Τα Καλάβρυτα δια μέσου των αιώνων!..

Του Άγγελου Σακκέτου*

Τα Καλάβρυτα το 1926. (Φωτογραφία αρχείου Ε.Λ.Ι.Α.)

Μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση της μαρτυρικής πόλεως των Καλαβρύτων, έτσι όπως τα είδε η ματιά ενός απλού ιστορικού ερευνητή μέσα στο διάβα των αιώνων, για να θυμάται τη μορφή ενός εκλεκτού τέκνου της καλαβρυτινής κοινωνίας: του Κώστα Ασημακόπουλου, ο οποίος στις 13 Δεκεμβρίου 2012 άφησε την τελευταία του πνοή στο λόφο του Καππή, την ώρα που γινόταν η επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων, μπρος στα έκπληκτα μάτια των επίσημων προσκεκλημένων!..

Πασίγνωστα τα ιστορικά Καλάβρυτα!.. Μια κωμόπολη του νομού Αχαΐας σε υψόμετρο 756 μέτρων! Αποτελεί έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος και του δήμου Καλαβρύτων. Έχει έναν πληθυσμό περίπου 1.800 κατοίκων και βρίσκεται στις πλαγιές του καταπράσινου και πανύψηλου Χελμού! Αποτελεί το εμπορικό κέντρο της περιοχής Καλαβρύτων και το καλοκαίρι κατακλύζεται από κόσμο. Είναι επίσης τουριστικό μέρος, καθώς λειτουργεί τοχιονοδρομικό κέντρο, το οποίο δημιούργησε ένα αξιοζήλευτο χειμερινό τουριστικό θέρετρο των πάσης φύσεως εραστών της φύσης, του χιονιού και του σκι!

 Ο Βουραϊκός ποταμός.

Ένα φυσικό «σύμβολο» των Καλαβρύτων είναι ασφαλώς ο Βουραϊκός ποταμός. Ο μικρός χειμαρρώδης ποταμός της Αχαΐας. Πήρε το όνομά του από την αρχαία πόλη Βούρα, που ήταν χτισμένη στη δυτική του πλευρά. Ονομάζεται και Ερασίνος, ιδιαίτερα το τμήμα που βρίσκεται κοντά στις πηγές του. Πηγάζει από το βουνό Ζέμπι, διασχίζει το οροπέδιο των Καλαβρύτων και χύνεται στον Κορινθιακό κόλπο, κοντά στο χωριό Διακοφτό. Από τη βαθιά χαράδρα του διέρχεται ο οδοντωτός σιδηρόδρομος που συνδέει το Διακοφτό με τα Καλάβρυτα. Μία απίστευτη ομορφιά και ένα πραγματικό μεγαλείο της φύσης!

 Ο περίφημος Οδοντωτός, στη δεκαετία του 1960. (Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.)

 ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ…

 Όταν μιλάμε για Καλάβρυτα, σίγουρα μιλάμε για την περιοχή, η οποία στην αρχαιότητα λεγόταν Αζανία, εκεί που κατοικούσαν οι Αζάνες και έλαβαν μέρος στην Αχαϊκή Συμπολιτεία.

Στα ρωμαϊκά χρόνια, σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι κάτοικοι διατηρούσαν σχετικά προνόμια, ενώ κατά τη διάρκεια της φραγκοκρατίας η περιοχή ήταν μια από τις βαρονίες της Πελοποννήσου και ονομαζόταν βαρονία Καλάβρυτα (πρώτη φορά τότε εμφανίζεται η ονομασία Καλάβρυτα). Τότε χτίστηκαν σε όλη την περιοχή διάφορα φράγκικα κάστρα, το μεγαλύτερο των οποίων βρισκόταν πάνω από τα Καλάβρυτα (σώζονται και στη σύγχρονη εποχή ερείπιά του) και αποτελούσε το κέντρο της βαρονίας.

Μια γυναίκα στα Καλάβρυτα κάνει μπουγάδα σε μία απόμακρη βρύση!. (Φωτογραφία του 1926, από το αρχείο του Ε.Λ.Ι.Α.)

Το 1330 τα Καλάβρυτα κατακτήθηκαν από τους Παλαιολόγους του Μυστρά και έμειναν στην κατοχή τους ως το 1460, οπότε καταλήφθηκαν από τους Τούρκους. Εδώ ο νους μας ανατρέχει στον Θωμά Παλαιολόγο, τον δεσπότη της Πελοποννήσου (1418-1460). Ήταν γιος του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου. Ηγεμόνευσε μαζί με τον αδελφό του Θεόδωρο Β’, με έδρα τα Καλάβρυτα!.. Το 1446 προσπάθησε, μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο ΙΑ’ Παλαιολόγο, να αντιμετωπίσει τους Τούρκους, οι οποίοι όμως έγιναν κύριοι του μεγαλύτερου μέρους της περιοχής.

