ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

ΠΑΓΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΗ ΕΝΩΣΗ – ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣ ΓΙΑ ΤΑ 70 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ – ΑΘΗΝΑ, 1.12.2013

Εισήγηση της κ. Μαρίας Βαϊνά*

Σεβαστό Προεδρείο, σεβαστοί και αξιότιμοι τιμητικά προσκεκλημένοι σε αυτή την εκδήλωση, Αγαπητοί κυρίες και κύριοι,

Η ομιλία αυτή αφιερώνεται στην ιερή μνήμη των θυμάτων του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος 70 χρόνια μετά από τη θυσία τους, αλλά και στα βάσανα αυτών που επέζησαν προσπαθώντας να ενώσουν τα σπασμένα κομμάτια της ζωής τους.

Ως ελάχιστη συμβολή σε αυτή την οδυνηρή επέτειο, και με το βλέμμα να είναι στραμμένο και προς το μέλλον, κατατίθεται πρόταση να συμπεριληφθεί η συστηματική διδασκαλία του «Ελληνικού Ολοκαυτώματος», με κορυφαίο το Καλαβρυτινό, στα ελληνικά σχολεία. Και αυτό, όχι μόνο για την απόδοση έμπρακτα της οφειλόμενης τιμής ή για την ιστορική μνήμη ή για την ενίσχυση του αγώνα κατά του ναζισμού, του φασισμού και του ρατσισμού, αλλά επειδή πρώτα απ’ όλα πρόκειται για ένα πολύτιμο μάθημα για όλους, μικρούς και μεγάλους κάθε εθνικότητας, για τα απύθμενα βάθη κτηνωδίας, στα οποία κάποιες φορές η πολιτική μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους…

Εισαγωγικά σημειώνεται για την Παιδαγωγική, ότι είναι ανεξάρτητη επιστήμη, με την έννοια ότι έχει αποκλειστικά δικούς της σκοπούς, που στοχεύουν στο παιδί και στο νέο άνθρωπο, μέσα από δικές της ιδιαίτερες προσβάσεις. Αυτή η οντότητά της είναι ανάγκη να υπογραμμιστεί προκαταβολικά, για να αναδειχτεί το ότι δεν μεταβάλλεται σε όργανο προκειμένου να υπηρετηθούν κυρίαρχοι σκοποί άλλων επιστημών ή φορέων της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Ο αναμφίβολα σημαντικός ρόλος των άλλων φορέων είναι υποστηρικτικός στο έργο της. Ένα άλλο πολύτιμο στοιχείο που αξίζει επίσης να αναφερθεί, είναι αυτό της αισιοδοξίας και της ελπίδας που υπάρχει στον πυρήνα της, ότι μπορεί ως ένα σημαντικό βαθμό να συμβάλει στην ανέλιξη και στη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.

Το εβραϊκό Ολοκαύτωμα και τα ελληνικά Ολοκαυτώματα

Ήδη πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, και συγκεκριμένα το 1933, χρονιά που ο Χίτλερ διορίστηκε καγγελάριος της Γερμανίας, λειτούργησαν στο Νταχάου τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης για εβραίους και μη. Στους μη εβραίους συμπεριλαμβάνονταν άνθρωποι ανεξαρτήτως καταγωγής, πολιτικοί αντίπαλοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες και άλλοι, που κρίθηκαν επικίνδυνοι ή ανατρεπτικοί. Εξ αρχής δηλαδή στοχοποιήθηκαν, εκτός από τους «νοθευτές» της αρίας φυλής, άνθρωποι με ελεύθερη σκέψη και έκφραση, με δημοκρατική συνείδηση.

Από τα 30 εκατομμύρια ανθρώπων, που έχασαν τη ζωή τους στην Ευρώπη εξ αιτίας της ναζιστικής βίας, εβραίοι ήσαν τα 6 εκατομμύρια.

Χωρίς αμφιβολία το Ολοκαύτωμα των εβραίων υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ασύλληπτης βαρβαρότητας, με μεγάλη διάρκεια στο χρόνο και τεράστια εξάπλωση στο χώρο, εξ αιτίας της ρατσιστικής αντιμετώπισης της καταγωγής τους και της προκατάληψης γι’ αυτούς.

Το θέμα αναδείχτηκε στην ελληνική βιβλιογραφία κυρίως το 2007 με τη δημοσίευση στα ελληνικά βιβλίου, συλλογικού έργου, με τίτλο «Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό σχολείο. Ένα εκπαιδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου» από τις εκδόσεις Ταξιδευτής, σε επιμέλεια Γιώργου Κόκκινου, του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Εν τω μεταξύ ήδη το Εβραϊκό Μουσείο στη Θεσσαλονίκη, με ανάλογη στόχευση, είχε πραγματοποιήσει σχετικά Σεμινάρια για εκπαιδευτικούς. (Το 2009, για πέμπτη συνεχή χρονιά το Σεμινάριο είχε τίτλο «Διδάσκοντας για το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα» (http://filonohpontou.wordpress.com…).

