Οι Επιστήμες Αγωγής είναι «Χαρούμενες» Επιστήμες

 

Του Γιώργου Μαυρογιώργου*

 

 Το χειμερινό εξάμηνο 2011-12, είχα την ευκαιρία να διδάξω σε Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Νηπιαγωγών, του Τμήματος Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου, το μάθημα «Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής», σε πρωτοετείς φοιτήτριες  και το Χριστόδουλο.  Δεν είναι εύκολη υπόθεση να διδάσκεις σε πανεπιστήμιο, σε πρωτοετείς φοιτήτριες, με δεδομένη την απαξίωση των σπουδών, την αποσύνδεση των σπουδών από το δικαίωμα στην εργασία και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας  πτυχιούχων. Δεν είναι εύκολο να διδάσκεις σε  Τμήμα, που από ό, τι φαίνεται, δεν είναι  πρώτη επιλογή.

Γιατί, λοιπόν, οι πρωτοετείς φοιτήτριες στο Πρόγραμμα Νηπιαγωγών,  να είναι  «όλο αυτιά» ενεργητικής ακρόασης σε μάθημα «μαύρης παιδαγωγικής» που  επιβάλλει τον πειθαναγκασμό και την υποχρεωτική φυσική παρουσία για ένα πτυχίο χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα; Θεωρούμε ότι η «Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής» είναι απόπειρα ακαδημαϊκού «προσανατολισμού», συμβουλευτικής, ευαισθητοποίησης και «προσηλυτισμού» πρωτοετών φοιτητριών σε ένα πρόγραμμα σπουδών διάρκειας τεσσάρων ετών.

Διεκδικήσαμε να «πάρουν στα σοβαρά» τις σπουδές τους και να μπουν, από το πρώτο έτος, σε μια ουσιαστική σχέση με μαθήματα «δημιουργικής αϋπνίας» και εγρήγορσης.  Κι εννοώ  μαθήματα άσκησης  στη διαφωνία, την αμφιβολία, το σεβασμό  στο λάθος, σε ερωτήσεις  που αφυπνίζουν τη σκέψη για γνώση.  Μαθήματα που  γίνονται ξυπνητήρι διακριτικής απόσυρσης της αυθεντίας του δασκάλου. Μαθήματα αντοχής στην αποκαθήλωση της κοινοτυπίας και του απλοϊκού. Μαθήματα έμμονης περιέργειας,  αμφισβήτησης και συναγερμού μπροστά σε εμπρηστικό υλικό που «βάζει φωτιές».

Από πολύ ενωρίς στα μαθήματά μας, καταλήξαμε σε ένα άτυπο «συμβόλαιο». Συμφωνήσαμε ότι είμαστε  δεσμευμένοι  ώστε να απολαύσουμε και να χαρούμε τις σπουδές. Χωρίς να διεκδικούμε την πατρότητα της «Χαρούμενης Επιστήμης» απ τον Νίτσε, δώσαμε στο μάθημα τον τίτλο «Επιστήμες της Αγωγής: Χαρούμενες Επιστήμες»! Έτσι κι αλλιώς, η σπουδή του παιδιού και της εξελικτικής και δυναμικής του σχέσης με το σχολείο και τη γνώση, εμπεριέχει τη χαρά. Αυτή, ωστόσο, δε χαρίζεται. 

Ήταν χαρά που αποφύγαμε το μαρτύριο της βιβλιογραφικής ανηδονικής απομνημόνευσης  φορμαλιστικών  ορισμών,  αφορισμών, εννοιών και όρων. Η απομνημόνευση  ταλαιπωρεί  τη μνήμη και υποθάλπει την «αμνησία». Δε δώσαμε προτεραιότητα στους πλατωνικούς διαλόγους και ιδέες, αν και θυμηθήκαμε  το «Μένονα» για να ανιχνεύσουμε τη σωκρατική  θέση του «λάθους»  στη μάθηση ή τη θέση του λάθους στην ιστορία των επιστημών. Δε λέω, ανοίξαμε και το «Φαίδρο» για να εντοπίσουμε τις απαρχές της κριτικής που γίνεται σήμερα για τη βίαιη εισβολή των τεχνολογιών στην εκπαίδευση.

Με χαρά αποδεσμευτήκαμε από τις καθιερωμένες προσεγγίσεις  εγχειριδίων «Εισαγωγής» στους επιμέρους κλάδους των Επιστημών της Αγωγής, αν και οριοθετούσαμε  τις θεμελιώδεις θεωρητικές και μεθοδολογικές τους προκείμενες κάθε φορά που έρχονταν για συζήτηση επιλεγμένα «παραδειγματικά» πεδία της εκπαίδευσης. Μας  ενθουσίασε η πρωτοβουλία «Φιλοσοφία για Μικρά Παιδιά»  και το project «Μικροί  Πλάτωνες» σε  νηπιαγωγείο στο Παρίσι. Αυτά σιγά-σιγά μας εξοικείωναν με την ιδέα ότι οι θεωρητικές αναζητήσεις, η εμβάθυνση κι ο στοχασμός δεν  είναι   αινιγματικά και απρόσιτα εγχειρήματα αλλά ότι προσφέρονται για όσες σπουδάζουν με χαρά Επιστήμες Αγωγής της προσχολικής  ηλικίας.

