Οφσόρ, ο πολιορκητικός κριός της απορρύθμισης*
Του Γιάννη Στρούμπα
Ένας τόπος που προσελκύει οικονομικές δραστηριότητες με πολιτικές διευκολύνσεις, ώστε φυσικά ή νομικά πρόσωπα να παρακάμπτουν τους ισχύοντες νόμους σε άλλες επικράτειες, αποτελεί «φορολογικό καταφύγιο». Υπάρχει η εντύπωση πως φορολογικά καταφύγια ή «παραδείσους» συνιστούν λίγα ανεξάρτητα κράτη, εντοπισμένα σε εξωτικά νησιά γεμάτα φοίνικες, μακριά από τα σύγχρονα παγκόσμια πολιτικοοικονομικά κέντρα, σ' έναν κόσμο υπεράκτιο (οφσόρ), στον οποίο οι νόμοι και η φορολογία διαμορφώνονται όπως θεωρούν εθνικά συμφέρον τα συγκεκριμένα κράτη. Την πλανεμένη αυτή αντίληψη ανατρέπει ο Βρετανός δημοσιογράφος Νίκολας Σάξον (Nicholas Shaxson) στο βιβλίο του «Offshore, τα νησιά των θησαυρών».
* α΄ δημοσίευση: εφημ. «Αντιφωνητής», αρ. φύλλου 358, 1/1/2013.
Ο Σάξον αποκαλύπτει πως ο υπεράκτιος κόσμος είναι στην πραγματικότητα ένα σύνολο δικτύων επιρροής ελεγχόμενων από τις παγκόσμιες υπερδυνάμεις, κυρίως τη Βρετανία και τις Η.Π.Α. Στον κόσμο υπάρχουν σήμερα περίπου εξήντα επικράτειες εχεμύθειας, που διακρίνονται σε τέσσερις βασικές ζώνες: τους ευρωπαϊκούς παραδείσους (μεταξύ των οποίων η Ελβετία και το Λουξεμβούργο), το Σίτι του Λονδίνου με τα παγκόσμια ερείσματά του στην πρώην Βρετανική Αυτοκρατορία, τις Η.Π.Α., καθώς και ιδιόρρυθμες περιπτώσεις κρατών, όπως η Σομαλία ή η Ουρουγουάη. Πλάι στις επικράτειες αυτές υπάρχουν άλλες που λειτουργούν σαν «παράδεισοι-αγωγοί»: είναι ενδιάμεσοι σταθμοί περιουσιακών στοιχείων, τα οποία βρίσκονται καθ' οδόν για κάπου αλλού, και στις συγκεκριμένες επικράτειες μετασχηματίζουν την ταυτότητα ή τον χαρακτήρα τους. Παράδειγμα μεγάλου «παραδείσου-αγωγού» αποτελεί η Ολλανδία.
Το σύστημα των υπεράκτιων κέντρων δεν είναι μια απλή παραφυάδα της παγκόσμιας οικονομίας. Αποτελεί το επίκεντρό της, συγκεντρώνοντας περισσότερο από το μισό παγκόσμιο εμπόριο, από το μισό των τραπεζικών στοιχείων ενεργητικού, και περίπου το 1/3 των επενδύσεων από εταιρείες πολυεθνικές. Πρόκειται για ένα σύστημα που το δημιούργησαν οι πλούσιες και πανίσχυρες ελίτ, ώστε να δρέπουν τα οφέλη της κοινωνίας, χωρίς να πληρώνουν γι' αυτά. Οι φορολογικοί παράδεισοι προσφέρουν εχεμύθεια, πολύ χαμηλή ή μηδενική φορολογία, αρνούνται τη συνεργασία με άλλες επικράτειες, έχουν υπερμεγέθη χρηματοπιστωτικό τομέα σε σχέση με τη ντόπια οικονομία τους, κι ένα πολιτικό σύστημα δέσμιο του χρηματοπιστωτικού τομέα. Εδώ το έγκλημα βαπτίζεται άριστη επιχειρηματική πρακτική, ενώ η καταγγελία των ανομιών θεωρείται κολάσιμο αδίκημα.
Οι οφσόρ επικράτειες χρησιμοποιούνται από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο πάντοτε εκβιαστικά προς τα κράτη, ώστε αυτό να μη φορολογείται. Ο εκβιασμός αφορά την προοπτική της απώλειας ρευστότητας και θέσεων εργασίας για μια χώρα, καθώς το κεφάλαιο, που αντιμετωπίζει την πρόθεση της φορολόγησης ή του ελέγχου από τα κράτη, απειλεί να μεταναστεύσει σε υπεράκτιους προορισμούς. Οι φορολογικοί παράδεισοι, βέβαια, ισχυρίζονται ότι καθιστούν τις παγκόσμιες αγορές πιο ανταγωνιστικές κι «αποδοτικές». Η μετανάστευση όμως εταιρειών και κεφαλαίων εκεί όπου εξασφαλίζουν καλύτερες φορολογικές συνθήκες δεν τις καθιστά παραγωγικότερες. Απλώς μεταφέρεται ο πλούτος. Έτσι οι πλούσιοι πληρώνουν όλο και λιγότερα, ενώ το φορολογικό βάρος μεταβιβάζεται στους απλούς ανθρώπους. Σ' όλα αυτά, διαπιστώνει ο Σάξον, δεν υπάρχει τίποτα το αποδοτικό.
