Μεταλλεία Κασσάνδρας: Όταν ο χρυσός δεν λάμπει

 

Της Μαρίας Λούκα

 

 

Μια «νέα Κερατέα» εκτυλίσσεται τους τελευταίους μήνες αρκετά χιλιόμετρα μακριά, στη Χαλκιδική. Το σενάριο παραμένει το ίδιο. Το κράτος, με πρόσχημα την ανάπτυξη και διαπραγματευτικό χαρτί την εξαθλίωση των εργαζομένων, συνδράμει με τον κατασταλτικό του μηχανισμό τις μπίζνες του «εθνικού μας εργολάβου» και των διεθνών εταίρων του, προκειμένου να ολοκληρώσει την καταστροφή του πιο σημαντικού πόρου που διαθέτει μια περιοχή: του φυσικού της περιβάλλοντος.

Θέτει σε κίνδυνο τη ζωή και την υγεία των εργαζομένων και των κατοίκων, ακυρώνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα αειφορίας και παραγωγικής ανασυγκρότησης της περιοχής, που επί αιώνες έχει καταληστευτεί από κάθε λογής χρυσοθήρες. Από την άλλη, οι κάτοικοι, έχοντας απέναντί τους τα ΜΑΤ, τις διαβρωμένες και υπόλογες δημοτικές αρχές και τα μίντια της διαπλοκής, με μοναδικό όπλο την ενότητα και τη μαχητικότητά τους ορθώνουν ένα τείχος αντίστασης. Η δική τους επένδυση είναι ένα μέλλον όπου η εργασία δεν θα φλερτάρει με το θάνατο, οι θάλασσες δεν θα βάφονται κόκκινες από το κυάνιο, και οι λίμνες δεν θα αποτελούν αποθήκες αποβλήτων.

Η Χαλκιδική για τους κατοίκους της και τους τουρίστες είναι μια περιοχή με πλούσια βλάστηση και αρχέγονα δάση. Για ορισμένους άλλους όμως το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν πάντα σ' αυτά που κρύβονταν κάτω από τη γη, στον ορυκτό πλούτο της. Η ιστορία της Χαλκιδικής είναι συνυφασμένη με τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Αυτή αποτέλεσε τον βασικό χρηματοδότη των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για να ενταχθεί αργότερα στο σουλτανικό φιρμάνι και να περάσει, στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, στα χέρια γαλλο-οθωμανικής εταιρείας. Ακολούθησε η πολύχρονη περίοδος Μποδοσάκη, που σημαδεύτηκε από σκληρές εργασιακές συγκρούσεις, με αποκορύφωμα τη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων το 1977.

Σύντομο ιστορικό της αντιπαράθεσης

Ύστερα από πολλές παλινωδίες, το 1995, το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων περιέρχεται στην καναδική TVX, βασική προτεραιότητα της οποίας είναι η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην Ολυμπιάδα. Το 1996 ξεκινούν οι κινητοποιήσεις των κατοίκων της περιοχής: διαδηλώσεις, γενικές συνελεύσεις, συγκρούσεις με την αστυνομία, συλλήψεις κοινοταρχών και μια ολόκληρη βιομηχανία μηνύσεων από την εταιρεία. Θα διαρκέσουν ως το 2002, όταν το Συμβούλιο της Επικρατείας θα αποφανθεί ότι οι κίνδυνοι της επένδυσης είναι μεγαλύτεροι από το οικονομικό όφελος που πιθανώς θα προκύψει. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, εξαιτίας αβλεψίας της εταιρείας, ο κόλπος του Στρατωνίου βάφεται κόκκινος, χωρίς να ακολουθήσει κάποια προσπάθεια περιορισμού της ρύπανσης. Το 2003 η εταιρεία κηρύσσει πτώχευση, εγκαταλείπει την εξορυκτική δραστηριότητα και πετάει στο δρόμο 472 εργαζομένους.

