Σχεδίασμα προς το Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο

Του Νικήτα Χιωτίνη*

Σε προηγούμενο κείμενό μας προσπαθήσαμε να επισημάνουμε την επιτακτική ανάγκη επανακαθορισμού των όρων «δημοσίου» και «ιδιωτικού», ενίσχυσης των λειτουργικών τους σχέσεων και δημιουργίας ενός νέου τρόπου ύπαρξης και λειτουργίας των κοινωνιών [1].

Τούτο γιατί τόσο η πρόταξη του δημοσίου – με το κρατικιστικό παράδειγμα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης – όσο και ο επικρατών φιλελευθερισμός – με την πρόταξη του ιδιωτικού – καταδήλως απέτυχαν, οδηγώντας σε εφιαλτικές εξελίξεις, εξελίξεις που δείχνουν περίπου σαν νομιμοποιημένες εξαιτίας των ισχυόντων και σχεδόν ιεροποιημένων τρόπων διακυβέρνησης των κοινωνιών και θεώρησης της οικονομίας.

Ο διαχωρισμός ιδιωτικού και δημοσίου οδηγεί σε ανεξάρτητες εξουσίες, που με τη σειρά τους λειτουργούν «ιδιωτικά», με την έννοια της πρόταξης του ατομικού ωφελιμισμού και οδηγούνται μοιραίως στη διαφθορά με τον συνακόλουθο εκφυλισμό του όλου συστήματος. Με το παρόν κείμενο θα προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε κάποιες συγκεκριμένες προτάσεις θεσμικών αλλαγών, δηλαδή ιδέες προς συζήτηση. Θεωρούμε άλλωστε πως οι προηγούμενες διαπιστώσεις μας οδηγούν αβίαστα προς αυτές. Όλα τα παρακάτω μπορούν να υλοποιηθούν και θεωρώ πως σταδιακά θα υλοποιηθούν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ειδάλλως αυτή θα διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη. Δεν υπάρχουν άλλες λύσεις στη σημερινή παγκόσμια κρίση και στον σημερινό διεθνοποιημένο ανταγωνισμό. Η Ελλάδα μπορεί να συμμετάσχει σε αυτό και μάλιστα καθοριστικά [2]. Έτσι λοιπόν:

Α. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο

1. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι άμεση η ανάγκη επανακαθορισμού των στόχων και του τρόπου λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι άμεσες προς τούτο ενέργειες δεν μπορεί παρά να είναι οι ακόλουθες: α) Λειτουργική ενοποίηση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος και έλεγχός του από τις εκλεγμένες πολιτικές εξουσίες, β) Οι Τράπεζες να καταστούν μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις με στόχο την ανάπτυξη και γ) Οι Διοικήσεις των Τραπεζών να επιλέγονται με συμμετοχή των πολιτών και οι υποψήφιοι διοικητές να εκθέτουν το πρόγραμμά τους και τον τρόπο δράσης τους. Επίσης να δημοσιοποιούν τα πεπραγμένα, με τρόπο αναλυτικό.

2. Ενίσχυση του συμμετοχικού τρόπου λειτουργίας της πολιτικής διακυβέρνησης, με θεσμούς παρόμοιους σε κάθε επιμέρους χώρα.

3. Μόνο κατόπιν στενής πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας των επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών, που δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην τελική ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης, μπορεί να θεμελιωθεί ένας αναπτυξιακά και κοινωνικά ορθολογικός καταμερισμός εργασίας, με ανάπτυξη των περιφερειών και ουσιαστική εδαφική, οικονομική, πολιτική και κοινωνική συνοχή, κάτι που αποτελεί άλλωστε και στόχο της πολυσυζητημένης «Ευρώπης 2020» [3].

4. Ενίσχυση, μέσω θεσμών, της συμμετοχής των πολιτών/ιδιωτών στη δημόσια κοινωνική και οικονομική ζωή, σε σημείο που βαθμιαία θα οδηγήσει σε συνταύτιση των επιδιώξεων και συμφερόντων μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Σε κάποιο βαθμό οι επιδιώξεις συμμετοχικής διακυβέρνησης και εμβάθυνσης της δημοκρατίας έχουν ήδη τεθεί ως στόχοι πολιτικής στα μεγαλύτερα τουλάχιστον ευρωπαϊκά κράτη και σε κάποιο βαθμό ήδη προωθούνται. Είναι αναγκαία η περαιτέρω εμβάθυνση αυτής της διαδικασίας και η υιοθέτησή της από όλα τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη.

