Το «νέο» λύκειο των ταξικών φραγμών και της αμάθειας

 

Του Γιώργου Κ. Καββαδία*

 

ΟΤΑΝ ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΜΕΤΑΜΦΙΕΖΕΤΑΙ ΣΕ ΝΕΟ

Ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο; Το ιστορικό ερώτημα επανέρχεται, όχι μόνο από τις γενικότερες δραματικές εξελίξεις, αλλά και από τις επίσημες διακηρύξεις του Υπουργείου Παιδείας σχετικά με το νέο εξεταστικό σύστημα. Ως… «αντιεξουσιαστές στην εξουσία»  η ηγεσία και οι πρόθυμοι και διατεταγμένοι  ειδήμονες του Υπουργείου Παιδείας ασκούν δριμύτατη κριτική στο εφαρμοζόμενο εξεταστικό σύστημα και στο σχολείο που οι ίδιοι έχουν θεσμοθετήσει!

Οι ίδιοι καταγγέλλουν ότι «ανθεί ένα τεράστιο οικονομικό κύκλωμα παραπαιδείας,… αναπαράγονται κοινωνικοί φραγμοί, καθώς τα παιδιά των ασθενέστερων οικονομικά οικογενειών έχουν σαφέστατα πολύ λιγότερες ευκαιρίες», ότι «η ελληνική οικογένεια αιμορραγεί οικονομικά», ότι το Λύκειο «προσφέρει αποσπασματικού χαρακτήρα γνώσεις», ότι «οι μαθητές αναλώνονται πολύ στην αφομοίωση πολλών κατακερματισμένων πληροφοριών» (1) και τόσα άλλα …

 Ας μην  έχουμε αυταπάτες καμιά από τις «επίσημες» προτάσεις του ΥΠΕΠΘ, όσα περιτυλίγματα κι αν χρησιμοποιούν, δεν έρχονται να αλλάξουν προς το καλύτερο το επίπεδο του σχολείου, την είσοδο στις τριτοβάθμιες σπουδές, το επίπεδο των πανεπιστημιακών σπουδών και την επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων. Αντίθετα επιδιώκουν με την άθλια μαγιά των επιλογών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να θεμελιώσουν μια εκπαίδευση που έχει έμβλημά της την ανταγωνιστικότητα, την ευελιξία, την ιδιωτικοποίηση, την εμπορευματοποίηση, το παραπέρα βάθεμα των ταξικών φραγμών. 

  Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΔΙΕΥΘΥΝΕΙ ΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ

 

 «Σε μια κοινωνία που στηρίζεται στην εκμετάλλευση, τα παιδιά ξεχωρίζονται, όπως και οι μεγάλοι, σε δύο κατηγορίες, σ’ εκείνα που πρόκειται να αποτελέσουν τη συνέχεια της κυρίαρχης τάξης και σ' εκείνα που πρόκειται να αποτελέσουν το μεγάλο στρατό της δουλειάς που δεν πληρώνεται όλη». Δημήτρης Γληνός

Η συνταγή τους παλιά και δοκιμασμένη. Οι εξετάσεις για μια ακόμα φορά αποτελούν την …ναυαρχίδα της «εκπαιδευτικής μεταρρύθμισής» τους. Προτείνουν λύσεις που ανασύρουν από τα… μουσεία των αποτυχημένων εξεταστικών συστημάτων του παρελθόντος: οι μαθητές θα διαγωνίζονται στο τέλος της χρονιάς σε πανελλαδικές εξετάσεις σε όλα τα μαθήματα. Όσοι περάσουν τα «φλεγόμενα στεφάνια» θα διεκδικήσουν την εισαγωγή τους στην Ανώτατη εκπαίδευση, στην τελευταία τάξη του Λυκείου, περνώντας από έναν ακόμη γύρο πανελλαδικών εξετάσεων σε 3-5 μαθήματα (τα οποία στην πραγματικότητα θα είναι τα διπλάσια καθώς το Υπουργείο παιδείας προσφέρει τρία σε… ένα τα φιλολογικά μαθήματα, τις φυσικές και μαθηματικές επιστήμες).

