Ευρώπες
Περί κινημάτων, παγκοσμιοποίησης και τοπικού
Του Πέτρου-Ιωσήφ Στανγκανέλλη
Εκτός από την «κοινωνική» Ευρώπη, την Ευρώπη των λαών, των ανέργων, των «γουρουνιών» ή των αυτοκτονιών υπάρχει και μια άλλη Ευρώπη που βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας: η Ευρώπη των ευρωπαϊκών κεφαλαίων – και θα ήθελα να τονίσω τον πληθυντικό, μιας και η περιώνυμη παγκοσμιοποίηση δεν μας έχει ακόμα «απαλλάξει» από εθνικούς ανταγωνισμούς στο πεδίο της οικονομίας. Το βλέπουμε καθημερινά, παρόλο που, συνήθως, κάποιοι από εμάς τείνουμε να το αρνούμαστε.
Μας ενοχλούν οι εθνικιστικές κορώνες, οι κακόγουστες διαμαρτυρίες ανθρώπων ντυμένων με τη στολή της Βέρμαχτ που πορεύονται ενάντια στους «ναζί» Μέρκελ ή Φούχτελ (φαινόμενο διόλου ελληνικό, συναντάται σε κάθε συλλαλητήριο του ευρωπαϊκού νότου). Θεωρούμε ότι «δεν είναι έτσι», ότι αυτά είναι λαϊκισμός, ότι το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός -πράγματι. Ας μη θεωρήσουμε όμως ότι η παγκοσμιοποίηση έχει ολοκληρωθεί, ότι υπάρχει πια ένα «ευρωπαϊκό κεφάλαιο», κι ότι αυτό είναι ο τωρινός μας αντίπαλος.
Αλλού, η ενοποιημένη Ευρώπη τείνει να γίνει πραγματικότητα. Στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων, για παράδειγμα. Ή, ακόμα, στο «σχέδιο σωτηρίας»: όταν ο μέγας επιστήμονας Στουρνάρας, συντάκτης τότε μελετών του ΙΟΒΕ, έβγαζε διάφορα νούμερα από τη φαντασία του για να μας πείσει ότι η απελευθέρωση των «κλειστών επαγγελμάτων» θα οδηγούσε σε αχαλίνωτους ρυθμούς ανάπτυξης, αν διάβαζε κανείς ιταλικές, λχ, εφημερίδες, θα διαπίστωνε ότι τα ίδια επιχειρήματα, με τους ίδιους ακριβώς αριθμούς, κυκλοφορούσαν και στη γειτονική μας χώρα ως η (εθνο)σωτήρια λύση.
Σε αντίθεση με εμάς, βέβαια, η Ιταλία διαθέτει, πέρα από βιομηχανίες, και μια αστική τάξη που δεν είναι en bloc πρόθυμη να συμβιβαστεί, για να κερδίσουν οι γερμανοί «συνάδελφοί» της. (Ας υπενθυμίσω, εδώ, ότι για την καταχρεωμένη Ιταλία τελικά η ΕΚΤ «τύπωσε» χρήμα, παρόλο που ελάχιστοι το κατάλαβαν…)
Ενώ το κεφάλαιο διακτινίζεται, αλλάζει τόπο σε κλάσματα δευτερολέπτου, στα κράτη παραμένουν οι εκμεταλλευόμενοι, οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι, οι άστεγοι. Και στο διάκενο των επιμέρους κοινωνιών εγκλωβίζονται οι έσχατοι, οι μετανάστες. Στις μέρες μας, οι περισσότεροι δεν μπορούν καν να ελπίζουν ότι θα μπορέσουν να εκπατριστούν, να μετακινηθούν αλλού μήπως και καταφέρουν να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη. Στην ευρωπαϊκή κρίση, δεν υπάρχει δουλειά για όλους. Εκτός αν είναι υπερεξειδικευμένα μέλη μια φτωχοποιημένης, πια, μεσαίας τάξης. Ή καλλιεργητές φυκιών, σαλιγκαριών και σαφράν (σε εποχές κρίσης, ως γνωστόν, κάτι τέτοια μοσχοπουλιούνται).
Πρώτο σημείο, λοιπόν: υπάρχουν ακόμα «εθνικοί» ανταγωνισμοί και εθνικές οικονομίες.
Το δεύτερο είναι συνάρτηση του πρώτου: οι εργαζόμενοι του «βορρά» και του «νότου» δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι έχουν κοινά συμφέροντα διότι, σε ένα βαθμό, ακόμα δεν έχουν. Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς (το παράλογο των οποίων δε διαφεύγει πια από κανέναν), μεταξύ άλλων, οι «νότιοι» θα πρέπει να εργάζονται με μισθούς Νοτιοανατολικής Ασίας, ούτως ώστε οι «βόρειοι» να μην αντιδρούν, αναλογιζόμενοι το ενδεχόμενο μέλλον τους. Όμως, αυτό που για τους μεν είναι παρόν, για τους δε αποτελεί «απλώς» έναν μελλοντικό εφιάλτη. Και κάπως έτσι, σύμφωνα με τις ειδήσεις, «εκατό άτομα στη Φραγκφούρτη κατέβηκαν στους δρόμους για να συμπαρασταθούν» στα εκατομμύρια των διαδηλωτών της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας, στις 14 Νοεμβρίου (για την Ελλάδα «φρόντισε» ο Παναγόπουλος…).
