O Θρύλος για το «θρήνο», το υποθετικό πείραμα χημείας και οι λανθασμένες «ορθές» απαντήσεις του PISA
Του Γιώργου Μαυρογιώργου*
Στη σειρά των κειμένων που δημοσιεύσαμε, με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες από το δημόσιο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, για το PISA, προσπαθήσαμε να αναδείξουμε τις αρνητικές επιπτώσεις που παρουσιάζει η μεγάλη διείσδυση των θεωρητικών και πολιτικοιδεολογικών αρχών που το υποβαστάζουν. Με λίγα λόγια, υποστηρίξαμε την άποψη ότι το PISA εξελίσσεται σε έναν παγκόσμιο «επιθεωρητή» που προωθεί, στο εννιάχρονο υποχρεωτικό σχολείο (το σχολείο για όλους) μια παιδαγωγική και διδακτική, που απαξιώνει τις γνώσεις υπέρ των δεξιοτήτων.
Μια πολιτική προσανατολισμένη σε «αγοραία» κριτήρια που συνδέονται με την πλήρη μετατροπή της εκπαίδευσης σε μια σειρά ανταγωνιστικών και εμπορεύσιμων εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Το εγχείρημά μας δεν ήταν εύκολο, μιας και το «παράδειγμα» PISA έχει πολλούς στρατευμένους θιασώτες και υποστηρικτές. Από τα λίγα σχόλια που διαβάσαμε σχετικά με τα κείμενά μας, διαπιστώνουμε ότι η σχετική ανάλυση που κάναμε αναφορικά με τις Καρυάτιδες και το PISA, μάλλον, συναντάει επιφυλάξεις και αντιρρήσεις. Αυτό, ενδεχομένως, να οφείλεται στο ότι η σχετική συζήτηση είχε απλωθεί σε μια σειρά 7 διαδοχικών και ανεξάρτητων κειμένων. Αν δε διαβαστούν όλα τα κείμενα, είναι προφανές ότι μπορεί να υπάρχουν κενά. Δεν αποκλείεται, βεβαίως, οι αναλύσεις μας να μην είναι πειστικές και σαφείς. Κάνουμε, ωστόσο, την υπόθεση ότι οι σχετικές αναλύσεις που κάναμε αναφορικά με τις Καρυάτιδες πάσχουν για έναν άλλο λόγο: Δεν αναφέραμε το σχετικό κείμενο στο οποίο γίνεται επιστράτευση των Καρυάτιδων για την υποστήριξη του PISA.
Πρόκειται για κείμενο του καθηγητή Γ. Τσιάκαλου στο οποίο ασκείται συγκεκριμένη κριτική στην ΟΛΜΕ για ανακοίνωση που εξέδωσε κατά της συμμετοχής στο PISA. Σε αυτό, λοιπόν το κείμενο επιχειρείται, πέρα από την απάντηση στην ΟΛΜΕ, και μια απροσδόκητη κι ατυχής υπεράσπιση του PISA, χωρίς καμιά πραγματολογική βάση! Μια απλή αναφορά στις Καρυάτιδες σε ένα δοκίμιο του PISA, χωρίς αυτή να έχει σχέση με τις ερωτήσεις του δοκιμίου, αξιοποιείται για να υποστηριχθεί η άποψη ότι το PISA διακρίνεται και για κοινωνικές και πολιτισμικές ευαισθησίες και ότι, επομένως, η κριτική της ΟΛΜΕ δεν έχει βάση. Στη συνέχεια, για λόγους πληρέστερης ενημέρωσης των αναγνωστών, παραθέτουμε αυτούσιο το σχετικό κείμενο το οποίο βρήκαμε στο διαδίκτυο (www.users.sch.gr/…0k). Θα προτάξουμε, στην αρχή, το σχετικό ερώτημα για την «όξινη βροχή» από το συγκεκριμένο δοκίμιο. Στη συνέχεια παραθέτουμε έναν πολύ ενδιαφέροντα σχολιασμό από αναγνώστη για τα παιδαγωγικά και διδακτικά ολισθήματα στη διατύπωση του θέματος και, στο τέλος, θα παραθέσουμε το κείμενο υπεράσπισης του PISA. Θα χρειαζόταν, ενδεχομένως, και η παράθεση του κειμένου της ΟΛΜΕ. Αυτό είναι εύκολο να αναζητηθεί από κάθε ενδιαφερόμενο.