Αν μέχρι σήμερα τον αποκλειστικό στόχο της προετοιμασίας των μαθητών για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση  τον είχε η Γ’ λυκείου, τώρα θα είναι στόχος όλων των τάξεων του λυκείου. Οι μαθητές θα εντάσσονται από τη Β' Λυκείου σε κατεύθυνση, θα κυνηγάνε από την Α' Λυκείου υψηλές επιδόσεις (γιατί θα μετράει η επίδοσή του στο Λύκειο στην πρόσβαση), θα κυνηγάνε εργασίες και μαθήματα με κριτήριο όχι το τι μαθαίνουν σ' αυτά τα τρία χρόνια, αλλά το σε ποια σχολή θέλουν να βρεθούν μετά από τρία χρόνια…. Έτσι  δρομολογείται η πρόωρη έξοδο ενός τμήματος του μαθητικού πληθυσμού από τις φτωχότερες τάξεις και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές από την «κούρσα» του Λυκείου. Με αριστοτεχνικό τρόπο δημιουργούνται οι όροι που επιβάλλουν «αυτεπαγγέλτως» υψηλά ποσοστά απόρριψης και αποκλεισμού.

Η υλοποίηση των προτάσεων τους είναι δεμένη με ένα νήμα με όλα τα γνωστά παρεπόμενα των πανελλαδικών εξετάσεων (φροντιστηριοποίηση, αυξημένο ιδιωτικό κόστος, ταξικοί φραγμοί και διαχωρισμοί, αμάθεια, κλπ) ενώ παράλληλα όχι μόνο αφήνει άθικτους όλους τους φανερούς και σιωπηρούς μηχανισμούς της κοινωνικής επιλογής στο σχολείο, αλλά και τους εντείνει. H εκτόξευση στα ύψη των προσοστών της αποτυχίας των μαθητών του Λυκείου τα τελευταία χρόνια, πιστοποιεί ότι οι μη ευνοημένοι κοινωνικά μαθητές καλούνται να παίξουν το ρόλο της… Iφιγένειας για να φυσήξει ούριος άνεμος στον κυρίαρχο στόχο για φθηνό, ανταγωνιστικό και αποδοτικό σχολείο στην αυγή του νέου αιώνα.

Το προφίλ του «νέου» λυκείου είναι το εξής: φτηνό (με τριαντάρια τμήματα, τους απολύτως απαραίτητους καθηγητές και χωρίς (νέα) βιβλία), εξειδικευμένο, εξοντωτικό, ελιτίστικο και ταξικό. Εχθρικό και  αυστηρώς ακατάλληλο για οικογένειες που δεν μπορούν πλέον να θεωρήσουν ανελαστική τη δαπάνη της φροντιστηριακής εκπαίδευσης η οποία επεκτείνεται σε όλα τα χρόνια. Τελικά, τα μέτρα για το «νέο Λύκειο» θα μπορούσαν, με μια φράση να χαρακτηριστούν μέτρα «για την ενίσχυση και τη διεύρυνση των φροντιστηρίων»…

Πρόκειται για μέτρα που ενισχύουν τη μαθητική διαρροή που παρουσιάζει έξαρση. Τα στοιχεία της έρευνας σοκάρουν και αποκαλύπτουν το αποκρουστικό και ταξικό πρόσωπο της εκπαιδευτικής πολιτικής των κυβερνήσεων. 37.652 μαθητές κάθε χρόνο εγκαταλείπουν τα θρανία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ υπολογίζεται ότι αυξήθηκαν οι δαπάνες που καταβάλλουν οι ελληνικές οικογένειες για την εκπαίδευση των γονιών τους προσεγγίζοντας τα 5,2 δις. ευρώ το χρόνο. (Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΚΑΝΕΠ) της ΓΣΕΕ).

Και βέβαια οι «εξόριστοι» του σχολείου προέρχονται από τις φτωχότερες τάξεις και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Γενικότερα, αποκαλύπτεται από ανάλογες έρευνες ότι οι μαθητές από αστικά κέντρα και ευνοημένο οικογενειακό περιβάλλον (οικονομικά, κοινωνικά, μορφωτικά) παρουσιάζουν πάντα, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής, υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας συγκριτικά με τις φτωχές αγροτικές περιοχές ή περιοχές που κατοικούνται στην πλειοψηφία τους από ασθενέστερα κοινωνικά ή οικονομικά στρώματα. Όσο υπάρχει ο κλειστός αριθμός εισακτέων, «numerus clausus», τόσο οι εξετάσεις θα λειτουργούν σαν μηχανισμοί ταξικής επιλογής ευνοώντας τους μαθητές από τις προνομιούχες τάξεις και αποκλείοντας τους «άλλους». Όσοι από τις φτωχότερες τάξεις και στρώματα δεν πετύχουν, είναι «ελεύθεροι και ικανοί» να ασκήσουν διάφορα τεχνικά επαγγέλματα ή να γίνουν ανειδίκευτοι εργάτες ή να ακολουθήσουν τους δρόμους της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.  Αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι οι κοινωνικές ανισότητες διαπλέκονται με τις γεωγραφικές και μετατρέπονται σε εκπαιδευτικές. Με άλλα λόγια η κοινωνική ανισότητα διευθύνει τη σχολική.

