Περί του Αγίου Φωτός και της μεταχείρισής του…
Από το «Θρήσκευε και επαναστάτησε»*
Μέρες που είναι (είμαστε εντός της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας) έπεσε στην αντίληψη μου άρθρο του Νίκου Δήμου με τίτλο “Αντικληρικισμός και αντικομμουνισμός” στον ιστότοπο Protagon το οποίο κλείνει με την εξής παράγραφο:
“Όσο πλησιάζει το Πάσχα και σκέπτομαι πως πάλι θα ξοδέψουμε χρήματα για να φέρουμε το (δήθεν) Άγιο Φως και να το υποδεχθούμε με τιμές αρχηγού κράτους, γίνομαι εμμανής αντικληρικός. Και υποθέτω πως το ίδιο θα γινόταν και ο Ιησούς, που από ότι ξέρουμε, δεν πίστευε σε ειδωλολατρικά σύμβολα – και μάλλον θα μοίραζε τα χρήματα στους φτωχούς.”
Θα ήθελα να ξοδέψω λίγο χώρο για να διαλύσω το δήθεν προοδευτικό επιχείρημα του Νίκου Δήμου σχετικά με την “προοδευτικότητα του αντικληρικισμού και του αντικομμουνισμού” αλλά θα σεβαστώ αρχικά τη συνοχή του ιστολογίου μου και θα καταπιαστώ με το αμιγώς θεολογικό ζήτημα. Μια επισήμανση μόνο: αντικληρισμός (και όχι αντικληρικισμός) είναι πολιτική κίνηση στην αναγεννησιακή Δύση, ενάντια στην πολιτική εξουσία του Πάπα και των καρδινάλιων, κληρονομιά της Μεταρρύθμισης. Γενικότερα η αντίθεση στον κλήρο και η ενοχοποίηση της Εκκλησίας λέγεται αντικληρικαλισμός, αλλά όταν αγνοείς για τί πράγμα μιλάς θα λες και κοτσάνες..
Το Άγιο Φως λοιπόν είναι μια τελετή – η λεγόμενη και τελετή αφής του Αγίου Φωτός – που συνέβαινε αρχικά στην περιοχή που όριζε το παλαίφατο Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων και η οποία επεκτάθηκε μέσα στους αιώνες σε όλες τις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Από την λεγόμενη “ακοίμητη κανδήλα” που καίει πάνω από την Αγία Τράπεζα των εκκλησιών, ο ιερέας μετά το “Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός και δοξάσατε Χριστόν τον αναστάντα εκ νεκρών” που υπάρχει στη δοξολογία του Μεγάλου Σαββάτου, ανάβει κεριά και αφού τα ευλογήσει πάνω στην Αγία Τράπεζα, τα διαμοιράζει στους πιστούς. Αυτή είναι η πιο παλιά γνωστή σε εμάς τελετή που γίνεται από τον 4ο μ.Χ αιώνα σε ανάμνηση του Χριστού, ο οποίος προσφωνείται και “φως ιλαρόν” και ο οποίος φανερώθηκε ως αστραπή ή φως στις Μυροφόρες. Ως εκ τούτου θεολογικά το Άγιο Φως σχετίζεται με το Φως και όχι με τη Φωτιά (όπως θέλουν όσοι πιστεύουν στην ακαΐα του φωτός για 33 λεπτά και άλλα συναφή). Εδώ μια παρέκβαση: Η ακαΐα, η πυροβασία των αναστενάρηδων και άλλα τέτοια έθιμα έχουν τη βάση τους στην πίστη, η οποία ακόμα κι αν υπάρχει ως “κόκκος σινάπεως” μπορεί να μετακινήσει βουνά (Ματθ. 17: 20), οπότε δεν μπορούμε να κρίνουμε την πίστη κανενός και τα αποτελέσματά της, κάτι που θα ήταν και λαθεμένο
