«Έφυγε» ο κορυφαίος σοβιετικός διανοητής Β. Α. Βαζιούλιν
Του Παναγιώτη Κουτσαντώνη*
Μια σημαντική μορφή από το χώρο της επιστήμης και της φιλοσοφίας και ένα ξεχωριστό μέλος της οικογένειας των μεγάλων σοβιετικών στοχαστών θρηνεί η διεθνής επιστημονική κοινότητα. Ο Β. Α. Βαζιούλιν, γνωστός στο ελληνικό κοινό ως επαναστάτης-στοχαστής και ιδρυτής της διεθνούς σχολής «Λογική της Ιστορίας», «έφυγε» από τη ζωή την Κυριακή 8/1/2012 στο 51ο νοσοκομείο της Μόσχας.
Ο Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν γεννήθηκε το 1932 στη Μόσχα και εργάστηκε ως καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας. Οι έρευνές του επικεντρώθηκαν στην ανακάλυψη της λογικής που διέπει το «Κεφάλαιο» του Κ. Μαρξ και παρουσιάζουν εξαιρετικό επιστημονικό ενδιαφέρον διότι ο σοβιετικός επιστήμονας δεν μελέτησε το «κεφάλαιο» αποσπασματικά, ούτε δημοσίευσε άρθρα και μονογραφίες που αναφέρονται σε ξεχωριστά ζητήματα του πλούσιου σε θεματολογία περιεχομένου του «Κεφαλαίου». Ο στοχαστής, αφού είχε δημιουργικά αφομοιώσει τη διαλεκτική λογική της μεθοδολογίας του «Κεφαλαίου» του Μάρξ, στη συνέχεια μ’ έναν μοναδικό τρόπο, χρησιμοποίησε και ανέπτυξε τη διαλεκτική μεθοδολογία του «Κεφαλαίου» στη συστηματική επιστημονική και θεωρητική εξέταση της ιστορικής διαδικασίας υπό το πρίσμα της αταξικής κομμουνιστικής κοινωνίας.
Η «Λογική της Ιστορίας» συνιστά μείζονος σημασίας επιστημονικό επίτευγμα του φιλόσοφου και αποτελεί τη διαλεκτική αναίρεση (άρση) της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, που επιτρέπει την περαιτέρω ανάπτυξη ευρύτατου φάσματος επιστημονικών ερευνών. Η επιστημονικότητα της μεθόδου προσέγγισης και επεξεργασίας της «Λογικής της Ιστορίας» εδράζεται στη γνώση και εφαρμογή των γενικών και καθολικών νόμων της κοινωνικής ανάπτυξης. Το πέρασμα από έναν κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σ’ έναν άλλον ανώτερο, από την αταξική κοινωνία στην ταξική αλλά και από την προϊστορία στην πραγματική ιστορία, αποκαλύπτονται με την ύπαρξη και εφαρμογή των τριών νόμων της υλιστικής διαλεκτικής: το νόμο της Ενότητας, της Σύγκρουσης και της Αλληλοδιείσδυσης των Αντιθέτων, το νόμο της Μετατροπής της Ποσότητας σε Ποιότητα και Αντίστροφα και το νόμο της Άρνησης της Άρνησης. Εφαρμόζοντας τη διαλεκτική λογική για την ερμηνεία της ιστορικής εξέλιξης, ο Βαζιούλιν οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι το στάδιο της πρώτης άρνησης ολοκληρώνεται με την κεφαλαιοκρατία και ότι η άρνηση της άρνησης, δηλαδή η κοινωνικοποίηση της ανθρωπότητας με την ολόπλευρη και αρμονική ανάπτυξη του κάθε ανθρώπου ως αυτοσκοπό και όρος μιας τέτοιου τύπου ανάπτυξης όλων των ανθρώπων, αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα.
Επίσης, άλλο ένα σημαντικό επιστημονικό επίτευγμα του Β. Α. Βαζιούλιν είναι η ανάλυση των ιδιαιτεροτήτων της δράσης των νόμων της διαλεκτικής στη σύγχρονη εποχή. Ο ίδιος, βιώνοντας και μελετώντας σε βάθος τις διαδικασίες που εξελίχτηκαν στη χώρα του τις τελευταίες δεκαετίες, τις χαρακτήρισε ως αντεπανάσταση και ιστορική παλινωδία, σε αντίθεση με την πλειοψηφία της σοβιετικής διανόησης, η οποία βάπτισε την καπιταλιστική παλινόρθωση, που έλαβε χώρα στις αρχές της δεκαετίας του 90 στις Δημοκρατίες της πρώην ΕΣΣΔ, ως «επανάσταση». Τεκμηρίωσε επιστημονικά ότι η ιστορία δεν ακολουθεί μια ευθύγραμμη πορεία και σ’ αυτή δεν έχουν θέση μόνο οι επαναστάσεις, αλλά και οι αντεπαναστάσεις, οι οποίες δεν αποτελούν σπάνιο ιστορικό φαινόμενο (Βαζιούλιν, 2000).