Ίσως είναι μία ευκαιρία να θυμηθούμε για λίγο και τους Ιωαννίτες, ένας ισχυρός εκκλησιαστικός και στρατιωτικός θεσμός, με μεγάλη περιουσία από τα κληροδοτήματα και τις δωρεές, οι οποίοι έβγαιναν συχνά σε στρατιωτική παράταξη στα Ιεροσόλυμα, για να προϋπαντήσουν καραβάνια προσκυνητών και να τους προστατέψουν από ληστές. Το 1314 κατέλαβαν τη Σμύρνη και διάφορα μέρη της Πελοποννήσου. Πήραν το μοναστήρι της Αγίας Λουκίας και αγόρασαν την Κόρινθο και τα Καλάβρυτα από το δεσπότη του Μυστρά. Το 1404 διώχτηκαν οριστικά από την Πελοπόννησο.

Τα Καλάβρυτα πήραν μέρος στην επανάσταση του 1769, αλλά σημαντικότερο ρόλο έπαιξαν στην κήρυξη της Επανάστασης του 1821.

Στις 21 Μαρτίου έγινε στην Αγία Λαύρα η επίσημη κήρυξη της Επανάστασης από τους οπλαρχηγούς και τους προκρίτους της Πελοποννήσου, οι οποίοι έπειτα ξεκίνησαν κατά των Καλαβρύτων και τα ελευθέρωσαν από τους Τούρκους στις 25 Μαρτίου 1821. Το Μάιο του 1826 ο Ιμπραήμ έκαψε τα Καλάβρυτα, την Αγία Λαύρα και πολλά τριγύρω χωριά. Ολόκληρη η περιοχή λεηλατήθηκε και ερειπώθηκε! Παντού το τοπίο ήταν κατάμαυρο!.. 

Η Αγία Λαύρα 

Η γύρω περιοχή των Καλαβρύτων στολίζεται κυριολεκτικά από μνημεία τα οποία χαράχθηκαν στη μνήμη των Ελλήνων για ορισμένες από τις πιο σημαντικές στιγμές της Ιστορίας της Ελλάδας.

Το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, για παράδειγμα, είναι συνδεμένο με τη συνείδηση του έθνους. Κατά την παράδοση, έστω και αν διαφοροποιούνται ορισμένοι ιστορικοί, εκεί υψώθηκε στις 25 Μαρτίου του 1821 το λάβαρο της Επανάστασης. Δεν αμφισβητείται πάντως ότι το μοναστήρι διέθεσε μεγάλα ποσά και πρόσφερε τα πρώτα εφόδια, ιδίως σε τροφές, στους αγωνιστές!

Η Αγία Λαύρα κατέχει πραγματικούς θησαυρούς. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το περίφημο λάβαρο, ένα κεντημένο μεταξωτό πολυτελές ύφασμα, επάνω στο οποίο εικονίζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Επίσης ένα αδαμαντοκόλλητο Ευαγγέλιο, δώρο της Μεγάλης Αικατερίνης, αρχιερατικές στολές και άμφια, ένας δεσποτικός σάκος και μια δεσποτική ράβδος που υποθέτουν ότι ανήκαν στον Παλαιών Πατρών Γερμανό, λείψανα αγίων, αρχαίες εικόνες κτλ. Το αρχείο και η βιβλιοθήκη του μοναστηριού, ως την καταστροφή τους από τους Γερμανούς, ήταν γεμάτα από έγγραφα βυζαντινά, ενετικά, τουρκικά, της Επανάστασης του 1821 κ.ά. Σώζονται ακόμη πολυτιμότατοι κώδικες με ιστορικό και λαογραφικό περιεχόμενο, κώδικες με έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και τόσα άλλα!