Παρόλα αυτά η ίδια η τελετουργία της Αφής του Αγίου Φωτός θεωρώ πως δεν μετέρχεται κανενός υπερφυσικού γεγονότος ή πλάνης με φώσφορο και λοιπά. Αυτή η αντίληψη είναι αρκετά μεταγενέστερη και ανάγεται στους πλέον γνωστούς κατασκευαστές υπερφυσικών θαυμάτων (και μιας γενικότερης αντι-χριστιανικής αντίληψης περί υπερφυσικής παρέμβασης του Θεού στον κόσμο), τους Σταυροφόρους που κατέκτησαν τα Ιεροσόλυμα.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όσο και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων δεν κάνουν ποτέ αναφορά σε “θαυμαστό γεγονός” ούτε το περιγράφουν ως τέτοιο: “Εἰσελθών εἰς τά ἐνδότερα τοῦ Παναγίου Τάφου μόνος ὁ Μακαριώτατος, ἀνέγνωσε τήν καθιερωμένην εὐχήν τοῦ Ἁγίου Φωτός, ὅ καί μετέδωσεν εἰς τάς χιλιάδας τῶν ἐν ἀδημονίᾳ ἀναμενόντων πιστῶν, οἱ ὁποῖοι καί ἔλαβον ἐν ἀγαλλιάσει αὐτό μέ τάς λαμπάδας αὐτῶν” λέει το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων σχεδόν κάθε χρόνο.
Τι συμβαίνει λοιπόν με το Άγιο Φως των Ιεροσολύμων; Εγώ θα παραθέσω δύο εκδοχές που θεωρώ ισοπίθανες και ο καθένας ας διαλέξει όποια θέλει:
Εκδοχή πρώτη – Το θαύμα
Όντως ο Πατριάρχης εφόσον φοράει μόνο λευκό στιχάριο και κρατά λαμπάδες, εισέρχεται στον Πανάγιο Τάφο και εφόσον προσευχηθεί, το Φως κάνει την εμφάνισή του εκ του μηδενός. Θαυμαστό γεγονός που μπορεί κανείς μόνο να πιστέψει ως τέτοιο, τα περί ακαϊας και λοιπά είπα και παραπάνω είναι ζήτημα πίστης, επίσης. Η αλήθεια είναι πως σε καμία από τις (σοβαρές) ιστορικές και θεολογικές μελέτες που υπάρχουν για το Άγιο Φως δεν αναφέρεται πουθενά ως θαυμαστό γεγονός κάτι που μας οδηγεί στην……
Εκδοχή δεύτερη – Η ιερή τελετή ως ανάμνηση
Ο Πατριάρχης αφού σβήσει όλα τα καντήλια και τα φώτα του Ναού, ανάβει από την ακοίμητη κανδήλα το Άγιο Φως, το οποίο και ευλογεί μέσα στον Πανάγιο Τάφο, ως ανάμνηση της νίκης του σταυρωθέντος Χριστού επί του Θανάτου. Το Άγιο Φως μετά ακολουθεί την ίδια πορεία, με την πρώτη εκδοχή. Την εκδοχή της ανάμνησης έχει αναλύσει σε άρθρο του στο “Βήμα” (23/4/2006) ο πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, π. Γεώργιος Τσέτσης, ο οποίος έχει δεχθεί έκτοτε τόνους αισχρών σχολίων οφείλω να θυμίσω….
Οι τιμές αρχηγού κράτους και το παζάρι της πίστης
Ισχύει ότι η μεταφορά του Αγίου Φωτός με τιμές αρχηγού κράτους είναι καινούριο φαινόμενο. Η πρώτη μεταφορά έγινε το 1985 και έκτοτε είναι κάτι καθιερωμένο ως και θεσμικό για την Ελλάδα. Η καθεαυτή πράξη είναι σφόδρα αντίθετη με την ιερότητα και το πνεύμα της ορθόδοξης λατρείας.
