Τι χρωστά η Εκκλησία στον Γιώργο Λιερό εκτός απ’ τους μισθούς των κληρικών;
Του Βασίλη Ξυδιά*
Πριν από έναν περίπου μήνα (10-3-2013) η εβδομαδιαία εφημερίδα ΕΠΟΧΗ [1] δημοσίευσε ένα άρθρο του Γιώργου Λιερού, θεωρητικού της άμεσης δημοκρατίας και της κοινωνικής οικονομίας, με τίτλο «Πρέπει το κράτος να πληρώνει τους μισθούς κληρικών;» Με δεδομένο ότι μιλάμε για έντυπο της αριστεράς και για ακροαριστερό αρθρογράφο, θα περίμενε κανείς μια απάντηση αρνητική, βασισμένη στα συνήθη αριστερά αντιθρησκευτικά ή αντικληρικαλιστικά επιχειρήματα ή, έστω, σε μια φιλελεύθερη, ουδετερόθρησκη λογική διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους. Κι όμως, ο Γ. Λιερός έλεγε στο άρθρο του κάτι εντελώς άλλο:
«Η γνώμη μας – γράφει – είναι ότι οι θρησκευτικοί και οι πολιτισμικοί θεσμοί πρέπει να συντηρούνται εν μέρει από ίδιους πόρους (με την περιουσία τους ή από το κοινό τους) και συμπληρωματικά από τη χρηματοδότηση του κράτους. … Η χρηματοδότηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας από την πολιτεία δεν είναι λιγότερο θεμιτή από τη χρηματοδότηση του φεστιβάλ Αθηνών του Μεγάρου Μουσικής των πολιτικών κομμάτων.»
Δεν είναι αυτός ίσως ο τρόπος που ένας ορθόδοξος πιστός θα δικαιολογούσε τη θεσμική σχέση της εκκλησίας με το κράτος, δεν θα μπορούσε όμως, φαντάζομαι, να αρνηθεί ότι πρόκειται για μια ρηξικέλευθη πρόταση προς την αριστερά και γενικότερα προς τους μη πιστούς να δουν θετικά τη θρησκεία και ειδικότερα την Ορθόδοξη Εκκλησία όχι ως μια υπόθεση που αφορά την ιδιωτική σφαίρα και τα δικαιώματα των πιστών, αλλά ως θεμελιώδη δημόσια λειτουργία, σημαντική για την πνευματική και πρακτική ανάταξη των κοινωνικών δεσμών που καταρρέουν. «Οι θρησκευτικοί θεσμοί – λέει παρακάτω το άρθρο – όπως και γενικότερα οι θεσμοί παραγωγής του πολιτισμικού και συμβολικού πλούτου, είναι πολύ σημαντικοί δημόσιοι θεσμοί και ως τέτοιους πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε όχι να τους δούμε εγκλωβισμένους στον ιδιωτικό χώρο, όπως πρεσβεύουν οι φιλελεύθερες θεωρίες». Η άποψη του Γ. Λιερού θυμίζει κάπως, αν και ξεπερνά κατά πολύ, τη φιλοθρησκευτική διάθεση του φιλελεύθερου Χάμπερμας (βλ. «Σύναξη», τ. 124) [2] μιας και κινείται πέρα από το φιλελεύθερο πλαίσιο, υπογραμμίζει την ιδιαίτερη σημασία της Ορθοδοξίας (που δεν επιτρέπει, όπως λέει, «φονταμενταλιστικές φιλοδοξίες ή φαντασιώσεις»), παραπέμπει στην πρόσφατη πολιτική εμπειρία της Λατινικής Αμερικής κλπ κλπ. Αυτά εν ολίγοις για το άρθρο να μην τα πολυλογώ. Όποιος θέλει μπορεί να το βρει και να το διαβάσει. [2]
Περνάμε τώρα σε ένα άλλο θέμα αυτό που κυρίως με ασπασχολεί. Στο τέλος του άρθρου, προκειμένου να τονιστεί η θετική προσμονή του αρθρογράφου από την Εκκλησία, λέγονται μεταξύ άλλων τα εξής: «Δεν μας αρκεί η Εκκλησία να πάψει να εμποδίζει την ανέγερση λατρευτικών χώρων για τους μουσουλμάνους. Πρέπει να μπει μπροστά και να αναλάβει ενεργό ρόλο στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένων και των θρησκευτικών. Έτσι θα έδινε το έναυσμα για μια γόνιμη διαδικασία συναντήσεων και ανταλλαγών με τους μουσουλμάνους μετανάστες, οι οποίες θα μπορούσαν να δώσουν πολύ ενδιαφέρουσες πολιτισμικές συνθέσεις, τα στοιχεία για ένα νέο λαό από ντόπιους και μετανάστες.» Είναι μια πρόταση που σηκώνει, ασφαλώς, πολλή συζήτηση. Την οποία έσπευσε να ανοίξει, ποιος; … Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Πειραιώς.