Αυτή η κίνηση, που υποστηρίχτηκε από αντίστοιχα προγράμματα και φορείς, προβλήθηκε ακόμη περισσότερο αργότερα, όταν την άνοιξη του 2012 πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη «Εκπαιδευτικό Σεμινάριο για το Ολοκαύτωμα: Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» με συνδιοργανωτές τον Τομέα Παιδαγωγικής του ΑΠΘ, την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης και το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης και τη χορηγία του Γερμανικού Προξενείου. (http://holocaustseminar2012.blogspot.gr/p/blog-page_26.html). Μέσω αυτού αξιοποιήθηκαν τα ευρήματα που δημοσιεύτηκαν το 2007 στην ελληνική γλώσσα, και προσφέρθηκε παράλληλα στον καθένα ενδιαφερόμενο μια πλούσια, χρηστική και καλαισθητική ηλεκτρονική πρόσβαση στο θέμα.

Αξιοσημείωτο (και σχετικό με το σημερινό θέμα) είναι το γεγονός ότι στο παραπάνω Σεμινάριο του 2012 διευρύνθηκε ουσιαστικά το θεματικό πεδίο, καθώς γίνεται παραπομπή στα Ελληνικά Ολοκαυτώματα και στο «Δίκτυο μαρτυρικών πόλεων και χωριών της περιόδου 1940-45» (http://holocaustseminar2012.blogspot.gr/). Με τον τρόπο αυτό προβάλλεται πλάι στο εβραϊκό Ολοκαύτωμα η ελληνική πρωτοβουλία Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη διατήρηση της ειρήνης, τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης «άσβεστης», την ανάδειξη της συνεισφοράς των ελλήνων στον αγώνα κατά του ναζισμού και του φασισμού και την «καταξίωση των αγωνισθέντων, σφαγιασθέντων, εκτελεσθέντων, διωχθέντων, φυλακισμένων, μαρτυρησάντων, βασανισθέντων κατοίκων των πόλεων και των χωριών τους κατά τη Γερμανική, Ιταλική και Βουλγαρική Κατοχή της περιόδου 1940-45».

Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με ανακοίνωση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (http://www.jct.gr/view.php?id=423), η Θεσσαλονίκη εντάχθηκε στο Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων της Ελλάδας, γεγονός που χαιρετίστηκε ως αναγνώριση των θυσιών των πολιτών της. Προτεραιότητα δίνεται τώρα στην απόδοση ιθαγένειας στους απογόνους των εβραίων της πόλης που υπήρξαν θύματα του ναζισμού, αλλά και στην απάλειψη ονομάτων οδών της πόλης που συντηρούσαν τη μνήμη συνεργατών των ναζί, από την εποχή της χούντας.

Δικαίως στο μέτωπο κατά του ναζισμού συστρατεύεται σύσσωμος ο πολιτισμένος κόσμος που πιστεύει σε μια κοινωνία βασισμένη στην ειρηνική ζωή σε καθεστώς δημοκρατίας, με τις μαρτυρικές πόλεις στην πρώτη γραμμή.

Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι οι αποστάσεις μικραίνουν, οι συσχετίσεις πληθαίνουν, και ενώ παλαιότερα ο ορισμός του Ολοκαυτώματος περιοριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στον εβραϊκό πληθυσμό, σήμερα η εννοιολογική διεύρυνση του όρου είναι πλέον αποδεκτή (http://www.greekholocausts.gr/) . Με τον όρο αυτό αποδίδεται σήμερα ως επί το πλείστον γενικά η «ναζιστική γενοκτονία». Η ίδια η πραγματικότητα εξάλλου ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες προχωρεί προς μια συνολική θεώρηση των δραματικών επιπτώσεων της ναζιστικής βίας, παρά τον κατακερματισμό του φαινομένου σε διαφορετικές χώρες και τόπους.

