέται σε αυτή την κοινωνία, είναι πάντα προορισμένο – από ποιον άραγε; – να ανατρέφεται από μια οικογένεια, να διαμορφώνεται κατόπιν μέσα σε μια κρατική εκπαίδευση – ποιος άραγε έχει αποφασίσει το περιεχόμενό της; Προορίζεται, στη συνέχεια, για μια επαγγελματική επιμόρφωση με στόχο να ασκήσει την πιο θετικά αξιολογημένη σήμερα δραστηριότητα ανάμεσα σε όλες τις άλλες δραστηριότητες της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή να κάνει μια εργασία. Και αν όλο και περισσότερο τα σημερινά άτομα επιδιώκουν να έχουν περισσότερο «ελεύθερο χρόνο» για διακοπές, σε αντίθεση με το δουλικό χρόνο της δουλειάς, μέχρι τη στιγμή της σύνταξης και του θανάτου, τι άλλο σημαίνει αυτό αν όχι ότι θεωρούν την εργασία που κάνουν για να κερδίζουν το ψωμί τους μια αναπόφευκτη αγγαρεία, από την οποία θέλουν να ξεφύγουν όσο γίνεται πιο γρήγορα;

9. Θέλουμε να αλλάξουμε αυτό το δρομολόγιο. (Η συνοπτική περιγραφή του αποτελεί έναν τρόπο για να απεικονιστούν οι κυρίαρχες σήμερα αξίες.) Δεν θέλουμε όμως να προτείνουμε μία και μοναδική εναλλακτική διαδρομή για τον καθένα και για όλους. Θέλουμε να πολλαπλασιάσουμε τις διαδρομές και να δημιουργήσουμε όσο γίνεται περισσότερες δυνατότητες για τον καθένα, ανάλογα με τις ικανότητες, τις προσδοκίες και τα ταλέντα του, ώστε να πλάθει ο ίδιος την προσωπικότητά του. Θέλουμε να δώσουμε στην εκπαίδευση (από τη γέννηση μέχρι το θάνατο), στην «εργασία», στις διαπροσωπικές σχέσεις και στον πολιτισμό (τέσσερεις τομείς που αφορούν τις συνθήκες για μια ατομική ζωή ελεύθερη και αυτόνομη) τη θέση που τους αξίζει σε μια κοινωνία ελεύθερη και αυτόνομη. Πώς να εγγυηθούμε αυτή την ελευθερία και αυτή την ποικιλία των ατομικών διαδρομών, αν δεν λάβουμε υπόψη τον προορισμό του καθενός για τον εαυτό του και την προοπτική όλων για όλους;

10. Αυτά τα ερωτήματα μιας δημοκρατικής πολιτικής της αυτονομίας, συνδέονται στενά με το κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα της εποχής μας: επινόηση ενός νέου νοήματος ζωής για τον καθέναν και για όλους. Δημιουργία πολλών νοημάτων-στόχων κοινωνικής ζωής αντί του ενός και μοναδικού για τον καθένα και για όλους που ισχύει στη σύγχρονη κοινωνία: ανάπτυξη.

11. Η καθεστηκυία πολιτική δεν έχει καμιά σχέση με τα παραπάνω θεμελιώδη ζητήματα της εποχής μας. Το μοναδικό ενδιαφέρον της είναι η διατήρηση της κοινωνίας στην τωρινή της κατάσταση, με αλλαγές που δεν αγγίζουν την ουσία της. Είναι ένας από τους λόγους, και εν τέλει ο βασικός λόγος, για να απορρίψουμε μια για πάντα αυτή την πολιτική.

12. Μπορούμε να βρούμε όσες διαιρέσεις θέλουμε για τα μέλη των σημερινών κοινωνιών. Αριστεροί ή δεξιοί, με βάση προφανώς την καθεστηκυία πολιτική. Φτωχοί ή πλούσιοι, με βάση την πραγματική κοινωνική κατάσταση ακραίας αδικίας. Συντηρητικοί ή προοδευτικοί, με βάση την εντελώς λανθασμένη αντίληψη ότι η ιστορία έχει νόημα και κατεύθυνση, και ότι προχωρά αναπόφευκτα προς την πρόοδο, την εξέλιξη, την ισότητα. Η αυθεντική πολιτική διαίρεση είναι: συμφωνούμε ή όχι με την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων; Συμφωνούμε ή όχι με την καθεστηκυία πολιτική; Είμαστε υπέρ ή κατά της δημοκρατίας; Αν είμαστε υπέρ της δημοκρατίας, δεν είναι δυνατό να ανεχόσαστε το ρόλο που μας επιφυλάσσει το πολιτικό καθεστώς, ρόλο βωβού και αλλοτριωμένου ψηφοφόρου.

13. Τι θα μπορούσε να είναι σήμερα μια εναλλακτική πολιτική; Η σκέψη και η συμβολή του καθενός για την επινόηση νέων αξιών, και η ατομική και συλλογική πράξη με στόχο την ανάδειξη αυτών των αξιών, σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Και παράλληλα, η δημιουργία ενός νέου δημοκρατικού πολιτεύματος που θα υιοθετήσει ως ιδρυτική και θεμελιώδη αρχή το δικαίωμα όλων να αποφασίζουν για τις κύριες κατευθύνσεις της κοινωνίας και για τους θεμελιώδεις νόμους της.

