Ο χριστιανικός ανθρωπισμός απέναντι στη νεοναζιστική πρόκληση
Του Μητρ. Σισανίου και Σιατίστης Παύλου
«Ο ναζισμός δεν έχει όνειρο, δεν έχει προοπτική και ιδανικά.
Μοναδικός στόχος είναι η εξουσία.
Αν σήμερα η Χρυσή Αυγή είναι πολιτικό κόμμα,
είναι κάτι τυχαίο στο δρόμο της,
είναι ένα μέσο και όχι ο στόχος της».
Τα θεμέλια του χριστιανικού ανθρωπισμού έχουν σταθερές βάσεις, ξεκινούν από το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα και δημιούργημα του Θεού. Αυτό έχει μια μοναδική αξία για το ανθρώπινο πρόσωπο, διότι κατά τη χριστιανική αντίληψη ο Θεός είναι δομικό στοιχείο του ανθρώπου.
Κατά συνέπεια, αυτό αποτελεί και συνιστά το μέτρο της αξίας του ανθρώπινου προσώπου, καθώς και το γεγονός της ενανθρωπίσεως του Θεού που φανερώνει τη μοναδική αξία του ανθρώπινου προσώπου. Αν θέλω να δω πόσο αξίζει ένας άνθρωπος δεν έχω κριτήρια ιδεολογικά, αλλά ξεκινώ από το ποιος είναι ο άνθρωπος και ο άνθρωπος είναι «θεός κεκελευσμένος». Το μέτρο της αξίας του είναι ότι για χάρη του ο Θεός γίνεται άνθρωπος. Το ερώτημα είναι για ποιον άνθρωπο μιλάμε, γιατί φαίνεται ότι αυτό, από μερικές πλευρές, δεν είναι αυτονόητο. Προφανώς μιλάμε για τον κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα από τη φυλή, τη θρησκεία, το χρώμα του δέρματος του ή τη γλώσσα που μιλάει. Γιατί κατά τη χριστιανική αντίληψη, ο Θεός εποίησε παν γένος ανθρώπων εξ ενός αίματος κατοικείν επί πάσαν την γην. Κατά συνέπεια η αφετηρία όλων των ανθρώπων είναι κοινή και η αξία κάθε ανθρώπινου προσώπου όπου γης έχει την αυτή μοναδικότητα. Δεν μπορούμε, λοιπόν να μιλήσουμε για φυλετική υπεροχή κανενός. Μια σαφής επιβεβαίωση είναι η γνωστή παραβολή του Καλού Σαμαρείτη, όπου ο πλησίον πλεόν είναι ο καθένας: είναι ο ξένος, είναι ο εχθρός, είναι ο αντίπαλος. Ενώ επίσης ακούμε τη φράση: Αν ο εχθρός σου πεινάει δώσ' του ψωμί να φάει κι αν ο εχθρός σου διψάει δώσ' του νερό να πιεί.
Η διακονία του κοινωνικού σώματος
Στο λόγο του Ευαγγελίου υπάρχει η αντίληψη των ταλάντων και των χαρισμάτων τα οποία χρησιμοποιούνται για την καλύτερη διακονία του κοινωνικού σώματος. Αν εγώ ξέρω πιο πολλά γράμματα, δεν τα ξέρω για να βγάζω πιο πολλά λεφτά, αλλά τα ξέρω για να μπορώ να διακονώ καλύτερα τον άνθρωπο. Αν γνωρίζω μια επιστήμη, δεν την χρησιμοποιώ για να αποκτήσω μια θέση εξουσίας, αλλά μια θέση διακονίας.
Ξεκινώντας από αυτή τη θεολογική τοποθέτηση μπορούμε να δούμε όλα τα καθημερινά προβλήματα του κάθε ανθρώπου καθεαυτόν και ως συνανθρώπου. Αποτελεί βαθιά θεολογική αλήθεια της Εκκλησίας ο πατερικός λόγος: Είδες τον αδελφόν σου; Είδες Κύριον τον Θεόν σου. Όπως και στη γνωστή περικοπή της Δευτέρας Παρουσίας, όπου το μέτρο και το κριτήριο είναι ένα και μοναδικό: η αγάπη. Πείνασα και μου δώσατε να φάω, δίψασα και μου δώσατε να πιω νερό, ήμουνα ξένος και με μαζέψατε, ήμουν γυμνός και με ντύσατε. Η στάση και η συμπεριφορά απέναντι στον καθένα από εκεί πηγάζει.