Για παράδειγμα, με πρόσφατο έγγραφό τους ο Σύλλογος Κιλκισιωτών Αθήνας ζητά από την πολιτεία να αναγνωριστεί η γενέτειρά τους ως μαρτυρικός τόπος. Από τις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κιλκίς ζητούν επίσης επί λέξει: «Να διδάξετε στα παιδιά μας το Ολοκαύτωμα των Κρουσίων» την ημέρα της επετείου, στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. (http://www.eidisis.gr/politistika/na-didaksete-sta-paidia-mas-to-olokaytoma-ton-kroysion.html). Και δικαίως, αφού τον Οκτώβρη του 1941 ισοπεδώθηκαν τρία Κρουσοχώρια και εκτελέστηκαν και οι 96 άνδρες από 16 χρονών και πάνω, που βρίσκονταν σε αυτά, επειδή είχαν προβάλει αντίσταση. Στο ένα χωριό μάλιστα, αφού συγκέντρωσαν τους άνδρες στην εκκλησία, στη συνέχεια την ανατίναξαν και τους έκαψαν ζωντανούς, ολοκαύτωμα και αυτοί στο ναζισμό…

Η ολοένα ισχυρότερη συσπείρωση των 50 μαρτυρικών πόλεων σε ένα Δίκτυο με ήδη 90 αναγνωρισμένες μαρτυρικές πόλεις και χωριά διαφωτίζει όλο και περισσότερο για την αιματηρή σφραγίδα του ναζισμού πάνω στη ζωή τους, πάνω στη χώρα, επιτρέπει πλέον την κατανόηση του μεγέθους της θυσίας και ζητά ομόψυχα τη δικαίωση. (Βλέπε Ψήφισμα Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων & Χωριών της Ελλάδας περιόδου 1940-1945 «Ελληνικά Ολοκαυτώματα» της 8ης Απριλίου 2013, με έδρα τα Καλάβρυτα).

Ενώ λοιπόν τα τελευταία χρόνια προετοιμάστηκε άτυπα και σποραδικά (αλλά με αυξανόμενο το ενδιαφέρον) η επαφή των ελλήνων μαθητών με το εβραϊκό Ολοκαύτωμα, και σωστά, συγκεκριμένες παθογένειες και εκτροπές στη σημερινή πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου, που επιχειρούν να αναστήσουν το πνεύμα του ρατσισμού και του ναζισμού, οδήγησαν το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων να υπογραμμίσει την αναγκαιότητα για πληρέστερη διδασκαλία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα σχολεία. (http://attikanea.blogspot.gr/2013/11/blog-post_5537.html). Για το σκοπό αυτό, εκτός από την αξιοποίηση σύγχρονων σχολικών θεσμών, μεθοδολογικών προσεγγίσεων και εργαλείων με κυρίαρχη τη συμβολή των Νέων Τεχνολογιών, όσον αφορά τις θεματικές και διδακτικές ενότητες, εισάγεται πλέον η διδασκαλία του εβραϊκού Ολοκαυτώματος στα ελληνικά σχολεία, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια.

Έτσι, ενώ πρόκειται να αξιοποιηθεί η αξιόλογη και μακρόχρονη σχετική επιστημονική προετοιμασία για τη διδασκαλία του εβραϊκού Ολοκαυτώματος, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και σε πρακτικό, καθώς και το πλούσιο και πολύτιμο υλικό, εύκολα προσβάσιμο στο διαδίκτυο στην ελληνική γλώσσα, αντίθετα, θα έλεγε κάποιος κάπως υπερβάλλοντας, υπάρχει σιωπή για τα τόσα Ολοκαυτώματα στην Ελλάδα, με μια εξαίρεση που θα αναφερθεί.

Επί μέρους συμπέρασμα:

Επισημοποιείται η συστηματική διδασκαλία του εβραϊκού Ολοκαυτώματος στα ελληνικά σχολεία και των δύο βαθμίδων, για τη διάχυση της ιστορικής αλήθειας και για τη διαφώτιση των νέων, με την ευγενική και γενναία προηγούμενη υποστήριξη πολλών σχετικών φορέων, ενώ σχεδόν αποσιωπώνται στην επίσημη ελληνική εκπαίδευση τα ελληνικά Ολοκαυτώματα. Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι παραμένουν και άλλα «αχαρτογράφητα» ελληνικά Ολοκαυτώματα.

Κοινοί λόγοι που συνηγορούν υπέρ της διδασκαλίας τόσο του εβραϊκού Ολοκαυτώματος όσο και των ελληνικών Ολοκαυτωμάτων

Στη συνέχεια θα δειχτεί επιγραμματικά ότι πολλοί λόγοι που συνηγορούν υπέρ της διδασκαλίας του εβραϊκού Ολοκαυτώματος στις σχολικές τάξεις του ελληνικού σχολείου, είναι κοινοί και υπέρ της ανάλογης διδασκαλίας κατά τόπους και στο σύνολό τους, των ελληνικών Ολοκαυτωμάτων, με προεκτάσεις και σε ανάλογα φαινόμενα σε άλλες χώρες.

