Η άνοδος του υπο-ιμπεριαλισμού

ΕΝΟΨΕΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙ-ΣΥΝΟΔΟΥ ΣΤΟ ΝΤΕΡΜΠΑΝ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΟ

 

Του Πάτρικ Μποντ* (Μεταφέρει από την «Εποχή» το Καπυμπάρα)

 

 

Η ηγεσία των χωρών BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Κίνα, Νότια Αφρική) θα προσέλθουν στο Ντέρμπαν, σε τέσσερις μήνες (στις 26-27 Μαρτίου), στο Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο, τη μεγαλύτερη αίθουσα συνεδριάσεων της Αφρικής. Με δεδομένη την έως σήμερα δραστηριότητά τους, είναι λογικό να αναμένουμε μια ακόμα σύνοδο του 1%, που θα προκαλέσει κοινωνικο-οικονομικό και οικολογικό χάος. Αυτό σημαίνει πως έχει φτάσει η ώρα για την πρώτη Αντι-σύνοδο των BRICS που θα ασκήσει συνολική κριτική στον «υπο-ιμπεριαλιστικό» αυτό σχηματισμό κρατών και θα προσφέρει εναλλακτικές πολιτικές.

Στο συ­νε­δρια­κό αυ­τό κέ­ντρο του Ντέρ­μπαν εί­χα­με με­ρι­κές ά­σχη­μες ε­μπει­ρίες:

Ο εκ­φυ­λι­σμός της πα­γκό­σμιας δια­κυ­βέρ­νη­σης εί­ναι ε­πό­με­νο, ό­ταν η Ουά­σι­γκτον ε­νώ­νε­ται με τα BRICS, ό­πως διαφάνη­κε για πρώ­τη φο­ρά πριν τρία χρό­νια στη Συν­θή­κη της Κο­πεγ­χά­γης για το Κλί­μα. Σε ε­κεί­νη τη Διά­σκε­ψη, οι πρό­ε­δροι της Βρα­ζι­λίας, Λού­λα ντα Σίλ­βα, της Κί­νας, Γουέν Τζιαν­μπάο, της Ινδίας, Μαν­μο­χάν Σιν­γκ συ­νέ­δρα­μαν τον Μπά­ρακ Ομπά­μα να α­κυ­ρώ­σει τις α­να­γκα­στι­κές μειώ­σεις στις εκ­πο­μπές α­ε­ρίων που προέ­βλε­πε το Πρω­τό­κολ­λο του Κιό­το, «εξα­σφα­λί­ζο­ντας» έ­τσι την υ­περ­θέρ­μαν­ση του πλα­νή­τη κα­τά 4 βαθ­μούς Κελ­σίου μέ­χρι το 2100.

Οι δια­πραγ­μα­τευ­τές α­ντι­προ­σω­πεύουν εμ­φα­νώς τις βιο­μη­χα­νίες εκ­με­τάλ­λευ­σης ο­ρυ­κτών καυ­σί­μων. Ανά­λο­γοι στενοί δε­σμοί, με­τα­ξύ των πο­λι­τι­κών της Πρε­τό­ρια, των ε­ξο­ρυ­κτι­κών ε­ται­ρειών με έ­δρα το Λον­δί­νο, με­γι­στά­νων εκ του Γιο­χά­νε­σμπουρ­γκ και ε­λεγ­χό­με­νων συν­δι­κά­των, έ­χουν α­πο­κα­λυ­φθεί έ­κτο­τε στη Μα­ρι­κά­να της Νό­τιας Αφρι­κής.
Η Έκθε­ση Πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής Επί­δο­σης των Πα­νε­πι­στη­μίων Γέιλ και Κο­λού­μπια για το 2012, έ­δει­ξε ό­τι, πέ­ρα α­πό τη Βρα­ζι­λία, οι υ­πό­λοι­πες χώ­ρες των BRICS κα­τα­στρέ­φουν οι­κο­λο­γι­κά την εν­δο­χώ­ρα τους -και τον πλα­νή­τη- με τον πλέον τα­χύ­τε­ρο ρυθ­μό σε σχέ­ση με κά­θε άλ­λη ο­μα­δο­ποίη­ση κρα­τών, με τη Ρω­σία και τη Νό­τια Αφρι­κή να βρί­σκο­νται στις τε­λευ­ταίες θέ­σεις της κα­τά­τα­ξης.

