Αλληλεγγύη και ψευδοαλληλεγγύη στην περίοδο της κρίσης
Του Χαράλαμπου Πουλόπουλου*
Η οξυμένη οικονομική κρίση με τις δραματικές επιπτώσεις στην πλειονότητα των πολιτών, η διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και η απαξίωση του πολιτικού συστήματος και των κομμάτων που πρωταγωνίστησαν στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες άνοιξαν τους ασκούς του Αιόλου, δημιουργώντας μια επικίνδυνη πολιτική δυναμική.
Έδωσαν τη δυνατότητα σε ένα νεοναζιστικό μόρφωμα, που λειτουργούσε στα όρια της νομιμότητας και στο περιθώριο της κοινωνίας, να επιχειρεί να αναλάβει κεντρικό ρόλο στην πολιτική σκηνή προς την κατεύθυνση της διάλυσης και της καταστροφής, και να γίνει ο εκφραστής της οργής και της απόγνωσης μερίδας των Ελλήνων οι οποίοι έχουν υποστεί τις συνέπειες της κρίσης. Η αίσθηση ότι τίποτα δεν αλλάζει και ότι χρειάζονται δυναμικές ενέργειες για να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι της κρίσης δίνει τη δυνατότητα σε ακραίες ομάδες να διευρύνουν το όποιο κοινωνικό τους έρεισμα, αναλαμβάνοντας ρόλους «σωτήρα» ή «τιμωρού».
Το συλλογικό τραύμα των Ελλήνων, που συνοδεύτηκε από διεθνή απαξίωση αλλά και αισθήματα ενοχής, ντροπής και θυμού και μια αίσθηση αδυναμίας, έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από εκείνους που υποστηρίζουν το ναζισμό, τη δικτατορία, τον αυταρχισμό και την τυραννία και εμφανίζονται ως εκφραστές και προστάτες της ελληνικότητας.
Από τη μια πλευρά προσφέρουν προστασία και επιτίθενται σε οποιονδήποτε θεωρούν ένοχο «διψώντας για αίμα» και από την άλλη δηλώνουν ότι προσφέρουν αίμα και τρόφιμα επιλεκτικά και εκμεταλλεύονται την ανάγκη κάποιων συμπολιτών μας.
Δυστυχώς ορισμένοι έπεσαν στην παγίδα και τους ψήφισαν, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ταυτίζονται πραγματικά με τις θέσεις τους. Ωστόσο, όσο βαθαίνει η κρίση, αδρανεί η επίσημη πολιτεία και απομακρύνεται η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον, τόσο θα ενισχύονται προτάσεις βίας και εκδίκησης και θα αναζητούνται εχθροί πάνω στους οποίους θα επιρρίπτεται η ευθύνη και θα εκτονώνεται η οργή και ο θυμός όσων νοιώθουν πληγωμένοι από την κρίση. Όσο συνεχίζει να κλονίζεται η κοινωνική συνοχή και βαθαίνουν τα συλλογικά τραύματα που δημιούργησε η κρίση τόσο θα ενισχύονται οι ενέργειες στοχοποίησης και εκδίκησης απέναντι στους φυλετικά, εθνικά και θρησκευτικά «διαφορετικούς», προκειμένου να επιτευχθεί μια επίπλαστη ισορροπία μίσους, δομημένη πάνω σε ένα φαντασιωτικό «εμείς» που αφορά τους «γνήσιους» και «καθαρούς» Έλληνες.
Η προώθηση των φυλετικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών και κοινωνικών αποκλεισμών και η υιοθέτηση της βίας ως μέσου αντιμετώπισης της διαφορετικότητας και των κοινωνικών προβλημάτων δημιουργούν μια άρρωστη ατμόσφαιρα στην κοινωνία μας και την εγκλωβίζει περισσότερο στην κρίση. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον η αλληλεγγύη αποκτά πρωταρχική σημασία.