 

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Στην υλοποίηση των προτάσεων του Υπουργείου Παιδείας, εμφιλοχωρεί ο κίνδυνος, η μαθησιακή διαδικασία να καταδυναστευτεί ολοκληρωτικά από το «άπλωμα» των εξεταστικών δοκιμασιών και την ανάγκη ανταπόκρισης σ’ αυτές και εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι να μεταφέρουν στην «καρδιά» της σχολικής αίθουσας ρόλους εξεταστών – διορθωτών – βαθμολογητών, αφ’ ενός, και εξεταζομένων, αφ’ ετέρου, αφού το εκπαιδευτικό έργο καλείται να εστιάσει σε μια «τεχνολογία» των εξετάσεων, στην οργάνωση και διευθέτηση των προβλεπόμενων εξεταστικών δοκιμασιών. Η ιεραρχημένη σχέση δασκάλου/μαθητή ή γενικότερα διδάσκοντα/διδασκόμενου – αυταρχική ή συνεργατική αρχικά, αντικαταστάθηκε από τη σχέση εκπαιδευτού / εκπαιδευόμενου, ενώ όσο αφορά το νέο σχολείο έχουμε μεταπέσει στη σχέση παρόχου εκπαιδευτικών υπηρεσιών (δάσκαλος) / πελάτη (μαθητής). (2).

Όμως, ο εκπαιδευτικός ως «δρων υποκείμενο» δεν μπορεί να βολεύεται με το ρόλο του «υπαλλήλου ιδεολογίας» και διεκπεραιωτή των εξετάσεων. O «αποτελεσματικός» εκπαιδευτικός, σύμφωνα με μια χυδαία αντίληψη του πελάτη – καταναλωτή, είναι αυτός που προσανατολίζει τη μαθησιακή διαδικασία και προετοιμάζει τους μαθητές μονοσήμαντα για τις εξετάσεις. Oι εξετάσεις γίνονται εργαλεία που μετατρέπουν τη διαδικασία της μόρφωσης σε εξάσκηση για το κυνήγι «χρήσιμων γνώσεων», που αποφέρουν βαθμούς. Έτσι οι γνώσεις αποκτούν ανταλλαξιμότητα, μετατρέπονται σε εμπόρευμα.

Σε ένα απόσπασμα της «πρότασης για το Νέο Λύκειο», αναφέρεται: «Τα αποτελέσματα του Λυκείου μπορούν να αξιολογηθούν αναφορικά με δυο διαστάσεις:

α) τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητών και

β) την απορρόφηση των αποφοίτων από την αγορά εργασίας». (5)

Με άλλα λόγια ενοχοποιούνται οι εκπαιδευτικοί τόσο για τις επιδόσεις των μαθητών τους, όσο και για το ότι δεν βρίσκουν δουλειά! Σύμφωνα με Δελτίο Τύπου του υπουργείου, η αξιολόγηση θα αφορά σχολεία και εκπαιδευτικούς και θα είναι και εξωτερική. Στόχος της είναι η καταπάτηση εργασιακών δικαιωμάτων και η εξάλειψη της όποιας παιδαγωγικής αυτονομίας, η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και της μονιμότητας, αλλά και η κατηγοριοποίηση των σχολικών μονάδων.

 

ΟΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΑΘΕΙΑΣ

Γενικότερα  η εξετασιομανία που διαπερνά το εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί τη νεκρολογία της επαφής των μαθητών με την ουσία της γνώσης. Οι εξετάσεις γίνονται εργαλεία που μετατρέπουν τη διαδικασία της μόρφωσης σε εξάσκηση για το κυνήγι «χρήσιμων γνώσεων» που αποφέρουν βαθμούς Σημασία έχει η παροχή «συνταγών επιτυχίας»  για τη συλλογή μορίων. Οι μαθητές  «μαθαίνουν» τις σχολικές γνώσεις, αρκετοί περνούν με επιτυχία τις εξετάσεις, αλλά δεν τις κατανοούν. Δεν μπορούν να συνδέσουν τις επιμέρους γνώσεις από τα διάφορα  μαθήματα προκειμένου να ερμηνεύσουν τον κόσμο στον οποίο ζουν.

