Habemus Papam!!!
Του Χριστόφορου Αρβανίτη*
Η εκλογή του Χόρχε Μάριο Μπεργκολιο στo ανώτατο θεσμικό αξίωμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας απετέλεσε όντως έκπληξη για τέσσερεις κυρίως λόγους.
1ον. Για πρώτη φορά εκλέγεται ποντίφηκας της Ρωμαιοκαθολοκής Εκκλησίας ιερωμένος, ο οποίος προέρχεται από την Λατινική Αμερική (έστω και με ιταλικές ρίζες).
2ον Για πρώτη φορά εκλέγεται στη θέση του ποντίφηκα ιερωμένος από το τάγμα των Ιησουιτών.
3ον. Για πρώτη φορά έχουμε Πάπα που επιλέγει για το όνομα που παραπέμπει ευθέως σε ένα από τους μεγαλύτερους αγίους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Και τα τρία έχουν βαρύνουσα σημασία και ιδιαίτερο σημαίνοντα συμβολισμό.
Το πρώτο ανάγει στο επίπεδο, που πραγματικά της αξίζει, την ιστορική και κοινωνική δυναμική της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην Λατινική Αμερική. Τις τελευταίες δεκαετίες, μέσω κυρίως της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, έθεσε πολλές φορές ζητήματα που ανέτρεπαν τις καθεστηκυίες θεολογικές αντιλήψεις της επίσημης ρωμαιοκαθολικής σκέψης. Έχοντας, ως ηγέτες, θεολόγους που συνέθεταν τη θεωρητική προσέγγιση με τον ενεργό παρεμβατικό πολιτικό, κοινωνικό και οικολογικό ακτιβισμό δημιούργησαν τεράστια προβλήματα στο Βατικανό, αλλά και επέδρασαν σημαντικά στη διαμόρφωση μιας «άλλης» προσέγγισης της εκκλησίας.
Η ανθρωποκεντρική χριστολογία που προώθησαν έδωσε μια άλλη δυνατότητα κατανόησης του πολιτισμού και της ιστορίας ως τόπο και χρόνο της Βασιλείας του Θεού, αναδεικνύοντας το σημαντικό ρόλο των πτωχών και των καταπιεσμένων σε αυτή τη διεργασία. Το Βατικανό υποχρεώθηκε να επαναπροσεγγίσει και να διαλεχθεί υπό την πίεση αυτών των απόψεων, αντιλαμβανόμενο την εξέλιξη των γεγονότων.
Το δεύτερο αποτελεί μια πιό εσωτερική διεργασία στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Το τάγμα των Ιησουϊτών παρά την άμεση και ενεργή υποστήριξη που παρείχε πάντα στην Αγία Έδρα, τις τελευταίες δεκαετίας εμφανιζόνταν ως φορέας μιας θεολογικής σκέψης πολύ πιό προοδευτικής και έντονα κοινωνιστικής. Για τους γνωρίζοντες, ήδη από την δεκαετία του 60 και μέσω της Β΄ Βατικανείου, είχαν κατορθώσει να θέσουν πολλά ζητήματα και να επιδράσουν καταλυτικά τις τελικές αποφάσεις της συνόδου. Ουσιαστικά, με πολιτικούς όρους θα λέγαμε ότι αποτελούν την ενεργή αντιπολίτευση έναντι της επίσημης συντηρητικής άποψης που εκφράζεται από το τάγμα των Δομηνικανών και τους νεοθωμιστές θεολόγους. Εκ των πραγμάτων λοιπόν και ο δεύτερος λόγος προδικάζει επίσης μια θετική αλλαγή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας πρός τον κοινωνικό χώρο.
Το τρίτο αποτελεί το κυρίαρχο συμβολικό στοιχείο. Η επιλογή του ονόματος του Φραγκίσκου επαναφέρει συμβολικά στο θεσμικό χώρο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας την αγνότητα, την ταπείνωση και την απλότητα του αγίου Φραγκίσκου. Πολλοί αναλυτές έχουν κατά καιρούς επισημάνει το γεγονός ότι η παρουσία του αγίου Φραγκίσκου το 12ο αι. καθυστέρησε για τουλάχιστον 300 χρόνια την εμφάνιση του Προτεσταντισμού λόγο του ότι επανακαθόρισε την ταυτότητα της εκκλησίας ως θεσμό στο πλευρό των πτωχών και των περιθωριακών, ιδρύοντας το τάγμα των Φραγκισκανών, των ελαχίστων αδελφών. Η επιλογή λοιπόν του ονόματος ενός τόσο αγαπητού αγίου, ως όνομα του νέου Πάπα επαναφέρει ιστορικές μνήμες και επανατροφοδοτεί την ελπίδα για μια πιό σημαντική και μια πιό ολοκληρωμένη κοινωνική παρέμβαση της εκκλησίας.
Και οι τρείς επιλογές καταλήγουν σε μία κεντρική συνισταμένη. Από την βεβαιωμένη ασκητικότητα του Ιωάννη Παύλου Β΄ και τη δεδομένη θεολογική και δογματική κατάρτιση του Βενέδικτου Ιστ΄ η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία επιχειρεί ένα νέο άνοιγμα πρός την κοινωνία με όπλα την απλότητα των μελών της και την αλληλεγγύη προς τον άνθρωπο. Βεβαίως, πίσω από τους λόγους και τους συμβολισμούς υπάρχει η θλιβερή πραγματικότητα του μεγάλου ηθικού σκανδάλου της παιδοφιλίας. Ενός σκανδάλου που έφερε αντιμέτωπη την εκκλησία με το σύγχρονο πολιτισμό.
Ο απερχόμενος Πάπας κατηγορήθηκε, και κατά τη γνώμη αυτό αποτελεί το μελανό σημείο της θητείας του, για προσπάθεια συγκάλυψης του σκανδάλου, χωρίς όμως να τα καταφέρει να το αποτρέψει, λόγο και του προχωρημένου της ηλικίας του. Εδώ βρίσκεται και ο 4ος σημαντικός λόγος αυτής της εκλογής. Για πρώτη φορά μετά από οκτώ αιώνες βρίσκεται στο αξίωμα του ποντίφηκα, πάπας λόγω παραίτησης και όχι λόγω χηρείας. Αυτό ρεαλιστικά σημαίνει ότι ο απερχόμενος έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να παρεμβαίνει σιωπηρώς. Ένα, επίσης, γεγονός επί της ουσίας, πρωτόγνωρο για την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία κατά την εποχή της νεωτερικότητας. Κατά πόσο ο νέος Πάπας θα έχει απόλυτη ελευθερία κινήσεων στην προσπάθεια της εκκλησίας να ξεπεράσει το σκάνδαλο της παιδοφιλίας και να δημιουργήσει νέες συνθήκες ανανέωσής της μένει να καταδειχθεί.
Ο Φραγκίσκος ο Α΄ μπορεί να υπολογίζει στο δεδομένο της στήριξης του παπικού θεσμού από εκατομμύρια ρωμαιοκαθολικούς. Μένει να αποδείξει ότι μπορεί αυτή τη δυναμική, έστω και τραυματισμένη, να τη μεταμορφώσει σε ένα νέο παρεμβατικό λόγο και σε μια νέα δράση, πιό ανθρωπιστική και πιό ειλικρινής.
ΠΗΓΗ: 16-03-2013, http://www.facebook.com/harvanitis/posts/621709897855150
* Ο Χριστόφορος Αρβανίτης είναι Επίκουρος Καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Ηρακλείου Κρήτης.