Μια ακόμα σημαντική συνεισφορά στην περαιτέρω δημιουργική ανάπτυξη του Μαρξισμού αποτελεί η αποκάλυψη της εσωτερικής, συστηματικής και αμοιβαίας συνάφειας μεταξύ της ιστορίας και του κομμουνιστικού ιδανικού. Ο Βαζιούλιν υποστήριξε ότι η μετάβαση στον κομμουνισμό δεν συνιστά αποκλειστικά μετάβαση από έναν σχηματισμό σε έναν άλλον, αλλά συνιστά μετάβαση από ολόκληρη την προγενέστερη ιστορία στην αυθεντική ιστορία. Ακολούθως, ο κομμουνισμός διαμορφώνεται σαν αποτέλεσμα ολόκληρης της προηγούμενης ιστορίας, άρα η διαμόρφωση της κομμουνιστικής προοπτικής προϋποθέτει τη μελέτη ολόκληρης της προηγούμενης ιστορίας. Έτσι, ο επαναστάτης θεωρητικός, αφού ανέλυσε στα έργα του τη λογική της προηγούμενης ιστορίας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η πορεία της ιστορίας, υπό την απειλή του θανάτου της ανθρωπότητας, ωθεί αναγκαστικά σε μια νέα σχέση προς τη φύση, σε μια σχέση η οποία θα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο επάνοδο στο αφετηριακό σημείο». (Βαζιούλιν, 1990, σ.12).
Επίσης, η Λογική της Ιστορίας του Β. Α. Βαζιούλιν θεμελίωσε σε ανώτερο επίπεδο την ανάπτυξη της επαναστατικής πρακτικής συνδέοντάς την με το κομμουνιστικό ιδανικό, επισημαίνοντας παράλληλα ότι ένα κίνημα που έχει χάσει την κομμουνιστική προοπτική, είναι κίνημα χωρίς τελικό στόχο, καταδικασμένο να ηττηθεί.
Η προσωπικότητα του Βαζιούλιν και η τεράστια πνευματική του κληρονομιά, συνδέονται στενά με την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας και παρουσιάζονται σε εμάς με όλο τον ανεξάντλητο πλούτο τους για να μας δείχνουν ένα μέλλον προς την κοινωνικοποιημένη ενιαία ανθρωπότητα, προς τον κομμουνισμό.
Τα πιο σημαντικά έργα του είναι:
– Η λογική του «Κεφαλαίου» του Κ. Μαρξ, Μόσχα, 1968.
– Το γίγνεσθαι της μεθόδου επιστημονικής έρευνας του Κ. Μαρξ: λογική σκοπιά, Μόσχα, 1975.
– Η διαλεκτική της ιστορικής διαδικασίας και η μεθοδολογία της ερευνάς της, Μόσχα, 1978
– Η λογική της ιστορίας, Μόσχα, 1988 κ.ά.
Περισσότερες πληροφορίες που αφορούν στο έργο του και στις δραστηριότητες της Διεθνούς Σχολής της «Λογικής της Ιστορίας», αλλά και στους σημερινούς υποστηρικτές της, μπορείτε να βρείτε στη διεύθυνση: http://www.ilhs.tuc.gr/gr/index.htm
Βιβλιογραφία
Βαζιούλιν Β. Α. (2004). Η λογική της ιστορίας. Ζητήματα θεωρίας και μεθοδολογίας. (μετάφρ. Δ. Πατέλης). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Βαζιούλιν Β. Α. Η λογική της ιστορίας και οι προοπτικές της ανθρωπότητας, (μετάφρ. Δ. Πατέλης). Ουτοπία τ.39/2000
Φιλοσοφικό-κοινωνιολογικό λεξικό. (1994). Λήμμα «Β. Α. Βαζιούλιν» τ. 1-5. Αθήνα: Εκδόσεις Καπόπουλος.
Βαζιούλιν Β. Α. Ιστορία και κομμουνιστικό ιδανικό, (μετάφρ. Δ. Πατέλης). Διαλεκτική, τ. 2/1990
Πάτρα, 15-1-2012
* Ο Παναγιώτης Κουτσαντώνης είναι Εκπαιδευτικός, p.koutsantonis@yahoo.gr
