Η κινούμενη άμμος της Μέσης Ανατολής, το Ιράν και η Τουρκία
Του Θεόδωρου Μπατρακούλη*
Η πυρηνική απειλή του Ιράν ήταν για σημαντικό χρονικό διάστημα ευρέως αναγνωρισμένη ως η πιο σοβαρή εξωτερική πολιτική κρίση που αντιμετώπιζε η Ουάσινγκτον. Το Κογκρέσο είχε ενισχύσει τις κυρώσεις κατά του Ιράν, κάνοντας ακόμη πιο αυστηρές τις ποινές κατά των ξένων εταιρειών. Η κυβέρνηση Ομπάμα είχε επεκτείνει ταχύτατα την επιθετική ικανότητα των ΗΠΑ στο αφρικανικό νησί Ντιέγκο Γκαρσία, όπως είχε ζητήσει η Βρετανία, η οποία είχε εκδιώξει τον ιθαγενή πληθυσμό, έτσι ώστε οι ΗΠΑ να μπορέσουν να αξιοποιήσουν την τεράστια βάση που χρησιμοποιεί για να επιτεθεί τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία.
Κανένας λογικός άνθρωπος δε θέλει το Ιράν, ή οποιοδήποτε άλλο κράτος, να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Όμως, αξίζoυν κάποιες υπομνήσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν ήταν δύο από τις τρεις πυρηνικές δυνάμεις που αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (Non-proliferation Treaty, NPT), με τρίτο το Ισραήλ. Όλα αυτά τα κράτη ανέπτυξαν πυρηνικά όπλα με την υποστήριξη των ΗΠΑ, κάτι που συνέχιζαν να κάνουν. Το καλοκαίρι του 2010 ο Νόαμ Τσόμσκι, σε ένα σχετικό κείμενό του, έκανε ορισμένες σημαντικές επισημάνσεις: «Ένας προφανής τρόπος για τον περιορισμό ή την εξάλειψη της απειλής αυτής είναι η θέσπιση Ζωνών Χωρίς Πυρηνικά Όπλα (Nuclear Free Weapons Zone, NFWZ) στη Μέση Ανατολή. Το θέμα προέκυψε πάλι στο συνέδριο για τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στις αρχές του Μαΐου του 2010. Η Αίγυπτος, ως πρόεδρος των 118 εθνών του Κινήματος των Αδέσμευτων (Non-Aligned Movement) πρότεινε στο συνέδριο την υποστήριξη ενός σχεδίου που καλεί σε έναρξη των διαπραγματεύσεων το 2011 για Ζώνες Χωρίς Πυρηνικά Όπλα (NFWZ) στη Μέση Ανατολή, όπως είχε άλλωστε συμφωνηθεί από τη Δύση, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, το 1995 στην αναθεωρητική διάσκεψη της Συνθήκης. Η Ουάσινγκτον εξακολουθεί επισήμως να συμφωνεί, αλλά επιμένει ότι πρέπει να εξαιρείται το Ισραήλ – και φυσικά δε δείχνει να θεωρεί ότι τέτοιες διατάξεις μπορούν να ισχύουν και για την ίδια…».[1]
Μέσα στον κυκεώνα των εξελίξεων στην ευρύτερη Εγγύς και Μέση Ανατολή (Συρία, Αίγυπτος, Τουρκία, Παλαιστίνη κ.α.), μια σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε τον Ιούνιο 2013 στο Ιράν. Το γεγονός ενδεχομένως δρομολογούσε σημαντικές αλλαγές στη χώρα της σιιτικής ισλαμικής επανάστασης και στις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον. Στις προεδρικές εκλογές νικητής αναδείχθηκε ο Χασάν Ρουχανί (Hassan Rouhani, αναφέρεται και ως Ροχανί). Συγκέντρωσε περισσότερες από 18 εκατομμύρια ψήφους, ή 50,71% του συνόλου των ψήφων (που υπολογιζόταν σε πάνω από 36 εκατομμύρια). Επρόκειτο για μια εντυπωσιακή μεταστροφή των Ιρανών εκλογέων. Οι αποκαλούμενοι συντηρητικοί υποψήφιοι πέτυχαν άσχημα αποτελέσματα, με τον δεύτερο, τον Μοχαμάντ Μπαγκίρ Γκαλιμπάφ (Mohamad Baghir Ghalibaf), δήμαρχο της Τεχεράνης, να υστερεί πολύ, με το 16,56% των ψήφων. O Χασάν Ρουχανί είναι μια σημαντική, διακεκριμένη προσωπικότητα του Ιράν. Γεννήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 1948)[2] είναι ένας σιίτης mujtahid (ανεξάρτητος νομικός ερμηνευτικής νομικής σχολής)[3], μουσουλμάνος κληρικός, δικηγόρος, ακαδημαϊκός, διπλωμάτης και πολιτικός. Θεωρείται ως πραγματιστής και μετριοπαθής πολιτικά.