Είναι ακόμα πολύ χαρακτηριστικό ότι στην Ακολουθία του Γάμου, δύο φορές ευχόμαστε στο νέο ζευγάρι να γεμίσει το σπίτι του με κάθε αγαθό. Γιατί, για να απολαμβάνουν εγωιστικά τα αγαθά; Η απάντηση είναι: «Ίνα και τοις χρεία έχωσι μεταδίδωσι». Για να μεταδίδουν δηλαδή και σε αυτούς που έχουν ανάγκη. Δεν ξέρω, μάλιστα, αν πρέπει να θεωρήσουμε ότι είμαστε μακριά ή αν είναι επαναστατικό, το κριτήριο της μισθοδοσίας ενός ανθρώπου να μην είναι ούτε τα προσόντα του ούτε τα πτυχία του, αλλά οι πραγματικές του ανάγκες. Αν εγώ είμαι πανεπιστημιακός καθηγητής αλλά μόνος και ο θυρωρός του γραφείου μου είναι ένας πολύτεκνος πατέρας, γιατί εγώ πρέπει να παίρνω περισσότερα χρήματα από εκείνον; Γιατί, για να περάσω καλά; Εκεί εντοπίζω το καλά; Αν εντοπίζω το «καλά» σε αυτό το επίπεδο, έχω ήδη αποτύχει. Γιατί καμία οικονομική δυνατότητα δεν μπορεί να καλύψει το νόημα της ζωής του ανθρώπου. Αντίθετα, όταν η ζωή έχει νόημα, ο άνθρωπος μπορεί να επιδείξει πολύ μεγάλη αντοχή στις οποιεσδήποτε δυσκολίες.
Στην Εκκλησία χρησιμοποιούμε μια λέξη πολύ γνωστή και πολύ άγνωστη: τη λέξη «αμαρτία». Αμαρτία δεν σημαίνει μια ηθική παράβαση. Το ρήμα αμαρτάνω σημαίνει αποτυχαίνω, κάνω λάθος. Γι' αυτό στα παλιά σχολικά βιβλία, στην τελευταία σελίδα υπήρχαν «τα ημαρτημένα». Δεν έχουμε, λοιπόν, να κάνουμε με τίποτα άλλο, παρά με τη δική μας αποτυχία. Είτε την αποτυχία μας να βρούμε ένα νόημα ζωής είτε την αποτυχία μας να δημιουργήσουμε την κατεξοχήν ανθρώπινη σχέση, την αγάπη, είτε την αποτυχία μας να νοιώσουμε ότι αυτή η αγάπη ακυρώνει όποιον θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως εχθρό μας. Διότι ένας άνθρωπος που σκέφτεται να κάνει κακό, είναι ουσιαστικά άρρωστος και χρειάζεται θεραπεία. Είναι αξιολύπητος και όχι αξιομίσητος. Σε αυτές, συνοπτικά, τις θεολογικές βάσεις στηρίζεται ο σεβασμός στο ανθρώπινο πρόσωπο και η μοναδικότητα της αξίας του.
Ο παλιός φρικτός ναζισμός
Ας δούμε με βάση αυτά τη νεοναζιστική πρόκληση. Καταρχήν επιτρέψτε μου να μην την λέω «νεοναζιστική», αλλά ναζιστική. Διότι δεν είναι κάτι καινούργιο και ίσως υπάρχει και ο κίνδυνος να θεωρήσουμε ότι είναι λιγότερο φρικτός από το ναζισμό που ζήσαμε λίγο παλαιότερα στον τόπο μας.
Ο λόγος για το ανθρώπινο πρόσωπο είναι οντολογικός, η αξία του κάθε ανθρώπου στηρίζεται σε αυτό που είναι ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος. Στην περίπτωση του ναζισμού έχουμε μετάθεση σε άλλα κριτήρια, τα οποία, ας τα δούμε με λογική, είναι πολύ ασήμαντα και φανερώνουν πόσο φτηνή είναι η σκέψη των ναζιστών. Η σχετικοποίηση του ανθρώπου και η αξιολόγησή του από εξωτερικά κριτήρια, του φύλου, του χρώματος, της καταγωγής, κ.λπ., συνιστά την απαξίωση του ανθρώπινου προσώπου, του κάθε ανθρώπινου προσώπου. Ποιο, λοιπόν, είναι τελικά το μέτρο της αξίας, η γνώμη, η ιδεολογία; Κι εγώ ποιος είμαι, που πιστεύω ότι μπορεί την άποψή μου να θελήσω να την επιβάλω σε όλους; Με ποιο τρόπο θα επιβάλω την άποψή μου; Επιτρέψτε μου, να σας πω με δύο λέξεις μια ομιλία μου όταν άλλαξε η ηγεσία στο καθεστώς της δικτατορίας. Το θέμα μου ήταν: «Μέτρον πάντων άνθρωπος ή θεάνθρωπος;». Είπα τότε: Αν ο άνθρωπος είναι το μέτρο των πάντων, τότε όποιος έχει την εξουσία την επιβάλλει και βάζει στο γύψο τους υπόλοιπους. Αν όμως ο θεάνθρωπος είναι το μέτρο και το κριτήριο, τότε κανείς δεν έχει εξουσία απέναντι στον άλλον. Έχει διακονία. Αλλιώς μπαίνουμε στο χώρο του μη πολιτισμού.
