Ντόπινγκ και Πρόληψη
Του Ανδρέα Σαμοθρακίτη
ιατρού, πρόεδρου «Πρότασης» (2005), γραμματέα Κέντρου Πρόληψης Ν. Αχαΐας (2005)
Καλησπέρα σας.
Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τους εκπροσώπους του Συλλόγου, για την τόσο καλά προετοιμασμένη ενημερωτική αυτή ημερίδα, που γίνεται για το θέμα του ντόπινγκ.
Κυρίες και κύριοι, υπάρχει μια εκδοχή, η οποία προέρχεται από τη Δύση, που λέει ότι το ντοπάρισμα και τα ναρκωτικά δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί σε τι άραγε χρησιμεύει η επιχειρούμενη σύγκριση του ντόπινγκ με τα ναρκωτικά, καθώς με αυτό τον τρόπο προσπαθούν να διαχωρίσουν τα πράγματα, ώστε άλλα να τα αθωώσουν εν μέρει. Γιατί έτσι κι αλλιώς τα ναρκωτικά είναι καταδικασμένα στη συνείδηση του κόσμου, ενώ στην πραγματικότητα το ντόπινγκ δεν είναι, ενώ είναι ακριβώς το ίδιο.
Αυτή λοιπόν η επιλεκτικότητα της κρατικής κοινωνικής καταστολής, απέναντι στα δύο φαινόμενα, δεν είναι η ίδια ως προς την αξία ή τους θεσμούς. Απλά η ανταπόκριση αυτή εξυπηρετεί συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα.
Στα πλαίσια αυτά, το κατ’ εξοχήν ανοιχτό, προς την έκβασή του, αθλητικό θέαμα έχει εξελιχθεί σε μείζον βιομηχανικό και επικοινωνιακό. Γεννιέται έτσι ένας ευρύτατα εθισμός ειδικευμένων επαγγελματιών, οι οποίοι αναπτύσσουν δική τους επιχειρηματική λογική και χρησιμοποιούν την δική τους επιστημονική τεχνική με στόχο να υπηρετούν και να διευρύνουν τα συμφέροντα του αθλητικού τζίρου.
Όλο και περισσότερο οι άνθρωποι οδηγούνται στο να πιστέψουν, ότι είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι οι ίδιοι για την επιβίωσή τους, την προκοπή, την επιτυχία τους. Έτσι, για να μην πέσει ο άνθρωπος στην επώδυνη κατηγορία των χαμένων, πιέζεται από όλες τις πλευρές να αναδειχθεί «πάσει θυσία» νικητής. Έτσι ο πρώτος είναι πρώτος, ο δεύτερος δεν είναι τίποτα.
Η παγκοσμιοποίηση, που παρουσιάζεται στις μέρες μας ως καθοριστικός παράγοντας τρόπου ζωής και σκέψης, έφερε στην επιφάνεια τις παγκόσμιες διαστάσεις φυσικών και κοινωνικών φαινομένων. Ανάμεσά τους και αυτό του ντόπινγκ, την χρήση δηλαδή ουσιών για καλύτερο τελικό αποτέλεσμα στον αθλητισμό. Από την Βαρκελώνη στην Ατλάντα, στο Σίδνεϊ, στην Αθήνα, καθώς και στους ενδιάμεσους πανευρωπαϊκούς, παγκόσμιους και κρατικούς αγώνες, η ευρεία χρήση των ουσιών αυτών είναι γεγονός.
Όλες οι κυβερνήσεις αγνόησαν και αγνοούν την αξία της πρόληψης, γιατί θέλει κόπο, θέλει μακροχρόνια δράση, θέλει εκπαίδευση στελεχών και σαφώς λιγότερο κόστος από την καταστολή και την θεραπεία. Γιατί η πρόληψη είναι πολύ εκτεταμένη έννοια, είναι μια φιλοσοφία.