Και ενώ στη βιβλιογραφία τονίζεται η μοναδικότητα του εβραϊκού Ολοκαυτώματος (π.χ. στο: Κόκκινος /επιμ., 2007), εδώ θα δειχτεί ότι αρκετά από τα καταγεγραμμένα ως «ιδιαίτερα» χαρακτηριστικά του (σ. 19-20), είναι κοινά και στα ελληνικά Ολοκαυτώματα, όπως τα εξής:

– η προμελετημένη σκόπιμη μαζική δολοφονία

– η καθολική εξόντωση

– η αναφερόμενη ως «έλλειψη λειτουργικότητας» στα συγκεκριμένα εγκλήματα, που τελικά αποβαίνουν εις βάρος του ίδιου του γερμανικού κράτους

– η δομική σχέση του Ολοκαυτώματος με την ιδεολογία του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού.

Στα παραπάνω κοινά γνωρίσματα προσθέτουμε και τα ακόλουθα:

– η αιφνίδια καταστροφή της ειρηνικής ζωής

– η κοινή μοίρα των θυμάτων

– ο «βιομηχανικός» χαρακτήρας της εκτέλεσης, με η χρήση αποτελεσματικών τότε υλικών της χημικής βιομηχανίας για την πληρέστερη, ταχύτερη, οικονομικότερη και προκλητικότερη εξόντωση (π.χ. συγκέντρωση του πληθυσμού σε εκκλησία και ανατίναξή της)

– η ισοπέδωση πόλεων και χωριών με το σχέδιο της επιχείρησης – αστραπής, που εύρισκε εφαρμογή σε επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας, αλλά και σε μικρότερες στρατιωτικές επιχειρήσεις των ναζί

– ο δόλος και η παραπλάνηση αντί της απ’ ευθείας αναμέτρησης, προκειμένου να διασφαλιστεί η συντομότερη οδός προς τη θανάτωση του αντιπάλου

– η ασύλληπτη κτηνωδία σε πολλές εκτελέσεις με τον πλήρη εξευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

– η εκτέλεση εν ψυχρώ αμάχων, γερόντων, γυναικών, εγκύων και παιδιών

– Η προσβολή νεκρών

– η λεηλασία

Αναγκαιότητα ενασχόλησης των μαθητών με τα ελληνικά Ολοκαυτώματα

Η αναγκαιότητα αυτή τεκμηριώνεται ως επί το πλείστον με το ίδιο σκεπτικό, με βάση το οποίο θεμελιώνεται η αναγκαιότητα διδασκαλίας του εβραϊκού Ολοκαυτώματος στα ελληνικά σχολεία.

Πρόκειται για τους ίδιους λόγους που έχουν οδηγήσει τη Γερμανία προ πολλού, αλλά και άλλες πολιτισμένες χώρες, όχι απλά να εισαγάγουν το εβραϊκό Ολοκαύτωμα ως διδακτικό αντικείμενο (ως μορφωτικό αγαθό), αλλά και να χρηματοδοτούνται από τα ίδια τα κράτη οι σχετικές δράσεις των μαθητών, ώστε να υπάρξει η επιθυμητή διάχυση αυτής της γνώσης.

Πρόκειται για στρατηγική υπέρ του δημοκρατικού πολιτεύματος, υπέρ της ειρήνης, υπέρ της αλληλεγγύης των ανθρώπων, υπέρ του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπέρ της ισότητας των λαών και των ατόμων.

Επιπρόσθετα, η επαφή των ελληνόπουλων με τα ελληνικά Ολοκαυτώματα αποτελεί μέρος της κατανόησης του πλαισίου ζωής τους, είναι συμβολή στην καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης, είναι κοινωνική, πολιτική και ηθική μάθηση. Είναι, τέλος, διέλευση μέσα από ένα σκοτεινό και εφιαλτικό χώρο, που όμως πρέπει να την πραγματοποιήσει ο νέος στην πορεία του προς την ωριμότητα.

Με τη μελέτη αυτή θα βιώσει την απομυθοποίηση του ναζισμού, του φασισμού και του ρατσισμού, αν ίσως είχε προς στιγμήν ξεγελαστεί. Το είχε εξηγήσει με πολύ απλά λόγια τον 17ο αιώνα ο ορθολογιστής Σπινόζα στο Κεφάλαιο περί συναισθημάτων και παθών της «Ηθικής» του:

Συναίσθημα που αποτελεί πάθος, παύει να είναι πάθος, όταν αποκτήσουμε γι’ αυτό ιδέα σαφή και συγκεκριμένη.