Συνηθισμένο υπεράκτιο κόλπο μεταφοράς του πλούτου είναι η λεγόμενη «ενδοομιλική κομπίνα»: οι πολυεθνικές εταιρείες μεταφέρουν τα κέρδη τους σε κάποιον φορολογικό παράδεισο με χαμηλό συντελεστή φορολόγησης, ενώ το κόστος σε χώρες με υψηλή φορολογία, όπου εκπίπτει από το φορολογητέο εισόδημα. Η δυνατότητα ενδοομιλικών συναλλαγών εξηγεί τόσο γιατί οι πολυεθνικές επιλέγουν να είναι πολυεθνικές, όσο και γιατί αναπτύσσονται ταχύτερα από τις μικρότερου μεγέθους ανταγωνίστριές τους. Η αποδοτικότητα των ενδοομιλικών κομπίνων αντικατοπτρίζεται στο παράδειγμα των τριών μεγαλύτερων εταιρειών μπανάνας (Del Monte, Dole, Chiquita) παγκοσμίως: ενώ σημείωσαν στη Βρετανία τζίρο σχεδόν 750.000.000 δολάρια, πλήρωσαν φόρο όλες μαζί μόλις 235.000 δολάρια!
Το παγκόσμιο υπεράκτιο σύστημα δημιούργησε ένα τεράστιο παγκόσμιο θερμοκήπιο εγκλήματος. Οι μεγάλες εταιρείες χρησιμοποιούν ακριβώς τους ίδιους υπεράκτιους προορισμούς με τους εμπόρους ναρκωτικών, τους τρομοκράτες και τους κάθε λογής εγκληματίες. Το ίδιο σύστημα ευθύνεται για την τρέχουσα οικονομική κρίση. Η εξαίρεση των χρηματοπιστωτικών εταιρειών από το ρυθμιστικό πλαίσιο τις επέτρεψε να γίνουν «πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν», ενώ αιχμαλώτισαν με τη δύναμή τους και το πολιτικό κατεστημένο της Ουάσινγκτον και του Λονδίνου. Οι τεράστιες παράνομες διασυνοριακές κινήσεις κεφαλαίων δημιούργησαν εξίσου τεράστιες καθαρές εισροές προς χώρες ελλειμματικές, όπως οι Η.Π.Α. κι η Βρετανία, ενισχύοντας τις μεγαλύτερες ανισορροπίες, που αποτέλεσαν το υπόβαθρο της κρίσης. Γι' αυτό κι από τις παράνομες διασυνοριακές κινήσεις χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου πλήττονται κυρίως οι αναπτυσσόμενες χώρες: αν συγκριθούν τα ποσά που χάνουν οι χώρες αυτές, με τα ποσά που λαμβάνουν ως ετήσια εξωτερική βοήθεια, προκύπτει πως για κάθε δολάριο που δίνει η Δύση «πάνω από το τραπέζι» στον αναπτυσσόμενο κόσμο, παίρνει πίσω τουλάχιστον δέκα σε παράνομο χρήμα «κάτω από το τραπέζι».
Από τη δεκαετία του 1980 σχεδόν κάθε προσπάθεια να δημιουργηθούν σημαντικές ροές κεφαλαίων προς αναπτυσσόμενες χώρες κατέληξε σε κρίση εξαιτίας του υπεράκτιου συστήματος. Η πείνα στην Αφρική δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς την πρότερη κατανόηση του υπεράκτιου συστήματος. Οι λαοί της Αφρικής επωμίζονται τα δημόσια χρέη τους με τη μορφή φτώχειας, πολέμων, έλλειψης ευκαιριών, σωματικής και οικονομικής βίας που ασκείται κατά συρροή σε βάρος τους από τις διεφθαρμένες και αρπακτικές ελίτ. Ο μακράν χειρότερος πόλεμος εδώ και χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η εμφύλια σύρραξη στο Κονγκό, η οποία συνδέεται με την άνευ διακρίσεων λεηλασία του ορυκτού πλούτου της χώρας μέσω φορολογικών παραδείσων.