Υπαρ­χη­γοί και υ­πο­χεί­ρια

Χρειά­ζε­ται, λοι­πόν, να α­να­ρω­τη­θού­με: Εί­ναι τα BRICS α­ντι-ι­μπε­ρια­λι­στι­κά ή υ­πο-ι­μπε­ρια­λι­στι­κά, ό­ταν ε­κτε­λούν χρέη υ­παρ­χη­γού στις πο­λυε­θνι­κές ε­ται­ρείες και, πα­ράλ­λη­λα, δια­τη­ρούν υ­πό έ­λεγ­χο τους ορ­γι­σμέ­νους λα­ούς τους και τις εν­δο­χώ­ρες τους; Το οι­κο-κα­τα­στρο­φι­κό, κα­τα­να­λω­το-κε­ντρι­κό, υ­πε­ρ-χρη­μα­τι­στι­κο­ποιη­μέ­νο, μο­ντέ­λο υ­πο­α­νά­πτυ­ξης των BRICS ται­ριά­ζει γά­ντι στα κέρ­δη των ε­ται­ρειών, αλ­λά πα­ρά­γει κρί­σεις για το 99% των αν­θρώ­πων και για τον πλανή­τη.Συ­νε πώς, ο ό­ρος «υ­πο-ι­μπε­ρια­λι­σμός» εί­ναι δε­λε­α­στι­κός. Όπως ο μαρ­ξι­στής οι­κο­νο­μο­λό­γος Ράι Μά­ου­ρο Μα­ρί­νι υ­πο­στή­ρι­ξε για την πα­τρί­δα του τη Βρα­ζι­λία, ό­ταν ει­σή­γα­γε τον ό­ρο τη δε­κα­ε­τία του ‘70, πρό­κει­ται «για την κα­λύ­τε­ρη πρό­σφα­τη α­πό­δει­ξη υ­πο-ι­μπε­ρια­λι­σμού» για τους ε­ξής λό­γους:

– Η ε­πε­κτα­τι­κή πο­λι­τι­κή της Βρα­ζι­λίας έ­να­ντι της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής και της Αφρι­κής α­ντι­στοι­χεί, πέ­ρα α­πό την α­να­ζή­τη­ση νέων α­γο­ρών, στην προ­σπά­θεια α­πό­κτη­σης ε­λέγ­χου πά­νω σε πλου­το­πα­ρα­γω­γι­κές πη­γές και πρώτες ύ­λες, ό­πως το φυ­σι­κό αέ­ριο στη Βο­λι­βία, το πε­τρέ­λαιο στο Εκουα­δό­ρ, το υ­δρο­η­λεκ­τρι­κό δυ­να­μι­κό της Πα­ρα­γουά­ης, και στην α­πο­τρο­πή πι­θα­νών α­ντα­γω­νι­στών πρό­σβα­σης σε αυ­τές τις πη­γές, ό­πως η Αργε­ντι­νή.

– Η ε­ξα­γω­γή βρα­ζι­λιά­νι­κου κε­φα­λαίου, μέ­σω του κρά­τους ό­πως στην πε­ρί­πτω­ση της Petrobras, ξε­χω­ρί­ζει ως παρά­δειγ­μα για το τι εί­ναι ι­κα­νή να κά­νει μια α­νε­ξάρ­τη­τη χώ­ρα ό­πως η Βρα­ζι­λία.