Όσον αφορά την υπέρβαση της τραυματικής εμπειρίας, αν και επιχειρούνται διάφορες πρακτικές υποβάθμισης, βεβαίως υπέρ των θυτών, με πρόσχημα την ειρηνική συμβίωση των λαών, η σύγχρονη άποψη για τη διδακτική προσέγγιση του εβραϊκού Ολοκαυτώματος, η οποία και εφαρμόζεται στα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα και για τα ελληνόπουλα, κινείται σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Αυτή έχει πολλά κοινά σημεία (στην ουσία την ίδια βάση), με την ψυχαναλυτική διαδικασία: κατά πρόσωπο αντιμετώπιση της πραγματικότητας, ώστε μέσω της συνειδητής υπέρβασής της ο άνθρωπος να προχωρήσει προς τα μπρος, σοφότερος και δυνατός.

Πρώτες προτάσεις

1) Προκειμένου να γίνει καλύτερα κατανοητό το μέγεθος της εθνικής καταστροφής από τα 90 μέχρι στιγμής καταγεγραμμένα (Κανελλοπούλου Ε./επιμ., Αθήνα: Λιβάνη, 2011) Ελληνικά Ολοκαυτώματα περιόδου 1940-45), προτείνεται ο περιεκτικός όρος «Ελληνικό Ολοκαύτωμα 1940-45». Το γεγονός αυτό α) θα συμβάλει στην ανάδειξη του συνολικού φαινομένου στη διάρκειά του στο χρόνο και στην έκτασή του στον ελληνικό χώρο, συμπεριλαμβάνοντας και τις περιπτώσεις που έλληνες οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας β) θα συμβάλει στη διάκριση από το εβραϊκό Ολοκαύτωμα γ) θα αναδείξει τη συμπληρωματικότητα προς αυτό και προς τα Ολοκαυτώματα των άλλων λαών και δ) θα φωτίσει κατά το δυνατόν ολόπλευρα τη ναζιστική στάση ζωής.

2) Προτείνεται επίσης η ιστοριογράφηση του Ελληνικού Ολοκαυτώματος μέσα από ειδικό ερευνητικό Πρόγραμμα, για την υλοποίηση του οποίου θα κληθούν να συμβάλουν πανεπιστημιακοί και άλλοι ερευνητές, εξασφαλίζοντας τη μεγαλύτερη δυνατή εγκυρότητα των στοιχείων και της επεξεργασίας, με τους εξής επί μέρους στόχους:

α) τη δημιουργία Ηλεκτρονικής Τράπεζας Πληροφοριών Ελληνικού Ολοκαυτώματος, με αξιοποίηση του ήδη συγκεντρωθέντος υλικού, και με τη συνδρομή του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων και άλλων σχετικών φορέων

β) τη δημιουργία (ηλεκτρονικού) Διαδραστικού Χάρτη του Ελληνικού Ολοκαυτώματος με δυνατότητα κατ’ επιλογήν ανάδυσης όλων των σχετικών στοιχείων, καθώς και τη δημιουργία (ηλεκτρονικού) Διαδραστικού Χάρτη του

Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και της «Επιχείρησης Καλάβρυτα», αλλά και των άλλων ελληνικών Ολοκαυτωμάτων.

Η πρόσβαση στα παραπάνω στοιχεία και μέσω της αγγλικής γλώσσας θα συμβάλει αποφασιστικά στην ανάδειξη του φαινομένου «Ελληνικό Ολοκαύτωμα»

γ) τη θεωρητική επεξεργασία: ιδίως περιοδολόγηση, σκιαγράφηση του ιστορικού και ιδεολογικού πλαισίου θυτών και θυμάτων, ερμηνεία στάσης ζωής θυτών και θυμάτων, η Αντίσταση, κριτική παρουσίαση σύγχρονων τάσεων προσέγγισης κ.α.

δ) την παιδαγωγική αξιοποίηση του ελληνικού Ολοκαυτώματος με παραγωγή σχετικού έγκυρου κειμένου, απαλλαγμένου από προκαταλήψεις και σκοπιμότητες, για την κατάλληλη διάχυση της γνώσης σε μαθητές. Επίσης, μετά την ανάδυση της «Διδακτικής του (εβραϊκού) Ολοκαυτώματος» και σε συνέχειά της, θα πρέπει να ακολουθήσει η εμφάνιση της «Διδακτικής του ελληνικού Ολοκαυτώματος», με αξιοποίηση πολλών στοιχείων από την πρώτη.

ε) ανάπτυξη πρωτότυπων Σεναρίων προς επιλογήν, για τις Εκδηλώσεις Μνήμης από μαθητές, που χωρίς να χάνουν σε ιστορική αλήθεια, θα προσφέρουν την αισιόδοξη προοπτική, την ευκαιρία για δράση και δημιουργία, αλλά και την οικοδόμηση υγιούς στάσης ζωής, θεμελιωμένης στο σεβασμό του Άλλου και στο σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Καθένα από αυτά τα Σενάρια, για διαφορετικά ηλικιακά επίπεδα, θα στηρίζεται σε μια κεντρική υπόθεση με ενιαία πλοκή, και εμπλοκή (άμεση ή έμμεση) των μαθητών σε αυτή, προκειμένου να αποφευχθεί η πεζή συρραφή ασκήσεων, σύμφωνα και με τις απαιτήσεις της μεθόδου project στην «καθαρή» μορφή της.