 Β. Στην περίπτωση της Ελλάδας

Βασικά δεδομένα:

1. Στην Ελλάδα ολοένα και περισσότερο απαξιώνεται το Σύνταγμά της. Επί πλέον, το ισχύον Σύνταγμα συνδυαζόμενο με νόμους και νομοθετικά διατάγματα, που ψηφίζουν δήθεν ανεξάρτητοι βουλευτές, δίνει νομιμοποίηση σε ένα σκανδαλώδες πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα και συνακολούθως σε μία φεουδοποίηση της πολιτικής. Επιπλέον νομιμοποιεί και την παρουσία ενός δήθεν Προέδρου, ενός δηλαδή Προέδρου που δεν έχει ουσιαστικό πολιτικό ρόλο, τέτοιον που να δικαιολογεί τον βαρύγδουπο τίτλο του και τις (σπάνιες) δήθεν παρεμβάσεις του – παρεμβάσεις καταδήλως αναποτελεσματικές, αν όχι προσχηματικές.

2. Είναι καταφανές πως η σημερινή Ελλάδα δεν κυβερνάται από την κυβέρνησή της. Ακόμα και για το παραμικρό δεν μπορεί να αποφασίσει μόνη της. Της υπαγορεύουν κάθε πολιτική πράξη και οι πολιτικοί μας επαίρονται για την ικανότητα αποτελεσματικής υπακοής στους κανόνες που άλλοι έχουν θεσπίσει. Ούτε σκέψη για αναπτυξιακό σχέδιο, ούτε σκέψη για διαπραγμάτευση με βάση τη γεωπολιτική ισχύ της χώρας μας. Ακόμα, φαίνεται πως όταν τίθενται στο διπλωματικό προσκήνιο γεωπολιτικά ζητήματα, αυτό μάλλον αρχικώς και κατ’ εξοχήν, εντάσσεται σε γεωπολιτικές στρατηγικές άλλων χωρών. Μόνη μέριμνα η συλλογή χρημάτων. Ο σημερινός πρωθυπουργός και οι σημερινοί υπουργοί επέχουν θέση υψηλόβαθμων στελεχών (στην καλύτερη περίπτωση), κάτι σαν γενικοί γραμματείς υπουργείων, της πραγματικής κυβέρνησης της χώρας, που δείχνει να είναι η «τρόικα», ουσιαστικά όμως μάλλον είναι άλλα τα κέντρα αποφάσεων: ίσως η Γερμανία, ίσως η Αμερική που επανακάμπτει, ίσως η Κεντρική Τράπεζα (που κανείς δεν ξέρει από ποιον ελέγχεται), ίσως κάποια ακόμα πιο άγνωστα κέντρα.

3. Η εμφανιζόμενη σήμερα ως ελληνική κυβέρνηση εμφανέστατα δεν έχει λαϊκή νομιμοποίηση. Ούτε παρέχει εχέγγυα ικανότητας των στελεχών της. Με απόλυτα αυθαίρετο τρόπο χρίζονται υπουργοί, διοικητές οργανισμών, μέλη διοικητικών συμβουλίων δημοσίων επιχειρήσεων, προβάλλονται από τα ΜΜΕ – με επιμονή και υπομονή -, επιλεγμένα πρόσωπα που κάποτε θα διαδραματίσουν ρόλο κ.λπ. Μια σέκτα εξουσίας απλώνεται παντού και αυτοαναπαράγεται, ερήμην της λαϊκής βούλησης και μακράν κάθε προσχήματος επιλογής των αρίστων.