Στο παρελθόν είχε ταυτιστεί με τους φορείς κοινωνικής φροντίδας, είτε αυτοί είχαν δημόσιο, ειδικό ή φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών ήταν περιορισμένος σε ένα περιβάλλον επίπλαστης και δανεικής ευημερίας, ατομικισμού, αδιαφορίας, υπερκατανάλωσης και παθητικότητας. Αυτό ήταν ένα ακόμα στοιχείο της ευρύτερης οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής παθογένειας, που συνέβαλε στην κοινωνική αποδιοργάνωση και την ανάπτυξη αυτών των νοσηρών φαινομένων στην περίοδο της κρίσης.
Οι όποιες φωνές ακούγονταν, κυρίως από το χώρο της αριστεράς και από ορισμένους κοινωνικούς φορείς, είχαν περισσότερο να κάνουν με τις διεκδικήσεις για την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, που αποτελεί, άλλωστε, υποχρέωση της πολιτείας.
Σήμερα είναι επιτακτική ανάγκη για συνέχιση και διεύρυνση αυτών των διεκδικήσεων και άσκηση κριτικής γύρω από τα αίτια που μας οδήγησαν στην κρίση. Ωστόσο, με τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και την εκρηκτική αύξηση των αναγκών δημιουργήθηκε ένα μεγάλο κενό το οποίο δεν πρέπει να αγνοήσουμε, αλλά να σταθούμε σε εκείνες τις πρωτοβουλίες πολιτών και φορέων που θέλουν να δώσουν μια ανάσα στους συμπολίτες μας που έχουν ανάγκη.
Με διαφορετικές ονομασίες και οργανωτικά σχήματα αναπτύσσονται σε όλη την Ελλάδα προσπάθειες οι οποίες, αν αποκτήσουν δυναμική, μπορούν να πάρουν τα χαρακτηριστικά ενός ευρύτερου κινήματος αλληλεγγύης για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας. Πέρα από την κοινωνική και πολιτική ανάλυση, την πολιτική αντιπαράθεση στα ακραία φαινόμενα που αναπτύσσονται στην κοινωνία μας, χρειάζονται και νέες πρωτοβουλίες αλληλεγγύης σε επίπεδο καθημερινής πρακτικής.
Αυτές μπορούν να σταθούν απέναντι στην υστεροβουλία όσων προσπαθούν να καλύψουν τη μισαλλοδοξία και το ρατσισμό με πράξεις που διαθέτουν επίχρισμα αλληλεγγύης και απευθύνονται «μόνο σε Έλληνες», πρωτοβουλίες που προβάλλονται από ορισμένα μέσα ενημέρωσης τα οποία ειδικεύονται στο να προσφέρουν «άρτον και θεάματα».
Η αντιπαράθεση πλέον με πράξεις απέναντι σε τέτοια φαινόμενα αποτελεί υποχρέωση του κάθε ενεργού πολίτη.
Η κρίση αποτελεί σοβαρό κίνδυνο κοινωνικής αποδιοργάνωσης. Ωστόσο, μπορεί να αποτελέσει και μια ευκαιρία για να επαναπροσδιοριστούν οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες και αξίες και να αναζητηθούν νέοι τρόποι συλλογικής ζωής και δράσης, που θα βασίζονται στην εμπιστοσύνη, τη φιλία, την αλληλοβοήθεια, τον αλληλοσεβασμό και την αλληλεγγύη.
Το κοινωνικό προσωπείο που κρύβει την υποκρισία, τη μισαλλοδοξία, το ρατσισμό και τη βία πέφτει, όταν οι πολίτες αναλαμβάνουν δράση, προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, συμμετέχουν σε δράσεις αλληλεγγύης, σέβονται τη διαφορετικότητα και επιδιώκουν την κοινωνική δικαιοσύνη.
* Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι διδάκτορας Κοινωνικών Επιστημών και ο διευθυντής του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ).
ΠΗΓΗ: Παρασκευή, 4 Ιανουαρίου 2013, http://kostasarvanitis.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html?spref=fb.
Σημείωση: Οι υπογραμμίσεις έγιναν από το ΜτΒ.
