Ευρω-Κρίση: Από το κακό στο χειρότερο

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών, σε επίσημη έκθεση που κατέθεσε στο Κογκρέσο, ισχυρίστηκε ότι η γερμανική οικονομική πολιτική, έτσι όπως επιβάλλεται στην υπόλοιπη Ευρώπη, ουσιαστικά εξαγάγει ύφεση στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Πώς; Επειδή στοχεύει στη δημιουργία όλο και μεγαλύτερων εμπορικών πλεονασμάτων, τόσο της Γερμανίας, όσο και της Ευρωζώνης στο σύνολό της. Την επόμενη μέρα, το γερμανικό Υπουργείο Οικονομικών απάντησε λέγοντας:

«Δεν υπάρχουν ανισορροπίες στο πλαίσιο της γερμανικής οικονομίας. Το αντίθετο, μάλιστα. Η καινοτόμα γερμανική οικονομία συνεισφέρει σημαντικά στη διεθνή οικονομία μέσω των εξαγωγών της και των εισαγωγών εξαρτημάτων τα οποία χρησιμοποιούνται στην παραγωγή των εξαγώγιμων αγαθών της.».

Σε τέτοιου είδους «συγκρούσεις» σπάνια μια μεριά κατέχει το μονοπώλιο του «δίκιου». Αυτή είναι μια από εκείνες τις περιπτώσεις: το αμερικανικό υπουργείο έχει απόλυτο δίκιο! Κι ο λόγος που έχει δίκιο, δυστυχώς, επιβεβαιώνει ότι η Κρίση του Ευρώ βαθαίνει και πλήττει όλο και περισσότερο τόσο την Ευρωπαϊκή Περιφέρεια όσο και τη διεθνή οικονομία. 

Μερκαντιλιστικό Τέρας: Το γερμανικό πλάνο για την Ευρωζώνη

Πριν από την Κρίση, η Γερμανία και οι υπόλοιπες πλεονασματικές χώρες είχαν σοβαρά εμπορικά πλεονάσματα τόσο απέναντι στις χώρες της Περιφέρειας όσο και προς τον υπόλοιπο κόσμο. Τα κέρδη που συσσωρεύονταν στον πυρήνα έρεαν προς την Περιφέρεια υπό τη μορφή δανείων και επενδύσεων (ως επί το πλείστον σε ακίνητα και δημόσια έργα) δημιουργώντας καταναλωτικές φούσκες, φούσκες στα χρηματιστήρια, στις τιμές των σπιτιών κ.λπ. Έτσι, στην Περιφέρεια οι επενδύσεις υπερέβαιναν τις αποταμιεύσεις (καθώς συμπεριλάμβαναν μεγάλα ποσά γερμανικών αποταμιεύσεων) ενώ στις πλεονασματικές χώρες ίσχυε το αντίθετο (καθώς οι αποταμιεύσεις τους μετανάστευαν προς την Περιφέρεια ελέω των βορειοευρωπαϊκών τραπεζών που τις κατεύθυναν στην Περιφέρεια – όπου οι αποδόσεις, π.χ. τα επιτόκια, ήταν μεγαλύτερες).

Μετά την Κρίση, και την κατάρρευση της ζήτησης αγαθών στην Περιφέρεια, οι επενδύσεις εκεί εκμηδενίστηκαν κι έτσι υπολείπονταν των αποταμιεύσεων (οι οποίες μπορεί να μειώθηκαν πολύ αλλά πάντως δεν εκμηδενίστηκαν). Έτσι, τόσο στον πυρήνα των πλεονασματικών χωρών όσο και στην ελλειμματική Περιφέρεια, φτάσαμε στο σημείο (για διαφορετικούς βέβαια λόγους) οι επενδύσεις να υπολείπονται σημαντικά των αποταμιεύσεων. Την ίδια στιγμή, οι εισαγωγές στην Περιφέρεια κατέρρευσαν (λόγω της Κρίσης) και τα εμπορικά μας ελλείμματα μειώθηκαν (σε κάποιες χώρες, π.χ., στην Ισπανία, τείνουν να μετατραπούν σε πλεονάσματα).

Ως προς το μέλλον, το γερμανικό σχέδιο για τη σταθεροποίηση της Ευρωζώνης θέλει την έξοδο από την Κρίση μέσα από δύο κινήσεις: (α) περαιτέρω δραστική μείωση των κρατικών ελλειμμάτων στην Περιφέρεια και στην ίδια τη Γερμανία (και τις υπόλοιπες πλεονασματικές χώρες), και (β) ενίσχυση των εξαγωγών όλων των Ευρωζωνικών χωρών έτσι ώστε να «εισαχθεί» σε αυτές η ζήτηση που λείπει στην εγχώρια αγορά από το εξωτερικό.