Το Θέμα: Η όξινη βροχή
Στην παρακάτω φωτογραφία, 
βλέπετε τα αγάλματα που ονομάζονται Καρυάτιδες και βρίσκονται στην Ακρόπολη της Αθήνας για περισσότερο από 2500 χρόνια. Τα αγάλματα είναι φτιαγμένα από ένα είδος πετρώματος που λέγεται μάρμαρο. Το μάρμαρο συντίθεται από ανθρακικό ασβέστιο. Το 1980, τα πρωτότυπα αγάλματα μεταφέρθηκαν μέσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και αντικαταστάθηκαν με αντίγραφα. Τα πρωτότυπα αγάλματα είχαν υποστεί φθορές από την όξινη βροχή.
Ερώτηση 1: Η κανονική βροχή είναι ελαφρά όξινη, γιατί έχει απορροφήσει από τον αέρα κάποια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα. Η όξινη βροχή είναι πιο όξινη από την κανονική βροχή, γιατί έχει απορροφήσει αέρια, όπως οξείδια του θείου και οξείδια του αζώτου. Από πού προέρχονται αυτά τα οξείδια του θείου και τα οξείδια του αζώτου που βρίσκονται στον αέρα;
Ερώτηση 2: Μπορούμε να αναπαραστήσουμε την επίδραση της όξινης βροχής πάνω στο μάρμαρο, αν τοποθετήσουμε θραύσματα μαρμάρου μέσα σε ξύδι για όλη τη διάρκεια της νύχτας. Το ξύδι και η όξινη βροχή έχουν περίπου τον ίδιο βαθμό οξύτητας. Όταν ένα θραύσμα μαρμάρου τοποθετείται μέσα σε ξύδι, σχηματίζονται φυσαλίδες αερίων. Η μάζα του στεγνού θραύσματος του μαρμάρου μπορεί να μετρηθεί πριν και μετά το πείραμα.
——————————————————————
Ένα θραύσμα μαρμάρου, πριν εμβαπτιστεί σε ξύδι για όλη τη διάρκεια της νύχτας, έχει μάζα 2.0 γραμμάρια. Την επόμενη μέρα το θραύσμα απομακρύνεται από το ξύδι και στεγνώνεται. Ποια θα είναι η μάζα του στεγνού θραύσματος μαρμάρου;
Α. Λιγότερο από 2.0 γραμμάρια
Β. Ακριβώς 2.0 γραμμάρια
Γ. Μεταξύ 2.0 και 2.4 γραμμαρίων
Δ. Περισσότερο από 2.4 γραμμάρια
Από το ΚΕΕ δίδονται οι ακόλουθες εξηγήσεις:
Σωστό: Α. Λιγότερο από 2.0 γραμμάρια
Τύπος ερώτησης: Πολλαπλής επιλογής
Κατηγορία γνώσης: Γνώση της επιστήμης
Επιστημονική Δεξιότητα: Αξιοποίηση επιστημονικών δεδομένων
Πλαίσιο: Προσωπικό
Ποσοστό επιτυχίας (ΟΟΣΑ): 66,7 %
Ποσοστό επιτυχίας (ΕΛΛΑΔΑ): 63,6 %