– Θα ή­ταν κα­λό να κρα­τά­με στα υ­πό­ψη την ε­πι­τα­χυ­νό­με­νη ε­ξά­πλω­ση των μο­νο­πω­λίων, που συ­νέ­βη στη Βρα­ζι­λία τα τε­λευ­ταία χρό­νια, ό­πως και την υ­περ­με­γέ­θη αύ­ξη­ση του δη­μο­σιο­νο­μι­κού κε­φα­λαίου, κυ­ρίως α­πό το 1968 και με­τά.

Επι­πλέ­ον των πα­ρα­πά­νω λό­γων, υ­πάρ­χουν δύο α­κό­μη που ε­πι­βε­βαιώ­νουν τον υ­πο-ι­μπε­ρια­λι­σμό των εν λό­γω χωρών. Ο πρώ­τος εί­ναι η ε­ξα­σφά­λι­ση της γεω­πο­λι­τι­κής στα­θε­ρό­τη­τας. Για πα­ρά­δειγ­μα η Βρα­ζι­λία δεν α­πο­δε­χό­ταν την ε­μπλο­κή στρα­τού στη Αϊτή και τις συμ­φω­νίες της Πρε­τό­ριας για το Νό­τιο Σου­δάν, ό­που ε­ξο­πλι­στι­κές συμ­φω­νίες ύ­ψους 5 δισ. χρη­σι­μο­ποιή­θη­καν ως στρα­τιω­τι­κή δι­κλεί­δα α­σφα­λείας. Ο δεύ­τε­ρος εί­ναι η προώ­θη­ση της ατ­ζέ­ντας του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, ώ­στε να νο­μι­μο­ποιη­θεί η αυ­ξα­νό­με­νη πρό­σβα­ση των α­γο­ρών, τυ­πι­κή πε­ρί­πτω­ση για το ο­ποίο απο­τε­λεί η Νέα Συ­νερ­γα­σία για την Ανά­πτυ­ξη στην Αφρι­κή, η α­πό­πει­ρα της Ινδίας για α­να­βίω­ση του Πα­γκό­σμιου Οργα­νι­σμού Εμπο­ρίου και η κω­λυ­σιερ­γία της Βρα­ζι­λίας στο εγ­χεί­ρη­μα για την Τρά­πε­ζα του Νό­του.

Ορί­ζο­ντας το σύγ­χρο­νο ι­μπε­ρια­λι­σμό

Όπως ε­πε­σή­μα­νε και ο πο­λι­τι­κός οι­κο­νο­μο­λό­γος Ερίκ Του­σέν, κα­τά τη διάρ­κεια του Πα­γκό­σμιου Κοι­νω­νι­κού Φό­ρουμ στο Πόρ­το Αλέ­γκρε, το 2009 «ο ο­ρι­σμός ή ό­χι της Βρα­ζι­λίας ως πε­ρι­φε­ρεια­κή ι­μπε­ρια­λι­στι­κή δύ­να­μη δεν ε­ξαρ­τά­ται από το ποιο κόμ­μα εί­ναι στην ε­ξου­σία. Ο ό­ρος πα­γκό­σμιος ι­μπε­ρια­λι­σμός μπο­ρεί να μοιά­ζει υ­περ­βο­λι­κός, διό­τι συνδέε­ται με ε­πι­θε­τι­κή ε­ξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή, αλ­λά αυ­τή η σύν­δε­ση α­φο­ρά μια στε­νή α­ντί­λη­ψη του ι­μπε­ρια­λι­σμού». Ένα πε­ρισ­σό­τε­ρο ευ­ρύ πλαί­σιο για τον ο­ρι­σμό του σύγ­χρο­νου ι­μπε­ρια­λι­σμού εί­ναι, σύμ­φω­να με τους α­κα­δη­μαϊκούς του α­γρο­τι­κού το­μέα Πά­ρη Γε­ρό και Σαμ Μό­γιο, το σύ­στη­μα που «βα­σί­ζε­ται στην υ­πε­ρεκμετάλ­λευ­ση του εγ­χώ­ριου εργα­τι­κού δυ­να­μι­κού. Εί­ναι ε­πό­με­νο, λοι­πόν, ό­τι, κα­θώς με­γε­θύ­νε­ται το σύ­στη­μα αυ­τό, θα α­παι­τεί α­γο­ρές ε­ξα­γω­γών για την ε­πί­λυ­ση της κρί­σης των συσ­σω­ρευ­μέ­νων κερ­δών της». Αυ­τή η α­ντί­λη­ψη, που προέρ­χε­ται α­πό τη σκέ­ψη της Ρό­ζας Λού­ξε­μπουρ­γκ, έ­ναν αιώ­να πριν, ε­στιά­ζει στο πώς οι ε­ξω-οι­κο­νο­μι­κές πιεστι­κές δυ­να­τό­τη­τες του κα­πι­τα­λι­σμού λε­η­λα­τούν δί­κτυα αλ­λη­λο­βοή­θειας, κοι­νά αγαθά και υ­πη­ρε­σίες, τη γη, τη φύ­ση, το συρ­ρι­κνού­με­νο κρά­τος. Έχει επίσης α­να­φερ­θεί ως «συσ­σώ­ρευ­ση μέ­σω της α­φαί­ρε­σης» α­πό το μαρ­ξι­στή γεω­γρά­φο Ντέι­βι­ντ Χάρ­βεϊ και πε­ρι­γρα­φεί α­πό τη Να­ο­μί Κλάιν στο «Δόγ­μα του σοκ».