Εν κατακλείδι, η σημερινή Ελλάδα δεν κυβερνάται, με τον τρόπο που κυβερνάται, με επιλογή του λαού της. Ούτε αυτός ο λαός έχει εξουσιοδοτήσει κανέναν να διαπραγματευθεί για το μέλλον της χώρας του, μιλάμε για απόλυτη έλλειψη ακόμα και στοιχειώδους δημοκρατικής νομιμοποίησης. Είναι λοιπόν προφανές πως το πρώτο πρόβλημα της σημερινής Ελλάδας είναι πολιτικό. Είναι τουλάχιστον αφελές να πιστεύει κανείς ότι με τα υπάρχοντα πολιτικά στελέχη και τις υφιστάμενες δομές/δεσμεύσεις του τρόπου πολιτικής διακυβέρνησής της – δηλαδή με το υπάρχον Σύνταγμα – μπορεί να προκύψει αλλαγή του σκηνικού. Γίνεται πολύς λόγος για αναθεώρηση αυτού του Συντάγματος ή για εκ νέου σύνταξή του. Μα είναι προφανές πως απαιτείται εκ νέου σύνταξή του και μάλιστα όχι από αυτούς που έχει εξυπηρετήσει ή τουλάχιστον όχι μόνο από αυτούς που έχει εξυπηρετήσει. Είναι ενδεικτικό πως υφιστάμενοι βουλευτές που διεκδικούν ηγετικό ρόλο, μιλάνε για αναθεώρηση, ενώ όλοι οι έγκυροι πολιτικοί αναλυτές – έγκυροι συνταγματολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες – για συντακτική συνέλευση. Υπάρχουν ήδη δημοσιευμένες εύστοχες αναλυτικές προσεγγίσεις του όλου ζητήματος [4].

Σε κάθε περίπτωση όμως, για να ξεφύγουμε τουλάχιστον από το προ-πολιτικό επίπεδο στο οποίο βρισκόμαστε, απαιτούνται:

1. Πραγματικός διαχωρισμός νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας. Αυτό σημαίνει ότι ουδείς βουλευτής δικαιούται να γίνει υπουργός και οι δικαστικές αρχές θα εκλέγονται με τρόπο δημοκρατικό. Ο σημερινός τρόπος διακυβέρνησης της χώρας, όπου βουλευτές γίνονται υπουργοί και ψηφίζουν νόμους, όντας υπουργοί, αντίκειται στο γράμμα και στο πνεύμα του ισχύοντος (που λέει ο λόγος) Συντάγματος.

2. Οι βουλευτές/νομοθέτες θα εκλέγονται από τον λαό με εκλογές, αλλά και μέρος αυτών θα προκύπτει με κλήρωση. Βεβαίως και ο αριθμός τους δεν πρέπει να μειωθεί και προφανώς οποιαδήποτε σκέψη περί «λίστας» είναι άτοπη. Καλά θα κάνουν εδώ τα ΜΜΕ, γιατί από αυτά ξεκινάει και παγιώνεται η κακή νοοτροπία, να δουν τι γίνεται στα προηγμένα κράτη – π.χ. Αμερική, Αγγλία – όταν βουλευτές διαφωνούν με βασικές επιλογές του πρωθυπουργού ή του προέδρου: τίποτα απολύτως. Απλώς αλλάζει η πολιτική πράξη. Εδώ ακόμα και κάτι ελάχιστο να υπονοήσει κάποιος βουλευτής που ενδεχομένως να μην είναι στην «κομματική γραμμή» και γίνεται θέμα. Απίστευτα χαμηλό αυτό το προ-πολιτικό επίπεδο των πολιτικών μας – με πρώτον τον εκάστοτε αρχηγό ή πρωθυπουργό. Με τη συνδρομή πάντα των αργυρώνητων ΜΜΕ.

3. Οι υπουργοί ως κύριοι παράγοντες της εκτελεστικής εξουσίας θα επιλέγονται με τρόπο ελέγξιμο και αξιοκρατικό. Συνακολούθως θα πρέπει να αναβαθμιστεί και ο ρόλος των δημοσίων υπαλλήλων/στελεχών της εκτελεστικής εξουσίας [5], που προφανώς θα επιλέγονται επίσης αξιοκρατικά και όχι «πελατειακά».

4. Αποδυνάμωση της πρωθυπουργικής παντοδυναμίας, αν όχι φεουδαρχίας, με πέρασμα εξουσιών στον Πρόεδρο, ο οποίος θα εκλέγεται απευθείας από τον λαό.

5. Καταργείται η δικαστική ασυλία βουλευτών, υπουργών, πρωθυπουργών και Προέδρων Δημοκρατίας.

6. Οι υποψήφιοι βουλευτές/νομοθέτες θα δικαιούνται το πολύ δύο ή τρεις θητείες.