Λαύρα, για όσους έτυχε να μη γνωρίζουν, ήταν παλιά το Κοινόβιο όπου ζούσαν πολλοί μοναχοί. Καθιερώθηκε τον 4ο αι. κυρίως στην Παλαιστίνη και την Αίγυπτο από τους αναχωρητές χριστιανούς και σήμαινε αρχικά χωριό ή συνοικία μοναχών, που ζουν σε ξεχωριστά κελιά αλλά έχουν κοινό ναό, όπου συγκεντρώνονταν για τη Θεία Λειτουργία ή για άλλες εκδηλώσεις της θρησκευτικής τους ζωής, π.χ. παρακολούθηση λιτανείας κτλ. Ονομαστές ήταν οι λαύρες που έκτισε ο άγιος Σάββας ο Ηγιασμένος στην Παλαιστίνη και ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ο οποίος μάλιστα έκτισε τη Μεγίστη Λαύρα στο Άγιο Όρος, που είναι ξακουστή ως σήμερα. Ιστορική επίσης είναι και η Αγία Λαύρα, το δικό μας μοναστήρι στα Καλάβρυτα!

Το Μέγα Σπήλαιο.

Αλλά και το Μέγα Σπήλαιο δεν πάει πίσω!.. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό και ιστορικό μοναστήρι της Ελλάδας. Είναι χτισμένο σε έναν κάθετο βράχο στο όρος Χελμός. Στη θέση όπου είναι σήμερα το μοναστήρι, το 362 οι Θεσσαλονικείς αδερφοί Συμεών και Θεόδωρος βρήκαν, κατά την παράδοση, εικόνα της Παναγίας και έχτισαν στο σημείο εκείνο μια μικρή εκκλησία. Αργότερα δημιουργήθηκε το μοναστήρι και χτίστηκε το οικοδομικό του συγκρότημα.

 Λένε πώς στα χρόνια της τουρκοκρατίας οι ντόπιοι είχαν τόση μεγάλη εμπιστοσύνη στο Μοναστήρι που έλεγαν ότι: «Αν καταστρεφόταν ολόκληρη η Πελοπόννησος, το Μέγα Σπήλαιο είχε τη δυνατότητα να ξαναδώσει ζωή στο Μοριά. Αν καταστρεφόταν το Μέγα Σπήλαιο, ολόκληρος ο Μοριάς δεν μπορούσε να το αναστήσει»!…

Το 1934 η μονή καταστράφηκε εντελώς από πυρκαγιά, αλλά σώθηκε η εικόνα της Παναγίας. Επίσης, το 1943, οι Γερμανοί το κατέστρεψαν δύο φορές!

Το μοναστήρι έχει επισκευαστεί και λειτουργεί με λίγους μοναχούς, αλλά αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς θρησκευόμενους και τουρίστες, που επιθυμούν να επισκεφθούν το μοναστήρι!

Οι θρυλικοί Ζαΐμηδες!

Τα Καλάβρυτα γέννησαν πολύ σημαντικούς οπλαρχηγούς και πολεμιστές. Το επίθετο Ζαΐμης, για να αναφέρουμε χαρακτηριστικά ένα όνομα, είναι το επώνυμο μιας μεγάλης ιστορικής οικογένειας από τα Καλάβρυτα, της οποίας πολλά μέλη έδρασαν αποφασιστικά και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο κατά την τουρκοκρατία, στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και στα χρόνια της αποκατάστασης του έθνους. Οι θρυλικοί Ζαΐμηδες ήσαν οι εξής:

1) Ζαΐμης, Ασημάκης (1745-1826). Ένας από τους πρωτεργάτες του Αγώνα του ’21. Πατέρας του ήταν ο Παναγιώτης Ζαΐμης.

2) Ζαΐμης, Ανδρέας (αρχές 19ου αι.-1840). Γιος του Ασημάκη Ζαΐμη, προεστός των Καλαβρύτων.

3) Ζαΐμης, Θρασύβουλος (1825-1880). Γιος του Ανδρέα.

4) Ζαΐμης, Αλέξανδρος (1855-1936). Γιος του Θρασύβουλου Ζαΐμη.

Ίσως δεν πρέπει να αδικήσουμε και τους γενναίους «Πετιμεζαίους». Το επώνυμο Πετιμεζάς ή Πετμεζάς είναι το επίθετο μιας ιστορικής οικογένειας από την Ήπειρο, η οποία καταδιώχθηκε από τους Τούρκους, εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στα Καλάβρυτα και ανέπτυξε σημαντική δράση κατά των Τούρκων. Τα σπουδαιότερα μέλη της οικογένειας υπήρξαν οι εξής:

1) Αθανάσιος Πετιμεζάς (περ. 1752-1804).

2) Κωνσταντίνος Πετιμεζάς (1764-1824). Αδελφός του Αθανασίου.

3) Βασίλειος Πετιμεζάς (1786-1872). Γιος του Αθανασίου.