Παράλληλα, να τονίσουμε ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα τεστ τύπου πολλαπλής επιλογής προάγουν την κριτική σκέψη και άλλες συναφείς δραστηριότητες, καθώς δέχονται σοβαρές αμφισβητήσεις. Τι αλήθεια μπορεί να προκύψει για την αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή, αν επιτύχει να κυκλώσει σωστά το τάδε γράμμα ή να βάλλει ένα σταυρό στη θέση του «σωστού» ή του «λάθους»; Τι σχέση έχει με κριτική επεξεργασία μια άσκηση όπου ο μαθητής καλείται να συμπληρώσει τα κενά της φράσεως με τις κατάλληλες λέξεις; Μήπως η αντιστοίχηση των ονομάτων των συγγραφέων μιας στήλης με τους τίτλους των έργων της απέναντι πιστοποιεί κριτική οξύνοια;

Τι ελέγχεται, αλήθεια, με αυτά που παρουσιάζονται σαν τη λυδία λίθο της αξιολόγησης των μαθητών; Θραύσματα γνώσεων και επιλεκτικής μνήμης που δεν είναι παρά μία από τις μορφές που παίρνει η ικανότητα συγκράτησης πληροφοριών, η οποία δρομολογείται στα ίδια ίχνη της αποστήθισης που υποτίθεται έρχεται να αναιρέσει. Δεν θα ήταν υπερβολή να σημειώσουμε ότι πολλές φορές καμιά άσκηση δεν εξηγεί τόσο πλήρως τις διανοητικές ελλείψεις των μαθητών όσο η εσωτερική συσχέτιση γνώσης και σκέψης με τη σημείωση των επιλογών πάνω σε διακεκομμένες γραμμές. (3)

Μπορεί να διακηρύσσουν ότι «το Λύκειο γίνεται βαθμίδα απόκτησης στέρεης γενικής παιδείας»(1), αλλά η αλήθεια είναι διαφορετική. Η γενική – ανθρωπιστική εκπαίδευση και ως έννοια χρησιμοποιείται όλο και λιγότερο και ανασημασιοδοτείται, ώστε μαζί με την κατάρτιση να αποτελούν εργαλεία στην υπηρεσία της οικονομίας. Οι επίσημες διακηρύξεις αναφέρονται στη «βελτίωση των ικανοτήτων για τον 21ο αιώνα», για ένα «εκπαιδευτικό σύστημα ανταγωνιστικό στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης… ». Το σχολείο και οι σχολές  προορίζονται να τροφοδοτούν την αγορά με εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο, κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του ζωής, θα μπορεί να επανακαταρίζεται διαδοχικά σε δεξιότητες που, κατά περίπτωση, θα επιζητούν οι επιχειρήσεις. Οι δεξιότητες που προσφέρει μια κατάρτιση δίχως ενιαία και ολόπλευρη μόρφωση, απαξιώνονται γρήγορα, από την εξέλιξη και μόνο της τεχνολογίας. Επιδιώκεται έτσι να διαμορφωθεί ένας τύπος ανθρώπου και, κυρίως, εργαζομένου που πρέπει να είναι ευέλικτος και προσαρμόσιμος στις αλλαγές στην αγορά εργασίας και κυρίως παραγωγικός και πειθήνιος.

Η ΑΝΤΙΠΑΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Δεν υπάρχει «φαεινή ιδέα» στο εξεταστικό, πολύ περισσότερο δεν υπάρχει αντίπαλη κοινωνικοπολιτική πρόταση αν δεν τοποθετηθεί κανείς για την ουσία της σχολικής εκπαίδευσης. Οφείλουμε να μιλήσουμε για την εκπαίδευση και το σχολείο σε συνάρτηση με τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, κοντολογίς με το σύστημα εκμετάλλευσης που προσδιορίζει και καθορίζει τη σχολική εκπαίδευση.