Ο οποίος, σε ένα κείμενό του που έχει σαν στόχο κυρίως τον δήμαρχο Αθηναίων, παραλαμβάνει και τον Γ. Λιερό. [4] Αποκαλεί την άποψη του «φρικιαστική», και παραθέτει προς χάριν των αναγνωστών του ολόκληρο το παραπάνω απόσπασμα, με μια ελαφρά, όμως, παραλλαγή. Εκεί που ο Λιερός αναφέρεται σε συναντήσεις και ανταλλαγές με τους μουσουλμάνους μετανάστες «οι οποίες» (οι συναντήσεις, εννοείται) θα μπορούσαν να δώσουν πολύ ενδιαφέρουσες πολιτισμικές συνθέσεις, ο Μητροπολίτης Πειραιώς διαπράττει αντιγράφοντας ένα μικρό λαθάκι. Μιλά για συναντήσεις και ανταλλαγές με τους μουσουλμάνους μετανάστες «οι οποίοι» (οι μουσουλμάνοι, εννοείται) θα μπορούσαν να δώσουν πολύ ενδιαφέρουσες πολιτισμικές συνθέσεις. Δηλαδή ο μεν Λιερός γράφει ότι τις συνθέσεις θα τις δώσουν οι συναντήσεις και οι ανταλλαγές, ενώ ο Μητροπολίτης Πειραιώς τον βάζει να λέει πως τις συνθέσεις θα τις δώσουν οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι μετανάστες από μόνοι τους. Δεν πρόκειται, προφανώς, για τυχαίο «λάθος», αφού σ’ αυτό ακριβώς βασίζεται όλη η επόμενη επιχειρηματολογία του Σεβασμιότατου. Είναι σαφές το τί συνέβη. Ο Σεβασμιότατος έκρινε πως η διατύπωση του αρθρογράφου δεν ήταν επαρκώς βολική για να φανεί ο «φρικιαστικός» της χαρακτήρας, και θέλησε να βοηθήσει κάπως την κατάσταση – προς χάριν της βαθύτερης αληθείας, βεβαίως βεβαίως.
Προκειμένου λοιπόν να ξεφύγω από τα ερωτήματα του φίλου μου, σκέφτηκα αυτό: του πρότεινα να στείλει μια επιστολή στην Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και να εκθέσει την απορία του στους επισκόπους. Να τους ρωτήσει αν είναι δυνατόν ένας εξ αυτών να παραχαράσσει την αλήθεια και να αδικεί κάποιον, έστω και εχθρό της Εκκλησίας. Είμαι βέβαιος, του είπα, ότι μόλις απαντήσουν στον Βαρθολομαίο, αμέσως μετά θα απαντήσουν και σε σένα. Είναι μια απάντηση που η Εκκλησία την οφείλει στον Γιώργο Λιερό.
Σημειώσεις
[1] Η ΕΠΟΧΗ είναι εφημερίδα της Ανανεωτικής Αριστεράς, όπως γράφει στον υπότιτλό της. Πρόσκειται κατά βάση στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά γράφουν σ’ αυτή και πολλοί από την πέραν του ΚΚΕ άκρα αριστερά.
[1] Βλ. δικό μου σχετικό άρθρο. «Κράτος και Εκκλησία» (Σύναξη, τ. 124, σελ.16) και στο Αντίφωνο
[1] «Κράτος, Εκκλησία, κλήρος και αριστερά», του Γιώργου Λιερού
[1] Ο Μητροπολίτης Πειραιώς για τις δηλώσεις Καμίνη (8/4/2013)
ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 11 Απρίλιος 2013, Aντίφωνο
* Σημείωση από το ΜτΒ: Ο Βασίλης Ξυδιάς είναι αυτή την περίοδο θεολόγος εκπαιδευτικός.