[4] Έχει διατελέσει μέλος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων από το 1999, μέλος του Συμβουλίου Διάκρισης Σκοπιμότητας (Expediency Discernment Council)[5] από το 1991, μέλος του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας από το 1989, και επικεφαλής του Κέντρου Στρατηγικών Ερευνών από το 1992.[6]
Ο νέος πρόεδρος (ο έβδομος στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν) εκλέχθηκε με ισχυρή υποστήριξη των μεταρρυθμιστών. Υποσχέθηκε περισσότερη «μετριοπάθεια», «διαφάνεια» και πολιτική «ύφεσης» στις διεθνείς σχέσεις. Η ανάληψη της προεδρίας από τον Ρουχανί (4 Αυγούστου) σηματοδότησε αλλαγές σε πρόσωπα που κατείχαν καίρια κυβερνητικά αξιώματα. Στη θέση του υπουργού Εξωτερικών τοποθετήθηκε ο Μοχαμάντ Τζαβάντ Ζαρίφ, διπλωμάτης και πρώην αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών από το 1992. Ο Ζαρίφ μιλάει άπταιστα την αγγλική και πραγματοποίησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Ντένβερ (Κολοράντο, ΗΠΑ). Συνδέεται με τον πρώην πρόεδρο Αλί Ακμπάρ Ραφσαντζανί, ενώ συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις με τον ΟΗΕ για την απελευθέρωση των δυτικών ομήρων στο Λίβανο (σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του πρώην απεσταλμένου Giandomenico Picco). Ο Zarif, 53 ετών, διετέλεσε πρεσβευτής στα Ηνωμένα Εθνη. Είχε συμμετάσχει σε διάφορες μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν μετά το 1993. Του πιστωνόταν ότι είχε διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο κατά τη διάρκεια της διάσκεψης της Βόννης το 2001 που ιδρύθηκε η νέα κυβέρνηση του Αφγανιστάν μετά την πτώση των Ταλιμπάν (σύμφωνα με κατάθεση του κ. Τζέιμς Ντόμπινς, ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, στο αμερικανικό Κογκρέσο το 2007).
Η τοποθέτηση του Ζαρίφ ερμηνευόταν ως ισχυρή ένδειξη της επιλογής του Ροχανί να αλλάξει την κατάσταση αδιεξόδου στις αμερικανο-ιρανικές σχέσεις (που ισχύει από την «Ισλαμική Επανάσταση» το 1979). Η Τεχεράνη επιθυμούσε να επιτευχθεί η άρση των οικονομικών κυρώσεων εναντίον του Ιράν.[7] Ο νέος υπουργός Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι επρόκειτο να διορίσει περίπου 50 νέους πρεσβευτές. Στις 15 Αυγούστου, ο Ροχανί διόρισε τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Αλί Ακμπάρ Σαλεχί επικεφαλής του Ιρανικού Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Στις 22 Αυγούστου ο αντιπρόσωπος του Ιράν στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA), Αλί Ασγάρ Σολτανιέχ, ανακοίνωσε στο πρακτορείο FARS ότι αποχωρεί από τη θέση του.