Πίσω από κάθε σημαντικό οικονομικό γεγονός των τελευταίων δεκαετιών βρίσκεται το υπεράκτιο σύστημα. Η «οικονομική ελευθερία», το «ευαγγέλιο» πολλών Δυτικών οικονομολόγων, το οποίο θεμελιώνεται σε νοοτροπίες που μεταθέτουν το φταίξιμο στα θύματα, κατηγορώντας τα σαν ανόητα, διεφθαρμένα ή ελλιπώς «αυτομαστιγωμένα», χαρακτηρίζεται από τον Τζιμ Χένρι σαν «το παραμύθι των οικονομολόγων». Ο Χένρι, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος σε εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων, έχει διερευνήσει διάφορα αλλόκοτα επεισόδια σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, στις οποίες η υπεράκτια τραπεζική προκαλούσε τη μία κρίση μετά την άλλη. Αρχικά, οι τραπεζίτες δάνειζαν σε αυτές τις χώρες πολύ περισσότερα απ' όσα μπορούσαν να απορροφήσουν παραγωγικά. Κατόπιν δίδασκαν στις ντόπιες ελίτ πώς να λεηλατήσουν τον πλούτο, να τον κρύψουν, να τον «ξεπλύνουν» και να τον βγάλουν λαθραία στο υπεράκτιο σύστημα. Έπειτα το Δ.Ν.Τ. βοηθούσε τους τραπεζίτες να πιέσουν τις χώρες να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, υπό την απειλή του χρηματοπιστωτικού στραγγαλισμού. Οι κεφαλαιαγορές άνοιγαν εσκεμμένα για το ξένο κεφάλαιο, ακόμη κι αν υπήρχε επαρκές ρυθμιστικό πλαίσιο τραπεζικού τομέα ή επαρκής φορολογικός μηχανισμός.
Ο Σάξον επισημαίνει πως, με βάση τους υπολογισμούς του Χένρι, τουλάχιστον τα μισά από τα χρήματα που δανείστηκαν οι μεγαλύτερες οφειλέτριες χώρες ξαναβγήκαν στο εξωτερικό υπογείως, συνήθως σε λιγότερο από έναν χρόνο και, κατά κανόνα, σε μερικές μόνο εβδομάδες. Το δημόσιο χρέος του Τρίτου Κόσμου αντιστοιχούσε σχεδόν απόλυτα στο απόθεμα ιδιωτικού πλούτου που είχαν συσσωρεύσει οι ελίτ στις Η.Π.Α. και τους άλλους φορολογικούς παραδείσους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η φυγή κεφαλαίων προς την Ευρώπη και τις Η.Π.Α. αρκούσε για να εξυπηρετήσει ολόκληρο το χρέος του αναπτυσσόμενου κόσμου, αρκεί το εισόδημα από τα κεφάλαια αυτά να φορολογούνταν με έναν μέσο συντελεστή. Μια συνήθης πρακτική που εφαρμόζεται από τα λεγόμενα «αρπακτικά κεφάλαια» είναι η εξής: πλούσιοι ξένοι επενδυτές αγοράζουν προβληματικούς τίτλους κρατικού χρέους για «ψίχουλα» -κατά κανόνα με έκπτωση 90% επί της ονομαστικής αξίας-, και δρέπουν τεράστια κέρδη όταν τα χρέη εξοφλούνται στο ακέραιο. Στον σχεδιασμό της απάτης περιλαμβάνονται και επιφανείς ντόπιοι, κρυφά ανακατεμένοι με τους αγοραστές του χρέους με έκπτωση, οι οποίοι δίνουν μάχες εντός της κυβέρνησης της αναπτυσσόμενης χώρας τους, για να εγγυηθούν την πλήρη αποπληρωμή των χρεών. Η ανάμειξή τους, βέβαια, κρύβεται πίσω από ένα κάλυμμα υπεράκτιου απορρήτου, ώστε οι πολίτες της χρεοκοπημένης χώρας να μη μάθουν ποτέ πώς κλάπηκε ο εθνικός τους πλούτος.
Το υπεράκτιο σύστημα, επισημαίνει ο Σάξον, δεν είναι μόνο τόπος, ιδέα ή χρηματοπιστωτικό όπλο. Είναι και διεργασία: μια κούρσα προς τον πάτο, στο πλαίσιο της οποίας οι ρυθμίσεις, οι νόμοι και τα σύμβολα της δημοκρατίας υποβαθμίζονται σταθερά. Ο φορολογικός ανταγωνισμός εκμηδενίζει τα φορολογικά έσοδα των αναπτυσσόμενων χωρών, ενισχύοντας την εξάρτησή τους από την εξωτερική βοήθεια, ενώ οι πιέσεις μεταφέρονται όλο πιο βαθιά και στις υπόλοιπες (onshore) επικράτειες, καθιστώντας τους φορολογικούς παραδείσους τούς πολιορκητικούς κριούς της απορρύθμισης. Σε έναν κόσμο που εξακολουθεί κατ' όνομα να διοικείται από δημοκρατικά εθνικά κράτη, το υπεράκτιο σύστημα θυμίζει περισσότερο δίκτυο μεσαιωνικών συντεχνιών στην υπηρεσία ανυπόλογων και συχνά εγκληματικών ελίτ.