IV

14. Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, ένα από τα σημαντικά ζητήματα της εποχής μας, η πολιτική απάθεια, φωτίζεται διαφορετικά. Αντί να επικρίνουμε θρηνολογώντας την αδιαφορία των ανθρώπων για τα κοινά, οφείλουμε να διακρίνουμε σε αυτό που νομίζουμε πως είναι αδιαφορία μια κριτική στάση ως προς την καθεστηκυία πολιτική. Στάση η οποία προφανώς δεν αρκεί για να αλλάξει η πορεία των πραγμάτων, είναι όμως ένα πρώτο βήμα απεγκλωβισμού. Έτσι, θεωρώντας τους όλους ως πολίτες, θα μπορούσαμε να απευθύνουμε τις παρακάτω αντι-προσκλήσεις και προσκλήσεις.

15. Δεν καλούμε για ένταξη σε ένα πολιτικό κόμμα, αφού είναι μηχανισμός απαραίτητος για τη λειτουργία του σημερινού πολιτικού καθεστώτος. Δεν καλούμε σε διαδηλώσεις στους δρόμους, υπέρ των άκρως γραφειοκρατικών κρατικών υπηρεσιών, προηγείται ο ριζικός, δημοκρατικός, μετασχηματισμός τους. Ούτε υπέρ της αγοραστικής δύναμης, δηλαδή υπέρ της κατανάλωσης. Ούτε για την απασχόληση, διότι προηγούνται τα ερωτήματα: να δουλέψουμε για τι; για ποιον; για να παράγουμε τι; Να δράσουμε πολιτικά, είναι άλλο πράγμα από να συνεχίζουμε αυτές τις παραδοσιακές δραστηριότητες που ενδυναμώνουν την κοινωνία στην οποία είμαστε αντίθετοι.

16. Καλούμαστε να σκεφτούμε ότι το νόημα της ζωής μας δεν είναι μια για πάντα δοσμένο και μάλιστα από κάποιον άλλο. Η ζωή μας έχει σήμερα «νόημα» και προκαθορισμένο δρομολόγιο· λέγονται με μια λέξη τρέξιμο, και στην «εκλεπτυσμένη» γλώσσα των ειδικών, ανάπτυξη ή εκσυγχρονισμός. Το «νόημα» της σημερινής μας ζωής, οδηγεί στη μιζέρια με όλα τα νοήματα: μιζέρια συναισθηματική, διανοητική, σχέσεων, πολιτισμική, οικονομική. Η μιζέρια δεν είναι μόνο, ούτε κυρίως, οικονομική. Το «νόημα» της σημερινής μας ζωής, οδηγεί στην επανάληψη, τη μονοτονία, την καταθλιπτική ρουτίνα.

17. Σίγουρα, η επινόηση ενός νέου νοήματος ζωής για τον καθένα και για όλους είναι ένα δύσκολο έργο. Προϋποθέτει έναν βαθύ πολιτισμικό μετασχηματισμό, μια νέα ιστορική δημιουργία. Αλλά, όσο δύσκολο κι αν είναι, αποτελεί τον μοναδικό δρόμο προς την ελευθερία. Πανεύκολα, μπορούμε να πάμε από εκλογές σε εκλογές, από διαδήλωση σε διαδήλωση, από τη μια αλλοτρίωση στην άλλη. Τίποτα δεν θα αλλάξει στα καθημερινά πράγματα της ζωής μας. Ακόμη κι αν έχουμε μια άλλη Βουλή, άλλους πρωθυπουργούς, η μιζέρια θα συνεχίζεται. Όσο οι πολίτες δεν παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους, όσο η ζωή τους δεν θα εξαρτάται, στο μέτρο του ανθρωπίνως δυνατού, από τις δικές τους ατομικές και συλλογικές αποφάσεις, ουσιαστικά τίποτα δεν θα αλλάζει.

18. Οι ελίτ της κάλπης μας επιφυλάσσουν τη μιζέρια του σήμερα και μας προετοιμάζουν για τη μιζέρια του αύριο. Η λύση δεν είναι να αλλάξουμε ελίτ. Η λύση είναι να καταστρέψουμε την ιδέα της ελίτ, ιδέα που προϋποθέτει σαφέστατα ότι εμείς, οι άλλοι, είμαστε ένα τίποτα στον τομέα της πολιτικής. Ψηφίζοντας ή συμμετέχοντας με τον οιονδήποτε τρόπο στην καθεστηκυία πολιτική, αποδεχόμαστε ρητά ή έμμεσα, συνειδητά ή όχι, αυτή την κάλπικη πολιτική. Αποδεχόμαστε την ταπεινωτική και απάνθρωπη προϋπόθεσή της. Δεν υπάρχει παρά μία και μόνο λύση για να καταργήσουμε αυτή την προϋπόθεση: να απορρίψουμε οριστικά, κατηγορηματικά και αμετάκλητα, την καθεστηκυία πολιτική. Και να εργαστούμε για τη δημιουργία μιας αυθεντικής πολιτικής, με στόχους ένα δημοκρατικό πολίτευμα, μια νέα πολυποίκιλη διαδρομή για τον καθένα μας και για όλους, ένα νέο νόημα ελεύθερης ζωής σε μια αυτόνομη κοινωνία.

νίκος ηλιόπουλος, Παρίσι, Απρίλιος 2014

Σημείωση από τΜτΒ: Ευχαριστώ τον συγγραφέα για την αποστολή της μελέτης, έστω και ολίγον καθυστερημένα.