7.  Δημιουργία δυνατοτήτων προς όλους του υποψήφιους βουλευτές/νομοθέτες να μπορούν να παρουσιάζουν δημοσίως και επί ίσοις όροις τις προεκλογικές τους θέσεις.

8. Επίσης συνταγματικά μπορεί να καθοριστεί και ο τρόπος λειτουργίας και διοίκησης των Τραπεζών, καθώς και οι στόχοι τους.

9. Εάν γίνουν τα παραπάνω, η Παιδεία, που μόνο μέσω αυτής ενισχύονται υπαρξιακά και αναπτύσσονται στέρεα οι κοινωνίες και τα κράτη, θα βρει τον δρόμο της. Το ίδιο και η δημόσια ενημέρωση (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και όχι Εξαπάτησης ή Εξημέρωσης, όπως έλεγε ο Πανούσης) και οι υπόλοιπες δημόσιες λειτουργίες.

Είναι προφανές πως τα παραπάνω χρήζουν επεξεργασίας με πραγματική δημόσια διαβούλευση και επικύρωσή τους με ένα Νέο Σύνταγμα. Τρόποι γι’ αυτό υπάρχουν, π.χ. η Ισλανδία έκανε προσφάτως κάτι παρόμοιο. Αρκεί βεβαίως να υπάρξει μια αρχική πολιτική βούληση από πλευράς υφιστάμενων βουλευτών, θα έλεγα ένα στοιχειώδες φιλότιμό τους. Ακόμα και ο σημερινός πρωθυπουργός μπορεί, αν το θελήσει, να αλλάξει τη μοίρα αυτού του τόπου και να μείνει στην Ιστορία. Ίσως έτσι ξεφύγουμε από το πολιτικά απαράδεκτο στάδιο στο οποίο βρισκόμαστε – θα το ονομάζαμε προ-πολιτικό – και ίσως έτσι προκύψουν πολιτικοί αντιπρόσωποί μας ικανοί να διαπραγματευθούν και να συμμετάσχουν στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι – δηλαδή στην αδήριτο πλέον ανάγκη να αλλάξει η ίδια η Ευρώπη. Ίσως έτσι απελευθερωθούμε και από τη μοίρα των προτεκτοράτων [6].

Παραπομπές

[1]. Νικήτας Χιωτίνης, «Η διαφάνεια της πολιτικής, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Ανάγκη επαναπροσδιορισμού σχέσεων «ιδιωτικού» και «δημοσίου»: προς ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο», «ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ», 17.9.2013.

[2]. Ο J. Attali είχε πει πως «η Ελλάδα είναι η πατρίδα της Ευρώπης. Και στο τέλος η ελληνική κρίση θα γίνει η μαμή της ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος», αν οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν μπορούν ή δεν θέλουν να πρωτοπορήσουν, αργά ή γρήγορα … «ανάγκα και θεοί πείθονται»!

[3]. http://ec.europa.eu/europe2020/index_el.htm

[4]. Π.χ. του κ. Κ. Χρυσόγονου «Σχεδίασμα εκδημοκρατισμού. Δώδεκα σκέψεις για μια άλλη αναθεώρηση», http://www.constitutionalism.gr/site/2056-shediasma-ekdimokratismoy-dwdeka-skeceis-gia-mia-a/, αλλά και άλλα τέτοια εξαιρετικά κείμενα – προτάσεις διαρκώς βλέπουν το φώς της δημοσιότητας.

[5]. Είναι χαρακτηριστικό πως στο εξωτερικό οι δημόσιοι υπάλληλοι χαίρουν ιδιαίτερου κύρους, εδώ απλώς καταλαβαίνουμε πως δεν είναι οι άριστοι των επιστημόνων και ότι μάλλον διορίσθηκαν πελατειακά, τουλάχιστον αυτό συνέβαινε μέχρι τώρα.

[6]. Νικήτας Χιωτίνης, «Η μοίρα των προτεκτοράτων», «ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ» 12.7.2013, http://www.topontiki.gr/article/55798/I-moira-ton-protektoraton.

* Ο Δρ. Νικήτας Χιωτίνης είναι Αρχιτέκτων, Καθηγητής ΤΕΙ, Τμήματος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού Αντικειμένων.

ΠΗΓΗ: ΔΕΥΤΕΡΑ, 30 Δεκεμβρίου 2013, http://www.topontiki.gr/article/63633/Sxediasma-pros-to-Neo-Koinoniko-Sumbolaio