Ο Σάξον παρατηρεί πως μια ουσιώδης μεταρρύθμιση του παρόντος προβληματικού συστήματος προϋποθέτει την κατανόηση του υπεράκτιου κόσμου, και προτείνει συγκεκριμένους τομείς αλλαγών. Μεταξύ αυτών θεωρεί επιβεβλημένη τη διαφάνεια, με την υποχρέωση των πολυεθνικών να αναλύουν τα οικονομικά τους στοιχεία ανά χώρα, κι εξίσου επιβεβλημένη την απαγόρευση στις τράπεζες να συναλλάσσονται με εικονικά αλλοδαπά ιδρύματα. Εκτός από τους κλεπτοκράτες, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και όλοι οι ενδιάμεσοι συνεργοί τους, είτε είναι τράπεζες, λογιστές ή δικηγορικά γραφεία, είτε οι ιδιώτες χρήστες του υπεράκτιου συστήματος. Απαραίτητη κρίνεται και η διάλυση του Σίτι του Λονδίνου, αυτού του ανεξάρτητου υπεράκτιου νησιού, καθώς και του βρετανικού ιστού, του επιθετικότερου στοιχείου του παγκόσμιου υπεράκτιου συστήματος.
Με τεκμήρια ατράνταχτα και συγκλονιστικά, ο Σάξον αποκαλύπτει έναν ληστρικό κόσμο, που, κινούμενος σε παγκόσμιο επίπεδο, δημιουργεί κρίσεις κι επιβάλλει την απολυταρχική του τυραννία σε ασθενείς χώρες και κοινωνικά στρώματα, λεηλατώντας τα και καταδικάζοντάς τα στην ανέχεια. Στις ερμηνείες του Σάξον, με τις εκπληκτικές ομοιότητες των αναλυόμενων από τον συγγραφέα καταστάσεων με την ελληνική κρίση, εντοπίζονται επαρκείς απαντήσεις γι' αυτήν, ικανές να φωτίσουν τα τεκταινόμενα στη χώρα. Η αξιοποίηση του μελετήματος του Σάξον μπορεί να σταθεί ένα πρώτο βήμα για την αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Νίκολας Σάξον (Nicholas Shaxson), «Offshore, τα νησιά των θησαυρών», μετάφραση Νίκος Ρούσσος, επιστημονική επιμέλεια – πρόλογος στην ελληνική έκδοση Κώστας Μελάς, εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 416.
|
«Συχνά οι φορολογικοί παράδεισοι βάζουν στο στόχαστρο άλλες μεγάλες οικονομίες, συνήθως κοντινές. Οι Ελβετοί διαχειριστές περιουσίας εστιάζουν την προσοχή τους κυρίως στους φοροδιαφεύγοντες πλούσιους Γερμανούς, Γάλλους και Ιταλούς – κατοίκους όμορων με την Ελβετία χωρών, που αντιστοιχούν και στις τρεις επίσημες γλώσσες της. Το Μονακό εξυπηρετεί κυρίως τις γαλλικές ελίτ, ενώ πλούσιοι Γάλλοι και Ισπανοί χρησιμοποιούν επίσης τη, στριμωγμένη ανάμεσα στις δύο χώρες τους, Ανδόρα. Οι πλούσιοι Αυστραλοί συχνά χρησιμοποιούν παραδείσους του Ειρηνικού, όπως το Βανουάτου. Η Μάλτα, ένα ακόμη πρώην βρετανικό προκεχωρημένο φυλάκιο στη Μεσόγειο, διαχειρίζεται κυρίως παράνομο χρήμα που εκρέει από τη Νότιο Αφρική· οι μεγάλες αμερικανικές εταιρείες και οι πλούσιοι Αμερικανοί προτιμούν τον Παναμά και τους παραδείσους της Καραϊβικής, ενώ οι πλούσιοι Κινέζοι χρησιμοποιούν το Χονγκ Κονγκ, τη Σιγκαπούρη και το Μακάο. Το χρήμα, ωστόσο, δεν ακολουθεί πάντα σαφείς γεωγραφικές διαδρομές. Το ρωσικό βρόμικο χρήμα προτιμά να χρησιμοποιεί την Κύπρο, το Γιβραλτάρ και το Ναούρου, που στο σύνολό τους έχουν ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς με τη Βρετανία, ως προθάλαμο για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπου μπορεί να νομιμοποιείται προτού μπει στο κανονικό παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα από το Λονδίνο ή κάπου αλλού. Μεγάλο μέρος των ξένων επενδύσεων στην Κίνα περνά από τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους.» |
|