Ο αναγνώστης Μπάμπης Τσιρογιάννης σχολιάζει: Δεν γνωρίζω την ακριβή διατύπωση του ερωτήματος στο υποθετικό πείραμα με τη διάλυση του μαρμάρου στο ξύδι. Πολύ περισσότερο δεν γνωρίζω ποια θεωρούσε η επιτροπή ως σωστή απάντηση. Υποθέτω πως οι φυσαλίδες αερίου (δηλαδή του εκλυόμενου διοξειδίου του άνθρακα) θα υπέβαλλαν στο μαθητή την εντύπωση πως το βάρος του θραύσματος θα είναι μικρότερο από το αρχικό, λόγω της διάσπασης του μαρμάρου. Κι όμως το βάρος εξαρτάται από το είδος του οξέος που θα χρησιμοποιηθεί. Έτσι στη περίπτωση του ξυδιού η πλήρης διάλυση 2 g ανθρακικού ασβεστίου θα μας δώσει ολόκληρα 3,16 g οξικού ασβεστίου. Αντίστοιχα τα θειικά άλατα που σχηματίζονται από την όξινη βροχή είναι βαρύτερα από το αρχικό μάρμαρο. Αν όμως οι μαθητές είχαν την ιδέα να χρησιμοποιήσουν π.χ. υδρόθειο τότε το βάρος του θειούχου ασβεστίου θα ήταν μικρότερο. Δηλαδή το αν προκύψει μεγαλύτερο ή μικρότερο βάρος εξαρτάται από το είδος του οξέος που θα χρησιμοποιηθεί.
Απ’ αυτή την άποψη οι πάνσοφοι ιεροεξεταστές που κατακεραυνώνουν το ελληνικό σχολείο εκτίθενται ανεπανόρθωτα. Το κυριότερο: Ας υποθέσουμε ότι κάποιος μαθητής ήθελε να κάνει τη παραπάνω ανάλυση. Σε ποιο κουτάκι θα τη χωρούσε; Ποιος θα μπορούσε να εξηγήσει στον ιεροεξεταστή πως το πρόβλημα είναι η σαθρότητα του θειικού ασβεστίου (δηλαδή του γύψου που προκύπτει) κι όχι το βάρος του; Πολλοί μαθητές μου όταν τους εξετάζω με τον παραπάνω τρόπο μου λένε: «Αν απαντήσουμε στις 5 ερωτήσεις κλειστού τύπου τις 3 ως «σωστές» και τις 2 ως «λάθος» έχουμε μεγάλη πιθανότητα να «πιάσουμε» τις τρεις». Τα ίδια τα παιδιά καταδικάζουν με τον τρόπο τους την εξέταση του τύπου «πάμε στοίχημα»…
Όταν του δίδεται η διευκρίνιση ότι ως «ορθή» απάντηση προτείνεται το: «Λιγότερο από 2.0 γραμμάρια», συνεχίζει: Αυτό που γίνεται είναι το εξής: το μάρμαρο (ανθρακικό ασβέστιο CaCO3) αντιδρά με το ξύδι που περιέχει οξικό οξύ CH3COOH με παράλληλη δημιουργία οξικού ασβεστίου Ca(CH3COO)2 και έκλυση διοξειδίου του άνθρακα CO2 και νερού Η2Ο. Δηλαδή CaCO3 + 2 CH3COOH -> Ca(CH3COO)2 + CO2 + Η2Ο
Το οξικό οξύ που σχηματίζεται είναι βαρύτερο από το ανθρακικό ασβέστιο που σχηματίζεται. Το ζήτημα βεβαίως δεν είναι το βάρος της ουσίας που σχηματίζεται αλλά το γεγονός πως είναι ευδιάλυτη στο νερό οπότε ΙΣΩΣ απομακρυνθεί από το θραύσμα. Από παιδαγωγική άποψη ο μαθητής που θέλει να εκφράσει τα παραπάνω είναι παγιδευμένος στα κουτάκια και επιπλέον η προσοχή στρέφεται μόνο στο εκλυόμενο διοξείδιο του άνθρακα κι όχι στις ουσίες που σχηματίζονται παράλληλα. Απ’ αυτή την άποψη το ζήτημα δεν είναι ποια απάντηση είναι η σωστή αλλά ο μη ενδεικνυόμενος τρόπος εξέτασης.