Τη σκυτάλη πήρε η πολυεθνική εταιρεία Ελληνικός Χρυσός με βασικό συντελεστή του εγχειρήματος τον όμιλο Ελλάκτωρ – συμφερόντων Μπόμπολα. Απέκτησε δικαιώματα εκμετάλλευσης σε μια περιοχή 317.000 στρεμμάτων στη βόρεια Χαλκιδική με σύμβαση που υπέγραψε με το ελληνικό δημόσιο τον Δεκέμβριο του 2003 η οποία κυρώθηκε από τη Βουλή τον επόμενο μήνα. Η σύμβαση έγινε χωρίς δημόσιο διαγωνισμό, όπως κανονικά προβλέπεται σ' αυτές στις περιπτώσεις. Η εταιρεία απαλλάχτηκε από οποιαδήποτε ευθύνη αποκατάστασης περιβαλλοντικών ζημιών που είχαν συντελεστεί πριν από την κύρωση της σύμβασης, καθώς και από την υποχρέωση καταβολής του φόρου μεταβίβασης ή οποιουδήποτε άλλου φόρου, ενώ απέδωσε μειωμένες δαπάνες για αμοιβές δικηγόρων και συμβολαιογράφων και κατέβαλε τίμημα μόνο 11 εκατ. ευρώ.

Έξι μήνες μετά η αγοραία αξία των μεταλλείων υπολογίστηκε από διεθνή εταιρεία παροχής συμβούλων σε 408 εκατ. ευρώ, δηλαδή 37 φορές παραπάνω από την τιμή πώλησης των μεταλλείων. Αμέσως μετά η εταιρεία επιδοτήθηκε με 15 εκατ. ευρώ από την ελληνική κυβέρνηση. Πρόσφατα η Κομισιόν, έπειτα από προσφυγή για τη νομιμότητα της μεταβίβασης, αποφάνθηκε πως ήταν άδικη και ασύμφορη για το δημόσιο και απαίτησε την επιστροφή των κρατικών ενισχύσεων.

Το 2005 η εταιρεία πήρε άδεια για τη λειτουργία του μεταλλείου Μαύρες Πέτρες που βρίσκεται κάτω από τον δομημένο οικισμό του χωριού Στρατονίκη. Το 2007 η εταιρεία προπώλησε τα δικαιώματα ασημιού για 57,7 εκατ. δολάρια στην -καναδική μεν, αλλά με έδρα τον φορολογικό παράδεισο των Νήσων Κέιμαν- off shore Silver Wheaton. Η τεχνική μελέτη προέβλεπε συγκεκριμένους όρους, όπως την εφαρμογή ειδικού εξοπλισμού εξόρυξης και τον περιορισμό της χρήσης εκρηκτικών.

Οι κάτοικοι της Στρατονίκης, πάντως, ούτε άκουσαν ούτε είδαν μετροπόντικα. Αυτό που ακούν είναι τα φουρνέλα να σκάνε κάτω από τα πόδια τους στις 13:15 και στις 21:15 κάθε μέρα, και αυτό που βλέπουν είναι τις ρωγμές στα κτίριά τους να μεγαλώνουν. Προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, που στις 8 Φεβρουαρίου του 2010 απέρριψε την προσφυγή τους υπό την προϋπόθεση ότι θα ελαχιστοποιηθούν οι εκρήξεις με τα φουρνέλα με απώτατο όριο το 30%, σύσταση με την οποία η εταιρεία ουδέποτε συμμορφώθηκε.

Επιπλέον ό,τι περισσεύει από τα μεταλλεία καταλήγει στα λατομεία. Στο ανάχωμα του φράγματος Καρακόλι λειτουργεί από το 2005 πλήρες συγκρότημα λατομικών υλικών με πρώτη ύλη τα στείρα από τα μεταλλεία. Πρόκειται για μεταλλεύματα χαμηλής περιεκτικότητας σε χρήσιμα μέταλλα, που περιέχουν αρσενικό, θείο, κάδμιο και άλλα τοξικά βαρέα μέταλλα. Αυτά τίθενται υπό επεξεργασία, αποχαρακτηρίζονται, πωλούνται ως αδρανή και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή δημόσιων έργων.