Όμως αργότερα την προσπερνούν γρήγορα και προχωρούν παρακάτω. Και είναι χαρακτηριστικό αυτό. Και είναι και εξηγήσιμο, γιατί μια πικρή αλήθεια προς τούτο το βιαστικό προσπέρασμα κάθε πρόληψης έχει επηρεάσει πολύ βαθιά την αντίστοιχη στάση του ατόμου, σε κάθε ουσία και κατ’ επέκταση σε όλη την ανθρωπότητα. Ολόκληρη η ανθρωπιστική φιλοσοφία της πρόληψης, οι πολιτισμένοι οραματισμοί για την τύχη του ανθρώπου, δεν συγκινούν ιδιαίτερα ούτε το άτομο, αλλά ούτε και την ανθρωπότητα.
Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τη λεβέντικη άρνηση στη χρήση της ζώνης ασφαλείας στο αυτοκίνητο ή στη χρήση του κράνους. Δηλαδή κανείς δεν την φοράει, και άμα δεν την φοράω, λέει, εμένα δεν με είδανε και την γλυτώνω. Η ευρεία χρήση λοιπόν του ντόπινγκ στον αθλητισμό είναι γεγονός, όπου μετά το πέρας οι ουσίες εξαντλούν αφάνταστα τον οργανισμό, οργανικά και ψυχικά. Από πλευράς όμως κοινωνικής ψυχολογίας, γίνονται προσπάθειες κάποιας ερμηνείας του φαινομένου της αδιαφορίας του ευρύτερου κοινού σε κοινά φλέγοντα θέματα υγείας.
Σε αυτές τις ασύλληπτες, για τον κοινό νου, διασυνδέσεις, η πρόληψη γίνεται όχι μόνον ο φτωχός συγγενής, μα και ο ανεπιθύμητος, αφού αν κάποια στιγμή γίνει συνείδηση η πρόληψη στον κάθε άνθρωπο, τότε θα εξαφανίσει τα δελεαστικά κέρδη της επιχείρησης των ουσιών ντόπινγκ, με τις φαντασμαγορικές φιέστες των αγώνων, που διοργανώνονται στο όνομα του «αρχαίο πνεύμα αθάνατο».
–Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας: χαμηλή αυτοεκτίμηση, υψηλός βαθμός άγχους, κατάθλιψη, ανάγκη για συναισθηματική εξάρτηση, δυσκολία αντοχής στη ματαίωση.
–Μαθησιακοί παράγοντες: είναι πιθανόν η χρήση να προέρχεται ως αποτέλεσμα μιας μαθησιακής διαδικασίας, στην οποία η ανακούφιση μέσω των ουσιών είναι το χαρακτηριστικό στοιχείο.
Όταν λέω εξαντλητική συμπεριφορά εννοούμε στο να ωθούν τα άτομα για τον πρωταθλητισμό. Οι οικογένειες χρηστών όμως χαρακτηρίζονται και από την ασάφεια που υπάρχει στα όρια και στην ιεραρχία, στην ακαμψία, στην παράδοξη επικοινωνία, στις τριγωνοποιήσεις στο οικογενειακό σύστημα, συναισθηματική απουσία του ενός εκ των δύο γονέων και στην περιθωριοποίηση του άλλου.
–Πολιτιστικές επιδράσεις: είναι η αποδοχή κουλτούρας της χρήσης, παραδείγματος χάριν εδώ είναι ένα παράδειγμα που το χρησιμοποιούμε πολλές φορές, το καρναβάλι δηλαδή με το αλκοόλ. Στην αρχή ποιος έκανε χρήση αλκοόλ στο καρναβάλι, κατά την διάρκεια που έβγαιναν τα γκρουπ; Κανένας. Όμως κάποιος πέταξε μια φορά μια ιδέα και λέει, μωρέ δεν πίνουμε και λίγο για να είμαστε έτσι πιο ζεστοί; Και τότε αυτό άρχισε σιγά-σιγά να γίνεται συνήθεια και να γίνεται αποδεκτό, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στα σημερινά επίπεδα.