Απουσία παιδείας
Η γενικότερη κρίση έχει ως βασική αιτία την απουσία παιδείας. Τον πολιτισμό και την καλλιέργεια θα την προσφέρει η παιδεία και σήμερα η παιδεία στον τόπο μας έχει τελειώσει. Έχουμε μετατρέψει τα παιδιά μας σε υπολογιστές που τους φορτώνουμε δεδομένα. Ο βασικός στόχος του σημερινού λυκείου είναι να προσφέρει ύλη. Κανείς δεν υπολογίζει το ανθρώπινο πρόσωπο του μαθητή και της μαθήτριας. Επειδή, εδώ και περίπου τριάντα χρόνια, επικοινωνώ με ποικίλους τρόπους με νέους ανθρώπους, έχω ακούσει πάρα πολλές φορές τον πόνο και τη διαμαρτυρία τους.
Η κρίση βασικά προϋποθέτει ζάλη, μπέρδεμα, άγνοια στόχων και νοήματος ζωής. Εγκλωβίζει την ανθρώπινη ύπαρξη σε μια απλή οριζόντια διάσταση που έχει αρχή και τέλος. Τότε κανείς προσπαθεί να την ζήσει με ένα τρόπο απεγνωσμένο που δίνει την ευκαιρία στον κάθε εκμεταλλευτή να εκμεταλλευτεί τον άνθρωπο.
Με όλα τα παραπάνω ζωγραφίσαμε το πρόσωπο και την ταυτότητα της Χρυσής Αυγής, που είναι ο σημαντικότερος εκφραστής του ναζισμού σήμερα στην πατρίδα μας. Τα βασικά του γνωρίσματα είναι η βία και ο ρατσισμός. Ο ναζισμός δεν έχει όνειρο, δεν έχει προοπτική και ιδανικά. Μοναδικός στόχος είναι η εξουσία. Αν σήμερα η Χρυσή Αυγή είναι πολιτικό κόμμα, είναι κάτι τυχαίο στο δρόμο της, είναι ένα μέσο και όχι ο στόχος της. Δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε ότι ο Χίτλερ δια της δημοκρατίας κατήργησε τη δημοκρατία. Γι' αυτό δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε. Είναι ειρωνικό και τραγελαφικό, ο φασισμός και η απανθρωπία να χρησιμοποιούνται στο όνομα ενός πατριωτισμού. Πόση σχέση έχει η Χρυσή Αυγή με την Ελλάδα; Οι πρόγονοί μας λέγανε: Έλληνες εισίν οι της παιδείας την ημετέρας μετέχοντες.
Υπάρχει παιδεία στη Χρυσή Αυγή; Αυτό που βλέπουμε στα μέλη, στη συμπεριφορά και το λόγο τους, ακόμα και στην αδυναμία τους να αρθρώσουν λόγο χωρίς ένταση και βία, τι δείχνει; Αν θελήσω να στηριχτώ στο λόγο του Θεού, ότι εκ του περισσεύματος της καρδίας λαλεί η γλώσσα, τότε μπορώ να εξηγήσω και να καταλάβω ποιοι είναι όσοι αποτελούν το κόμμα της Χρυσής Αυγής. Ποια παιδεία εκφράζεται μέσα από το λόγο, το ήθος και τις πρακτικές τους. Η βία απέναντι στους ανίσχυρους δηλώνει, πρώτα, ότι δεν έχουμε μνήμη, ότι έχουμε ξεχάσει πως πάρα πολλοί δικοί μας συμπατριώτες υπήρξαν παράνομοι μετανάστες.
Χρυσή Αυγή και Ορθοδοξία
Πόση σχέση μπορεί να έχει η Χρυσή Αυγή με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη και παράδοση; Όση σχέση έχει ο διάβολος με το Θεό, καμιά απολύτως. Ποια είναι η θρησκεία της Χρυσής Αυγής; Η Χρυσή Αυγή. Το όνειρό τους είναι η επαναφορά της αρχαίας θεοσέβειας, αλλά όταν και με τον τρόπο που εκείνοι θα αποφασίσουν. Άρα, λοιπόν, και η αρχαία θεοσέβεια είναι απλά ένα σύνθημα, η πραγματική τους θρησκεία είναι ο εαυτός τους. Όλα όσα συναντούμε στις συμπεριφορές τους δεν μπορεί να έχουν καμία σχέση με την αγάπη, τη συγγνώμη, το έλεος, το να δω στο πρόσωπο του άλλου, του ξένου τον εαυτό μου και τον διακονήσω.