Όπως έχει γράψει κι ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης: “Σ’ αυτήν έχουμε μυηθεί και εμείς· τώρα δηλαδή ανάλογα με τη δυνατότητα μας, κατανοούμε τα θεία πράγματα μέσα από τα ιερά παραπετάσματα της φιλανθρωπίας των λογίων και ιεραρχικών παραδόσεων, η οποία καλύπτει τα νοητά με τα αισθητά και τα υπερούσια με αυτά που υπάρχουν, και δίνει μορφές και τύπους σ’ αυτά που είναι χωρίς μορφή και τύπο, και με την ποικιλία των επί μέρους συμβόλων πληθύνει και διαπλάθει την υπερφυσική και ασχημάτιστη απλότητα.”
Στην αντίστοιχη απολογία του για τις ιερές εικόνες ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει: “Εφ’ όσον λοιπόν ο Υιός του Θεού παρουσιάστηκε με ανθρώπινη μορφή, παίρνοντας μορφή δούλου, και έγινε όμοιος με τους ανθρώπους και βρέθηκε κατά το σχήμα ως άνθρωπος, πως δε θα εικονισθεί; Και εφ’ όσον κατά τη συνήθεια η εικόνα του βασιλιά λέγεται βασιλιάς και η τιμή της εικόνα μεταβαίνει στο πρωτότυπο, όπως λέει ο θειος Βασίλειος, πως η εικόνα δε θα τιμηθεί και δε θα προσκυνηθεί, όχι ως Θεός, αλλά ως εικόνα του σαρκωμένου Θεού;”
Υπάρχει λοιπόν έντονη στην ορθόδοξη λατρεία και παράδοση η λογική της “ανάμνησης” και της προσκύνησης όχι της ύλης ως τέτοιας αλλά της εικόνας του σαρκωμένου Θεού. Έτσι και το Άγιο Φως. Είναι Φως Άγιο και όχι δήθεν (κατά τον εξυπνακισμό του Νίκου Δήμου) γιατί είναι εικόνα της Ανάστασης. Είναι το ίδιο φως το οποίο είδε ο Μωυσής στην καιόμενη βάτο. Είναι το “φως οικών απρόσιτον”. Όπως σε κάθε ανάμνηση εκείνης της πρώτης Θείας Ευχαριστίας, ο άρτος και ο οίνος είναι Σώμα και Αίμα Χριστού μετά την ευλογία τους.
Αυτή η τόσο ξένη αντίληψη της μετουσίωσης και της ευλογίας καναλιζάρεται κάθε φορά είτε στο πεδίο της δήθεν προοδευτικής ανάλυσης περί απάτης, είτε στην υπερσυντηρητικής θέσης περί θαύματος που συμβαίνει κάθε φορά ανεξαρτήτως της πίστης των ανθρώπων. Το ελληνικό κράτος επενδύοντας σε μια θρησκευτικότητα πρωτόγονου τύπου και μακριά από κάθε ορθόδοξο δόγμα, χρησιμοποιεί το Άγιο Φως και ως μέσο άσκησης εξωτερικής πολιτικής και εδραίωσης μιας ελληνορθόδοξης οπτικής, η οποία είναι εθνοφυλετική και ως εκ τούτου αιρετική στην ρίζα της και στην εκφορά της. Αυτή είναι και η ουσία που οδηγεί στην όποια ειδωλολατρική παρέκκλιση και όχι μια εκ βάθρων δήθεν σκοταδιστική πρεμούρα.
Υπάρχει ανάγκη σύνδεσης της Ορθοδοξίας με τον “Ελληνισμό” ειδικά σε εποχές που ο φασισμός σηκώνει επικίνδυνα κεφάλι και ως τέτοιο χρησιμοποιείται και το Άγιο Φως. Βέβαια η δήθεν προοδευτική, κοσμοπολίτικη οπτική του Νίκου Δήμου αρνείται να δει αυτό και βλέπει παντού Μεσαίωνες, ίσως μάλλον γιατί έχει καταπιεί ήδη αμάσητη την κάμηλο του επελαύνοντος νεο-φασισμού…
* http://religionandrevolution.wordpress.com/about/
ΠΗΓΗ: Posted on April 16, 2014, http://religionandrevolution.wordpress.com/2014/04/16/…81%CE%B9/
