Γιώργος Γρόλλιος, «Προοδευτική εκπαίδευση και αναλυτικό πρόγραμμα»*
Του Τάσου Λιάμπα*
Στο βιβλίο του «Προοδευτική εκπαίδευση και αναλυτικό πρόγραμμα» ο Γιώργος Γρόλλιος έχει στο επίκεντρο τη μελέτη της προοδευτικής εκπαίδευσης σε σχέση με τη δημιουργία και την ανάπτυξη του πεδίου του αναλυτικού προγράμματος.
Αναφέρεται στην περίοδο από τα τέλη 19ου αι. μέχρι τέλη ’50 στις ΗΠΑ τότε που το κίνημα της προοδευτικής εκπαίδευσης βάζει ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στην εκπαίδευση, καθώς αυτήν την περίοδο: γεννιέται, ακτινοβολεί και παρακμάζει. Ο Γρόλλιος για τη μελέτη «των οπτικών για το σχεδιασμό του αναλυτικού προγράμματος, οι οποίες διατυπώθηκαν στο πλαίσιο του κινήματος της προοδευτικής εκπαίδευσης και το μέγεθος της επιρροής τους», αξιοποιεί εκτεταμένη βιβλιογραφία από το επιστημονικό πεδίο της ειδικότητάς του, την οποία επεξεργάζεται εντάσσοντάς την στη ροή της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ιστορίας των ΗΠΑ. Από ‘δω είναι που αντλεί και τα κοινωνικοπολιτικά κριτήρια, για να διακρίνει τη μελέτη του σε τρεις ιστορικές περιόδους: α) Επίχρυση έως Προοδευτική εποχή (1875-1918), β) Πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έως Μεγάλη ύφεση (1918-1941) γ)Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έως Ψυχρός πόλεμος (1941-1957).
Με διεισδυτική ματιά σε κάθε περίοδο ανατέμνει τις βασικές όψεις των υλικών σχέσεων, τις κοινωνικές, πληθυσμιακές και πολιτικές διεργασίες στη μητρόπολη του καπιταλισμού, θέτοντάς τες ως υπόβαθρο στην ανάλυσή του. Στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύει τον κυρίαρχο ρόλο των επιχειρήσεων στην οργάνωση και λειτουργία της κοινωνίας, μέσω των οποίων οι εκμεταλλευτικές σχέσεις κατισχύουν σε κάθε πτυχή της και οξύνουν την ένταση της ταξικής σύγκρουσης με τις ζωντανές δυνάμεις της εργασίας.
Τα παραπάνω συνυφαίνουν τον καμβά πάνω στον οποίο μελετά τις συνέπειες των εργατικών και κοινωνικών αγώνων, καθώς και των μεταβολών που προκαλούνται στους πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και ιδεολογικούς συσχετισμούς δύναμης, για να επικεντρωθεί ακολούθως, διεξοδικά, στην ανάλυση των οπτικών της προοδευτικής εκπαίδευσης και της σχέσης τους με το σχεδιασμό του αναλυτικού προγράμματος (θεωρητικές οπτικές/θέσεις, σκοποί, περιεχόμενο).
Αυτές συμπυκνώνουν τις τροπές της παιδαγωγικής σκέψης πρωτοπόρων προοδευτικών παιδαγωγών (Hall, Counts, Rugg, Brameld) με προεξάρχοντα τον Dewey, τις οποίες ο Γρόλλιος με «γενετικό» τρόπο αποκαλύπτει, παρουσιάζοντας, παράλληλα, κριτικά, την υλοποίησή τους. Κι αυτό είναι κατά τη γνώμη μου που προέχει περισσότερο μεταξύ των πολλών αρετών του έργου του. Επειδή, σ’ αντίθεση με τις προσεγγίσεις άλλων ριζοσπαστών και κριτικών θεωρητικών, για παράδειγμα των Bowles & Gintis και του Gonzalez από τη μια, του Aronowitz και του Giroux από την άλλη, όπου οι μεν ταυτίζουν την προοδευτική εκπαίδευση με τον Dewey και οι δε εξωραΐζουν τις απόψεις του και «θολώνουν» τις μεταξύ των πρωτοπόρων προοδευτικών παιδαγωγών θεωρητικές διαφορές, ο Γρόλλιος τις κατανοεί σε βάθος και τις επαναφέρει στις πραγματικές τους διαστάσεις και σχέσεις.