Οι κάτοικοι πήραν μόνοι τους δείγματα και τα έστειλαν για ανάλυση. Η απάντηση που έλαβαν ήταν ότι τα δείγματα περιείχαν έως και 100 μιλιγρκράμ αρσενικό ανά κιλό ξηράς ουσίας, επομένως ο χαρακτηρισμός «αδρανή» είναι εντελώς ανυπόστατος. Πολλά τέτοια υλικά κατέληξαν τον Φεβρουάριο του 2010 στη θάλασσα του Στρατωνίου. Έπειτα από μια ισχυρή νεροποντή, τα νερά βάφτηκαν κόκκινα. Το χωρίο βούλιαξε στη λάσπη, ενώ κινδύνεψαν ακόμα και ανθρώπινες ζωές.

Με αυτά τα δείγματα γραφής, η Ελληνικός Χρυσός κατέθεσε τον Ιανουάριο του 2006 επενδυτικό σχέδιο για την επέκταση των μεταλλουργικών δραστηριοτήτων της και τη μετατροπή μιας τεράστιας έκτασης σε μεταλλευτικό κέντρο. Το σχέδιο περιλαμβάνει την ανάπτυξη ενός νέου μεταλλείου για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος χρυσοφόρου-χαλκούχου πορφύρη που βρίσκεται στη θέση Σκουριές του δήμου Παναγιάς. Το εξορυσσόμενο μετάλλευμα θα τίθεται υπό επεξεργασία σε εργοστάσιο εμπλουτισμού που θα κατασκευαστεί πλησίον του μεταλλείου. Τα μεταλλευτικά αποθέματα του κοιτάσματος υπολογίζονται σε 150 εκατ. τόνους με περιεκτικότητα 0,89 γραμμάρια χρυσό και 0,56 γραμμάρια χαλκό ανά τόνο.

Περιλαμβάνει, επιπλέον, την ανάπτυξη εγκαταστάσεων μεταλλείου στην Ολυμπιάδα για την εκμετάλλευση του χρυσοφόρου κοιτάσματος μεικτών θειούχων της περιοχής. Το μετάλλευμα θα μεταφέρεται υπογείως μέσω μιας νέας στοάς στο Μαντέμ Λάκκος, όπου θα κατασκευαστούν το εργοστάσιο εμπλουτισμού και η μονάδα μεταλλουργίας χρυσού. Το 2009 δόθηκε η πρώτη θετική γνωμοδότηση ύστερα από τη διαδικασία της προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης. Τον Αύγουστο του 2010 η εταιρεία κατέθεσε τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, τους λίγους μήνες που έμεινε στο υπουργείο Περιβάλλοντος, πρόλαβε να δώσει το «πράσινο φως» για την επένδυση, παρά το γεγονός ότι μια σειρά φορείς, όπως το ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας, το συμβούλιο περιβάλλοντος του ΑΠΘ και το δασαρχείο, γνωμοδότησαν περί του αντιθέτου.

Το κυρίαρχο πρόταγμα δεν είναι το μόνο

Τη στιγμή που στη Χαλκιδική 15 εκατ. κυβικά μέτρα νερό χάνονται κάθε χρόνο, υπολογίζεται ότι αν υλοποιηθεί το έργο θα καταστραφούν πάνω από 3.000 στρέμματα δάσους -όπως παραδέχεται η ίδια η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων-, θα παράγονται 2.162 τόνοι σκόνης την ώρα της εξόρυξης και η περιοχή θα μετατραπεί απέραντη χαβούζα, καταστρέφοντας τις υπόλοιπες παραγωγικές δραστηριότητες όπως την αλιεία, την υλοτομία, τη δασοκομία, την οικοδομή και προφανώς τον τουρισμό.