Χε­ρι – χέ­ρι με τις και­νούρ­γιες αυ­τές λε­η­λα­σίες έρ­χο­νται και συ­μπτώ­μα­τα ε­σω­τε­ρι­κής κρί­σης και κοι­νω­νι­κοοι­κο­νο­μικής πίε­σης, που ή­δη πα­ρα­τη­ρού­νται στις χώ­ρες BRICS, ό­πως έ­ντο­νες α­νι­σό­τη­τες, φτώ­χεια, α­νερ­γία, α­σθέ­νειες, βία (ιδιαίτε­ρα εις βά­ρος των γυ­ναι­κών), α­νε­παρ­κής παι­δεία, α­πα­γο­ρεύ­σεις στο συν­δι­κα­λι­στι­κό χώ­ρο κ.ά.'

Οι αυ­ξα­νό­με­νες α­νι­σό­τη­τες στα BRICS -πέ­ραν της Βρα­ζι­λίας ό­που η αύ­ξη­ση του κατώ­τα­του μι­σθού έ­ρι­ξε το συντελεστή Gini λί­γο κά­τω α­πό το ση­μείο που βρί­σκε­ται στη Νό­τια Αφρι­κή- συ­νο­δεύε­ται α­πό ε­πι­δει­νού­με­νες κοινωνικές ε­ντά­σεις, οι ο­ποίες κα­τα­στέλ­λο­νται με ο­λοέ­να και με­γα­λύ­τε­ρες πα­ρα­βιά­σεις πο­λι­τι­κών και κοι­νω­νι­κών δικαιω­μά­των, ό­πως στρα­τιω­τι­κο­ποίη­ση και ε­μπό­ριο ό­πλων, ε­ξου­δε­τέ­ρω­ση των ΜΜΕ, ε­ξά­πλω­ση της πα­τριαρ­χίας και της ο­μο­φο­βίας, φυ­λά­κι­ση και βα­σα­νι­σμό διαδη­λω­τών, α­κό­μα και σφα­γές. Όπως στο Ντέρ­μπαν, ό­που μια μο­νά­δα κρού­σης της αστυ­νο­μίας έ­χει σκο­τώ­σει πά­νω α­πό 50 αν­θρώ­πους, τα τε­λευ­ταία χρό­νια, και, α­κό­μη και με­τά την αποκάλυ­ψή της α­πό τα το­πι­κά ΜΜΕ και την προ­σπά­θεια να φτά­σει το ζή­τη­μα στη Δι­καιο­σύ­νη, πα­ρα­μέ­νει α­τι­μώ­ρη­τη.