Και τώρα ας μιλήσουμε για τη φιλοσοφία προγραμμάτων ομάδων πρόληψης. Ποια είναι η φιλοσοφία; Οι αιτίες του φαινομένου της εξάρτησης εντοπίζονται στο χρήσιμο μοντέλο ζωής που καλλιεργεί τον ανταγωνισμό, την ανασφάλεια, την μοναξιά, την αποδυνάμωση των ανθρώπινων σχέσεων και αγνοεί τις ανάγκες για ασφάλεια, επικοινωνία, δημιουργία προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη.
Πολλές φορές πρέπει να αναρωτηθούμε ότι το κράτος είμαστε εμείς οι ίδιοι. Δηλαδή για να προλάβουμε κάτι, πρέπει να αλλάξουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι και μετά να αρχίσουμε να προχωράμε παραπέρα.
Δομικό στοιχείο όμως της πρόληψης είναι η ομάδα, όπου τα μέλη και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους, αξιοποιούνται για την προσωπική τους ανάπτυξη και την αναδιοργάνωση και οργάνωση δράσεων πρόληψης στην κοινότητα, δηλαδή έχουμε μια καλή κοινωνική ανάπτυξη.
Πρώτον απαντώντας στο πότε αρχίζει η πρόληψη: Χρονικά η πρόληψη πρέπει να αρχίζει μια χρονική περίοδο πριν από κάθε συμβάν. Και μια και βρισκόμαστε στο θέμα του ντόπινγκ, πριν τα παιδιά πάνε στο γυμναστήριο, θα πρέπει ήδη να έχει αρχίσει η πρόληψη από το σχολείο ή από την οικογένεια. Απαντώντας στο που θα γίνει η πρόληψη, ο στόχος είναι τα υποσυστήματα. Ποια είναι τα υποσυστήματα; Είναι η οικογένεια, είναι το σχολείο, είναι η παρέα, το σύστημα της κοινωνίας. Εκεί εκφράζεται πιο άμεσα και έντονα η δυσφορία.
Αν απαντήσουμε όμως με ποιο τρόπο θα κάνουμε την πρόληψη. Εδώ είναι η εξής απάντηση: Η μεθοδολογία που έχει αποδειχθεί ότι είναι πλέον αποτελεσματική είναι αυτή της αγωγής υγείας. Η αγωγή υγείας στοχεύει στην ενίσχυση του ατόμου. Έχει αποδειχθεί ότι τα προβλήματα της υγείας που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως σύστημα, είναι στενά συνδεδεμένα με την ψυχοκοινωνική συμπεριφορά του ατόμου και βέβαια με την προσωπικότητά του. Αυτές καθορίζουν τον τρόπο ζωής που ακολουθεί το άτομο.
Έτσι, ας προσδιορίσουμε πρώτα τους παράγοντες που ευθύνονται για την έλλειψη της πρόληψης, καθώς και τους άλλους που μπορούν να βοηθήσουν στην προώθησή της:
2. Ικανοποίηση βασικών αναγκών του ατόμου.
4. Υπεύθυνη στάση και
Πρώτα οργανωνόμαστε και πρώτα εμείς πληρώνουμε για να ζήσουμε από τους άλλους και κατά δεύτερο λόγο θα ζητήσουμε από την πολιτεία πράγματα. Συνεργασία βέβαια με επιλεγμένες μη κυβερνητικές οργανώσεις και λοιπά. Κατόπιν προχωρούμε στο στόχο που είναι ένας και μοναδικός. Είναι η διαμόρφωση σταδιακά συγκροτημένης θετικής υπεύθυνης προσωπικότητας του νέου ανθρώπου, που θα έχει αξίες και δύναμη και ο ίδιος θα πει το όχι στις διάφορες ουσίες. Ένα όχι θαρρετό, προς κάθε απειλή για την ίδια του την ζωή.