Η νεοφιλελεύθερη επιλογή της κυβέρνησης είναι σαφής: Η γνώση από κοινωνικό αγαθό και δικαίωμα μετατρέπεται σε εμπόρευμα και ατομική δυνατότητα, σ’ ένα σχολείο επιλεκτικό και υποταγμένο στους νόμους της αγοράς. Γι’ αυτό και το ζητούμενο σήμερα δεν είναι το «λίφτινγκ» του εξεταστικού συστήματος. Στα πλαίσια αυτά πρέπει να σταθούμε κριτικά απέναντι στο περιεχόμενο, τις μορφές και τις κατευθύνσεις των αναλυτικών προγραμμάτων και βιβλίων και στις σχολικές πρακτικές (τι, πως και γιατί μαθαίνουν οι μαθητές) που εντυπώνουν στους μαθητές μας από την πιο τρυφερή ηλικία, αντιλήψεις, πεποιθήσεις και στάσεις για τη φύση και την κοινωνία απαραίτητες για την «παραγωγή» παθητικών, συντηρητικών προσωπικοτήτων .

Να σταθούμε κριτικά απέναντι στην τεμαχισμένη, αποσπασματική και τυποποιημένη γνώση. Τα  νέα βιβλία  πέρα από την  ιδεολογική μονομέρεια, την αντιεπιστημονικότητα, και το μυθολογικό – θεολογικό τρόπο προσέγγισης της πραγματικότητας, θρυμματίζουν τις γνώσεις με  αποτέλεσμα να χάνεται η σχέση αιτίας και αποτελέσματος καθώς και κάθε νόημα σε τέτοιο βαθμό που οδηγούν σε βιασμό της πνευματικής συγκρότησης

Να μιλήσουμε για τις χιλιάδες μαθητών για τους οποίους η συζήτηση για το σύστημα πρόσβασης στην Ανώτατη εκπαίδευση είναι έξω από το οπτικό τους πεδίο καθώς δεν ολοκληρώνουν ούτε καν την υποχρεωτική – εδώ και αρκετές δεκαετίες – 9χρονη εκπαίδευση.

Γι’ αυτό είναι αναγκαία η ανάπτυξη ενός ευρύτατου μορφωτικού- πολιτιστικού κινήματος που να εναντιώνεται στην εκπαίδευση της αγοράς και των επιχειρήσεων, μιας εκπαίδευσης που προκρίνει στη θέση της μόρφωσης και της ολοκληρωμένης γνώσης την εκμάθηση δεξιοτήτων, τη συσσώρευση πληροφοριών και ασπόνδυλες γνώσεις. Ένα κίνημα που θα υπερασπίζεται τη γνώση ως κοινωνικό αγαθό και δικαίωμα όλων. Συνάμα, το αίτημα για την κατοχύρωση του δικαιώματος στη μόρφωση για όλους πρέπει να προβάλλεται μαζί με το δικαίωμα στην εργασία για όλους.

Σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε έχουμε ανάγκη από ένα σχολείο που να αγκαλιάζει όλα τα παιδιά χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις, όπου πρωταρχική σημασία έχει ο πνευματικός εξοπλισμός των μαθητών, η καλλιέργεια «ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών», έτσι ώστε να μπορουν να αντιμετωπίσουν κριτικά την κοινωνία με την ενεργή συμμετοχή τους και παρέμβαση σ ΄ όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δραστηριότητας.   

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(2) Υπουργείο Παιδείας: Η πρόταση για τις αλλαγές στο Λύκειο και το σύστημα πρόσβασης, Δελτίο τύπου, 1 – 2 – 2012.

(2) Αγγελική Χρονοπούλου, Γιάννης Κερασαρίδης, Μάκης Μαυρέλης, Μανώλης Μορόγλου, Τα νέα μέτρα για το «νέο Λύκειο»: κριτική προσέγγιση, 21 – 5 – 2011

(3) Χρήστος  Κάτσικας, Το νέο λύκειο των ταξικών χαρακωμάτων και της ημιμάθειας, "Alfavita.gr”, 4 – 2 – 2012

(4) Γιώργος Κ. Καββαδίας – Χρήστος Κάτσικας, Η ανισότητα στην ελληνική εκπαίδευση, Εκδόσεις Gutenberg

(5) Γιώργος Κ. Καββαδίας, ΤΟ «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ»: ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, Ή πώς το «νέο σχολείο» του ΠΑΣΟΚ ταυτίζεται με το «αποκεντρωμένο» σχολείο της αγοράς «Αντιτετράδια»  τ.96

 

* Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι εκπαιδευτικός – ερευνητής,  http://gkavadias.blogspot.com

 

ΠΗΓΗ: 10-2-2012, http://www.alfavita.gr/artrog.php?id=57140