Η σύν­δε­ση των κι­νη­μά­των

Οι μορ­φές του υ­πο-ι­μπε­ρια­λι­σμού στο πλαί­σιο των BRICS εί­ναι δια­φο­ρε­τι­κές, α­φού, ό­πως πα­ρα­τη­ρούν οι Π. Γέ­ρος και Σ. Μό­γιο, «κά­ποιες εκ­πο­ρεύο­νται α­πό ι­διω­τι­κά κεφά­λαια με ι­σχυ­ρή κρα­τι­κή στή­ρι­ξη (Βρα­ζι­λία, Ινδία), ο­ρι­σμέ­νες (Κίνα) περιλαμβάνουν την ά­με­ση συμ­με­το­χή κρα­τι­κών ε­πι­χει­ρή­σεων, ε­νώ σε άλ­λες περιπτώσεις (Νό­τια Αφρι­κή), εί­ναι πο­λύ δύ­σκο­λο να α­να­φερ­θείς σε μια αυ­τό­νο­μη εγχώ­ρια α­στι­κή τάξη, δε­δο­μέ­νου της έ­ντο­νης α­πο­ε­θνι­κο­ποίη­σης της οι­κο­νο­μίας τη με­τα-α­παρτ­χάι­ντ πε­ρίο­δο. Επί­σης, ο βαθ­μός συμ­με­το­χής στα δυ­τι­κά στρα­τιω­τι­κά σχέ­δια δια­φέ­ρει στην πε­ρί­πτω­ση της κά­θε χώ­ρας, ω­στό­σο εμ­φα­νί­ζε­ται ε­νός εί­δους «σχι­ζο­φρέ­νεια«, τυ­πι­κή στον υ­πο-ι­μπε­ρια­λι­σμό». Τα απο­τε­λέ­σμα­τα θα γί­νο­νται ολοένα και ευ­κο­λό­τε­ρο να πα­ρα­τη­ρη­θούν, ό­σο πε­ρισ­σό­τε­ρο οι η­γέ­τες των BRICS προωθούν την οι­κο­νο­μι­κή στή­ρι­ξη του ΔΝΤ, που εί­ναι έ­να βή­μα πριν τη λι­τό­τη­τα, και λει­τουρ­γούν ως καταλύτες για έ­να νέο γύ­ρο ε­πί­θε­σης α­πό τον Πα­γκό­σμιο Οργανι­σμό Εμπο­ρίου. Απώ­τε­ρο στό­χο α­πο­τε­λεί η «ε­πα­να­δό­μη­ση των BRICS α­πό τα κά­τω». Μια ευ­και­ρία για να συν­δε­θούν τα ζη­τή­μα­τα που α­να­δει­κνύο­νται αλ­λά και τα ε­πι­μέ­ρους κινήματα, ώ­στε να εν­δυ­να­μω­θεί έ­να ε­νω­μέ­νο α­ντι-υ­ποϊμπε­ρια­λι­στι­κό κίνημα που συ­να­ντά την κρι­τι­κή ε­νά­ντια στον πα­γκό­σμιο κα­πι­τα­λι­σμό, βρί­σκε­ται στην Αντι-σύ­νο­δο που θα πραγ­μα­το­ποιη­θεί στο Ντέρ­μπαν, τον επόμενο Μάρ­τιο.

* Το πα­ρα­πά­νω κεί­με­νο εί­ναι μέ­ρος ε­νός με­γα­λύ­τε­ρου κει­μέ­νου του Πά­τρικ Μπο­ντ που δη­μο­σιεύ­τη­κε στο «Counterpunch». O Πά­τρικ Μπο­ντ εί­ναι διευ­θυ­ντής του Κέ­ντρου για την Κοι­νω­νία των Πο­λι­τών του Πα­νε­πι­στη­μίου του ΚουαΖού­λου – Να­τά­λ, που εί­ναι το ίδρυ­μα – οι­κο­δε­σπό­της της Αντι-συ­νό­δου της Διά­σκε­ψης για την Κλι­μα­τι­κή Αλλα­γή.