Ας πάμε για την υπεράσπιση του PISA, τώρα, στο κείμενο που ακολουθεί: Δεν πρόκειται να επαναλάβουμε την κριτική των σχετικών επιχειρημάτων την οποία έχουμε εξαντλήσει σε προηγούμενα κείμενά μας. Είναι αρκετό που έχετε στη διάθεσή σας και το ερώτημα του δοκιμίου και το κείμενο που επινοήθηκε για την «αγιοποίηση» του PISA. Μένουμε, πάντως, με το ερώτημα: Μήπως, τελικά, γίναμε διαφημιστές του PISA; Σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση του «Θρήνου».
* Ο Γιώργος Μαυρογιώργος είναι διδάσκων στο σεμινάριο. Ομότιμος καθηγητής Παιδαγωγικής. Άμισθος Αντιπρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΥΠΠΟ. Ιστοσελίδα http://pep.uoi.gr/gmavrog email: gmavrog@cc.uoi.gr
*****
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΏ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ • 2008 • ΤΕΥΧΟΣ 27 • ο. 15-22
Ο πρόσφατος θρήνος της Καρυάτιδας στην Αγγλία1.
Γιώργος Τσιάκαλος, Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, qtsiakal@eled.auth.gr.
Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί μεταξύ τους τα εκπαιδευτικά συστήματα ως προς την αποτελεσματικότητα; Θα έλεγα ότι υπάρχουν μια σειρά από απόψεις. Στη χώρα μας όμως κατά κανόνα αυτό που λέγεται είναι ότι τη διαφορά την κάνουν πρώτον η υλικοτεχνική υποδομή και δεύτερον οι εκπαιδευτικοί. Σπάνια λέγεται ότι αυτή τη διαφορά την κάνουν τα αναλυτικά προγράμματα, κυρίως αυτά, και μετά τα 6ι6λία που στηρίζονται στα αναλυτικά προγράμματα. Δηλαδή, σπάνια λέγεται ότι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει υστέρηση στο δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα πιθανόν να είναι τα αναλυτικά προγράμματα. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι σπάνια λέγεται αυτό το πράγμα. Γιατί σ’ ολόκληρη την εκπαίδευση υπάρχουν μια σειρά από επίπεδα, στα οποία για τις αποφάσεις ευθύνονται διαφορετικοί άνθρωποι. Τους στόχους στην εκπαίδευση δεν τους βάζουν οι εκπαιδευτικοί. Τους στόχους στην εκπαίδευση τους βάζουν οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης, δηλαδή το Υπουργείο Παιδείας. Τα Αναλυτικά Προγράμματα που έρχονται να υλοποιήσουν τους στόχους της εκ-παίδευσης δεν τα φτιάχνουν οι εκπαιδευτικοί, τα φτιάχνουν οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης. Δηλαδή, το Υπουργείο Παιδείας με τους συμβούλους του, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και όποιοι είναι οι σύμβουλοι αυτοί.
Η παρούσα εργασία περιλαμβάνει μέρη από απομαγνητοφωνημένη ομιλία του κ. Τσιάκαλου που έγινε στο 4″ Πανελλήνιο συνέδριο της Ένωσης για τη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών το Μάη του 2008 στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ. Η επιλογή των μερών έγινε από τov Π. Κουμαρά. Άρα λοιπόν, αν οι οποιεσδήποτε υστερήσεις οφείλονται στους στόχους που είναι λανθασμένοι για την εποχή, ή στα αναλυτικά προγράμματα, τότε θάπρεπε να βγουν οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης και να πουν: «Εμείς φταίμε για ό,τι έγινε μέχρι σήμερα». Από εκεί και πέρα η διδασκαλία, δηλαδή η εφαρμογή αυτών των στόχων με βάση τη βία, αφορά λιγάκι και τους εκπαιδευτικούς. Αλλά τους εκπαιδευτικούς λιγάκι μονάχα. Γι’ αυτό κατά κανόνα συνήθως τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και κυρίως οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης, κάθε φορά που τα αποτελέσματα είναι αρνητικά λένε ή «δεν τα παίρνουμε καθόλου υπόψη μας, θεωρούμε ότι δε μας αφορούν» ή «αν μας αφορούν, τότε είναι οι εκπαιδευτικοί αυτοί που φταίνε». Έτσι οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης δεν ενδιαφέρονται και πολύ να πληροφορηθούν για τον προβληματισμό, ο οποίος υπάρχει, σχετικά με τα Αναλυτικά Προγράμματα.