Δεν παραγνωρίζω μερικά ζητήματα σημαντικά τα οποία έχουν δημιουργηθεί στον τόπο μας από την αθρόα προσέλευση ανθρώπων, όμως αυτό δεν αναιρεί την αλήθεια.
Είναι ευθύνη της πολιτείας και της κοινωνίας που τους δέχτηκε χωρίς κριτήρια και τους άφησε ανυπεράσπιστους. Αυτός είναι και ο λόγος της δικής μου αντίδρασης στη δημιουργία στρατοπέδου στη Μητρόπολή μου. Αν τους εξασφαλίσουν ανθρώπινες συνθήκες διαμονής και φροντίδας, έχω θα τους υπηρετήσω. Δεν μπορώ, όμως, να αποδεχθώ μια χωματερή ανθρώπων. Στο όνομα της προστασίας τίνος; Της διαμόρφωσης του ήθους των νέων παιδιών που θα περνούν απέξω και θα βλέπουν τα άλλα παιδιά να είναι από μέσα;
Για την Εκκλησία, η Χρυσή Αυγή επιχειρεί να γίνει ένας Δούρειος Ίππος, να ξεγελάσει τους πιστούς παρουσιάζοντας ένα πρόσωπο πατριδοκαπηλίας και χριστοκαπηλίας. Τη στιγμή, βέβαια, που είναι απολύτως ξένοι με το ήθος του Χριστού. Η Χρυσή Αυγή καθημερινά προσβάλλει τον Χριστό στο πρόσωπο εκείνων που ο ίδιος ο Χριστός ονόμασε ελάχιστους αδερφούς του.
Δεν είναι, λοιπόν, δυνατόν να υιοθετηθεί απέναντι στη Χρυσή Αυγή η οποιαδήποτε ανοχή ή διάλογος, εκτός από αυτόν της ειλικρινούς αλλαγής και μετάνοιας. Ο οποιοσδήποτε εναγκαλισμός είτε απλού χριστιανού είτε ιερωμένου με τη Χρυσή Αυγή δείχνει μπέρδεμα φρικτό και ακύρωση της πίστης. Δεν μπορεί ένας χριστιανός να πιστεύει στο Χριστό και να στεγάζεται στη Χρυσή Αυγή. Ου δύναται δυσίν κυρίοις δουλεύειν και αυτοί οι Κύριοι είναι απολύτως διαφορετικοί μεταξύ τους.
Η ελληνική σημαία αντικείμενο εκμετάλλευσης
Βέβαια, η Χρυσή Αυγή εκμεταλλεύεται ακόμα και τα σύμβολα. Γνωρίζετε ότι στην προσπάθεια της να μοιράσει τρόφιμα μόνο σε Έλληνες χρησιμοποίησε τις ελληνικές σημαίες. Θέλω να επαναλάβω ότι η χρήση της ελληνικής σημαίας για να καλύψει μια τέτοια πράξη είναι ουσιαστικά βλασφημία. Η ελληνική σημαία συμβολίζει την αξιοπρέπεια του ανθρώπινου προσώπου και τον αγώνα για το σεβασμό της αξιοπρέπειας του καθενός. Στα χρόνια του 40, οι πατέρες μας τους αιχμαλώτους που έπιαναν, τους φρόντιζαν, τους τάιζαν, τους περιποιούντο μέχρι να πάνε στον προορισμό τους. Δεν αντιμετώπισαν με βία αυτούς που ίσως πριν από λίγο θα μπορούσαν να σκοτώσουν. Αυτό ακριβώς είναι το μεγαλείο αυτού του τόπου.
Καταλήγοντας θέλω να πω ότι το μεγαλείο της Ελλάδας, ο πολιτισμός και η παράδοση μας, από τη μία, και, από την άλλη, η θεολογία της ορθόδοξης Εκκλησίας είναι τελείως αντίθετες με τη νοοτροπία και τη λειτουργία της Χρυσής Αυγής.
Στώμεν, λοιπόν, καλώς και στώμεν με εγρήγορση απέναντι σε ένα φαινόμενο που αν παραβλέψουμε τότε μπορεί να κινδυνεύσουμε. Αν, όμως, δράσουμε με το λόγο, με την ευθύνη, με τη σωστή πράξη, με την αποδόμηση αυτής της νοοτροπίας, ενεργώντας μέσα στην κοινωνία και την παιδεία, τότε η Χρυσή Αυγή θα παραμείνει ένας προσωρινός εφιάλτης που θα περάσει.