στ) παραγωγή πολυμεσικού υλικού υψηλής αισθητικής ποιότητας, για διαφορετικές ηλικιακές βαθμίδες. Τουλάχιστον για τους μαθητές Λυκείου θα ήταν καινοτομία να προβλέπεται και η συμμετοχή μαθητών στην Ομάδα παραγωγής. Για τη μύηση στην ιστορική γνώση σε παιδιά μικρής ηλικίας με επιτυχημένη αλλαγή προοπτικής, αναφέρεται ενδεικτικά το παράδειγμα ενός φιλμ για το Πολυτεχνείο: http://www.madata.gr/epikairotita/social/311486.html

Προβληματισμοί σχετικά με την επίσημη εκπαίδευση – Σχετικές προτάσεις

Όσον αφορά το νηπιαγωγείο, για λόγους ψυχοπαιδαγωγικούς, και συγκεκριμένα λόγω της πολυπλοκότητας της λογικής αφαίρεσης που προϋποθέτει η πρόσληψη και επεξεργασία του ιστορικού παρελθόντος, δεν προσφέρεται η διδασκαλία της ιστορίας σε αυτό, πολύ περισσότερο της συγκεκριμένης θεματικής ενότητας. Εξάλλου ήδη τα μικρά παιδιά της προσχολικής ηλικίας προσπαθούν να αφομοιώσουν τον εορτασμό του Πολυτεχνείου και τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, για τα οποία προσλαμβάνουν έντονα ερεθίσματα από την τηλεόραση, αλλά και από την ίδια τη ζωή τους.

Η εξέταση του ισχύοντος «Οδηγού Νηπιαγωγού» (Βιβλίου του εκπαιδευτικού) έδειξε ότι καλλιεργείται επαρκώς στο νηπιαγωγείο η αντιρατσιστική συνείδηση και η διαπολιτισμικότητα, και ορθά, αποφεύγεται όμως συστηματικά η καλλιέργεια της ιστορικής διάστασης σε παιδιά που θα φοιτήσουν μετά από λίγο στο σχολείο. Την ίδια στιγμή το πρόγραμμα τους ζητά να γνωρίσουν αρκετά από το χειρισμό του υπολογιστή (σ. 350), να φτιάξουν ίσως μακέτα της γειτονιάς (299), να ασχοληθούν με τις ξερολιθιές (282), να διαμορφώσουν, αν επιθυμούν, έκθεση φωτογραφίας από την Ινδία (269), να συντάσσουν ερωτηματολόγια (259). Συγκεκριμένα, προτείνεται για την ηλικία πριν από το Δημοτικό, απλά και μόνο το παιδί να εντάξει ως αντικείμενα στο περιβάλλον του τα ιστορικά μνημεία του τόπου ζωής του χωρίς ανάλυση (παρά μόνο στο βαθμό που το ίδιο το παιδί θέλει να μάθει). Παραδείγματος χάριν, στην άσκηση της σελίδας 167, που στοχεύει στον προσανατολισμό στο χώρο, στην οποία ζητείται «αναπαράσταση από πλατείες, δρόμους, γήπεδα κτλ.», προτείνεται να συμπεριληφθεί η λέξη «μνημεία» γενικά. Αυτή η απλή προσθήκη είναι σημαντική, γιατί θα λειτουργήσει ως μία υποτυπώδης πρόσβαση στην ιστορική μνήμη, σύμφωνα με την αναγκαιότητα για σπειροειδή ανέλιξη της γνώσης. Ανάλογη προσθήκη (με τη λέξη «μνημεία») χρειάζεται επίσης το διάγραμμα της σελίδας 255, πλάι στις λέξεις «πλατείες και ναοί».

Τέλος προτείνεται να δουλευτούν στοιχειωδώς στο νηπιαγωγείο στα μεγαλύτερα παιδιά τα θέματα «πόλεμος και ειρήνη», διαφορετικά αναλαμβάνουν αυτό το έργο η τηλεόραση και τα βιντεοπαιχνίδια με το δικό τους τρόπο.

Στα προγράμματα του Δημοτικού παρατηρείται και πάλι απουσία καλλιέργειας της ιστορικής μνήμης μέχρι την Τρίτη Τάξη, οπότε πραγματοποιείται η μετάβαση από τη Μυθολογία στην Ιστορία.