Σε όλη αυτή την πορεία η εταιρεία αξιοποίησε ως μέσο εκβιασμού απέναντι στο κράτος για την επίσπευση των διαδικασιών και την εκχώρηση των μέγιστων δυνατών προνομίων, αλλά και απέναντι στην τοπική κοινωνία για την άμβλυνση των αντιδράσεων, τους ίδιους τους εργαζομένους. Απείλησε ότι αν δεν προχωρήσει το έργο θα κλείσει την επιχείρηση και έταξε θέσεις εργασίας εκμεταλλευόμενη τα δυσθεώρητα ποσοστά ανεργίας της περιοχής. Στα συρτάρια της συνωστίζονται χιλιάδες βιογραφικά για μια θέση εργασίας βαμμένη με αίμα.

Στη Χαλκιδική, όπου κι αν πας, ακούς ανθρώπους στα καφενεία που θέλουν να γελάσουν και παράγουν βρόγχους. Τα πλημμελή μέτρα προστασίας είναι αυτά που έχουν οδηγήσει σε κατακόρυφη αύξηση των καρδιακών και των θανάτων από πνευμονοκονίαση. Οι παλιότεροι το θυμούνται, γι' αυτό και στην πλειονότητά τους είναι αντίθετοι στην επέκταση των μεταλλείων. Οι νεότεροι όμως έχουν εμπεδώσει την τρομοκρατία, και πάνω στη δική τους απελπισία χτίζεται ο κοινωνικός αυτοματισμός.

Απέναντι σε όλα αυτά οι κάτοικοι της περιοχής δίνουν εδώ και δύο χρόνια έναν αγώνα ζωής και αξιοπρέπειας. Έρχονται σε σύγκρουση με τις αποφάσεις της μνημονιακής κυβέρνησης και τη δωσίλογη και άκρως διαπλεκόμενη διοίκηση του Πάχτα, εμποδίζοντας την υλοποίηση του έργου. Πρόσφατα μάλιστα πέτυχαν μια πολύ σημαντική νίκη: ενώ από τον Μάρτιο η εταιρεία έχει καταλάβει τις Σκουριές στο όρος Κάκαβος για να ξεκινήσουν οι γεωτρήσεων και η υλοτόμηση της δασικής έκτασης, με τη συνδρομή της αστυνομίας πάντα, το Ε΄ τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας διέταξε την προσωρινή αναστολή αυτών των εργασιών. Οι κάτοικοι βέβαια δεν εφησυχάζουν και βρίσκονται σε διαρκή κινητοποίηση.

Το υπόδειγμα της Χαλκιδικής μπορεί να αποτελέσει case study, ειδικά για την Αριστερά και τα κινήματα, όσον αφορά το παραγωγικό πρότυπο. Η κυρίαρχη ρητορεία ταυτίζει την ανάπτυξη με επενδύσεις που δεν αποφέρουν τίποτα στο δημόσιο, αντιθέτως αυξάνουν τα κέρδη συγκεκριμένων μερίδων του ελληνικού και διεθνούς κεφαλαίου. Ακυρώνουν, παράλληλα, τη μακροπρόθεσμη δυνατότητα μιας περιοχής να παράγει εισοδήματα, εγκλωβίζοντάς τη σε μια μονοκαλλιέργεια περιορισμένου βεληνεκούς που συνεπάγεται την καταστροφή φυσικών και ανθρώπινων πόρων.

Το κίνημα μπορεί να αντιτάξει μια διαδικασία παραγωγικής ανασυγκρότησης που θα βασίζεται στη συνύπαρξη διαφορετικών παραγωγικών δραστηριοτήτων ήπιας κλίμακας, οι οποίες θα σέβονται τις οικολογικές παραμέτρους, θα είναι υπό δημόσιο έλεγχο και θα διασφαλίζουν θέσεις εργασίας με πλήρη εργασιακά δικαιώματα και συνθήκες ασφαλείας, θα προάγουν τη συνείδηση και τη δημιουργικότητα και θα αλληλεπιδρούν με την τοπική κοινωνία.

ΠΗΓΗ: 22.10.12, http://ektosgrammis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1775%3A2012-10-22-13-58-55&catid=117%3Aektosylhs&Itemid=516