H μεγάλη χίμαιρα της Ευρώπης

 

Του Paul Krugman

 

Τους τελευταίους μήνες έχω διαβάσει μια σειρά από αισιόδοξες εκτιμήσεις για τις προοπτικές της Ευρώπης. Παραδόξως όμως καμία από αυτές τις εκτιμήσεις που υποστηρίζουν ότι η γερμανική φόρμουλα της λύτρωσης μέσα από τον πόνο που υπαγορεύεται στην Ευρώπη, έχει καμία πιθανότητα να λειτουργήσει. Αντίθετα η αισιοδοξία βασίζεται ακριβώς στην αποτυχία – ιδίως μια διάλυση του ευρώ – η οποία θα ήταν μια καταστροφή για όλους, συμπεριλαμβανομένων και των Γερμανών και ότι στο τέλος αυτή η προοπτική θα ωθήσει τους Ευρωπαίους ηγέτες να κάνουν ό, τι χρειάζεται για να σώσουν την κατάσταση.

Ελπίζω αυτό το επιχείρημα να είναι σωστό. Αλλά κάθε φορά που διάβαζω ένα τέτοιο άρθρο, πιάνω τον εαυτό μου να σκέφτεται τον Norman Angell.

Ποιος είναι αυτός; Το 1910 ο Angell δημοσίευσε ένα διάσημο βιβλίο με τίτλο "Η Μεγάλη Χίμαιρα" (''Τhe Great Illusion''), υποστηρίζοντας ότι ο πόλεμος είχε καταστεί άνευ αντικειμένου. Το εμπορίο και η βιομηχανία, τόνιζε, και όχι η εκμετάλλευση των υποτελών λαών, ήταν τα κλειδιά για τον εθνικό πλούτο και έτσι δεν υπήρχε κανένα κέρδος από τα τεράστια έξοδα των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Επιπλέον, υποστήριζε ότι η ανθρωπότητα είχε άρχισει να εκτιμάει αυτή την πραγματικότητα και ότι τα ''πατριωτικά πάθη" σιγά-σιγά έφθιναν. Δεν είπε κατηγορηματικά οτι δεν θα ξεσπούσαν άλλοι πόλεμοι, αλλά το έκανε να δίνει αυτή την εντύπωση.

Όλοι γνωρίζουμε τι έγινε στη συνέχεια.

Το θέμα είναι ότι η προοπτική της καταστροφής, όσο προφανής και να είναι, δεν αποτελεί εγγύηση ότι τα έθνη θα κάνουν ό, τι χρειάζεται για να αποφύγουν αυτήν ακριβώς καταστροφή. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν η έπαρση και η προκατάληψη κάνουν τους ηγέτες απρόθυμους να δούν αυτό που θα έπρεπε να είναι προφανές.

Πράγμα που με φέρνει πάλι στην εξαιρετικά δεινή οικονομική κατάσταση της Ευρώπης.

Είναι κάτι σαν σοκ, ακόμη και για εμάς που έχουμε παρακολουθήσει την ιστορία σε όλο της το μήκος, να συνειδητοποιούμε ότι περισσότερα από δύο χρόνια έχουν περάσει από τότε που οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεσμεύτηκαν στην σημερινή οικονομική στρατηγική τους – μια στρατηγική που βασίζεται στην αντίληψη ότι η δημοσιονομική λιτότητα και η «εσωτερική υποτίμηση» (ουσιαστικά, οι περικοπές μισθών) θα έλυνε τα προβλήματα των δανειζόμενων εθνών. Σε όλο αυτό το διάστημα, η στρατηγική αυτή δεν σημείωσε καμία απολύτως επιτυχία. Το καλύτερο που έχουν να επιδείξουν οι υπερασπιστές της ''ορθοδοξίας'' αυτής είναι κάποια μικρά κράτη της Βαλτικής που έχουν μερικώς ανακάμψει ύστερα απο τεράστια ύφεση, αλλά εξακολουθούν να είναι πολύ φτωχότερες από ό, τι ήταν πριν από την κρίση.

Εν τω μεταξύ, η κρίση του ευρώ έχει κάνει μετάσταση, εξαπλώνεται από την Ελλάδα προς τις πολύ μεγαλύτερες οικονομίες της Ισπανίας και της Ιταλίας, και η Ευρώπη στο σύνολό της σαφώς διολίσθαίνει στην ύφεση. Ωστόσο, οι πολιτικές συνταγές που προέρχονται από το Βερολίνο και την Φρανκφούρτη δεν έχουν καθόλου αλλάξει καθόλου.