4) Νικόλαος Πετιμεζάς (1790-1865). Γιος του Αθανασίου.

Αριστόβουλος Πετμεζάς: Ολυμπιονίκης το 1896!.

Κι όμως, είναι αλήθεια! Υπήρξε ένας αθλητής με το ονοματεπώνυμο Αριστόβουλος Πετμεζάς και ήταν Έλληνας γυμναστής. Γεννήθηκε στα Καλάβρυτα και ανήκε στον Παναχαϊκό Γυμναστικό Σύλλογο Πατρών. Κατέκτησε το χάλκινο μετάλλιο στο μονόζυγο, κατά τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα το 1896. Στην ίδια διοργάνωση συμμετείχε επίσης στο άλμα. Μετά το τέλος της αθλητικής του πορείας ασχολήθηκε με τα κοινά και υπήρξε πολιτευτής στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Δεν είναι γνωστές οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του…

Γερμανοί στρατιώτες αναπαύονται μετά το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων!… (Αρχείο Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη).

 

Οι φρικαλεότητες των ναζί

Στη διάρκεια του β’ παγκόσμιου πολέμου στα Καλάβρυτα διαπράχθηκε ένα από τα πιο φρικαλέα εγκλήματα πολέμου, που προκάλεσε την παγκόσμια κατακραυγή κατά των Γερμανών. Σε αντίποινα για την εκτέλεση 80 Γερμανών στρατιωτών από αντάρτες της περιοχής, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους των Καλαβρύτων στο σχολείο (13 Δεκεμβρίου 1943) και αφού έκλεισαν στο κτίριο τα γυναικόπαιδα οδήγησαν όλους τους άντρες (περίπου 700) στη θέση «Παλιοπήγαδο» και τους εκτέλεσαν. Γυρίζοντας μετά στο σχολείο έβαλαν φωτιά στο κτίριο και άρχισαν να καίνε τα σπίτια. Από τους άντρες σώθηκαν 11 μόνο και αυτοί σαν από θαύμα, που διηγήθηκαν έπειτα τη φρικτή σκηνή. Από τα γυναικόπαιδα σώθηκε ένας μεγάλος αριθμός, άλλα πηδώντας από τα παράθυρα και τα περισσότερα χάρη στην ανθρωπιά ενός Αυστριακού στρατιώτη που τους άνοιξε την πόρτα και τον οποίον εκτέλεσαν οι Γερμανοί!

Σήμερα, 13 Δεκεμβρίου 2012, σ’ αυτήν την εκδήλωση μνήμης του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων, έπεσε νεκρός από ανακοπή καρδιάς ένα εκλεκτό μέλος της καλαβρυτινής κοινωνίας.

Ο πρώην Δήμαρχος Παΐων και μέχρι σήμερα αντιδήμαρχος Έργων Πολεοδομίας και Περιβάλλοντος του διευρυμένου Δήμου Καλαβρύτων, Κώστας Ασημακόπουλος, ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή στο λόφο του Καππή, την ώρα που γινόταν η επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη των θυμάτων, μπρος στα έκπληκτα μάτια των επίσημων προσκεκλημένων, των παρευρισκομένων και του Προέδρου του «Σύριζα» Αλέξη Τσίπρα !

Σ’ αυτόν τον άνθρωπο, τον Κώστα Ασημακόπουλο, θα ήθελα να αφιερώσω το σύντομο αυτό ιστορικό αφήγημα.

Ο Κώστας Ασημακόπουλος διακρίνεται αριστερά με μία περγαμηνή ανά χείρας σε μία τιμητική εκδήλωση η οποία διοργανώθηκε από τις «Εκδόσεις Σακκέτου», το 2008, σε ειδική αίθουσα του Ξενοδοχείου» Τιτάνια»!

Φίλε Κώστα, καλό σου ταξίδι!..

* Ο Άγγελος Παν. Σακκέτος  γεννήθηκε το έτος 1950 στο χωριό Βεσίνι Καλαβρύτων. Σπούδασε δημοσιογραφία, δημοσιολογία και κοινωνικές επιστήμες. Συνέχισε τις σπουδές του στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παράλληλα αρθρογραφούσε σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά γνωστών δημοσιογραφικών οργανισμών και συγκροτημάτων, την ίδια στιγμή, που συνεργαζόταν με διάφορες εφημερίδες και περιοδικά του επαρχιακού Τύπου. Περισσότερα στο : sakketosaggelos.gr