Οι επόμενες ενέργειες των βασικών διεθνών δρώντων έμελλαν να δείξουν ποιές θα είναι οι εξελίξεις στις αμερικανο-ιρανικές σχέσεις, στη σπαρασσόμενη από την πολυαίμακτη σύγκρουση για την εξουσία Συρία, στην Αίγυπτο και στην ευρύτερη Εγγύς και Μέση Ανατολή. Αλλά, ας σημειωθεί ότι μια ενδεχόμενη μεταστροφή στην ακολουθούμενη για χρόνια από τις ΗΠΑ στάση της απομόνωσης του Ιράν, θα αποτελούσε σημαντική εξέλιξη. Αυτή εκτός των άλλων, θα έθετε ένα επιπλέον πρόβλημα στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας που εφαρμόσθηκε τα τελευταία χρόνια στη Μέση Ανατολή βασιζόμενη στα δόγματα του «στρατηγικού βάθους» του Αχμέτ Νταβούτογλου. Αυτά δοκιμάζονται στη Συρία: η αντοχή της κυβέρνησης Ασαντ δυσκόλεψε τις επιδιώξεις του συμπλέγματος εσωτερικών και εξωτερικών δρώντων που προσπαθούν να καταλάβουν την εξουσία. Και πιο πρόσφατα η τουρκική πολιτική αποτύγχανε στην Αίγυπτο, όπου δέχτηκε σοβαρό πλήγμα μετά το πραξικόπημα του στρατού και την ανατροπή του Μοχάμμεντ Μόρσι.[8] Φαίνεται λοιπόν να περιορίζονται οι δυνατότητες επιτυχίας του νεοοθωμανικού ηγεμονισμού, τουλάχιστον στην Αίγυπτο, και εν αναμονή της κλιμάκωσης της στρατιωτικής επέμβασης των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στη Συρία. Όμως, σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία θα εξακολουθήσει την περικύκλωση του ελληνικού χώρου, προσπαθώντας να σταθεροποιήσει ένα υπό την ηγεμονία της περιφερειακό τόξο. Θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί μεθοδικά τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων και να προωθεί ένα δικό της άξονα με χώρες της περιοχής (Αλβανία, [9] ΠΓΔΜ, «Κοσόβα», και ενδεχομένως Βουλγαρία).
* Θεόδωρος Σ. Μπατρακούλης, Δρ Γεωπολιτικής, Αγαθίου 10-12, ΤΚ 11472, Αθήνα, Τηλ. 210 3813854 – Κιν. 6977570689, http://theodorosbatrakoulis.blogspot.com
[1] Noam Chomsky, «The Iranian Threat», Ζ Μagazine, July 2010, Volume 23, Number 7, http://www.zcommunications.org/the-iranian-threat-by-noam-chomsky-1.html. Δημοσιεύθηκε στα ελληνικά με τίτλο «Ο Νόaμ Tσόμσκι μιλά για την ιρανική απειλή», 28.06.2010, www.tvxs.gr (μετάφραση από τα αγγλικά Kωνσταντίνα Τσιτουρίδου).
[2] «Interesting points in Rouhani's ID + photo», Shoma News (στα περσικά). Πρόσβαση 15.06.2013. Από το http://en.wikipedia.org/wiki/Hassan_Rouhani
[3] Iran's Presidential Election Heats up as Reformist Rowhani Enters Race, Farhang Jahanpour, Informed Comment, 12 April 2013, Juan Cole
[4] Farnaz Fassihi, «Moderate cleric Hassan Rohani wins Iran Vote», Wall Street Journal, 15.06.2013, http://online.wsj.com/article/SB1000142412788732373430.
[5] Το Συμβούλιο Διάκρισης Σκοπιμότητας του Συστήματος είναι μια διοικητική συνέλευση που διορίζεται από τον Ανώτατο Ηγέτη, και δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της αναθεώρησης του Συντάγματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν στις 6 του Φεβρουαρίου 1988. http://en.wikipedia.org/wiki/Expediency_Discernment_Council
[6] http://en.wikipedia.org/wiki/Hassan_Rouhani
[7] Κambiz Foroohar, «Rohani Taps US-Educated Minister to End Iran Sanctions», 05.08.2013, http://www.bloomberg.com/news/2013-08-04/rohani-taps-u-s-educated-foreign-minister-to-end-iran-sanctions.html
[8] Βλ. και Χρήστος Ιακώβου (Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών), «Το «στρατηγικό βάθος» της Τουρκίας και του Νταβούτογλου καταρρέει στην Αίγυπτο», 25.08.2013, ιστολόγιο www.geopolitics-gr.blogspot.com.
[9] Βλ. και Φρέντυ Μπελέρης, «Η Αλβανική κυβέρνηση σε στενό εναγκαλισμό με τον Ερντογάν», εφημερίδα το Χωνί, 25.08.2013, www.aftonomi.gr.