Γι’ αυτό, στη συνέχεια, έρχεται και προσδιορίζει με σαφήνεια την πολυμορφία του κινήματος στη βάση των ιδεολογικών θέσεων και των μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων, αλλά και αναδεικνύει την κοινή τους γραμμή, που είναι η αντίθεσή τους απέναντι στην παραδοσιακή εκπαίδευση. Τεκμηριώνει και καταδεικνύει τον κοινό προσανατολισμό όλων των οπτικών του κινήματος της προοδευτικής εκπαίδευσης (μελέτης του παιδιού, κοινωνικής αποτελεσματικότητας, κοινωνικής ανασυγκρότησης, φιλελεύθερης μεταρρυθμιστικής), που είναι η μη αμφισβήτηση των σχέσεων εκμετάλλευσης και κυριαρχίας, και περιγράφει εμπεριστατωμένα και αναλυτικά τις τρεις βασικές οπτικές για το σχεδιασμό του αναλυτικού προγράμματος (μαθητοκεντρική, κοινωνικής ανασυγκρότησης, κοινωνικής αποτελεσματικότητας) που παράγουν οι τρεις προηγούμενες ομόλογες οπτικές της προοδευτικής εκπαίδευσης.
Ακόμη και σε εκείνο το περιεχόμενο του έργου του που είναι ολότελα παιδαγωγικό ο Γρόλλιος δεν περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από την προοδευτική εκπαίδευση, αλλά επεκτείνεται και εκτός του στενού της πλαισίου. Συνεχίζει παραπέρα, ανιχνεύοντας τα σπέρματα των εκπαιδευτικών αλλαγών (η περίπτωση των μαθητοκεντρικών σχολείων, η οργάνωση του αναλυτικού προγράμματος από τον Tyler που ξεκινά από την οπτική της κοινωνικής αποτελεσματικότητας) που αν και δεν ήταν αποκλειστικά παράγωγα της προοδευτικής εκπαίδευσης, είχαν, ωστόσο, κάτι απ’ αυτήν, αλλά και γενικότερα, καταγράφει τις «δονήσεις» της, που επέδρασαν προς άλλες, ολότελα ριζοσπαστικές εκπαιδευτικές διαδρομές (σοσιαλιστικά κυριακάτικα σχολεία).
Πρόκειται για ένα παιδαγωγικό έργο εξαιρετικά σημαντικό, που αναδεικνύει με τον πιο εύστοχο τρόπο την αναλυτική και κριτική ισχύ της θεωρητικής γνώσης, όταν αυτή υποστηρίζεται από βαθιά γνώση της παιδαγωγικής στη διαλεκτική της συσχέτιση με τους παράγοντες του κοινωνικού και ιστορικού πλαισίου. Το έργο του Γρόλλιου μπορεί να γίνει το θεωρητικοπρακτικό εργαλείο για όλους τους εκπαιδευτικούς που έχουν ανάγκη από την «επίσκεψη στις έννοιες», για να αποκαλύπτουν τις α-θεωρητικές και α-ιστορικές αναφορές, αλλά και τις λανθασμένες προσλήψεις και χρήσεις όρων της προοδευτικής εκπαίδευσης (π.χ. μαθητοκεντρισμός, μέθοδος project, κοινωνική αποτελεσματικότητα, προγράμματα Νέου σχολείου κ.ά). Καθώς σήμερα, στα πλαίσια ενός πανταχού παρόντα παιδαγωγικού συγκρητισμού, έννοιες της προοδευτικής εκπαίδευσης χρησιμοποιούνται άκριτα και κατ’ ευφημισμόν από ποικίλους φορείς «καινοτομίας», αλλά και από θεωρητικούς, εκπαιδευτικούς, συμβούλους κ.ά. για να δικαιολογήσουν τις συντηρητικού προσανατολισμού παρεμβάσεις/θέσεις τους στο χώρο της εκπαίδευσης.
Ακόμη, η κατανόησή του έργου του Γρόλλιου έχει αξία γιατί βοηθά όσους τολμούν να παρεμβαίνουν μετασχηματιστικά στο δικό τους εκπαιδευτικό έργο, όχι μόνο για να αντιλαμβάνονται το εύρος και την ισχύ της επίδρασης των παρεμβάσεών τους, όταν αξιοποιούν προοδευτικά μεταρρυθμιστικά στοιχεία, αλλά και για να οργανώνουν συγκροτημένα εναλλακτικές ριζοσπαστικές προτάσεις που αφορούν στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος στην τάξη.
* Γιώργος Γρόλλιος, «Προοδευτική εκπαίδευση και αναλυτικό πρόγραμμα», εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2011.
** Ο Τάσος Λιάμπας είναι επίκουρος καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ.
ΠΗΓΗ: Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ουτοπία, τ. 103, Μάρτιος-Απρίλιος 2013. Το είδα: 27/09/2013, http://ekpaideusikaikoinonia.wordpress.com/2013/09/27/….B1/