Αλλά, θα πει κανείς, η Σύνοδος κορυφής της περασμένης εβδομάδας δεν έκανε κάποιες κινήσεις; Ναι, έκανε. Η Γερμανία έκανε λίγο πίσω, συμφωνώντας τόσο για καλύτερες συνθήκες δανεισμού για την Ιταλία και την Ισπανία (αλλά όχι στις αγορές ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) όσο και σε ένα σχέδιο διάσωσης για τις ιδιωτικές τράπεζες που μπορεί και να έχει κάποια λογική (αν και είναι δύσκολο να πει κανείς, επειδή δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες ακόμα). Αλλά ακόμα και αυτές οι παραχωρήσεις εξακολουθούν να είναι μικρές σε σχέση με το μέγεθος των προβλημάτων.

Τι θα έπρεπε πραγματικά να γίνει για να σώθει το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα; Η απάντηση, σχεδόν σίγουρα, θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο τις μεγάλες αγορές κρατικών ομολόγων από την κεντρική τράπεζα, όσο και την προθυμία της κεντρικής τράπεζας να δεχθεί ένα κάπως υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού. Ακόμη και με αυτές τις πολιτικές, μεγάλο μέρος της Ευρώπης θα αντιμετωπίσει μακροχρόνια πολύ υψηλή ανεργία. Αλλά τουλάχιστον θα υπάρξει μια ορατή πορεία προς την ανάκαμψη.

Ωστόσο, είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να δούμε πώς μια τέτοια αλλαγή πολιτικής θα μπορούσε να προκύψει στην πραγματικότητα.

Μέρος του προβλήματος είναι και το γεγονός ότι οι Γερμανοί πολιτικοί τα τελευταία δύο χρόνια λένε στους ψηφοφόρους τους κάτι που δεν είναι αλήθεια – δηλαδή, ότι για την κρίση φταίνε οι ανεύθυνες κυβερνήσεις στη Νότια Ευρώπη. Εδώ στην Ισπανία – που είναι τώρα το επίκεντρο της κρίσης – η κυβέρνηση είχε πράγματι χαμηλό δημόσιο χρέος και πλεονάσματα του προϋπολογισμού κατά την παραμονή της κρίσης. Αν η χώρα είναι τώρα σε κρίση, αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας τεράστιας φούσκας της αγοράς ακινήτων, την οποία όλες οι τράπεζες σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και των γερμανικών, βοήθησαν να φουσκώσει. Αλλά τώρα, το ψεύδος των Γερμανών, εμποδίζει κάθε λειτουργική λύση.

Ωστόσο οι παραπληροφορηθέντες ψηφοφόροι δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Ακόμα και η ελίτ της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Αν διαβάσετε τις πιο πρόσφατες εκθέσεις Ευρωπαϊκών ιδρυμάτων, όπως αυτή που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, θα νιώσετε ότι ζείτε σε ένα παράλληλο σύμπαν, στο οποίο ούτε τα διδάγματα της ιστορίας, ούτε οι νόμοι της αριθμητικής ισχύουν – ένα σύμπαν στο οποίο η λιτότητα θα μπορούσε ακόμα να λειτουργήσει αν απλά όλοι μας είχαμε την πίστη, και στο οποίο ο καθένας μπορεί να μειώσει τις δαπάνες, χωρίς να δημιουρήσει ύφεση.

Άρα η Ευρώπη θα σώσει τον εαυτό της; Το διακύβευμα είναι πολύ υψηλό, και οι ηγέτες της Ευρώπης δεν είναι, σε γενικές γραμμές, ούτε κακοί ούτε ηλίθιοι. Αλλά το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς, είτε το πιστεύετε είτε όχι, και για τους ηγέτες της Ευρώπης το 1914. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά.

 

ΠΗΓΗ: July 1, 2012, www.nytimes.com [Mετάφραση: Άλεξ Μπουμπουκιώτης]. Το είδα: 07 Ιουλίου 2012, http://antapocrisis.gr/index.php/2012-04-24-19-41-01/item/330