Πριν από μερικούς μήνες (Δεκέμβρης του 2007) δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας PISA που αφορούσαν τις Φυσικές Επιστήμες. Υπενθυμίζω ορισμένα από αυτά τα αποτελέσματα. Δεν υπενθυμίζω μονάχα το γεγονός ότι η Ελλάδα εμφανίζεται και τις τρεις φορές που έγινε το PISA σε μια από τις τελευταίες θέσεις από τις χώρες του ΟΟΣΑ που συμμετείχαν. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι στοιχεία που αφορούν μόνο την Ελλάδα. Ας πούμε ότι η Ελλάδα δε βρισκόταν στην 28″ θέση, ας πούμε ότι η Ελλάδα βρισκόταν στην 4″ θέση. Αν όλα τα άλλα ήταν ίδια θα ήμαστε ευχαριστημένοι; Στοιχείο που θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό είναι το εξής: Το 7,2% των Ι5χρονων Ελλήνων μαθητών βρισκόταν με τις απαντήσεις τους, με τις δυνατότητες στην Αγγλία τους, κάτω από το επίπεδο 1, δηλαδή κάτω από εκείνο το επίπεδο που Λέει ότι «διαβάζω και καταλαβαίνω περί τίνος πρόκειται». Περίπου 10% των αγοριών και 5% των κοριτσιών που συμμετείχαν. Την ίδια στιγμή, στη Φινλανδία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 0,5%. Αυτό με ενδιαφέρει, ανεξάρτητα από το αν η Ελλάδα βρίσκεται στην 28″ ή στην 3η ή στην 4η θέση. Γιατί αυτό σημαίνει ότι έχω ένα ποσοστό 7,2% των παιδιών που βρίσκονται στα σχολεία, σε ηλικία 15 ετών, που δεν μπορούν να αντιληφθούν ούτε καν το πρόβλημα όπως αυτό τους το λέμε, τους το παρουσιάζουμε.
Δεύτερο στοιχείο: ταυτόχρονα, στην Ελλάδα μόνο το 0,2% των παιδιών βρίσκονται στο επίπεδο 6. Δηλαδή στο ανώτατο επίπεδο που λέει «τα καταλαβαίνω όλα, μπορώ και τις διάφορες ερωτήσεις που τίθενται να απαντήσω, μπορώ να χρησιμοποιήσω τις γνώσεις που μου δίνουν, μπορώ να τις χρησιμοποιήσω και να καταλάβω τα πάντα». Μόνο 0,2% θα ήταν περίπου οι μαθητές και οι μαθήτριες, ηλικίας 15 ετών, που να λέμε ότι πράγματι τις Φυσικές Επιστήμες τις κατέχουν καλά και μπορώ να προβλέψω ότι σε μερικά χρόνια θα συνεχίσουν με τον ίδιο τρόπο, θα μπορούν να παράγουν γνώση και μες τα Πανεπιστήμια ή οπουδήποτε αλλού και αν θέλουν να συνεχίσουν. Ποσοστό 0,2%. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Φινλανδία: 3,9%. Ας το συγκρίνουμε και στο επίπεδο 5, που είναι το αμέσως παρακάτω, στην Ελλάδα 3,2% των παιδιών είναι σε αυτό το επίπεδο, δηλαδή στα επίπεδα 5 και 6 είναι 3,4% συνολικά. Στην Φινλανδία είναι 3,9% στο επίπεδο 6 και στο 5 είναι 17%. Δηλαδή 1/5 των παιδιών τους βρίσκονται στο άριστο επίπεδο σε ηλικία 15 ετών. Στην Ελλάδα είναι σ’ αυτό το επίπεδο μονάχα το 3,4% των παιδιών. Δηλαδή από τη μία μεριά διαπιστώνω ότι είναι πάρα πολλά τα παιδιά τα οποία δεν μπορούν καν να αντιληφθούν το πρόβλημα, να κατανοήσουν ότι είναι το πρόβλημα μπροστά τους και από την άλλη τη μεριά είναι ελάχιστα τα παιδιά τα οποία μπορούν να πουν ότι ξέρουν κάτι για τις Φυσικές Επιστήμες. Θα μου πείτε μόνο με τη Φινλανδία; Να κάνουμε και μια σύγκριση με μια άλλη χώρα.