Επομένως για τις τάξεις Α, Β,και Γ επαναλαμβάνονται οι προτάσεις για το νηπιαγωγείο, με επεξεργασία σε μεγαλύτερο βάθος πάνω σε γενικότερα θέματα καλλιέργειας της ιστορικής συνείδησης και σε μια εντατικότερη διασύνδεση με το περιβάλλον. Μια από τις αφανείς επιπτώσεις εξάλλου της προόδου της τεχνολογίας είναι το ότι με τον βομβαρδισμό των ερεθισμάτων που δέχεται το σημερινό παιδί, αλλά και με τον πλούτο των εξωσχολικών βιβλίων και των εκπαιδευτικών παιχνιδιών, γενικά με την ευρεία διάχυση της ιστορικής γνώσης, πνευματικές διαδικασίες ωρίμανσης επιταχύνονται. Αντίθετα το ελληνικό σχολείο βρίσκεται για μια ακόμη φορά προσκολλημένο σε ξεπερασμένες αντιλήψεις του παρελθόντος. Το αόρατο αυτό κενό ιστορικής εκπαίδευσης έρχονται εν μέρει να αναπληρώσουν με σεμιναριακές πρωτοβουλίες άλλοι φορείς (και άλλοι λαοί, μονομερώς).

Πόσα χρόνια αλήθεια θα χρειαστούν οι μαθητές του «νέου σχολείου» σήμερα για να αντιληφθούν ότι η στήλη αυτή στην πλατεία με τα οικεία ονόματα, που γύρω της συχνά στήνουν παιχνίδι, έχει φυλαγμένο ένα μήνυμα γι’ αυτούς, ειδικά γι’ αυτούς; Μήπως θα πρέπει να περιμένουν να φτάσουν στην Τρίτη Γυμνασίου, που προβλέπεται η ενασχόληση με την Τοπική Ιστορία, οπότε ενδεχομένως -πραγματικά χωρίς καμιά εγγύηση- θα δοθεί η ευκαιρία η στήλη αυτή να αποκαλύψει έστω στοιχειωδώς το ιστορικό της νόημα;

Επαναλαμβάνεται λοιπόν ότι είναι ανάγκη να διασφαλίζονται προοδευτικά και ανά Τάξη τα βήματα εκείνα που οδηγούν στο παρελθόν και στην επεξεργασία του με την ευκαιρία μεγάλων επετείων, με τη διάχυση σε άλλα μαθήματα, με την ευκαιρία περιπάτων και εκδρομών, αλλά και πιο συστηματικά, μέσω εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων Ιστορίας.

Επιπλέον προτείνεται, παράλληλα με την κυρίαρχη αφηγηματική προσέγγιση των μύθων, η στοιχειώδης επεξεργασία του φαινομένου της σύγκρουσης σε αυτούς, με επικέντρωση στο θέμα «πόλεμος και ειρήνη», αλλά και στα ήθη των ηρώων.

Για την Ιστορία Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας

Το βιβλίο Ιστορίας της Τάξης αυτής, [Κολιόπουλου και άλλων, Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου (από το 1815 έως σήμερα). ΟΕΔΒ. Στο: http://ebooks.edu.gr/2013/course-main.php?course=DSGL106], δεν μοιάζει με τα συνηθισμένα. Η ίδια η δομή του βιβλίου (με σύντομη αφήγηση και έμφαση σε κείμενα και σε φωτογραφικό υλικό) είναι τέτοια, ώστε να γίνονται απλά νύξεις, που μάλλον καλούν για περαιτέρω αναζήτηση, παρά καλύπτουν τα ιστορικά γεγονότα.

8 Συγκεκριμένα δεν υπάρχει καθόλου κείμενο, εξιστόρηση, για το θέμα του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Αντί αυτού, στη σελίδα 123 υπάρχει εικόνα με τη λεζάντα: «Τα Καλάβρυτα καταστράφηκαν και ο πληθυσμός τους εξοντώθηκε στις 9-13 Δεκεμβρίου 1943 από τον γερμανικό κατοχικό στρατό σε αντίποινα για τις αντιστασιακές ενέργειες. Στη φωτογραφία Γερμανοί στρατιώτες ξεκουράζονται, ενώ πίσω τους τα Καλάβρυτα καίγονται».

Το ίδιο συμβαίνει στην ίδια σελίδα και για το Δίστομο, που εκπροσωπείται στην ιστορική μνήμη με μια φωτογραφία και τη λεζάντα της.

Πιο κάτω όμως, στη σελίδα 125 παρατίθεται Πίνακας με τίτλο: «Μερικές από τις εκατόμβες των θυμάτων της ναζιστικής κατοχής: 13 Δεκεμβρίου 1943 Εκτελούνται 1.104 στα Καλάβρυτα».