Φτάνουμε στο «δια ταύτα»: Όσο οι επενδύσεις υπολείπονται (κατά πολύ) των αποταμιεύσεων σε ολόκληρη την Ευρωζώνη (όπως ισχύει σήμερα), η προσπάθεια μείωσης των κρατικών ελλειμμάτων κάτω του 4% τόσο στον ευρωπαϊκό «Βορρά» όσο και στον «Νότο» είναι δυνατή μόνον εφόσον το εμπορικό ισοζύγιο της Ευρωζώνης στο σύνολό της φτάσει ένα πλεόνασμα της γιγάντιας τάξης του 8% με 10%. (Βλ. εδώ για την ολοκληρωμένη ανάλυση του επιχειρήματος).

Να γιατί έχει δίκιο το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ότι τα γερμανικά πλάνα για την επίλυση της Ευρωζωνικής Κρίσης αντιστοιχούν στη μετατροπή της Ευρωζώνης σε ένα Μερκαντιλιστικό Τέρας, το οποίο θα εξάγει ύφεση στον υπόλοιπο κόσμο στερώντας τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ινδία, τη Λ. Αμερική από μεγάλα κομμάτια της εγχώριας ζήτησης που έχουν ανάγκη για να ορθοποδήσουν μετά το σοκ της Παγκόσμιας Κρίσης που ξέσπασε το 2008 και δεν λέει να καταλαγιάσει. 

Εγγυημένη αποτυχία

Βέβαια, ένα είναι σίγουρο: Τα γερμανικά πλάνα για την επίλυση της Ευρωζωνικής Κρίσης είναι βέβαιο ότι θα αποτύχουν.

Αν και αληθεύει ότι χώρες της Περιφέρειας όπως η Ιταλία και η Ισπανία έχουν πετύχει εμπορικά πλεονάσματα, ενώ Γερμανία, Ολλανδία και Αυστρία παραμένουν πλεονασματικές (όσον αφορά τις τρέχουσες συναλλαγές), η Ευρωζώνη στο σύνολό της έχει φτάσει να έχει εμπορικό πλεόνασμα απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο της τάξης του 2,3%. Όσο περίπου και η… Κίνα (η κατ’ εξοχήν πλεονασματική παγκόσμια δύναμη). Όμως, το αποτέλεσμα είναι ότι το ευρώ ανεβαίνει. Περαιτέρω, για να υπερβεί η Ευρωζώνη την Κρίση στην βάση των προαναφερθέντων «γερμανικών πλάνων», η Ευρωζώνη πρέπει να πετύχει πλεόνασμα τουλάχιστον 8% με τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό όμως δεν πρόκειται να γίνει ποτέ καθώς, όσο το ευρωζωνικό εμπορικό πλεόνασμα ανεβαίνει, τόσο θα ανεβαίνει και η αξία του ευρώ και θα γίνονται πιο ακριβές οι ευρωζωνικές εξαγωγές εκτός της Ευρωζώνης.

Πέραν αυτού (δηλαδή των περιορισμών στην επέκταση του ευρωζωνικού εμπορικού πλεονάσματος λόγω ανοδικής πορείας του ευρώ) υπάρχουν κι άλλοι δύο λόγοι που εξασφαλίζουν την αποτυχία των γερμανικών πλάνων. Το έναν τον αποκάλυψε το… ΔΝΤ στην πιο πρόσφατη έκθεση World Economic Outlook. Το ΔΝΤ εξηγεί, σωστά κατ’ εμέ, πως η σταθεροποίηση της Ευρωζώνης δεν θα έρθει απλά με τη μείωση των εμπορικών ελλειμμάτων αλλά απαιτεί δύο πράγματα: Πρώτον, οι τιμές των εξαγώγιμων αγαθών της Περιφέρειας (π.χ. ενός αυτοκινήτου SEAT ή ενός γιαουρτιού ΦΑΓΕ) να πέσουν σε σχέση με τις τιμές των μη εξαγώγιμων αγαθών της ίδιας χώρας (π.χ. ένα πιάτο παέγια σε εστιατόριο της Μαδρίτης ή ένα δικό μας σουβλάκι). Δεύτερον, οι τιμές των εξαγώγιμων αγαθών της Περιφέρειας να πέσουν σε σχέση με τις τιμές των εξαγώγιμων αγαθών των πλεονασματικών χωρών. Το ΔΝΤ καταλήγει ότι τίποτα από αυτά δεν συνέβη τα τελευταία χρόνια στην Ευρωζώνη. Απλά, τα εμπορικά ελλείμματα κατέρρευσαν λόγω της λιτότητας. Με το που θα έρθει, όταν κι εάν έρθει, μια μικρή ανάκαμψη, τα εμπορικά ελλείμματα θα επιστρέψουν και, έτσι, τα «γερμανικά πλάνα» εξανεμίζονται.