Οι Η.Π.Α. μοιάζουν με την Ελλάδα σε ό,τι αφορά το κατώτατο επίπεδο. Δηλαδή 7,2% είναι σε μας κάτω από το επίπεδο 1, στις Η.Π.Α. είναι 7,6%. Ναι, οι Η.Π.Α. είναι μία χώρα στην οποία υπάρχουν πάρα πολλά παιδιά που σε ηλικία 15 ετών δεν ξέρουν Φυσικές Επιστήμες. Κατά κανόνα είναι παιδιά από τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα. Παρόμοιο μ’ αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα. Τα παιδιά των φτωχών είναι τα παιδιά τα οποία σε ηλικία 15 ετών δεν μπορούν να αντιληφθούν καν το πρόβλημα, ένα πρόβλημα των Φυσικών Επιστημών και θα δούμε αργότερα τι πρόβλημα μπορεί να είναι αυτό. Στις Η.Π.Α. όμως, αντίθετα με εμάς που στο ανώτερο επίπεδο, δηλ. στο 6, είναι 0,2% εκεί είναι 0,5%. Είναι μια κοινωνία η οποία έχει σαφώς κοινωνικές ανισότητες, οδηγεί τα παιδιά των φτωχών στο να μην ξέρουν, αλλά ταυτόχρονα φτιάχνει και μια δική της ομάδα η οποία θα μπορεί αργότερα να καλλιεργήσει τις Φυσικές Επιστήμες προς όφελος έστω της οικονομίας τους, όχι των φτωχών.
Η Ελλάδα είναι ταυτόχρονα χώρα της κοινωνικής αδικίας που όμως δείχνει μία υπερβολική, θα έλεγε κανείς, ανικανότητα να μπορέσει να προετοιμάσει όλα εκείνα που χρειάζεται για να μπορέσει ως οικονομία, ως κοινωνία κλπ. να δημιουργήσει αργότερα γνώση. Αυτά με ενδιαφέρουν. Και από τη στιγμή που διάβασα τα αποτελέσματα της έρευνας PISA, πριν από μερικούς μήνες, αναρωτήθηκα αν χρειάζεται να τα ερμηνεύσουμε και πώς μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε. Και εδώ η Ελλάδα παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα πάρα πολύ σημαντική. Από την πρώτη φορά που εμφανίστηκε η έρευνα PISA, τότε ήταν Υπουργός ο κ. Ευθυμίου, η απάντηση των Υπουργών κατά κανόνα έχει δύο σκέλη: το πρώτο είναι ότι δε μας πολυενδιαφέρουν τα αποτελέσματα.
ΠΗΓΗ, όπου θα διαβάσετε ΚΑΙ το υπόλοιπο της «Επιστολής»: 29-12-2011, http://www.alfavita.gr/artrog.php?id=54057