Αυτό διαθέτει το δικό μας «στρατόπεδο», το στρατόπεδο της πρόληψης των απλών ανθρώπων, σε αντιπαράθεση προς το πανίσχυρο οπλοστάσιο των ισχυρών φαρμακοβιομηχανιών και όχι μόνο. Το κύριο αυτό όπλο μας, που πρέπει να το πιστεύουμε σαν πολύ δυνατό, μα και την ίδια ώρα κατορθωτό, δηλαδή ότι μπορούμε να το κάνουμε, αποτελεί μια μακρά, επίπονη διαδικασία διαπαιδαγώγησης του νέου ανθρώπου, του παιδιού μας, του πολίτη.
Έτσι, όσοι θέλουν να απεγκλωβιστούν από την παθητικότητα της ακρόασης και να αυτενεργήσουν, να νιώσουν την δική τους την προσωπική ευθύνη για ότι συμβαίνει και φιλοδοξούν να κάνουν κάτι, να δώσουν την δική τους ενέργεια για να αλλάξει κάτι προς το καλύτερο, μακριά από εξαρτήσεις. Σε αυτούς τώρα που θέλουν να μη μείνουν μόνο σε διαπιστώσεις, αλλά να εκφραστούν με πράξεις, σε αυτούς που οραματίζονται μια καλή ποιότητα ζωής, για μια καλύτερη κοινωνία, πρέπει να γνωρίζουν τις αρχές που πρέπει να διέπουν ένα καινούργιο ή ένα πρόγραμμα πρόληψης.
Με τη συμμετοχή των ευρύτερων κοινωνικών ομάδων και δυνάμεων, να πηγάζει από την τοπική κοινότητα, να στηρίζεται στην τοπική κοινότητα και να εκφράζεται μέσα από εθελοντική συμμετοχή πολιτών, αλλά και από εθελοντική συμμετοχή των φορέων. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη διαδικασιών πρόληψης είναι η διάθεση των εμπλεκομένων για προσωπική αλλαγή και εθελοντική συμμετοχή.
Τα προγράμματα πρόληψης για τη χρήση των ουσιών βασίζονται σε εκπαιδευτικά μοντέλα, τα οποία εκπαιδευτικά μοντέλα έχουν ως στόχο:
-Την ανάδειξη και κατανόηση των αιτιών που οδηγούν τη χρήση.
Η μεθοδολογία όμως που ακολουθείται, βασίζεται σε συμμετοχικές και όχι σε διδακτικές διαδικασίες. Οποιαδήποτε παρέμβαση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά της ομάδας τόπου καθώς και τις ανάγκες της ομάδας. Οι παρεμβάσεις πρόληψης πρέπει να στοχεύουν τόσο στο άτομο, όσο στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Δομικό στοιχείο της πρόληψης είναι η ομάδα, όπου τα μέλη και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους αξιοποιούνται για την προσωπική τους ανάπτυξη και την οργάνωση δράσεως στην κοινότητα.
Η εκπαίδευση της κοινότητας με συγκεκριμένη μεθοδολογία και στόχους, είναι η μόνη ικανή διεργασία που μπορεί να βοηθήσει να αλλάξουμε, όταν βέβαια αυτό το θέλουμε. Η πρόληψη, η εκπαίδευση, αλλά και η επανεκπαίδευση των στελεχών που ασχολούνται με την πρόληψη, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής της τοπικής κοινωνίας. Μεγάλη δε σημασία για την πρόληψη έχουν οι εκπαιδευτικοί μέσα στο σχολείο.
Σημείωση: Η Εισήγηση αυτή έγινε σε εσπερίδα που διοργανώθηκε από τον Σύλλογο Πρόληψης Ενημέρωσης Κατά Εξαρτησιογόνων Ουσιών Μεσσάτιδος Αχαΐας «Παλμός Ζωής» με θέμα: «Φαρμακοδιέγερση (ντόπινγκ): Πρόληψη στις μικρές ηλικίες και στις τοπικές κοινωνίες», την ΤΕΤΑΡΤΗ 20 Απριλίου 2005, ώρα 18:30, στο Γυμν. Οβρυάς Μεσσάτιδας.