«Η εικοσιπενταετία που ξεκίνησε περίπου το 1949, και κατά την οποία εφαρμόστηκαν ευρέως οι ιδέες του Κέινς, έχει μείνει πλέον γνωστή ως η χρυσή εποχή του καπιταλισμού, μια εποχή διαδεδομένης, ταχύτατα αυξανόμενης και σχετικά ανεμπόδιστης ευημερίας. Τη συνόψισε με αξιομνημόνευτο τρόπο ο Βρετανός πρωθυπουργός Χάρολντ Μακμίλαν, ο οποίος το 1957 επισήμανε πως "ποτέ άλλοτε το μεγαλύτερο μέρος του λαού μας δεν περνούσε τόσο καλά". Από το 1950 μέχρι το 1973 οι ετήσιοι ρυθμοί της οικονομικής μεγέθυνσης, εν μέσω διαδεδομένων κεφαλαιακών ελέγχων (και εξαιρετικά υψηλών φορολογικών συντελεστών) κυμαίνονταν κατά μέσο όρο στο 4% στην Αμερική και στο 4,6% στην Ευρώπη. Και δεν απολάμβαναν μόνο οι πλούσιες χώρες σταθερή, ταχεία οικονομική μεγέθυνση: όπως επισημαίνει ο οικονομολόγος του Κέμπριτζ Χα-Τζουν Τσανγκ, το κατά κεφαλήν εισόδημα των αναπτυσσόμενων χωρών αυξανόταν κατά 3% ετησίως στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, παρά τους διαδεδομένους κεφαλαιακούς ελέγχους – πολύ ταχύτερα απ' ό,τι έκτοτε. Στη δεκαετία του 1980, καθώς οι κεφαλαιακοί έλεγχοι σταδιακά χαλάρωναν σε όλο τον κόσμο, και καθώς οι φορολογικοί συντελεστές μειώνονταν και το υπεράκτιο σύστημα άρχιζε να ανθεί πραγματικά, οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης έπεσαν απότομα. "Η χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση δεν έχει επιφέρει αύξηση επενδύσεων ή αύξηση ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης στις αναδυόμενες αγορές" εξήγησαν το 2008 οι διαπρεπείς οικονομολόγοι Αρβίντ Σουμπραμανιάν και Ντάνι Ρόντρικ. "Οι χώρες που έχουν σημειώσει την ταχύτερη οικονομική μεγέθυνση είναι όσες εξαρτώνται λιγότερο από τις εισροές κεφαλαίου."» |
|
«Ένας ιστότοπος με έδρα το Γουαϊόμινγκ καυχάται ότι "Οι ανώνυμες Εταιρείες και οι Ε.Π.Ε. του Γουαϊόμινγκ έχουν τον δικό τους φορολογικό παράδεισο εντός των Ηνωμένων Πολιτειών χωρίς φορολογία εισοδήματος, αλλά με ανώνυμη ιδιοκτησία και μετοχές στον κομιστή […] Α.Ε. και Ε.Π.Ε. από το ράφι: Ανώνυμα Νομικά Πρόσωπα όπου ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΣΑΣ ΔΕΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΟΥΘΕΝΑ! Οι εταιρείες αυτές ήδη υπάρχουν και διαθέτουν τα πάντα: Καταστατικά, Ομοσπονδιακούς Α.Φ.Μ. και αναγνωρισμένους αντιπροσώπους […] Μπορείτε να αποκτήσετε αυτές τις πλήρεις εταιρείες ΑΥΡΙΟ ΤΟ ΠΡΩΙ!" Δικές σας με 69 δολάρια, συν μια λογική πολιτειακή προμήθεια καταχώρησης φακέλου.» |
|
«Ο Ρίτσαρντ Μέρφι της οργάνωσης Tax Research U.K. συνοψίζει πολύ όμορφα την υποκρισία αυτών των διευθετήσεων: "Το offshore χρησιμοποιείται για να μπαίνει σε νέο περιτύλιγμα κάτι που συμβαίνει αλλού. Χρησιμοποιείται για να αλλάζει η μορφή, αλλά όχι η ουσία, μιας συναλλαγής." Διάσημο τοτέμ αυτής της υποκρισίας είναι το μέγαρο Ugland House στα νησιά Καϊμάν, το οποίο κάποτε ο Μπάρακ Ομπάμα επέκρινε επειδή στεγάζει πάνω από 12.000 εταιρείες. "Είτε πρόκειται για το μεγαλύτερο κτίριο του κόσμου" είπε, "είτε για τη μεγαλύτερη φορολογική απάτη στα χρονικά". Όμως ο Άντονι Τρέιβερς, πρόεδρος της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών (Financial Services Authority) των νησιών Καϊμάν, αντέτεινε ότι ο Ομπάμα καλά θα έκανε να στρέψει την προσοχή του στο Ντέλαγουερ. "Ένα γραφείο στο νούμερο 1209 της οδού Νορθ Όραντζ του Γουίλμινγκτον στεγάζει συνολικά 217.000 εταιρείες."» |
|