Το τρίτο σημείο θα μπορούσε κάλλιστα να είναι και το πρώτο: ποια Ευρώπη; Ακούμε συχνά για την Ευρώπη του Βολταίρου, του Διαφωτισμού, των αξιών, κι άλλα τέτοια επικολυρικά. Καλό θα ήταν, όχι να υπενθυμίσουμε την Ευρώπη των δύο παγκοσμίων πολέμων ή της αποικιοκρατίας (αυτό θα ήταν λαϊκισμός…), αλλά μια πολύ πιο ήπια λεπτομέρεια: ότι τώρα, αυτή τη στιγμή τα σχέδια για μια μελλοντική Ευρώπη είναι τρία. Περιληπτικά, λόγω χώρου, ας τα κατονομάσω απλώς: η ευρω-ατλαντική Ευρώπη, δηλαδή η Ενωμένη Ευρώπη όπως σχεδιάστηκε και θεμελιώθηκε μεταπολεμικά από τις ΗΠΑ, με τη βαριά σκιά του Κόκκινου στρατού να επικρέμεται ως εφιάλτης ή ελπίδα. Δεν πρόκειται απλώς για μια ζώνη ελεύθερων ανταλλαγών προϊόντων, αλλά για μια ζώνη ηγεμονικής κυριαρχίας, στο εσωτερικό της οποίας, βέβαια, πάντοτε, κι όχι μόνο σήμερα, υπήρχαν ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις και συγκρούσεις, τόσο μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, όσο και μεταξύ ευρωπαίων και ΗΠΑ.
Οι άλλες δύο Ευρώπες, τις οποίες μπορούμε να ονομάσουμε «ευρωκεντρική» και «ευρασιατική», θα είχαν, θεωρητικά, ως απώτερο σκοπό να δημιουργήσουν ένα γεωπολιτικό μπλοκ εναλλακτικό των ΗΠΑ. Προς το παρόν, κάτι τέτοιο βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακή μορφή. Αλλά και να πραγματοποιηθεί, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση της αμερικανοκεντρικής ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης με μια άλλη, πολυπολική, χωρισμένη σε γεωπολιτικά μπλοκ.
Η αριστερά, βέβαια, η δική μας αριστερά, οφείλει να συμβάλλει στη δημιουργία μιας αλληλέγγυας και αντιιμπεριαλιστικής Ευρώπης. Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο, πρέπει να το πάρουμε απόφαση: χρειάζεται πρώτα πρώτα να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός λαός, με μια κουλτούρα και μια γλώσσα κοινή – όχι με την έννοια ότι θα μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα, αλλά γιατί θα μπορούμε να συνεννοούμαστε, να βλέπουμε την ίδια εικόνα, να συνδιαλεγόμαστε υπό το φως των κοινών εμπειριών ως καταπιεσμένοι.
Μια τέτοια Ευρώπη, βέβαια, οφείλει να θέτει ως πρώτιστο στόχο το σύνθημα «περισσότερη δημοκρατία». Η κατάσταση μοιάζει να επιστρέφει στη δημοκρατία των διαφόρων «ελίτ», είτε αυτές αποτελούνται από ψηφοφόρους «έχοντες γη ή χρήμα», όπως στον 19ο αιώνα, είτε από «ειδικούς» ή «τεχνοκράτες». Περισσότερη δημοκρατία δε σημαίνει μόνο νομιμότητα εντός κοινοβουλίων αλλά, για παράδειγμα, έλεγχος του ΔΣ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή δικαίωμα απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Όσοι (δικαίως) διαμαρτύρονται για τη «δημοκρατία των Προεδρικών Διαταγμάτων» ή των «Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου», δηλαδή για την ελληνική μας καθημερινότητα, οφείλουν να αντιδρούν και για την ανύπαρκτη ή μαρασμένη δημοκρατία των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και κάτι τέτοιο είναι περισσότερο από αναγκαίο κι επιτακτικό τώρα, διότι μια ενδεχόμενη αριστερή κυβέρνηση θα συμμετάσχει σε Συνόδους Κορυφής, κι όχι μόνο σε πανευρωπαϊκά συλλαλητήρια.
Τελευταίο, αλλά κρίσιμο: περισσότερη Ευρώπη, εναλλακτική Ευρώπη, κοινωνική Ευρώπη. Μέχρι να θεμελιωθεί όμως το αντιπαράδειγμα, η αριστερά οφείλει να προστατεύσει τα νώτα της: μια ενδεχόμενη αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα δε μπορεί παρά να στηρίζεται σε μια λαϊκή βάση στην Ελλάδα.
Σε ένα ελληνικό κίνημα, το οποίο, ενδεχομένως, θα μπορούσε να γίνει η σπίθα που θα ανάψει μια ευρωπαϊκή φωτιά. Ως τότε, όμως, οφείλουμε να δράσουμε και να κινηθούμε τοπικά. Δεν είναι θέμα πατριωτισμού ή «προστασίας των εθνικών συμφερόντων», όπως μας κατηγορεί μια (λεκτικά) επαναστατική αριστερά ή μια (ακρο)δεξιά ρητορεία. Είναι μάλλον ζήτημα επιβίωσης οποιασδήποτε προσπάθειας για αλλαγή, στα πρώτα της βήματα.