Ο «Μικρός Πρίγκιπας» του Αντουάν ντε Σαιντ- Εξυπερύ μας έδωσε την εναρκτήρια ευκαιρία για να αισθανθούμε το συγκλονιστικό αίτημα και την παράκληση της αλεπούς προς το «Μικρό Πρίγκιπα»: «Σε παρακαλώ… ημέρωσέ με»! Ψάχναμε την απάντηση στο αγωνιώδες ερώτημα του Πρίγκιπα: «Τι πάει να πει ημέρωσέ με» για να πλησιάσουμε, μετά από πολλά, στην άποψη της αλεπούς: «Να ημερώνεις σημαίνει να δημιουργείς δεσμούς»! Δεσμούς, δεσμεύσεις και σχέσεις με τις συμφοιτήτριες/τές,  με τους καθηγητές/τριές τους, με τη γνώση, με τη σπουδή. Εσωτερικές δεσμεύσεις για μια «πρώτη επαφή και γνωριμία» με εκδοχές παιδαγωγίας και «ψυχαγωγίας», σχέσης, επικοινωνίας, διδασκαλίας,  μάθησης, κ.α.

Ακούσαμε το γνωστό τραγούδι "Another Brick in the Wall" των Pink Floyd. Μια ομάδα φοιτητριών εμπνεύστηκε να μελετήσει και να παρουσιάσει με μεράκι – κι ας ήταν σε power point – τις απόψεις του Ίλλιτς, για «Κοινωνία χωρίς σχολεία». Μια άλλη ομάδα παρουσίασε την εκδοχή Πόστμαν για την «εκπαίδευση ως μέσο ανατροπής του κατεστημένου». Μια τρίτη ομάδα μας μίλησε για τη θεωρία της «αντιαυταρχικής εκπαίδευσης» του Νήλ.  Όλα αυτά  σε συνδυασμό μας έφεραν, συχνά, σε εμπειρίες «ιδεοθύελλας».

 Τα γνωστά προγράμματα παιδαγωγικής αισιοδοξίας, το High Scope και το Head Start μας έκαναν να εμπιστευτούμε το νηπιαγωγείο και το σπίτι  για έγκαιρη προληπτική αντισταθμιστική  παιδαγωγική. Αυτά μας έπεισαν ότι οι σπουδές για την προσχολική ηλικία και το νηπιαγωγείο μπορούν να «πιάσουν τόπο». Στο κάτω-κάτω, αν είναι δύσκολο να εργαστείς ως νηπιαγωγός, οι σπουδές δεν «πάνε χαμένες». Έχουν προσωπική και κοινωνική αξία: οι σημερινοί φοιτητές και φοιτήτριες θα είναι οι μελλοντικοί ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι γονείς.

Κι αν όλα αυτά αναφέρονται στο μέλλον, υπάρχει μια άλλη πτυχή που είχε να κάνει με το παρελθόν: οι πρωτοετείς έρχονται στο πανεπιστήμιο έχοντας τουλάχιστον δώδεκα χρόνια σχολικής ζωής. Τώρα, όσες/οι σπούδαζαν «Επιστήμες της Αγωγής» είχαν το προνόμιο  να «ξεσκονίσουν» τα βιώματα και τις αντιλήψεις που έφερναν μαζί τους, σπουδάζοντάς τα, σε μια  αποκαλυπτική  οπτική και προοπτική.

Τόσο το περιεχόμενο όσο και οι παιδαγωγικές διευθετήσεις που υιοθετήσαμε ενσωμάτωναν το αίτημα μιας ενημερωμένης ενεργητικής συμμετοχής. Οι φοιτήτριες μελετούσαν και συμμετείχαν υποψιασμένες πάνω σε συγκεκριμένα θέματα μέσα από κείμενα μελέτης. Καμιά εργασία η δραστηριότητα δεν ήταν υποχρεωτική. Ακόμα και η συμμετοχή στις τελικές εξετάσεις! Υπήρχε μια ρητή δέσμευση από τη μεριά του διδάσκοντα: «Δεν έχει νόημα να γίνεται κάτι, εκτός και έχει νόημα γι' αυτήν που το κάνει». Στην τελευταία μας συνάντηση, οι φοιτήτριες μου έδωσαν συμπληρωμένο το «Ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης» και το «Ημερολόγιο Σπουδής» που γράφανε κατά τη διάρκεια των δώδεκα εβδομάδων του εξαμήνου. Η Μαριλένα γράφει: «Σκεφτόμουν αυτό που είχατε πει, ότι δηλαδή αυτό το Ημερολόγιο δε θα το κάνουμε για σας, αλλά για μας, και επιπλέον δε θα το θεωρήσουμε ως δουλειά. Τελειώνοντας, λοιπόν, κατάλαβα ότι αυτό το έκανα για μένα, και με βοήθησε πολύ. Σας ευχαριστώ για τη συνεργασία». Η Μαριλένα, κατά πώς φαίνεται, έγραφε το ημερολόγιο τα βράδια, γι' αυτό και ευχόταν «καληνύχτα». Με αυτά και μ αυτά, συμπληρώσαμε εικοσιτέσσερις συναντήσεις, χωρίς να έχουμε εξαντλήσει τις δυνατότητές μας για χαρά στη σπουδή… Αυτό είναι το δικό μου «Ημερολόγιο χαράς». Τις ευχαριστώ! Ιδιαιτέρως, ευχαριστώ και την αγαπητή συνάδελφο και πρόεδρο του Τμήματος. Ξέρει καλά  και τη χαρά των Επιστημών της Αγωγής.  

* Ο Γιώργος Μαυρογιώργος είναι άμισθος αντιπρόεδρος του Επιστημονικού Συμβούλιου στο ΠΙ/ΚΕΕΑ

 

ΠΗΓΗ: 6-4-2012, http://www.alfavita.gr/artrog.php?id=61560