«Οι τεράστιες ανισότητες στην Ευρώπη, τις Η.Π.Α. και τις χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν μπορούν να γίνουν σωστά κατανοητές αν δεν διερευνηθεί ο ρόλος των επικρατειών εχεμύθειας. Η συστηματική λεηλασία της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η συγχώνευση των υπηρεσιών πληροφοριών της συγκεκριμένης πυρηνικής δύναμης με το οργανωμένο έγκλημα συνθέτουν μια ιστορία που ουσιαστικά εκτυλίχθηκε στο Λονδίνο και στους υπεράκτιους δορυφόρους του. Η πολιτική ισχύς του Σαντάμ Χουσεΐν είχε σημαντικά υπεράκτια ερείσματα, όπως συμβαίνει σήμερα με την ισχύ του Κιμ Γιονγκ-Ιλ της Βορείου Κορέας. Η αλλόκοτη επιρροή που ασκεί ο πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην πολιτική σκηνή της Ιταλίας έχει σε μεγάλο βαθμό σχέση με το υπεράκτιο σύστημα. Πίσω από την υπόθεση Elf, που βοηθούσε τις πανίσχυρες γαλλικές ελίτ να μένουν εκτός των ορίων της γαλλικής δημοκρατίας, βρίσκονται, κατά βάθος, οι επικράτειες εχεμύθειας. Όσοι οργανώνουν κομπίνες με στόχο τη χειραγώγηση και το τεχνητό φούσκωμα της τιμής των μετοχών, τις οποίες στη συνέχεια ξεφορτώνονται στο ανυποψίαστο επενδυτικό κοινό, κρύβονται πάντοτε πίσω από υπεράκτια νομικά πρόσωπα. Σκοτώθηκε Ρώσος ολιγάρχης σε μυστηριώδη συντριβή ελικοπτέρου; Λαθρεμπόριο όπλων με παραλήπτες τρομοκρατικές οργανώσεις; Επεκτείνονται οι μαφιόζικες αυτοκρατορίες; Υπεράκτιο σύστημα. Μόνο η βιομηχανία των ναρκωτικών αποφέρει ετήσιο τζίρο 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως, ποσό διπλάσιο από τις πετρελαϊκές εξαγωγές της Σαουδικής Αραβίας. Τα κέρδη που αποκομίζουν οι κεφαλές του εμπορίου ναρκωτικών βρίσκουν το δρόμο τους προς το τραπεζικό σύστημα, τις αγορές στοιχείων ενεργητικού και το πολιτικό γίγνεσθαι μέσω υπεράκτιων μηχανισμών. Σε έναν χαρτοφύλακα το πολύ να χωρέσει ένα εκατομμύριο δολάρια. Χωρίς το υπεράκτιο σύστημα η διακίνηση ναρκωτικών θα ήταν απλή βιοτεχνία. Χρηματοπιστωτική απορρύθμιση και παγκοσμιοποίηση; Το υπεράκτιο σύστημα βρίσκεται στο επίκεντρο της υπόθεσης, όπως θα δούμε. Άνοδος των κεφαλαίων ιδιωτικών επενδύσεων (private equity) και των κεφαλαίων αντιστάθμισης κινδύνων (hedge fund); Υπεράκτιο σύστημα. Υπόθεση Enron; Υπόθεση Parmalat; Υπόθεση Long Term Capital Management; Υπόθεση Lehman Brothers; Υπόθεση A.I.G.; Υπεράκτιο σύστημα. Οι πολυεθνικές εταιρείες δεν θα είχαν αποκτήσει σε καμία περίπτωση τέτοιο μέγεθος και τέτοια δύναμη χωρίς τους φορολογικούς παραδείσους. Η Goldman Sachs είναι σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό δημιούργημα του υπεράκτιου συστήματος. Και κάθε μεγάλη οικονομική καταστροφή από τη δεκαετία του 1970 και μετά, συμπεριλαμβανομένης της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με το υπεράκτιο σύστημα. Η παρακμή του κλάδου της μεταποίησης σε πολλές αναπτυγμένες χώρες έχει πολλά αίτια, αλλά ένα από τα σημαντικότερα είναι το υπεράκτιο σύστημα. Οι φορολογικοί παράδεισοι έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διόγκωση του χρέους των οικονομιών μας από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Σχεδόν κάθε φορά που αναπτύσσονται περίπλοκα μονοπώλια σε συγκεκριμένες αγορές, ή σπείρες που καταχρώνται εμπιστευτική πληροφόρηση, ή κολοσσιαίες απάτες, είναι λίγο ή πολύ ανακατεμένες κάποιες επικράτειες εχεμύθειας. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι όλα αυτά τα προβλήματα δεν έχουν και άλλες εξηγήσεις· πάντα έχουν. Οι φορολογικοί παράδεισοι δεν είναι ποτέ η μοναδική αιτία, επειδή τα υπεράκτια κέντρα υπάρχουν πάντα σε σχέση με κάποια άλλα μέρη. Γι' αυτό λέγονται υπεράκτια. Αν δεν κατανοήσουμε το υπεράκτιο σύστημα, δεν θα καταλάβουμε ποτέ σωστά την ιστορία του σύγχρονου κόσμου.» |
|