Ο άλλος λόγος που εγγυάται την αποτυχία είναι το νοσηρό τραπεζικό σύστημα και τα απαράδεκτα παιδιαρίσματα της Ευρωζώνης με τη λεγόμενη «τραπεζική ενοποίηση». Τίποτα δεν θα διορθωθεί στην Ευρωζωνική Περιφέρεια όσο το τραπεζικό σύστημα παραμένει κατακερματισμένο και οι τράπεζες της Περιφέρειας παραμένουν στα χέρια ιδιοκτητών που δεν έχουν τους πόρους να τις στηρίξουν, υπό την απειλή μάλιστα του νέου Δόγματος Ντάιζελμπλουμ που θέτει το κούρεμα των καταθέσεων προ των πυλών και της γερμανικής άρνησης για ένα κοινό ταμείο από το οποίο θα εξασφαλίζονται οι εγγυημένες καταθέσεις. Σε αυτό το πλαίσιο η απόφαση για κοινή επίβλεψη από την ΕΚΤ των τραπεζών είναι τουλάχιστον γελοία. Φανταστείτε το εξής σκηνικό: Η ΕΚΤ προβαίνει (όπως υπόσχεται ότι θα κάνει) σε πραγματικά στρες τεστς της Πειραιώς ή της Santander και, έστω, βρίσκει ότι η εν λόγω τράπεζα δεν είναι βιώσιμη – ότι πρέπει να κλείσει ή να απορροφηθεί από άλλη τράπεζα. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει κοινό ευρωπαϊκό ταμείο το οποίο θα αποζημιώσει τις καταθέσεις, η ΕΚΤ θα πρέπει να πει στην ελληνική ή στην ισπανική κυβέρνηση να βρουν εκείνες τα χρήματα της αποζημίωσης των καταθέσεων. Θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι – προτού βάλουν τα κλάματα οι καταθέτες (βλ. Κύπρος).

Υπό αυτές τις συνθήκες βέβαια δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για «τραπεζική ενοποίηση». Ίσως για αυτό, προετοιμαζόμενη για άλλη μια σειρά κάλπικων στρες τεστς, η ΕΚΤ προσέλαβε ως σύμβουλο για τον έλεγχο της βιωσιμότητας των ευρωπαϊκών τραπεζών, έναν κύριο με ενδιαφέρον βιογραφικό: τον κ. Oliver Wyman ο οποίος, ως ελεγκτής της ιρλανδικής τράπεζας Ango-Irish, είχε πει λίγους μήνες πριν την πτώχευσή της ότι ήταν «η ισχυρότερη και ασφαλέστερη τράπεζα στον κόσμο» – και τον οποίο προσέλαβε πέρσι ο κ. Ραχόι (ο Ισπανός Πρωθυπουργός) για να «επιβεβαιώσει» ότι οι μαύρες τρύπες των ισπανικών τραπεζών δεν ήταν €100 δισ. (όπως έλεγαν οι Βρυξέλλες) αλλά μόλις €40 δισ. Πάμε, δηλαδή, για άλλο ένα κουκούλωμα της αδυναμίας των τραπεζών της Ευρωζώνης να χρηματοδοτήσουν την ανάκαμψη.

Επίλογος

Η αμερικανική κυβέρνηση ευθύνεται, σε μεγάλο βαθμό, για την Κρίση του 2008 και για την πορεία προς αυτήν. Ευθύνεται και για τη σημερινή αναστάτωση που προκαλούν οι κόντρες Κογκρέσου και Λευκού Οίκου στην παγκόσμια οικονομία. Ευθύνεται και για το Ιράκ, τις υποκλοπές κ.λπ. Όμως, ως προς το συγκεκριμένο, το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών έχει δίκιο: τα γερμανικά πλάνα για τη σταθεροποίηση της Ευρωζώνης αποτελούν απειλή τόσο για την Ευρώπη όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Το γεγονός ότι (για τους λόγους που είδαμε) τα πλάνα αυτά είναι καταδικασμένα να αποτύχουν δεν αλλάζει κάτι. Κι αυτό επειδή η μανιώδης εφαρμογή τους, όσο συνεχίζεται, επιφέρει τα κόστη της αποτυχίας χωρίς να εξασφαλίζει τα οφέλη από μια επιτυχία που είναι μαθηματικά αδύνατη.

Έτσι, οι τεκτονικές πλάκες της Ευρωζωνικής κοινωνικής οικονομίας κινούνται κάτω από την επιφάνεια με τρόπο που αποδομεί την Ευρώπη και υπονομεύει τις ελπίδες της Υφηλίου για ανάκαμψη. Παράλληλα, δηλητηριάζει περισσότερο τόσο τα δημοσιονομικά των χωρών μας όσο και τη δημοκρατία μας (καθώς το πολιτικό προσωπικό χάνει και τα τελευταία ψήγματα νομιμότητας στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών). Στο μεταξύ η εμμονή σε αδιέξοδες πολιτικές δημιουργούν εμφυλιοπολεμικές συνθήκες που θυμίζουν μάχη όλων εναντίον όλων (βλ. πρόσφατη τοποθέτηση, στα αγγλικά, τιτλοφορούμενη «Ο Βρώμικος Πόλεμος για τη Συνοχή και την Ψυχή της Ευρώπης»)

Υπάρχει διέξοδος; Νομίζω πως ναι. Όμως, αυτή απαιτεί άλλο άρθρο. Το επόμενο…