Και ακολουθούν οι Ερωτήσεις:

1) Ποια ήταν η συμβολή της ελληνικής αντίστασης και ιδίως της μάχης της Κρήτης στην τελική νίκη των Συμμάχων;

2) Ποιο τίμημα πλήρωσε ο ελληνικός λαός για την αντίστασή του κατά των δυνάμεων του Άξονα; Να συμβουλευτείτε το σχετικό Πίνακα. (σ. 125)

Ο συγκεκριμένος τρόπος προσέγγισης σήμερα είναι ανεπαρκής για τους εξής λόγους:

Οι 35 μαρτυρικοί τόποι που αναφέρονται στον σχετικό Πίνακα του παραπάνω βιβλίου της Γ΄ Λυκείου αυξήθηκαν εν τω μεταξύ σε 90. Το έγκλημα που συντελέστηκε, απλώθηκε σε όλη την Ελλάδα, από το βορρά μέχρι το νότο.

Η «Επιχείρηση Καλάβρυτα» έγινε πλέον γνωστή.

Τόποι στους οποίους έλαβαν χώρα αξιοσημείωτες μάχες, και σημάδεψαν για πάντα τις ζωές των ανθρώπων και τις κοινωνίες, για τη σχολική ιστορία δεν υπάρχουν.

Εν τω μεταξύ ήρθαν στο φως ένα πλήθος από αρχεία και άλλα στοιχεία, καταγράφηκαν μαρτυρίες, βιβλία συγγράφηκαν. Καλλιτέχνες εμπνέονται και δημιουργούν. Ιδρύθηκε και λειτουργεί εδώ και χρόνια το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το βιβλίο παρέχει ελλιπή και ξεπερασμένη γνώση ως προς το συγκεκριμένο θέμα, για μαθητές που αποκτούν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Η παράθεση πηγών και εικόνων παράλληλα με το αφηγηματικό κείμενο, παραμένουν ένας επιτυχής συνδυασμός, κορμός για κάθε μελλοντική επεξεργασία. Δεν εξαντλήθηκαν όμως οι δυνατότητες για την καλλιέργεια της ιστορικής και πολιτικής συνείδησης των νέων. Το τελικό αποτέλεσμα του βιβλίου μοιάζει με περίληψη, με μια εισαγωγή στην Ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων, συμπεριλαμβανομένης και της Ιστορίας της χώρας μας.

Είναι σαν να πετά κάποιος από ψηλά με αεροπλάνο και δεν βλέπει τους τόπους, δεν βλέπει τους ανθρώπους. Δεν μπορεί να πει ότι τους γνώρισε, αν δεν κατεβεί να περπατήσει σε αυτούς. Δεν διδάχτηκε από αυτούς.

Ένα «Αφιέρωμα στο Ελληνικό Ολοκαύτωμα» με το ανάλογο υποστηρικτικό ηλεκτρονικό υλικό, θα καλύψει ένα πραγματικό κενό και θα δικαιώσει όλους τους μαρτυρικούς τόπους. Θα τροφοδοτήσει την Τοπική Ιστορία, θα συμβάλει στην κατανόηση της Γενικής Ιστορίας και θα δώσει νόημα στις εκδηλώσεις μνήμης. Μέσω των μαθητών θα προσεγγιστεί η ελληνική οικογένεια που δοκιμάζεται σήμερα και θα της μεταφερθούν με δραστικό τρόπο μηνύματα για δικαιοσύνη, ειρήνη και ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και των πολιτισμών.

Η παιδαγωγική αξιοποίηση, αλλά και η προβολή του Ελληνικού Ολοκαυτώματος είναι ανάγκη να πραγματοποιείται παράλληλα με αυτή του Εβραϊκού, σε κάθε επίπεδο, και νομοθετικό.

Τέλος, η 13η Δεκεμβρίου πέρα από ημέρα μνήμης και τιμής του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, ας καθιερωθεί σε συμβολικό επίπεδο και ημέρα μνήμης και τιμής και για το Ελληνικό Ολοκαύτωμα, συνολικά θεωρούμενο.

Με όλες τις δράσεις που προτάθηκαν παραπάνω, οι μαθητές θα έρθουν οπωσδήποτε πιο κοντά στην πραγματικότητα. Τότε ίσως δεν θα μπερδεύουν τόσο συχνά τη γερμανική Κατοχή με το 1821.

Σας ευχαριστώ!

* Η Μαρία Βαϊνά (maria1vaina@gmail.com) είναι τ. Καθηγήτρια Διδακτικής Μεθοδολογίας και Σύγχρονων Διδακτικών Κατευθύνσεων της Ανώτατης Σχολής Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ).

ΠΗΓΗ: 18-12-2013, http://www.kalavrytanews.com/2013/12/blog-post_1278.html