«"Η κοινά αποδεκτή άποψη για τα αίτια της παγκόσμιας αναπτυξιακής κρίσης είναι το παραμύθι των οικονομολόγων" λέει ο Τζιμ Χένρι, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της εταιρείας συμβούλων επιχειρήσεων McKinsey's και σχεδόν ο μοναδικός άνθρωπος που έχει ερευνήσει αυτό το ζήτημα από τη δεκαετία του 1980. "Αφήνει απέξω τις πραγματικά ανατριχιαστικές λεπτομέρειες των όσων πραγματικά συνέβησαν." Το συγκλονιστικό βιβλίο που δημοσίευσε το 2003 ο Χένρι με τίτλο Blood Bankers ("Τραπεζίτες του Αίματος") διερευνά διάφορα αλλόκοτα επεισόδια σε χώρες χαμηλού εισοδήματος όπου η υπεράκτια τραπεζική προκαλούσε τη μία κρίση μετά την άλλη. Αρχικά, οι τραπεζίτες δάνειζαν σε αυτές τις χώρες πολύ περισσότερα απ' όσα αυτές μπορούσαν να απορροφήσουν παραγωγικά, κατόπιν δίδασκαν στις ντόπιες ελίτ πώς να λεηλατήσουν τον πλούτο, να τον κρύψουν, να τον ξεπλύνουν και να τον βγάλουν λαθραία στο υπεράκτιο σύστημα. Έπειτα το Δ.Ν.Τ. βοηθούσε τους τραπεζίτες να πιέσουν τις χώρες να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους υπό την απειλή του χρηματοπιστωτικού στραγγαλισμού. Οι κεφαλαιαγορές άνοιγαν εσκεμμένα για το ξένο κεφάλαιο "είτε υπήρχε επαρκής νομοθεσία περί ασφαλείας, ρυθμιστικό πλαίσιο τραπεζικού τομέα ή φορολογικός μηχανισμός, είτε όχι". Ο Χένρι εντόπισε έναν Αμερικανό τραπεζίτη της M.H.T. Bank, ο οποίος είχε λάβει μέρος σε έναν "φιλικό ιδιωτικό έλεγχο" της Κεντρικής Τράπεζας των Φιλιππίνων το 1983. "Κάθισα σε ένα υπερβολικά ζεστό δωματιάκι στην Κεντρική Τράπεζα, άθροισα όσα η Κεντρική Τράπεζα παρουσίαζε στα βιβλία της ότι είχε εισπράξει από εμάς, και σύγκρινα το αποτέλεσμα με όσα είχαμε εμείς εκταμιεύσει" είπε ο τραπεζίτης.
Και σχεδόν 5 δισεκατομμύρια δολάρια απλώς δεν ήταν εκεί! Δηλαδή δεν είχαν καν μπει στη χώρα. Είχαν εκταμιευτεί από εμάς, αλλά απουσίαζαν εντελώς από τα βιβλία της Κεντρικής Τράπεζας. Αποδείχτηκε ότι τα περισσότερα από αυτά τα δάνεια είχαν εκταμιευτεί σε αριθμούς λογαριασμών που αντιστοιχούσαν σε υπεράκτιες τραπεζικές μονάδες ή άλλες ιδιωτικές εταιρείες. Προφανώς η Κεντρική Τράπεζα έδινε στην M.H.T. τους αριθμούς των λογαριασμών, κι εμείς ουδέποτε ρωτήσαμε αν ήταν λογαριασμοί της Κεντρικής Τράπεζας – απλώς τους εμβάζαμε τα δάνεια. Κι εκείνα εξαφανίζονταν σε κάποιο υπεράκτιο κέντρο.
Οι αξιωματούχοι των Φιλιππίνων κατάλαβαν σαφώς πού το πήγαινε. Το επόμενο πρωί ο τραπεζίτης έλαβε ένα γενναίο πρόγευμα στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του, προσφορά της διεύθυνσης, αλλά δεν πρόλαβε παρά να φάει λίγη φρυγανιά προτού ξεκινήσει για το αεροδρόμιο. Μέχρι να φτάσει στο Τόκιο είχε αρρωστήσει και στην πτήση της επιστροφής στην πατρίδα κυριεύτηκε από σπασμούς. Πέρασε τρεις μέρες σε νοσοκομείο του Βανκούβερ αναρρώνοντας από μια, σύμφωνα με τους γιατρούς, "άγνωστη τοξίνη". Στη συνέχεια ανέφερε στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Νέας Υόρκης και σε ένα φίλο του από το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας όλα όσα είχε ανακαλύψει. "Αλλά προφανώς τα κράτησαν μυστικά. Έτσι οι Φιλιππίνες εξακολουθούν να εξυπηρετούν εκείνα τα δάνεια της Κεντρικής Τράπεζας." Αργότερα ο Χένρι πήγε στις Φιλιππίνες και διασταύρωσε την ιστορία του τραπεζίτη, η οποία αποδείχτηκε βάσιμη. Ξέθαψε λεπτομέρειες για αναγνωρίσιμα εξωτερικά δάνεια ύψους τουλάχιστον 3,6 δις δολαρίων, τα οποία είχε καταπιεί η κυβέρνηση και είχαν καταλήξει στα χέρια του προέδρου Φέρντιναντ Μάρκος και των στενότερων συνεργατών του. Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, μια στρατιά από τραπεζίτες, δικηγόρους και λογιστές ασκούσε πολιτικές πιέσεις στο εσωτερικό των Η.Π.Α. για να καταστήσει τη χώρα πιο ελκυστική σε αυτά τα διογκούμενα κύματα βρόμικου χρήματος, μετατρέποντάς τη σε αυτοτελή επικράτεια εχεμύθειας, όπως ακριβώς είχε προτείνει το υπόμνημα του Χάντσον. Στο μεταξύ, η υπεράκτια βιομηχανία συνέχιζε να αιχμαλωτίζει νομοθετικά σώματα σε μικρούς φορολογικούς παραδείσους, για να τελειοποιήσει το παγκόσμιο σύστημα του βρόμικου χρήματος. Η δραστηριοποίηση και στις τρεις άκρες του τριγώνου -στις χώρες προέλευσης από τις οποίες απομυζούνταν ο πλούτος, στις οικονομίες που υποδέχονταν τον πλούτο και οι οποίες θύμιζαν όλο και περισσότερο υπεράκτια κέντρα, και στους υπεράκτιους αγωγούς που διαχειρίζονταν τη διέλευσή του- μετέτρεψαν τον παγκόσμιο κλάδο της διαχείρισης περιουσίας ιδιωτών (private banking) σε μια από τις πιο κερδοφόρες δουλειές στα χρονικά. "Η αύξηση του δανεισμού προς τον Τρίτο Κόσμο στις δεκαετίες του 1970 και του 1980" εξηγεί ο Χένρι "έθεσε τα θεμέλια ενός παγκόσμιου δικτύου παραδείσων που σήμερα προσφέρει άσυλο στους πιο εξαγοράσιμους πολίτες στον κόσμο". Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Χένρι, τουλάχιστον τα μισά από τα χρήματα που δανείστηκαν οι μεγαλύτερες οφειλέτριες χώρες ξαναβγήκαν στο εξωτερικό κάτω από το τραπέζι, συνήθως σε λιγότερο από ένα χρόνο, και κατά κανόνα σε μερικές εβδομάδες. Το δημόσιο χρέος του Τρίτου Κόσμου αντιστοιχούσε σχεδόν απόλυτα στο απόθεμα του ιδιωτικού πλούτου που είχαν συσσωρεύσει οι ελίτ του στις Η.Π.Α. και άλλους παραδείσους, και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η φυγή κεφαλαίων προς την Ευρώπη και τις Η.Π.Α. αρκούσε για να εξυπηρετήσει ολόκληρο το χρέος του αναπτυσσόμενου κόσμου – αρκεί το εισόδημα από αυτά τα κεφάλαια να φορολογούνταν με έναν μέσο συντελεστή. Για κάποιες χώρες όπως το Μεξικό, η Αργεντινή και Βενεζουέλα, η αξία του παράνομου υπεράκτιου πλούτου των ελίτ τους ήταν πολλαπλάσια του εξωτερικού χρέους τους. Σήμερα το πλουσιότερο 1% των νοικοκυριών στις αναπτυσσόμενες χώρες κατέχει περίπου το 70%-90% όλης της ιδιωτικής χρηματοπιστωτικής και ακίνητης περιουσίας. Το 2003 η Boston Consulting Group υπολόγισε ότι πάνω από το ήμισυ του συνολικού πλούτου στα χέρια των πλουσιότερων πολιτών της Λατινικής Αμερικής βρισκόταν σε υπεράκτια κέντρα. "Το πρόβλημα δεν είναι ότι αυτές οι χώρες δεν έχουν περιουσιακά στοιχεία" είπε ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της Federal Reserve. "Το πρόβλημα είναι πως όλα βρίσκονται στο Μαϊάμι."» |
|
«Όπως αποδεικνύεται, το κόλπο αυτό αποτελεί συνήθη πρακτική που εφαρμόζουν τα λεγόμενα "αρπακτικά κεφάλαια". Πλούσιοι ξένοι επενδυτές αγοράζουν προβληματικούς τίτλους κρατικού χρέους για ψίχουλα -κατά κανόνα με έκπτωση 90% επί της ονομαστικής αξίας- και δρέπουν τεράστια κέρδη όταν αυτά τα χρέη εξοφλούνται στο ακέραιο. Ένα από τα μυστικά είναι να βεβαιώνεται κανείς ότι επιφανείς ντόπιοι είναι κρυφά ανακατεμένοι με τους επενδυτές που αγοράζουν το χρέος με έκπτωση: οι συγκεκριμένοι ντόπιοι θα δώσουν μάχη εντός της κυβέρνησης της αναπτυσσόμενης χώρας τους για να εγγυηθούν την πλήρη αποπληρωμή των χρεών. Η ανάμειξή τους πρέπει, βέβαια, να κρυφτεί πίσω από ένα κάλυμμα υπεράκτιου απορρήτου, έτσι ώστε οι πολίτες της χρεοκοπημένης χώρας να μην μπορέσουν ποτέ να μάθουν πώς κλάπηκε ο εθνικός πλούτος τους.»
|
